Yedisa Mayele na Nge ya Kulongila
INKI kele lukanu na nge na ntangu nge kelonga? Kana nge mekuma nsamuni ya Kimfumu ntama mingi ve, ziku mpusa na nge kele ya kuzaba mutindu ya kulonguka Biblia ti muntu, sambu Yezu kupesaka balongoki na yandi kisalu ya kukumisa bantu balongoki. (Mat. 28:19, 20) Kana nge kele dezia ti eksperiansi na kisalu yai, mbala yankaka lukanu na nge kele ya kusimba mbote ntima ya bantu yina nge kesosa kusadisa. Kana nge kele kibuti, ntembe kele ve nde nge kezola kuvanda longi yina lenda pesa bana na nge kikesa ya kupesa luzingu na bo na Nzambi. (3 Yoa. 4) Kana nge kele nkuluntu to kana nge kezolaka kukuma nkuluntu, mbala yankaka nge kezola kuvanda mutubi yina lenda sadisa bantu yina kewidikila nge na kumonisa ntonda mingi na Yehowa mpi na banzila na yandi. Inki mutindu nge lenda lungisa balukanu yai?
Baka dilongi na Longi ya Nene, Yezu Kristu. (Luka 6:40) Yo vanda ntangu yandi vandaka kutubila kimvuka ya bantu na lweka ya ngumba to bantu fyoti mpamba ntangu bo vandaka kutambula na nzila, mambu ya yandi tubaka mpi mutindu yandi tubaka yo kusimbaka ntima ya bantu. Yezu kusimbaka mabanza ti ntima ya bantu yina vandaka kuwidikila yandi, mpi yandi vandaka kutendudila bo mambu na mutindu mosi yina bo lendaka kubakisa. Keti nge lenda sala mutindu mosi?
Tula Ntima na Yehowa
Mayele ya Yezu ya kulongila kukumaka mingi sambu yandi vandaka kuwakana mbote ti Tata na yandi ya zulu mpi sambu mpeve ya Nzambi vandaka kusakumuna yandi. Keti nge kesambaka Yehowa na masonga yonso sambu na kukuka kulonguka mbote Biblia ti muntu? Kana nge kele kibuti, keti nge kesambaka mbala na mbala sambu Nzambi kusadisa nge ntangu nge kelonga bana na nge? Keti nge kesalaka bisambu ya masonga ntangu nge kekudibongisaka na kusala badiskure to kutwadisa balukutakanu? Bisambu ya mutindu yai ya kemonisa nde nge ketula ntima na Yehowa tasadisa nge na kukuma longi ya mbote.
Beto kemonisaka nde beto ketula ntima na Yehowa na ntangu beto ketulaka mpi ntima na Ndinga na yandi, Biblia. Na kisambu ya yandi salaka na nkokila ya nsuka ya luzingu na yandi bonso muntu ya kukuka, Yezu tubilaka Tata na yandi nde: “Mono me pesaka bo malongi [“ndinga,” NW] na nge.” (Yoa. 17:14) Ata Yezu kuvandaka ti eksperiansi mingi, yandi tubaka ve ata mbala mosi mambu yina vandaka kukatuka na ntima na yandi mosi. Yandi vandaka kutuba ntangu yonso mambu yina Tata na yandi kulongaka yandi, ebuna, yandi bikilaka beto mbandu ya beto fwete landa. (Yoa. 12:49, 50) Ndinga ya Nzambi, yina kele ya kusonika na Biblia, kele ti ngolo ya kubalula mabanza ya bantu, disongidila mambu ya bo kesalaka, bangindu mpi mawi yina kele na ntima na bo. (Baeb. 4:12) Mutindu nzayilu na nge ya Ndinga ya Nzambi kekuma mingi mpi nge kelonguka na kusadila yo mbote na kisalu na nge ya kusamuna, nge takuma ti mayele ya kulongila yina kebendaka bantu na Nzambi.—2 Tim. 3:16, 17.
Pesa Yehowa Lukumu
Kuvanda longi bonso Kristu kesuka kaka ve na kukuka na kusala diskure ya kitoko. Ya kyeleka, bantu kuyitukaka sambu na “mambu ya kitoko” ya Yezu vandaka kutuba. (Luka 4:22) Kansi nki lukanu Yezu vandaka na yo na ntangu yandi vandaka kutuba mbote? Yo vandaka ya kupesa Yehowa lukumu, kansi ya kubenda ve dikebi ya bantu na yandi mosi. (Yoa. 7:16-18) Mpi yandi longisilaka balongoki na yandi nde: “Mwinda na beno fweti pela na meso ya bantu. Mpidina bo ta mona mambu ya mbote ya beno ke salaka, ebuna bo ta pesa lukumu na Tata na beno [yina] kele na zulu.” (Beto bantu metengimisa bisono; Mat. 5:16.) Beto fwete sadila ndongisila yai na ntangu beto kelonga. Lukanu na beto fwete vanda ya kubuya konso kima yina lenda sala nde beto lungisa ve lukanu yango. Yo yina na ntangu beto keyidika mambu ya beto tatuba to mutindu beto tatuba yo, beto fwete kudiyula nde, ‘Keti yo tayika ntonda sambu na Yehowa, to yo tabenda dikebi na mono mosi?’
Mu mbandu, nge lenda sadila mbote bingana ti bambandu ya kyeleka na ntangu nge kelonga. Kansi, nge lenda vidisa kima ya nge kezola kulonga kana nge pesa mbandu mosi ya nda to eksperiansi yina kele ti mambu mingi ya fyoti-fyoti. Kiteso mosi mpi, beto talungisa ve lukanu ya kisalu na beto ya kusamuna kana beto kebula masolo yina kele kaka ti lukanu ya kusekisa bantu. Na ntangu yandi kesala mpidina, longi kebenda dikebi na yandi mosi na kisika ya kulungisa lukanu ya kyeleka ya malongi ya kimpeve.
“Sala Luswaswanu”
Sambu muntu kukuma kibeni longoki, yandi fwete bakisa pwelele mambu yina bo kelonga yandi. Yandi fwete wa kyeleka mpi kumona mutindu yo keswaswanaka ti malongi yankaka ya bantu kekwikilaka. Kufwanisa tasadisa yandi na kulungisa lukanu yai.
Mbala mingi, Yehowa kulongisilaka bantu na yandi na ‘kusala luswaswanu’ (NW) na kati ya mambu ya bunkete ti ya mvindu. (Levi 10:9-11) Yandi tubaka nde bantu yina tasala na tempelo na yandi ya nene ya kimpeve talonga bantu “diswaswanu yina kele na kima ya bo me katula mvindu ti kima ya bo me katula mvindu ve.” (Ezek. 44:23) Mukanda ya Bingana kefwanisa na bisika mingi mambu ya mbote ti ya mbi, mayele ti buzoba. Nge lenda fwanisa nkutu ata bima yina kele kiteso mosi. Na Roma 5:7, ntumwa Polo kufwanisaka muntu ya mbote ti muntu ya lunungu. Na mukanda ya Baebreo, yandi monisaka mutindu kisalu ya Kristu bonso nganga-Nzambi ya nene meluta yina ya Aroni. Ya kyeleka, yo kele kaka mutindu longi mosi ya mvu-nkama ya 17, John Amos Comenius kusonikaka: “Kulonga ketendula kaka ve kumonisa mutindu bima kele ya kuswaswana ti yankaka na balukanu na yo ya kuswaswana, na mutindu yo kemonana na meso to na kisina na yo. . . . Yo yina, muntu ya kelongaka mbote kele muntu yina ketendulaka mbote baluswaswanu yina kele na kati ya bima.”
Mu mbandu, nge ke na kulonga muntu mambu ya metala Kimfumu ya Nzambi. Kana yandi kebakisa ve kana Kimfumu kele inki, nge lenda monisa yandi mutindu mambu yina Biblia ketubaka keswaswana ti ngindu yina ketubaka nde Kimfumu kele kaka mutindu ntima ya muntu kele. To nge lenda monisa mutindu Kimfumu keswaswana ti baluyalu ya bantu. Kansi, sambu na bantu yina mezaba bakyeleka yai ya luyantiku, nge lenda tendudila bo mambu yankaka dyaka. Nge lenda monisa bo mutindu Kimfumu ya Mesia meswaswana ti kimfumu ya Yehowa na zulu ya bigangwa yonso, yina Nkunga 103:19 ketendula, to ti ‘kimfumu ya Mwana na yandi ya yandi ke zolaka,’ yina Kolosai 1:13 ketubila, to ti “administrasio,” yina Efezo 1:10 (NW) ketubila. Bantu yina kewidikila nge tabakisa pwelele dilongi yai ya Biblia kana nge fwanisa yo ti bima yankaka.
Yezu vandaka kusadila mingi metode yai ya kulongila. Yandi fwanisaka mutindu bantu mingi vandaka kubakisa Nsiku ya Moize ti mambu yina Nsiku vandaka kutuba kibeni. (Mat. 5:21-48) Yandi salaka luswaswanu na kati ya kukangama ya kyeleka na Nzambi ti bisalu ya luvunu ya Bafarize. (Mat. 6:1-18) Yandi fwanisaka mpeve ya bantu yina vandaka ‘kuyala bantu na kingolongolo’ ti mpeve ya kuditambika yina balongoki na yandi fwete monisa. (Mat. 20:25-28) Kilumbu mosi, mutindu Matayo 21:28-32 ketuba yo, Yezu kulombaka bawi na yandi na kufwanisa bo mosi muntu yina vandaka kuyindula nde yandi kele muntu ya mbote ti muntu yina kubalulaka ntima na masonga yonso. Dyambu yai kenata beto na kitini yankaka ya mfunu ya kulonga ya mbote.
Syamisa Bawi na Kuyindula
Na Matayo 21:28, beto ketanga nde, na ntwala ya kufwanisa ya yandi zolaka kusala, Yezu kuyulaka nde: “Nki beno ke banza?” Longi ya kufwana ketubaka kaka ve mambu to kupesa bamvutu. Kansi yandi kesyamisaka bawi na yandi na kukuna mayele ya kuyindula. (Bing. 3:21; Roma 12:1) Yo kelombaka kuyula bangyufula. Mutindu beto kemona yo na Matayo 17:25, Yezu kuyulaka nde: “Simoni, nki nge ke banza? Banani ke futaka mpaku na bamfumu ya nsi-ntoto? Basitwaye to banzenza?” (Beto bantu metengimisa bisono.) Bangyufula ya Yezu ya kenata na kuyindula kusadisaka Piere na kutuba mbote na nsuka banani fwete futa mpaku ya tempelo. Mutindu mosi mpi, ntangu yandi pesaka mvutu na muntu yina kuyulaka yandi nde, “Nani mpangi na mono?” Yezu kufwanisaka bisalu ya nganga-Nzambi mosi ti ya Mulevi mosi ti yina ya muntu mosi ya Samaria. Na nima yandi yulaka ngyufula yai: “Na mabanza na nge, na kati ya bantu yai yonso tatu nani vandaka mpangi ya muntu yina ya bamiyibi simbaka?” (Luka 10:29-36) Awa dyaka, olie ya kuyindula na kisika ya muwi na yandi, Yezu kulombaka yandi na kupesa mvutu na ngyufula na yandi.—Luka 7:41-43.
Sala Ngolo na Kusimba Ntima
Balongi ya kebakisaka mambu yina Ndinga ya Nzambi ketubaka kezabaka nde lusambu ya kyeleka kelomba kaka ve kukanga ndambu ya mambu na ntu mpi kuzitisa bansiku yankaka. Yo ketungama na bangwisana ya mbote ti Yehowa mpi na ntonda sambu na banzila na yandi. Lusambu ya mutindu yai kekatukaka na ntima. (Kul. 10:12, 13; Luka 10:25-27) Na Masonuku, bo kesadilaka mbala mingi ngogo “ntima” sambu na kutubila muntu ya mvimba ya kati, ti bima bonso bampusa, mambu ya yandi kezolaka, mawi, mpi ngolo yina kepusaka yandi na kisalu.
Yezu kuzabaka nde bantu ketalaka mambu yina kemonikaka na meso, kansi Nzambi ketalaka ntima. (1 Sam. 16:7) Kima fwete pusa beto na kusadila Nzambi kele zola yina beto kele na yo sambu na yandi, kansi beto fwete sala yo ve sambu na kuyitukisa bantu. (Mat. 6:5-8) Kansi, Bafarize kusalaka mambu mingi sambu na kudimonisa. Bo vandaka kunyata mingi kuzitisa mambu ya fyoti-fyoti ya Nsiku mpi kulemfuka na bansiku yina bo salaka bo mosi. Kansi bo kukaka ve kumonisa na luzingu na bo bikalulu yina zolaka kusonga nde bo kele bansadi ya Nzambi yina bo vandaka kutuba nde bo kesambilaka. (Mat. 9:13; Luka 11:42) Yezu kulongaka nde yo kele mfunu na kulemfuka na bansiku ya Nzambi, kansi kima kemonisaka valere ya bulemfu yina kele mambu yina kevandaka na ntima. (Mat. 15:7-9; Mar. 7:20-23; Yoa. 3:36) Beto tasala mambu ya kuluta mbote na ntangu beto kelonga kana beto landa mbandu ya Yezu. Yo kele mfunu nde beto sadisa bantu na kulonguka mambu yina Nzambi kelombaka bo. Kansi yo kele dyaka mfunu bo zaba mpi bo zola Yehowa bonso muntu ya kyeleka mpi bo monisa na bikalulu na bo nde bo kesosaka nde Nzambi ya kyeleka kundima bo.
Ya kyeleka, sambu na kubakila malongi ya mutindu yai mambote, bantu fwete nwana ti mambu yina kele na ntima na bo mosi. Yezu kusyamisaka bantu na kutadila kima yina vandaka kupusa bo na kusala mambu mpi na kutadila dyaka mbote mawi na bo. Ntangu yandi vandaka kusosa kubwisa ngindu mosi ya mbi, yandi vandaka kuyula bawi na yandi sambu na nki bo keyindula, ketuba, to kesala mutindu yina. Kansi, yandi vandaka kusuka pana ve, Yezu vandaka kuvukisa bangyufula na yandi ti bangogo yankaka, ti mbandu mosi, to yandi vandaka kusala kima yina vandaka kusyamisa bo na kutadila mambu na mutindu mosi ya mbote. (Mar. 2:8; 4:40; 8:17; Luka 6:41, 46) Beto lenda sadisa mpi bawi na beto kana beto pusa bo na kudiyula bangyufula bonso yai: ‘Sambu na nki kikalulu yai kesepidisa mono? Sambu na nki mu kesala mutindu yai na ntwala ya mambu yai?’ Na nima, pesa bo kikesa na kumona mambu mutindu Yehowa kemonaka yo.
Monisa Mutindu ya Kusadila Mambu
Longi ya mbote kezabaka nde “mayele kele kima mosi ya mbote.” (Bing. 4:7) Mayele kele kuzaba kusadila mbote nzayilu sambu na kuyidika makambu, kutina bigonsa, kulungisa balukanu, mpi kusadisa bankaka. Longi kele ti mukumba ya kusadisa balongoki na kulonguka kusala yo, kansi ya kubaka ve badesizio na kisika na bo. Ntangu beno ketubila minsiku ya kuswaswana ya Biblia, sadisa longoki na kuyindula. Nge lenda tanga dyambu mosi ya kesalamaka konso kilumbu mpi nge yula longoki mutindu munsiku ya Biblia ya beno mekatuka kulonguka tasadisa yandi kana yandi mekutana ti dyambu yina.—Baeb. 5:14.
Na diskure na yandi na Pantekoti ya mvu 33 ya T.B., ntumwa Piere kupesaka mbandu mosi ya kusongaka mutindu ya kusadila mambu yina vandaka kuwakana ti luzingu ya bantu. (Bis. 2:14-36) Na nima ya kutadila baverse tatu ya Masonuku yina bantu vandaka kutuba nde bo kekwikilaka na yo, Piere kusadilaka yo sambu na kumonisa nde mambu yina kubwaka ya bo yonso kumonaka vandaka kulungana ya baverse yina. Yo yina, kibuka kumonaka mfunu ya kusala mambu yina bo katukaka kuwa. Keti malongi na nge kenataka bantu na kusala mutindu mosi? Keti nge kesukaka kaka ve na kutanga mambu mpi kesadisaka bantu na kubakisa sambu na nki mambu kele mutindu yina? Keti nge kepesaka bo kikesa ya kutadila mutindu mambu ya bo kelonguka fwete simba luzingu na bo? Mbala yankaka bo tatuba ve na ndinga ya ngolo nde, “Nki beto fweti sala?” mutindu bantu kusalaka na Pantekoti, kansi kana nge memonisa mbote mutindu ya kusadila baverse, yo tapusa bo na kutala nki mutindu bo lenda sadila mambu yina mefwana.—Bis. 2:37.
Bibuti, ntangu beno ketanga Biblia ti bana na beno, yo kele dibaku ya mbote ya kulonga bo na kuyindula mutindu bo lenda sadila minsiku ya Biblia na luzingu na bo. (Ef. 6:4) Mu mbandu, nge lenda pona ndambu ya baverse na bakapu ya Biblia ya beto tatanga na mposo yina, beno tadila ntendula na yo, mpi na nima yula bangyufula bonso yai: ‘Inki mutindu yo kemonisa beto mutindu beto fwete kuditwadisa? Inki mutindu beto lenda sadila baverse yai na kisalu ya kusamuna? Inki yo kelonga beto sambu na yina metala Yehowa mpi mutindu na yandi ya kusala mambu, mpi nki mutindu yo ketunga ntonda na beto sambu na yandi?’ Syamisa bantu ya dibuta na nge na kupesa bangindu na bo na mambu yai na ntangu beno ketadila bantendula ya mfunu ya Biblia na Nzo-Nkanda ya Kisalu ya Teokrasi. Yo kele kyeleka nde bo tapesa bamvutu na baverse yina bo keyibuka.
Pesa Mbandu ya Mbote
Nge kelongaka kaka ve na mambu ya nge ketubaka kansi mpi na yina ya nge kesalaka. Mambu ya nge kesala kepesa mbandu ya mbote ya kemonisa mutindu ya kusadila mambu ya nge ketuba. Bana kelongukaka mutindu yai. Ntangu bo kelanda mbandu ya bibuti na bo, bo kemonisa nde bo kezola kuvanda bonso bo. Bo kezolaka kumeka kusala mambu mutindu bibuti na bo kesalaka. Mutindu mosi mpi, na ntangu bantu yina nge kelonga ‘kebaka mbandu na nge mutindu nge kebakaka mbandu ya Kristo,’ bo keyantikaka kubaka balusakumunu ya kutambula na banzila ya Yehowa. (1 Kor. 11:1) Bo kekumaka kumona bo mosi mutindu Nzambi kesalaka mambu sambu na mambote na bo.
Yai kele ngibusa ya mayele ya kemonisa mfunu ya kupesa mbandu ya mbote. “Mutindu ya bantu yina beto kele na bikalulu ya santu mpi na bisalu ya kemonisa kukangama na Nzambi” tamonisa bantu yina beto kelonga mutindu ya kusadila minsiku ya Biblia. (2 Pie. 3:11, NW) Kana nge kepesa longoki ya Biblia kikesa na kutanga Ndinga ya Nzambi mbala na mbala, nge mosi mpi fwete sala ngolo na kutanga yo mbala na mbala. Kana nge kezola nde bana na nge kulonguka na kuzitisa minsiku ya Biblia, nge fwete sala yonso na mpila nde bisalu na nge kuwakana ti luzolo ya Nzambi. Kana nge kelonga dibundu na kuvanda kikesa na kisalu ya kusamuna, nge fwete salaka mingi kisalu yina. Kana nge kesadila mambu ya nge kelonga, nge lenda pesa bantu yankaka kikesa kukonda mpasi.—Roma 2:21-23.
Sambu na kutomisa mutindu na nge ya kulonga, kudiyula mutindu yai: ‘Ntangu mu kelongaka bankaka, keti mu kesalaka yo na mutindu yina kepusaka bantu yina kewidikila mono na kusoba bangindu, kutuba, to mutindu na bo ya kusala? Sambu na kumonisa mambu pwelele, keti mu kemonisaka luswaswanu na kati ya ngindu mosi to kisalu mosi ti yankaka? Inki mu kesalaka sambu na kusadisa balongoki na mono, bana na mono, to bantu yina kewidikila mono na lukutakanu na kuyibuka mambu ya mu ketuba? Keti mu kesongaka pwelele bawi na mono mutindu ya kusadila mambu ya bo kelonguka? Keti mbandu na mono kemonisaka yo? Keti bo kebakisa mutindu kusadila mambu ya nge ketubila lenda tomisa kinduku na bo ti Yehowa?’ (Bing. 9:10) Landa na kutula dikebi na mambu yai na ntangu nge kesosa kuyika mayele na nge ya kulongila. “Keba nge mosi, keba na malongi na nge. Vanda ngolo na mambu yina yonso. Sambu, kana nge sala mpidina, nge ta gulusa moyo na nge mosi, nge ta gulusa mpi moyo ya bantu yina ke waka malongi na nge.”—1 Tim. 4:16.