Bareferanse ya Mukanda ya Lukutakanu Luzingu mpi Kisalu
MARSI 5-11
BIMVWAMA YA NDINGA YA NZAMBI | MATAYO 20-21
“Konso Muntu Yina Ke Zola Kukuma Muntu ya Nene na Kati na Beno Fwete Vanda Nsadi na Beno”
mambu ya nkaka ya nwtsty-E
Zandu
Bazandu ya nkaka bonso yai ya kele awa na kifwanisu vandaka na lweka ya nzila. Bateki vandaka kutanda bima mingi ya kuteka mpi yo vandaka kukanga nzila. Bantu yina vandaka kuzinga pana vandaka kusumba bima mingi ya nzo, mabungu ti bima ya tensi ya ntalu mpi bima ya nkaka ya mpa. Sambu na ntangu yina frigo vandaka ve, bantu vandaka kukwenda na zandu konso kilumbu sambu na kusumba bima. Na zandu, bantu ya ke sumba vandaka kubaka bansangu na bantu ya ke teka to na banzenza, bana vandaka kusakana mpi bantu yina kondaka kisalu vandaka kusosa kisalu. Yezu belulaka bantu ya maladi na zandu; Polo samunaka mpi na zandu. (Bis 17:17) Kansi, balongi ya nsiku mpi Bafarize ya lulendo vandaka kuzola nde bantu kumona bo mpi kupesa bo mbote na bisika yai ya bantu mingi.
banoti ya kulongikila ya nwtsty-E ya Mat 20:20, 21
mama ya bana ya Zebedeo: Disongidila, yandi kele mama ya ntumwa Yakobo mpi ya ntumwa Yoane. Na kutadila disolo ya Marko; Yakobo mpi Yoane vandaka bantu yina vandaka bampangi ya Yezu. Ntembe kele ve nde, bo lombaka na nzila ya mama na bo, Salome, yina vandaka ziku tata-nkento ya Yezu.—Mat 27:55, 56; Mar 15:40, 41; Yoa 19:25.
mosi na diboko na nge ya kitata mpi ya nkaka na diboko na nge ya kimama: Awa bisika yai zole ke monisa lukumu mpi kiyeka, kansi diboko ya kitata ke vandaka kaka kisika ya lukumu.—Nk 110:1; Bis 7:55, 56; Bar 8:34.
banoti ya kulongukila ya nwtsty-E ya Mat 20:26, 28
nsadi: Mbala mingi, Biblia ke sadilaka ngogo ya Kigreki di·aʹko·nos sambu na kutubila muntu yina ke landaka kusala na kudikulumusa yonso sambu na mambote ya bantu ya nkaka. Biblia ke sadilaka ngogo yai sambu na kutubila Kristu (Bar 15:8), bansadi ya Kristu (1Bk 3:5-7; Kol 1:23), bansadi ya kisalu (Fil 1:1; 1Tm 3:8), bansadi ya kisalu ya nzo (Yoa 2:5, 9) mpi bamfumu ya luyalu (Bar 13:4).
Timuna Sambu na Kusosa Bimvwama ya Kimpeve
noti ya kulongukila ya nwtsty-E ya Mat 21:9
beto ke bondila nge, gulusa: Na kisina, “Hosanna.” Ngogo yai ya Kigreki me katuka na ngogo ya Kiebreo yina ke tendula nde “beto ke bondila nge, gulusa” to “gulusa beto, pardo.” Awa bo me sadila ngogo yai sambu na kulomba Nzambi luguluku to kununga; yo lenda tendula mpi “pardo, pesa beto luguluku.” Na nima, bo kumaka kusadila ngogo yai sambu na kisambu mpi lukumu. Ngogo ya Kiebreo yina kele na Nk 118:25, yo vandaka kitini ya Bankunga ya Hallel yina bo vandaka kuyimba mbala na mbala na nsungi ya Paki. Yo yina, bantu vandaka kuyibuka bangogo yai na dibaku yai. Nzambi pesaka mvutu na kisambu yai ya kugulusa Mwana ya Davidi ntangu yandi futumunaka Mwana ya Davidi na bafwa. Na Mat 21:42, Yezu ke vutukila bangogo ya kele na Nk 118:22, 23 mpi yo ke tadila Mesia.
Mwana ya Davidi: Awa bangogo yai ke monisa dikanda ya Yezu mpi mukumba na yandi bonso Mesia ya lusilu.
MARSI 12-18
BIMVWAMA YA NDINGA YA NZAMBI | MATAYO 22-23
“Lemfuka na Bansiku Zole ya Kuluta Nene”
noti ya kulongukila ya nwtsty-E ya Mat 22:37
ntima: Kana bo me sadila ngogo yai na mutindu ya kifwani, mbala mingi yo ke tendulaka, kimuntu ya kati. Kana bo sadila yo ti ngogo “moyo” mpi “mabanza” ntembe kele ve nde, yo ke pesaka ntendula mosi ya siki-siki mpi yo ke tadilaka ntete-ntete mawi mpi bampusa ya muntu. Bangogo tatu ya bo me sadila awa (ntima, moyo mpi mabanza) lenda tendula kaka kima mosi; bo me sadila yo ya kulandana; yo ke bula munsonso kibeni na mfunu ya kuzola Nzambi na ntima ya mvimba.
moyo: To “muntu ya mvimba.”
mabanza: Yo ke tendula mayele ya kuyindula. Muntu fwete sadila mayele na yandi ya kuyindula sambu na kuzaba Nzambi mpi kuyedisa zola sambu na yandi. (Yoa 17:3, noti na nsi ya lutiti; Bar 12:1) Na bangogo yai ya bo me vutukila, ya kele na Kul 6:5, masonama ya kisina ya Kiebreo ke sadilaka bangogo yai tatu, ‘ntima, moyo, mpi ngolo.’ Kansi, na kutadila disolo ya Matayo mutindu yo kele na Kigreki, bo me sadila ngogo “mabanza” na kisika ya “ngolo.” Ziku bikuma vandaka mingi yina salaka nde bo sadila bangogo yai ya kuswaswana. Ya ntete, ata Kiebreo ya ntama vandaka ve ti ngogo ya siki-siki sambu na “mabanza,” mbala mingi bo vandaka kusadila ngindu yai sambu na ngogo ya Kiebreo “ntima.” Kana bo sadila ngogo yai na mutindu ya kifwani yo ke tendulaka kimuntu ya mvimba ya kati, mabanza ya muntu, mawi, mpi bikalulu na yandi. (Kul 29:4; Nk 26:2; 64:6; tala noti ya kulongukila sambu na ntima na verse yai.) Sambu na kikuma yai, kisika yina masonama ya Kiebreo ke sadilaka ngogo “ntima,” mbala mingi bo ke sadilaka ngogo ya Kigreki ya ke wakana ti ngogo “mabanza” na masonuku ya Kigreki ya La Septante. (Kuy 8:21; 17:17; Bin 2:10; Yez 14:13) Kikuma ya nkaka yina ziku salaka nde Matayo kusadila ngogo ya Kigreki “mabanza” na kisika ya “ngolo” ntangu yandi vutukilaka bangogo ya Kul 6:5 kele nde ngogo ya Kiebreo yina bo me balula na “ngolo [to, “ngolo ya luzingu,” noti na nsi ya lutiti.]” yo lenda tendula “ngolo ya nitu mpi mayele ya kuyindula. Ata mpidina, bangindu yina ke landana ya bangogo ya Kiebreo mpi ya Kigreki lenda sadisa beto na kutendula sambu na nki ntangu bansoniki ya Evanzile ke vutukila bangogo ya Kulonga ke sadila ve bangogo ya kiteso mosi.
noti ya kulongukila ya nwtsty-E ya Mat 22:39
Ya zole: Na Mat 22:37, Yezu pesaka mvutu mbala mosi na Mufarize yina bo ke tubila na verse yai, kansi Yezu sukaka kaka ve na kupesa mvutu na ngiufula yina, yandi vutukilaka bangogo ya nsiku ya zole (Lev 19:18), mpi yandi longaka nde bansiku yai zole kele ti kuwakana mpi nde Nsiku ya mvimba mpi ya Baprofete me simbama na yo.—Mat 22:40.
nkweno: Ngogo yai ya Kigreki “nkweno” (na kisina, “muntu yina ke zingaka pene-pene”) lenda tendula kaka ve bantu yina ke zingaka pene-pene na beto. Yo lenda tendula mpi muntu yonso yina beto ke zingaka ti yandi mbote.—Luk 10:29-37; Bar 13:8-10.
noti ya kulongukila ya nwtsty-E ya Mat 22:40
Nsiku . . . Bambikudi: “Nsiku” ke tendula mikanda ya Biblia banda na Kuyantika tii na Kulonga. “Bambikudi” ke tendula mikanda ya bambikudulu ya Masonuku ya Kiebreo. Kansi, kana bo me sadila bangogo yai zole kumosi, yo lenda tendula Masonuku ya Kiebreo ya mvimba.—Mat 7:12; 22:40; Luk 16:16.
me simbama: Na kisina, kisongi-diambu ya Kigreki “kusimbama na” ya bo me sadila awa na mutindu ya kifwani ke tendula “yina ya kima mosi ke twadisa; me simbama na.” Yo yina, Yezu monisaka nde Nsiku mpamba ve na Bansiku kumi kansi Masonuku ya Kiebreo ya mvimba me simbama na zola.—Bar 13:9.
Timuna Sambu na Kusosa Bimvwama ya Kimpeve
noti ya kulongukila ya nwtsty-E ya Mat 22:21
bima ya Kaisali na Kaisali: Mvutu ya Yezu awa mpi disolo ya mutindu mosi ya kele na Mar 12:17 mpi na Luk 20:25, kele disolo na yandi mosi kaka ya ke tadila ntotila ya Roma yina bo me sonikaka. “Bima ya Kaisali” kele kufuta mbongo sambu na bisalu yina luyalu ke salaka, lukumu yina beto fwete pesa bamfumu yai ya luyalu mpi kulemfukila bo.—Bar 13:1-7.
bima ya Nzambi na Nzambi: Yo ke tendula lusambu yina muntu ke pesa Nzambi na ntima ya mvimba, kuzola yandi na ntima ya mvimba mpi kulemfukila yandi na kwikama yonso.—Mat 4:10; 22:37, 38; Bis 5:29; Bar 14:8.
noti ya kulongukila ya nwtsty-E ya Mat 23:24
yina ke yungulaka mbembele kansi ke minaka shamo: Mbembele mpi shamo vandaka na kati ya bambisi ya kuluta fioti mpi ya kuluta nene yina vandaka mvindu sambu na Bantu ya Izraele. (Lev 11:4, 21-24) Yezu sadilaka kulutisa ndilu na kufwanisa mambu, ti kuvweza ntangu yandi tubaka nde bamfumu ya mabundu ke yungulaka malafu na bo sambu mbembele kukumisa yo ve mvindu na nkisi kansi bo vandaka kuvweza kibeni mambu ya kuluta mfunu ya Nsiku; diambu yina yandi fwanisaka ti kumina shamo.
MARSI 19-25
BIMVWAMA YA NDINGA YA NZAMBI | MATAYO 24
“Landa na Kukengila na Kimpeve na Bilumbu yai ya Nsuka”
it-1-F 112 § 10
Zola
Zola Lenda Mana. Ntangu Yezu Kristu zabisaka balongoki na yandi mambu yina ta salama na bilumbu ke kwisa, yandi tubaka nde zola (a·gaʹpe) ya Bakristu mingi ya zina yina ke tubaka nde bo ke kwikilaka na Nzambi ta mana. (Mat 24:3, 12) Ntumwa Polo tubaka nde, na bantangu ya mpasi yina ta kwisa, bantu ta kuma “bantu ya ke zolaka mbongo.” (2Tm 3:1, 2) Ntembe kele ve nde muntu lenda vidisa mayele ya kuzaba minsiku ya mbote mpi nde zola yina yandi vandaka na yo lenda mana. Yo ke monisa pwelele mfunu ya kusala bikesa mbala na mbala sambu na kuyedisa zola ntangu beto ke yindulula Ndinga ya Nzambi mpi ke zitisa minsiku na yandi.—Efe 4:15, 22-24.
Keti Nge Ke Lungisaka Kisalu na Nge Yonso na Ntwala ya Nzambi?
5 Sambu na yina me tala ntangu ya mbi ya beto ke zinga, Yezu Kristu tubaka nde: “Mambu yina bwaka na ntangu ya Noa, yo ta bwa mpi mutindu mosi ntangu Mwana-muntu ta kwisa. Na bilumbu yina, ntangu masa vandaka me fuluka mingi ntete ve na ntoto, bantu vandaka kudia, kunwa, kukwelana tii na kilumbu yina ya Noa kotaka na maswa. Bo vandaka kuzaba kima ve tii kuna masa fulukaka mingi na ntoto yonso; masa yina nataka bo yonso na lufwa. Ntangu Mwana-muntu ta kwisa, yo ta vanda mutindu mosi.” (Matayo 24:37-39) Kudya mpi kunwa na kiteso ya kufwana kele mbi ve, mpi makwela kele kima mosi ya mekatukaka na Nzambi yandi mosi. (Kuyantika 2:20-24) Kansi, kana beto mona nde ngindu ya kusosa kuvanda ti luzingu bonso yina bantu yonso kele na yo mekuma susi na beto ya ntetentete, sambu na nki ve kutubila mambu yai na kisambu? Yehowa lenda sadisa beto na kutula mambote ya Kimfumu na yandi na kisika ya ntete, na kusala mambu yina kele ya mbote, mpi na kulungisa kisalu ya beto fwete sala sambu na yandi.—Matayo 6:33; Roma 12:12; 2 Korinto 13:7.
Timuna Sambu na Kusosa Bimvwama ya Kimpeve
noti ya kulongukila ya nwtsty-E ya Mat 24:8
bampasi: Na Kigreki ya kisina, ngogo yai ke tendula mpasi ya kubuta. Kansi awa bo me sadila yo sambu na kumonisa bampasi yonso. Yo lenda tendula nde bonso mpasi ya kubuta, bampasi yina ta kwisa na bilumbu ke kwisa ta kuma mingi kibeni, yo ta salamaka mbala na mbala, mpi yo ta baka ntangu mingi, ebuna yo ta suka na ntangu mosi buna na ntwala ya mpasi ya nene yina bo me tubila na Mat 24:21.
noti ya kulongukila ya nwtsty-E ya Mat 24:20
na nsungi ya madidi: na nsungi ya mvula, ya mvula ya ngolo, mpi ya madidi, yo ke vandaka mpasi na kusala nzietelo, na kuzwa madia mpi kisika ya kubumbana.—Esd 10:9, 13.
kilumbu ya Kisabatu: Na bateritware bonso Yudea, bansiku ya nkaka yina vandaka ti nsiku ya Kisabatu, yo vandaka mpasi sambu muntu kusala nzietelo ya nda kibeni mpi kunata bizitu; diaka, bakielo ya mbanza vandaka ya kukanga na kilumbu ya Kisabatu.—Tala Bis 1:12 mpi App. B12.
MARSI 26–APRILI 1
BIMVWAMA YA NDINGA YA NZAMBI | MATAYO 25
“Beno Landa Kukengila”
Timuna Sambu na Kusosa Bimvwama ya Kimpeve
“Beno Kele Banduku na Mono”
16 Kana nge kele ti kivuvu ya kuzinga na ntoto na nsi ya Kimfumu ya Nzambi, inki mutindu nge lenda monisa kinduku na nge na bampangi ya Kristu? Bika beto tadila mitindu tatu mpamba. Ya ntete, na kusalaka kisalu ya kusamuna na ntima ya mvimba. Kristu kutumaka bampangi na yandi na kusamuna nsangu ya mbote na ntoto ya mvimba. (Mat. 24:14) Kansi, bampangi ya Kristu ya mebikalaka na ntoto bubu yai zolaka kumona mpasi mingi na kulungisa mukumba yina kukonda lusadisu ya banduku na bo, mameme yankaka. Ya kyeleka, konso ntangu ya bantu ya kimvuka ya mameme yankaka kesalaka kisalu ya kusamuna, bo kesadisaka bampangi ya Kristu na kulungisa mukumba na bo ya santu. Kimvuka ya mpika ya kwikama mpi ya mayele kemonisaka ntonda mingi sambu na kinduku yai, kaka mutindu Kristu kesalaka yo.
17 Mutindu ya zole yina bantu ya kimvuka ya mameme yankaka lenda sadisa bampangi ya Kristu kele na kupesaka mbongo sambu na kupesa maboko na kisalu ya kusamuna. Yezu kusyamisaka balongoki na yandi na kusala kinduku na nzila ya ‘kimvwama ya ke kusaka bantu.’ (Luka 16:9) Yo ketendula ve nde beto lenda sumba kinduku ya Yezu to ya Yehowa. Kansi, ntangu beto kesadilaka bima na beto ya kinsuni sambu na kunata na ntwala bima yonso ya kele na ntoto ya ketadila Kimfumu, beto kemonisaka kinduku mpi zola na beto, na munoko kaka ve, kansi mpi na “kieleka” ti “na bisalu.” (1 Yoa. 3:16-18) Beto kepesaka lusadisu yai ntangu beto kesalaka kisalu ya kusamuna, ntangu beto kepesaka mbongo sambu na kutunga mpi kuyidika bisika na beto ya lukutakanu, mpi ntangu beto kepesaka makabu ya mbongo sambu na kisalu ya kusamuna ya kesalamaka na ntoto ya mvimba. Ya kyeleka, ata beto kepesa fyoti to mingi, Yehowa ti Yezu kesepelaka ntangu beto kepesaka makabu ti kyese.—2 Kor. 9:7.
18 Mutindu ya tatu yina beto yonso kemonisaka nde beto kele banduku ya Kristu kele na kusalaka kumosi ti lutwadisu yina bankuluntu ya dibundu kepesaka. Babakala yai keponamaka na nzila ya mpeve santu na nsi ya lutwadisu ya Kristu. (Ef. 5:23) Ntumwa Polo kusonikaka nde: “Beno lemfuka na bambuta na beno ya Dibundu, beno wila bo mpi.” (Baeb. 13:17) Bantangu yankaka, beto lenda mona mpasi na kulemfuka na lutwadisu ya kekatuka na Biblia yina bankuluntu ya dibundu na beto kepesaka beto. Ziku beto mezaba bifu na bo, mpi yo lenda bebisa mutindu beto ketadila bandongisila na bo. Kansi, Kristu, Ntu ya dibundu, kesepelaka na kusadila bantu yai ya kukonda kukuka. Yo yina, kubuya to kundima kiyeka na bo kevandaka ti bupusi na kinduku na beto ti Kristu. Ntangu beto ketulaka ve dikebi na bifu ya bankuluntu mpi kelandaka lutwadisu na bo na kyese yonso, beto kemonisaka zola na beto sambu na Kristu.