Ndima Bangindu ya Bankaka, Vanda ti Bukatikati
“Tuba diaka na bakristo . . . bo fweti [vanda ti bukatikati, NW].”—TITO 3:1, 2.
1, 2. Masonuku ketuba nki na yina metala kuvanda ti bukatikati, mpi sambu na nki yo mefwana?
YEHOWA, Tata na beto ya zola yina kevandaka na zulu, kele mayele mingi kuluta. Sambu beto kele bigangwa na yandi, beto kesosaka lutwadisu na yandi na luzingu na beto. (Nk. 48:15) Longoki Yakobo kezabisa beto nde “muntu yina ke na mayele yina ke katukaka na zulu, ntete yandi ke na kinzambi; ebuna yandi kele mpi muntu mosi ya ngemba, ya pima [to ya bukatikati], yandi kele muntu mosi ke lemfukaka na Nzambi; yandi kele muntu ya mbote; ke salaka mambu ya mbote; yandi ke zengaka mambu mutindu yo kele; yandi ke tubaka mambu na masonga.”—Yak. 3:17.
2 Ntumwa Polo kelongisila beto nde: “Bika bantu yonso kuzaba kikalulu na beno ya bukatikati.”a (Filp. 4:5, NW) Yezu Kristu kele Mfumu ya dibundu ya Bukristu. (Ef. 5:23) Yo kele mfunu mpenza nde konso muntu na kati na beto kuvanda ti bukatikati, kulemfuka na lutwadisu ya Kristu mpi kundima bangindu ya bantu yankaka!
3, 4. (a) Pesa bambandu ya kemonisa mambote ya beto kebakaka ntangu beto kendimaka bangindu ya bantu yankaka. (b) Inki beto tatadila?
3 Beto kebakaka mambote ntangu beto kevandaka ti bukatikati mpi ya kuyilama sambu na kundima bangindu ya bantu yankaka. Mu mbandu: Ntangu komplo mosi ya bateroriste kuzabanaka na Grande-Bretagne, bantu mingi yina kebakaka avio sambu na banzyetelo na bo kumonisaka nde bo vandaka ya kuyilama na kundima bansiku yina kebuyisa bo na kumata na avio ti bima yina bo vandaka ntete ti nswa ya kumata na yo. Ntangu beto ketambwisaka vwatire, beto kemonaka mfunu ya kubikila bashofere yankaka nzila, mu mbandu na kisika yina banzila mingi mekutanaka, sambu na kubuya ba aksida mpi sambu bavwatire mingi kukangama ve kisika mosi.
4 Sambu na bantu mingi na kati na beto, yo kevandaka mpasi na kundima bangindu ya bantu yankaka. Beto tadila mambu tatu yina kemonisa mutindu kusadila bukatikati lenda sadisa beto: bikuma ya kepusaka beto na kusala mambu, nkadilu na beto na ntwala ya bantu yina kele na kiyeka, mpi kiteso yina beto lenda monisa bukatikati.
Sambu na nki Kuvanda ti Bukatikati?
5. Na nsi ya Nsiku ya Moize, inki lendaka kupusa mpika na kupona na kubikala na nsi ya kiyeka ya mfumu na yandi?
5 Mbandu ya dyambu mosi yina vandaka kusalama na ntangu ya ntama kebenda dikebi na beto na mfunu ya kuvanda ti bikuma ya mbote sambu na kumonisa bukatikati. Na nsi ya Nsiku ya Moize, yo vandaka kulomba nde ba Ebreo yina kuvandaka bampika kukatuka na kimpika na mvula ya nsambwadi ya kimpika na bo, to na konso mvula ya kyese yina vandaka kukwisa ntete. Kansi, mpika lendaka kupona na kubikala na kimpika. (Tanga Kubasika 21:5, 6.) Inki lendaka kupusa mpika na kusala mutindu yai? Zola vandaka kupusa mpika na kubikala na kimpika, na nsi ya kiyeka ya mfumu na yandi yina kezitisaka yandi.
6. Inki mutindu zola kepusaka beto na kuvanda ti bukatikati?
6 Na mutindu mosi, zola na beto sambu na Yehowa kepusaka beto na kudipesa na yandi mpi na kuzinga na kuwakana ti kudipesa na beto. (Roma 14:7, 8) Ntumwa Yoane kusonikaka nde: “Kana beto ke zolaka Nzambi, yo ke songa nde beto ke landaka bansiku na yandi. Ebuna bansiku na yandi kele mpasi ve beto na kulanda yo.” (1 Yoa. 5:3) Zola ya mutindu yai kesosaka ve mambote na yo mosi. (1 Kor. 13:4, 5) Na yina metala bangwisana na beto ti bantu yankaka, zola ya mfinangani kepusaka beto na kuvanda ti bukatikati mpi na kutadila bampusa na bo na ntwala ya bampusa na beto. Na kisika ya kuvanda bwimi, beto ketadilaka bampusa ya bankaka.—Filp. 2:2, 3.
7. Kuvanda ti bukatikati kesalaka nki na kisalu na beto ya kusamuna?
7 Bangogo ti bisalu na beto fwete budisa ve bantu yankaka mabaku. (Ef. 4:29) Ya kyeleka, zola kepusaka beto na kubuya kusala konso kima yina lenda kanga bantu ya binkulu, ya luzingu mpi ya bisika ya kuswaswana nzila ya kuyela sambu na kusadila Yehowa. Dyambu yai kelombaka mbala mingi nde beto vanda ti bukatikati. Mu mbandu, bamisionere ya bankento yina kuvandaka ti kikalulu ya kutula babote mingi kekangamaka ve kaka na kusadila yo na babwala yina bo lenda mona bo bonso bankento ya ndumba mpi kubudisa bankaka mabaku.—1 Kor. 10:31-33.
8. Inki mutindu zola sambu na Nzambi lenda sadisa beto na kuvanda bonso ‘bantu yina meluta fioti’?
8 Zola na beto sambu na Yehowa kesadisaka beto na kuvanda ve lulendo. Na nima ya kuswana yina kubasikaka na kati ya balongoki sambu na kuzaba nani kuvandaka muntu ya kuluta nene, Yezu kubakaka mwana ya fyoti mpi kutulaka yandi na kati na bo. Yandi tendulaka nde: “Konso muntu yina ke yamba mwana yai na zina na mono, tuba nde yandi me yamba mono mosi; konso muntu yina ke yamba mono, tuba nde yandi me yamba mpi muntu yina tindaka mono. Sambu muntu yina me luta fioti na kati na beno yonso, yandi muntu me luta nene.” (Luka 9:48; Mar. 9:36) Beto lenda mona yo mpasi sambu na kuvanda bonso “muntu yina me luta fioti.” Kukonda kukuka ya beto kebutukaka ti yo mpi kikalulu ya kuvanda lulendo lenda pusa beto na kusosa lukumu, kansi kudikulumusa tasadisa beto na kuvanda ti bukatikati.—Roma 12:10.
9. Sambu na kuvanda ti bukatikati, inki beto fwete ndima?
9 Sambu na kuvanda ti bukatikati, beto fwete ndima kiyeka ya bantu yina Nzambi meponaka. Bakristu yonso ya kyeleka kezabaka mfunu ya munsiku ya kimfumu. Ntumwa Polo kutendulaka yo pwelele na Bakristu ya Korinto nde: “Mono zola beno zaba nde Kristo kele mfumu ya konso muntu, bakala kele mfumu ya nkento na yandi, Nzambi kele mfumu ya Kristo.”—1 Kor. 11:3.
10. Kulemfuka na kiyeka ya Yehowa kemonisaka inki?
10 Kulemfuka na kiyeka ya Nzambi kemonisaka nde beto kendimaka mpi ketulaka ntima nde yandi kele Tata na beto ya zola. Yandi kezabaka mambu yonso yina kekuminaka beto mpi yandi lenda pesa beto matabisi na mambu yina beto kesala. Kuzaba dyambu yai tasadisa beto na kuvanda ti bukatikati ntangu bantu yankaka kezitisa beto ve to kewila beto makasi. Polo kusonikaka nde: “Beno tula ngolo mpenza na kuzinga na ngemba ti bantu yonso.” Yandi monisaka mfunu ya ndongisila yina na ntuma yai: “Banduku na mono, beno vutula mbi na mbi ve ata fioti. Kansi bika Nzambi kuwila bantu yina ke salaka mbi makasi. Sambu Mfumu Nzambi ke tuba na Mukanda na yandi nde: ‘Mono muntu ta vutula bo ndola ti kumonisa bo mpasi sambu na mbi ya bo salaka mono.’”—Roma 12:18, 19.
11. Inki mutindu beto lenda monisa nde beto kelemfukaka na lutwadisu ya Kristu?
11 Kundima kiyeka ya bantu yina Nzambi meponaka na kati ya dibundu ya Bukristu kele mpi mutindu mosi ya kumonisa bulemfu. Kusonga kapu ya 1 kemonisa Yezu Kristu mesimba “bambwetete” ya dibundu na diboko na yandi ya kitata. (Kus. 1:16, 20) Na kimvuka, “bambwetete” yina kemonisa bimvuka ya bankuluntu, to bankengi, na dibundu. Bankengi yina Nzambi meponaka kelemfukaka na lutwadisu ya Kristu mpi kelandaka mbandu ya mutindu ya mbote yina yandi kesadilaka bantu yankaka mambu. Bantu yonso na dibundu kelemfukaka na ngidika yina Yezu mesalaka ya “mpika ya kwikama mpi ya mayele” (NW) sambu na kupesa madya ya kimpeve na ntangu ya mbote. (Mat. 24:45-47) Bubu yai, luzolo na beto ya kulonguka mpi ya kusadila mambu yai kemonisaka nde beto kelemfukaka mpenza na lutwadisu ya Kristu, yina kesalaka nde ngemba ti bumosi kuvanda na kati ya dibundu.—Roma 14:13, 19.
Tii na nki Kiteso Kuvanda ti Bukatikati?
12. Sambu na nki bulemfu kevandaka na bandilu?
12 Kuvanda ti bukatikati ketendula ve kukonda kuzitisa lukwikilu na beto to minsiku ya Nzambi. Ntangu bamfumu ya mabundu kusongaka Bakristu ya mvu-nkama ya ntete na kuyambula kulonga na zina ya Yezu, bo salaka inki? Piere ti bantumwa yankaka kutubaka na kikesa yonso nde: “Beto fweti lemfuka ntete na Nzambi, kansi na bantu ve.” (Bis. 4:18-20; 5:28, 29) Yo yina bubu yai, kana bamfumu ya guvernema kusosa kupusa beto na ngolo sambu na kuyambula kusamuna nsangu ya mbote, beto keyambulaka ve, kansi beto kesobaka bametode na beto sambu na kusala na mayele yonso. Kana bo mebuyisa kisalu ya nzo na nzo, beto lenda sosa mitindu yankaka ya kukutana ti bawi mpi kulanda na kulungisa kisalu yina Nzambi mepesaka beto. Mutindu mosi, kana “bamfumu ya leta” mebuyisa balukutakanu na beto, beto kevukanaka na kinsweki na bimvuka ya fyoti-fyoti.—Roma 13:1; Baeb. 10:24, 25.
13. Yezu kutubaka nki sambu na yina metala kulemfuka na bantu yina kele ti kiyeka?
13 Na Disolo na yandi na Zulu ya Ngumba, Yezu kumonisaka mfunu ya kulemfuka na bantu yina kele ti kiyeka. Yandi tubaka nde: “Kana muntu ke zola kwenda kufunda nge sambu na kubaka simisi na nge, pesa yandi mpi kazaka na nge. Kana soda me songa nge na kunatila yandi saki na yandi na kilometre mosi, nata yo na kilometre mosi ya nkaka.” (Mat. 5:40, 41)b Kudibanza sambu na bankaka mpi mpusa ya kusadisa bo kepusaka beto mpi na kusala mambu mingi kuluta yina bo melomba beto na kusala.—1 Kor. 13:5; Tito 3:1, 2.
14. Sambu na nki beto fwete ndima ve mabanza ya ba aposta?
14 Ata beto kele na mpusa ya kulemfuka, beto fwete ndima ve ata fyoti mabanza ya ba aposta. Nkadilu na beto ya pwelele mpi ya kukonda kufwa nsiku na dyambu yai kele mfunu sambu na kutanina bunkete ya Masonuku mpi bumosi ya dibundu. Sambu na yina metala ‘bantu ya nkaka yina vandaka kukusa nde bo kele bampangi,’ Polo kusonikaka nde: “Beto ndimaka mabanza na bo yina ve ata fioti, na mpila nde mambu ya kieleka ya nsangu ya mbote yo kubikala kaka na kati na beno.” (Gal. 2:4, 5) Na mwa bambala yina malongi ya ba aposta lenda monana, Bakristu ya mekudipesaka tabikala ya kwikama na mambu yina kele ya kyeleka.
Bankengi Fwete Ndimaka Bangindu ya Bantu Yankaka
15. Na nki mutindu bankengi kemonisaka bukatikati ntangu bo kekutanaka?
15 Mosi na kati ya mambu yina Biblia kelombaka sambu na kukuma nkengi kele kuvanda ti luzolo ya kundima bangindu ya bankaka. Polo kusonikaka nde nkengi “fweti vanda muntu mosi ya pima [to ya bukatikati].” (1 Tim. 3:2, 3) Dyambu yai kele mfunu mingimingi ntangu bankuluntu kekutanaka sambu na kutadila mambu ya dibundu. Na ntwala ya kubaka desizio mosi, konso muntu ya kele pana kemonisaka pwelele bangindu na yandi, ata yo kelombaka ve nde konso nkuluntu kutuba. Na ntangu bo kesolula, nkuluntu mosi lenda soba dibanza na yandi ntangu yandi mewa bankaka kebenda dikebi na minsiku ya Masonuku ya ketubila dyambu yina. Na kisika ya kubuya bangindu ya bankuluntu yankaka mpi kukangama kaka na bangindu na yandi, nkuluntu ya kuyela kendimaka bangindu ya bankaka. Na luyantiku ya disolo, bo lenda vanda ti bangindu ya kuswaswana, kansi kuyindula mpi kisambu kesalaka nde bumosi kuvanda na kati ya bankuluntu yina kevandaka ya kudikulumusa mpi ya kendimaka bangindu ya bankaka.—1 Kor. 1:10; Tanga Efezo 4:1-3.
16. Inki nkadilu nkengi fwete monisa?
16 Na bisalu na yandi yonso, nkuluntu fwete sala ngolo sambu na kuzitisa minsiku ya Nzambi. Yandi kemonisaka nkadilu yina ata na mutindu yandi ketwadisaka mameme, ebuna yo kesadisaka yandi na kutadila mawi ya bantu yankaka mpi kusadila bo mambote. Piere kusonikaka nde: “Beno fweti yilama na kutala mbote-mbote bantu yina ya Nzambi pesaka beno na kutala; beno fweti vanda bonso bangungudi ke kebaka mbote mameme na bo. Beno tala bantu na beno na luzolo na beno mosi, mutindu Nzambi ke zolaka nde beno sala, kansi na kingolo-ngolo ve. Beno sala kisalu na beno ve sambu na kubaka mbongo, kansi beno sala yo na luzolo ti kiese.”—1 Pie. 5:2.
17. Inki mutindu bantu yonso na dibundu lenda monisa bulemfu na bangwisana na bo ti bankaka?
17 Bampangi ya dibundu yina mekumaka minunu kesepelaka na lusadisu yina baleke kepesaka bo mpi kepesaka bo lukumu. Ebuna, baleke kezitisaka minunu yina mesadilaka Yehowa bamvula mingi. (1 Tim. 5:1, 2) Bankuluntu kesosaka babakala yina mefwana sambu na kupesa bo mikumba yankaka, mpi kepesaka bo formasio sambu na kusadisa bo na kukeba mameme ya Nzambi. (2 Tim. 2:1, 2) Konso Mukristu fwete zitisa ndongisila yai ya kupemama ya Polo: “Beno lemfuka na bambuta na beno ya dibundu, beno wila bo mpi. Bo ke langidilaka moyo na beno, sambu bo fweti futa rapore na Nzambi sambu na kisalu na bo. Kana beno ke lemfukila bo, bo ta sala kisalu na bo na kiese; kana mpidina ve, bo ta sala kisalu na bo na mawa, ebuna mambu ya mutindu yina ta sadisa beno ve ata fioti.”—Baeb. 13:17.
Bukatikati na Kati ya Dibuta
18. Sambu na nki bukatikati kele mfunu na kati ya dibuta?
18 Bantu ya dibuta mpi fwete vanda ti bukatikati. (Tanga Kolosai 3:18-21.) Biblia kemonisa mikumba ya sikisiki ya konso muntu na kati ya dibuta ya Bakristu. Tata kele mfumu ya nkento na yandi mpi muntu ya ntetentete yina kele na mukumba ya kutwadisa bana. Nkento fwete ndima kiyeka ya bakala na yandi, mpi bana fwete sala ngolo na kulemfuka na bibuti na bo, sambu yo kesepedisaka Mfumu. Ntangu konso muntu na kati ya dibuta kendimaka bangindu ya bantu yankaka mpi kesadilaka bukatikati, yo kenataka bumosi ti ngemba na kati ya dibuta. Biblia kele ti bambandu mingi ya kendimisa dyambu yai.
19, 20. (a) Monisa luswaswanu yina kele na kati ya mbandu ya Eli ti ya Yehowa na yina metadila bukatikati. (b) Inki malongi bibuti lenda baka na bambandu yina?
19 Ntangu Samuele kuvandaka mwana ya fyoti, Eli kuvandaka nganga-Nzambi ya nene na Izraele. Kansi, Ofni ti Pinasi, bana ya Eli kuvandaka “bana ya mpamba” yina vandaka “kuyindula Mfumu Nzambi ve.” Eli kuwaka mambu ya mbi yina bana na yandi vandaka kusala, mpi mutindu bo vandaka kulala ti bankento yina vandaka kusala na munoko ya Nzo-Nzambi ya ntenta. Eli kusalaka inki? Yandi songaka bo nde kana bo sumuka na Yehowa, ata muntu mosi ve lenda samba sambu na bo. Kansi, yandi sungikaka bo ve mpi kupesaka bo ve disipline. Yo yina, bana ya Eli landaka kusala mambu na bo ya mbi. Nsukansuka, Yehowa kubakaka lukanu nde bo mefwana na kubaka ndola ya lufwa. Ntangu Eli kuwaka nsangu ya lufwa na bo, yandi mpi kufwaka. Yo vandaka malanda ya mbi mpenza! Yo kele pwelele nde Eli kusadilaka bukatikati na yandi na mutindu mosi ya mbi mpenza na mpila yandi pesaka bo nzila ya kulanda na kusala mambu ya mbi.—1 Sam. 2:12-17, 22-25, 34, 35; 4:17, 18.
20 Na kuswaswana ti Eli, beto tadila bangwisana ya Nzambi ti bawanzyo na yandi. Profete Mika kumonaka mbona-meso mosi ya kuyituka ya lukutakanu ya Yehowa ti bawanzyo na Yandi. Yehowa kuyulaka nde nki wanzyo lenda kwenda kukusa Akabi, Ntotila ya mbi ya Izraele, sambu na kukatula yandi na kimfumu. Yehowa kuwidikilaka mabanza ya kuswaswana ya bana na yandi ya kimpeve. Ebuna, wanzyo mosi kutubaka nde yandi mendima na kusala yo. Yehowa kuyulaka yandi kana yandi tasala nki mutindu. Yehowa kusepelaka, mpi kutindaka wanzyo yango na kusala mutindu yandi tubaka. (1 Bant. 22:19-23) Bantu ya dibuta lenda baka mpenza malongi na disolo yai na yina metala kuwidikila bangindu ya bantu yankaka. Na dibuta ya Bakristu, bakala fwete tadila bangindu ti mabanza ya nkento ti ya bana na yandi. Kansi, bankento ti bana fwete zaba nde kana bo mepesa dibanza to kemonisa kima bo kezola, bo fwete ndima na kuzitisa lutwadisu ya bakala sambu Masonuku mepesaka yandi mukumba ya kubaka desizio ya nsuka.
21. Inki beto tatadila na disolo yina kelanda?
21 Beto kevutula matondo mpenza sambu na bangibusa ya zola mpi ya mayele yina Yehowa kepesa na yina metala kundima bangindu ya bankaka to kuvanda ti bukatikati! (Nk. 119:99) Na disolo yina kelanda, beto tatadila mutindu kundima bangindu ya bantu yankaka mpi kusadila bukatikati kesadisaka na kumona kyese na makwela.
[Banoti na nsi ya lutiti]
a Ntumwa Polo kusadilaka ngogo mosi yina kele mpasi sambu na kubalula yo na ngogo mosi ya Kikongo. Mukanda mosi ketuba nde: “Kuvanda ti bukatikati ketendula kuvanda ti luzolo ya kubikisa banswa na nge, kundima bangindu ya bantu yankaka, mpi kusadila bo mambote.” Na baverse mingi, bangogo ya kisina yina Polo kusadilaka mpi ya bo balulaka na Traduction du monde nouveau nde “kuvanda ti bukatikati” kepesa dibanza ya kundima mabanza ya bantu yankaka. Na disolo yai, bangogo yango ke na bantendula mingi, yo lenda tendula 1) kubika banswa na nge sambu na kundima bangindu ya bantu yankaka mpi 2) kulemfuka na muntu yina kele ti kiyeka. Yo yina, ngogo bukatikati kepesa dibanza ya kukonda kukangama ngolo na bansiku to ya kukonda kutadila kaka banswa na beto mosi.
b Tala disolo “Si l’on te réquisitionne,” na Nzozulu ya Nkengi ya Kifalansa ya Februari 15, 2005, balutiti 23-6.
Inki Mvutu Nge Tapesa?
• Kuvanda ti bukatikati lenda buta nki bambuma ya mbote?
• Inki mutindu bankengi lenda monisa bukatikati?
• Sambu na nki kuwidikila bangindu ya bantu yankaka kele mfunu na luzingu ya dibuta?
[Kifwanisu ya kele na lutiti 10]
Bankuluntu kelandaka mbandu ya mutindu ya mbote yina Kristu kesadilaka bantu yankaka mambu
[Kifwanisu ya kele na lutiti 12]
Ntangu bankuluntu kevukanaka, kuyindula, kisambu, mpi kundima bangindu ya bankaka kesadisaka na kuvanda na bumosi