‘Mwĩgitiei Rĩĩtwa-inĩ Rĩa Jehova’
“Nĩngatigia andũ arĩa anyamarĩku na arĩa athĩni, nao nĩo magaikaraga [“megitĩtie rĩĩtwa-inĩ,” “New World Translation”] rĩa Jehova.”—ZEF. 3:12.
1, 2. Nĩ kĩhuhũkanio kĩrĩkũ kĩa mũhaano kĩrĩkora andũ o ica ikuhĩ?
HIHI ũrĩ woirĩrũo ũkĩĩyũa gĩthaku-inĩ kĩa nyũmba? Gĩthaku kĩa nyũmba no gĩkũgitĩre ũngiurĩrũo nĩ mbura no gĩtingĩkũgitĩra biu hĩndĩ ya mbura ya kĩhuhũkanio.
2 Nĩ harĩ kĩhuhũkanio kĩa mũthemba ũngĩ kĩrakuhĩrĩria, kĩrĩa kĩratũma ũtũũro wa andũ ũkorũo ũgwati-inĩ. Nĩ “mũthenya wa thĩna” kana wa kĩhuhũkanio kĩa mũhaano. ‘Mũthenya ũcio mũnene wa Jehova’ ũkaahutia andũ othe. No rĩrĩ, ithuĩ no tuone mwĩgitio ũrĩa tũrabatara. (Thoma Zefania 1:14-18.) Tũngĩona mwĩgitio atĩa “mũthenya ũcio wa marakara ma Jehova” ũrĩa ũkuhĩrĩirie?
Mĩthenya ya Ihuhũkanio Mahinda-inĩ ma Bibilia
3. Nĩ “kĩhuhũkanio” kĩrĩkũ gĩakorire mĩhĩrĩga ĩrĩa ikũmi ya Isiraeli?
3 Mũthenya wa Jehova ũkaambĩrĩria na kwanangwo kwa ndini ciothe cia maheeni gũkũ thĩ. No twĩrute ũrĩa tũngĩona mwĩgitio kuumana na maũndũ marĩa maakorire andũ a Ngai hĩndĩ ya tene. Isaia aaringithanirie ituĩro rĩa Jehova kwerekera mĩhĩrĩga ĩrĩa ikũmi ya Isiraeli yaremeire Ngai na “kĩhuhũkanio” andũ matangĩahotire kũgirĩrĩria. (Thoma Isaia 28:1, 2.) Ũrathi ũcio nĩ wahingire mwaka wa 740 Mbere ya Mahinda Maitũ (M.M.M.) rĩrĩa Ashuri yatharĩkĩire Isiraeli.
4. ‘Mũthenya mũnene wa Jehova’ wakorire Jerusalemu atĩa mwaka wa 607 M.M.M.?
4 Ituĩro rĩa Aisiraeli acio mataarĩ ehokeku-rĩ, rĩarũmĩrĩirũo nĩ ‘mũthenya mũnene wa Jehova’ mwaka wa 607 M.M.M. igũrũ rĩa Jerusalemu na ũthamaki wa Juda. Ũndũ ũcio wekĩkire tondũ andũ a Juda o nao nĩ maaremeire Ngai. Andũ a Babuloni matongoretio nĩ Nebukadinezaru nĩ meehĩtĩire Juda o hamwe na itũũra rĩao inene, Jerusalemu. Andũ a Juda nĩ meethire ũteithio kũrĩ “mwĩgitio wa maheeni,” kuuma kũrĩ mũthamaki wa Misiri. No rĩrĩ, Ababuloni maanangire “mwĩgitio” ũcio biũ, o ta kĩhuhũkanio kĩa mbura ya mbembe.—Isa. 28:14, 17.
5. Gũgaathiĩ atĩa harĩ andũ a Ngai marĩ gĩkundi hĩndĩ ya kwanangwo kwa ndini ciothe cia maheeni?
5 Mũthenya mũnene wa Jehova, ũrĩa wakorire Jerusalemu wonanagia ituĩro rĩa Jehova kwerekera Akristiano a maheeni arĩa maremeire Ngai mahinda-inĩ maitũ. Ningĩ icunjĩ iria ingĩ cia “Babuloni Ũrĩa Mũnene,” kana ndini iria ingĩ ciothe cia maheeni nĩ ikaanangwo. Thutha ũcio, icunjĩ iria ingĩ cia mũtabarĩre ũyũ mũũru wa maũndũ wa Shaitani nĩ ikaaniinwo. No rĩrĩ, andũ a Ngai marĩ gĩkundi nĩ makaahonoka tondũ nĩ maregitia harĩ Jehova.—Kũg. 7:14; 18:2, 8; 19:19-21.
Mwĩgitio wa Kĩĩmwĩrĩ na wa Kĩĩroho
6. Andũ a Jehova mangĩona mwĩgitio atĩa?
6 Andũ a Ngai mangĩona mwĩgitio atĩa o na rĩu mahinda maya ma kũrigĩrĩria? Tuonaga mwĩgitio wa kĩĩroho ‘twecũrania ũhoro wa rĩĩtwa rĩa Ngai’ na njĩra ya mahoya, na twamũtungatĩra tũrĩ na kĩyo. (Thoma Malaki 3:16-18.) No o na kũrĩ ũguo-rĩ, nĩ tũrabatara gwĩka makĩria ma o gwĩcũrania ũhoro wa rĩĩtwa rĩake tu. Tũthomaga ũũ: “Mũndũ o wothe ũgakaĩra rĩĩtwa rĩa [Jehova] nĩakahonoka.” (Rom. 10:13) Nĩ harĩ ũkuruhanu gatagatĩ ga gũkaĩra rĩĩtwa rĩa Jehova na ũhonokio ũrĩa uumaga kũrĩ we. Na andũ aingĩ arĩa matakoragwo na ũũru nĩ monaga ngũrani gatagatĩ ka Akristiano a ma, arĩa ‘marecũrania ũhoro wa rĩĩtwa rĩake’ biũ, arĩa mamũtungatagĩra marĩ Aira ake, na andũ arĩa matamũtungatagĩra.
7, 8. Akristiano a mahinda ma atũmwo maahonokirio na njĩra ya kĩĩmwĩrĩ atĩa, na ũndũ ũcio ũngĩringithanio na ũrĩkũ ũmũthĩ?
7 Ningĩ-rĩ, mwĩgitio ũrĩa tũngĩona to wa kĩĩroho tu. Andũ a Ngai nĩ merĩirũo mwĩgitio wa kĩĩmwĩrĩ. Tuonaga ũndũ ũcio kuumana na ũrĩa gwekĩkire thutha wa Aroma matongoretio nĩ Sesho Galo gũtharĩkĩra Jerusalemu mwaka wa 66 Mahinda Maitũ (M.M.). Jesu nĩ aarathĩte atĩ matukũ ma thĩna ũcio nĩ ‘mangĩgaakuhĩhio.’ (Mat. 24:15, 16, 21, 22) Ũndũ ũcio wekĩkire rĩrĩa mbũtũ cia Roma cieeherire itũũra-inĩ rĩu iterĩgĩrĩirũo na ũndũ ũcio ũkĩhe Akristiano a ma mweke wa ‘kũhonoka.’ Nĩ maahotire kuuma itũũra-inĩ rĩu na kũndũ kũrĩa kwarĩrigicĩirie. Amwe maaringire rũũĩ rwa Jorodani na makĩĩgitia irĩma-inĩ mwena wa irathĩro rĩa rũũĩ rũu.
8 Nĩ harĩ ũndũ ũhaanaine gatagatĩ ka Akristiano acio na andũ a Ngai ũmũthĩ. Akristiano acio a mahinda ma atũmwo nĩ meethire mwĩgitio, na ndungata cia Ngai ũmũthĩ noguo irĩka. No hĩndĩ ĩyo-rĩ, Akristiano a ma matikorĩra handũ hana ta ũrĩa acio meekire tondũ marĩ kũndũ guothe thĩinĩ wa thĩ. O na kũrĩ ũguo-rĩ, andũ “arĩa amũre” o hamwe na arĩa angĩ ehokeku manyitanagĩra nao nĩ makaahonoka na njĩra ya kwĩgitia harĩ Jehova o hamwe na ithondeka rĩake rĩrĩa rĩhaana ta kĩrĩma, hĩndĩ ĩrĩa andũ a ndini cia maheeni makaaniinwo.
9. Nĩa mageretie gũtũma rĩĩtwa rĩa Jehova rĩriganĩre? Heana ngerekano.
9 Ndini cia maheeni o nacio nĩ ciagĩrĩirũo biũ nĩ mwanangĩko ũrĩa ũkuhĩrĩirie nĩ ũndũ wa kwaga kũruta andũ ũũma ũkoniĩ Ngai na kũrega kũhũthĩra rĩĩtwa rĩake. Gatagatĩ-inĩ ka mĩaka ya 500 M.M. na 1500 M.M. rĩĩtwa rĩa Ngai nĩ rĩoĩkaine kũndũ kũingĩ mabũrũri-inĩ ma Rũraya. Rĩĩtwa rĩu, rĩrĩa rĩrũgamagĩrĩrũo nĩ ndemwa inya cia Kĩhibirania ciĩtagwo Tetragrammaton iria itaũragwo YHWH (kana JHVH), nĩ rĩoonekaga mbeca-inĩ, thingo-inĩ cia nyũmba, mabuku-inĩ maingĩ, na Bibilia-inĩ, o na nginya makanitha-inĩ mamwe ma Gatoreki na ma Protestanti. No rĩrĩ, mahinda-inĩ maitũ, rĩĩtwa rĩu nĩ rĩeheragio kuuma Bibilia-inĩ nyingĩ o hamwe na kũndũ kũngĩ kũrĩa rĩhũthĩrĩtwo. Ũndũ ũmwe ũronania ũguo nĩ marũa maatũmirũo mweri 29 Juni, 2008 nĩ gĩkundi kĩa ndini gĩtagwo Congregation for Divine Worship and the Discipline of the Sacraments kũrĩ mũcemanio wa Athikabu ũrĩa waaragĩrĩria ‘Rĩĩtwa rĩa Ngai.’ Marũa-inĩ macio-rĩ, Kanitha wa Gatoreki wa Roma, woigire atĩ rĩĩtwa rĩu rĩa Ngai rĩeherio na handũ harĩo kũhũthĩrũo rĩĩtwa “Mwathani.” Kanitha ũcio woigire atĩ rĩĩtwa rĩa Ngai rĩtiagĩrĩire kũhũthĩrũo kana kũgwetwo nyĩmbo-inĩ kana mahoya-inĩ hĩndĩ ya mitha cia ndini ya Gatoreki. Ningĩ atongoria a ndini ingĩ cia Gĩkristiano na itarĩ cia Gĩkristiano nĩ maheenetie andũ aingĩ mũno igũrũ rĩgiĩ rĩĩtwa rĩa Ngai wa ma.
Ũgitĩri Harĩ Arĩa Matheragia Rĩĩtwa rĩa Ngai
10. Rĩĩtwa rĩa Ngai rĩratĩo atĩa ũmũthĩ?
10 Mũgarũ biũ na ũrĩa ndini iria ingĩ ireka, Aira a Jehova nĩ matĩĩte na nĩ magoocithagia rĩĩtwa rĩa Ngai. Marĩtheragia na njĩra ya kũrĩhũthĩra na gĩtĩo. Jehova nĩ akenagio nĩ arĩa maikaraga mamwĩhokete, na nĩ atuĩkaga o kĩrĩa gĩothe kĩngĩbatarania nĩgetha arathime na agitĩre andũ ake. Nĩ “atĩanaga na arĩa maikaraga mamwĩhokete.”—Nahu. 1:7; Atũm. 15:14.
11, 12. Nĩa meegitirie rĩĩtwa-inĩ rĩa Jehova thĩinĩ wa Juda ya tene, na nĩa mekĩte ũguo mahinda-inĩ maitũ?
11 O na gũtuĩka andũ aingĩ thĩinĩ wa Juda nĩ maatuĩkĩte aremi-rĩ, kũrĩ amwe ‘meegitagia rĩĩtwa-inĩ rĩa Jehova.’ (Thoma Zefania 3:12, 13.) Hĩndĩ ĩrĩa Ngai aaherithirie andũ a Juda arĩa mataarĩ na wĩtĩkio na njĩra ya gwĩtĩkĩria Ababuloni mamahũũre na mamanyite mĩgwate, andũ amwe ta Jeremia, Baruku, na Ebedi-meleku, nĩ maahonokirio. Acio maatũũrĩte ‘gatagatĩ’ ka andũ aremi. Andũ angĩ nao nĩ maatũũrire marĩ ehokeku marĩ ithamĩrio-inĩ. Mwaka wa 539 M.M.M., Amedia na Aperisia matongoretio nĩ Kurusu nĩ maahootire Babuloni. Kurusu agĩcoka akĩruta watho atĩ Ayahudi arĩa maatigarĩte macoke bũrũri wao.
12 Ũhoro-inĩ wĩgiĩ andũ arĩa mangĩgaakenera gũcokio kwa ũthathaiya wa ma, Zefania aarathire atĩ Jehova nĩ angĩkaamahonokia na akene nĩ ũndũ wao. (Thoma Zefania 3:14-17.) Ũndũ ũcio ũkoretwo ũrĩ wa ma o na mahinda maitũ. Thutha wa Ũthamaki wa Ngai kũrũgamio kũũrĩa igũrũ, Jehova nĩ aakũũrire Akristiano arĩa maatigarĩte arĩa aitĩrĩrie maguta kuuma ũkombo-inĩ wa kĩĩroho wa Babuloni Ũrĩa Mũnene. Na nĩ akenaga nĩ ũndũ wao nginya ũmũthĩ.
13. Nĩ ũkũũri ũrĩkũ andũ a kuuma mabũrũri mothe marakenera?
13 Andũ arĩa marĩ na kĩĩrĩgĩrĩro gĩa gũgaatũũra tene na tene gũkũ thĩ o nao mooimire thĩinĩ wa Babuloni Ũrĩa Mũnene na nĩ makenagĩra gũkũũrũo kĩĩroho kuuma morutani-inĩ ma maheeni ma ndini. (Kũg. 18:4) Kwoguo, Zefania 2:3 nĩ ĩrahinga na njĩra nene makĩria mahinda-inĩ maya maitũ: “Cariai Jehova, inyuĩ andũ othe arĩa ahoreri a gũkũ thĩ.” Andũ arĩa ahoreri a kuuma mabũrũri-inĩ mothe, arĩa marĩ na kĩĩrĩgĩrĩro gĩa gũgaathiĩ igũrũ kana arĩa magaatũũra gũkũ thĩ, othe nĩ maregitia rĩĩtwa-inĩ rĩa Jehova.
Rĩĩtwa rĩa Ngai Ti Gĩthitũ
14, 15. (a) Andũ amwe mahũthĩrĩte indo irĩkũ irĩ ta ithitũ? (b) Nĩ indo irĩkũ tũtagĩrĩirũo kũhũthĩra irĩ ta ithitũ?
14 Aisiraeli amwe moonaga hekarũ ĩrĩ ta gĩthitũ gĩa kũmagitĩra kuuma kũrĩ thũ. (Jer. 7:1-4) Mbere ĩyo, Aisiraeli moonaga ithandũkũ rĩa kĩrĩkanĩro rĩrĩ ta gĩthitũ gĩa kũmagitĩra mbaara-inĩ. (1 Sam. 4:3, 10, 11) Konstantino Ũrĩa Mũnene aacorire mũhiano wa ndemwa cia Kĩgiriki khi na rho, ndemwa cia mbere cia rĩĩtwa “Kristo” na Kĩgiriki ngo-inĩ cia mbũtũ ciake, arĩ na mwĩhoko atĩ ũndũ ũcio nĩ ũngĩacigitĩrire. Nake Mũthamaki Gustav Adolph wa Kerĩ wa Swedeni, ũrĩa warũire mbaara-inĩ ĩĩtagwo Mbaara ya Mĩaka Mĩrongo Ĩtatũ, gũtuĩkaga atĩ eehumbaga gako karĩa konanĩtio karatathi-inĩ ka 7. Rora wone atĩ rĩĩtwa “Iehova” rĩandĩkĩtwo ũndũ rĩroneka wega gako-inĩ kau.
15 Andũ amwe a Ngai arĩa manatharĩkĩrũo nĩ ndaimono nĩ megitĩtie harĩ Jehova na njĩra ya kũgweta rĩĩtwa rĩake maanĩrĩire. O na kũrĩ ũguo-rĩ, tũtiagĩrĩirũo kuona kĩndũ kĩandĩke rĩĩtwa rĩa Ngai ta arĩ gĩthitũ kana kĩndũ kĩrĩ na hinya wa magegania wa gũtũgitĩra mũtũũrĩre-inĩ witũ wa o mũthenya. Ũguo tiguo kwĩgitia rĩĩtwa-inĩ rĩa Jehova kuugĩte.
Ũrĩa Twĩgitagia Ũmũthĩ
16. Tũngĩĩgitĩra kĩĩroho atĩa ũmũthĩ?
16 Nĩ tuonaga mwĩgitio harĩ ũgitĩri wa kĩĩroho ũrĩa andũ a Ngai makoragwo naguo marĩ othe. (Thab. 91:1) Kũgerera “ngombo ĩrĩa ĩĩhokekete na njũgĩ” na athuri a ciũngano, nĩ tũheagwo mĩkaana ĩgiĩ maũndũ ma thĩ ĩno marĩa mangĩthũkia ũgitĩri ũcio. (Mat. 24:45-47; Isa. 32:1, 2) Ta wĩcirie maita marĩa twanaheo mĩkaana ĩgiĩ gũtengʼerania na indo cia kĩĩmwĩrĩ, na ũrĩa mĩkaana ĩyo ĩtũgitĩrĩte kĩĩroho. Ĩ naguo ũgwati wa kwaga gũtindanĩra na maũndũ, ũrĩa ũngĩtũma tũhwererekere ũtungata-inĩ witũ harĩ Jehova? Kiugo kĩa Ngai kiugaga ũũ: “Nĩ amu kũhutata kwa andũ arĩa matarĩ ogĩ nĩ kũmoraga gũkamoraga, naguo mwĩaraganio wa irimũ no kũininithia ũkaininithia. No rĩrĩ, mũndũ o wothe ũrĩnjiguaga arĩikaraga o na mwĩgangaro, atũũre o ahoreire gũtarĩ ũndũ mũũru wa gũtũma aigue guoya.” (Thim. 1:32, 33) Kwĩrutanĩria gũikara tũrĩ na mĩtugo mĩega o nakuo nĩ gũtũteithagia gũtũũria ũgitĩri witũ wa kĩĩroho.
17, 18. Nĩ kĩĩ kĩrateithia andũ aingĩ ũmũthĩ megitie rĩĩtwa-inĩ rĩa Jehova?
17 Ningĩ-rĩ, ta wĩcirie ũrĩa twĩkĩragwo ngoro nĩ ngombo ĩrĩa ĩĩhokekete na njũgĩ atĩ twathĩkagĩre biũ watho wa Jesu wa kũhunjia ũhoro ũrĩa mwega wa Ũthamaki thĩinĩ wa thĩ yothe. (Mat. 24:14; 28:19, 20) Zefania nĩ aagwetire ũgarũrũku ũngĩgaateithia andũ megitie rĩĩtwa-inĩ rĩa Ngai. Tũthomaga ũũ: “Nĩ gũkorũo hĩndĩ ĩo nĩguo ngatheria tũnua twa andũ a ndũrĩrĩ ndĩmahe mwarĩrie ũngĩ mwega ũtarĩ wa ndũire, nĩ getha othe makayagĩre rĩĩtwa rĩa Jehova, nĩguo mamũtungatagĩre na kĩrĩko o ro kĩmwe.”—Zef. 3:9.
18 Mwarĩrie ũcio mwega kana mũtheru nĩ ũrĩkũ? Nĩ ũhoro wa ma ũkoniĩ Jehova Ngai na mĩoroto yake, ũrĩa ũrĩ thĩinĩ wa Kiugo gĩake kĩrĩa gĩtongoretio na roho. Ũkoragwo ũkĩhũthĩra mwarĩrie ũcio rĩrĩa ũrateithia andũ mataũkĩrũo ũrĩa kwagĩrĩire nĩ ũhoro wa Ũthamaki wa Ngai, na ũrĩa Ũthamaki ũcio ũgaatheria rĩĩtwa rĩake, rĩrĩa ũkwaria ũhoro wa gũteterũo kwa ũnene wa Ngai, na rĩrĩa ũkwaria ũkenete ũhoro wa irathimo cia tene na tene iria andũ arĩa ehokeku makoona. Nĩ ũndũ wa ũrĩa andũ aingĩ marahũthĩra mwarĩrie ũcio-rĩ, kũrĩ na wongerereku wa arĩa ‘marakaĩra rĩĩtwa rĩa Jehova’ na ‘makamũtungatĩra marĩ na kĩrĩko o kĩmwe.’ Nĩ ma, andũ aingĩ thĩinĩ wa thĩ ũmũthĩ nĩ maregitia harĩ Jehova.—Thab. 1:1, 3.
19, 20. “Mwĩgitio wa maheeni” waagire kũgitĩra andũ mahinda-inĩ ma Bibilia atĩa?
19 Andũ thĩinĩ wa thĩ marahiũrania na mathĩna maritũ mũno. Aingĩ makĩgeria o ũrĩa wothe mangĩhota gũtooria mathĩna mao-rĩ, mehokaga andũ matarĩ akinyanĩru. Kana makerĩgĩrĩra ũteithio kuuma kũrĩ ciama cia gĩũteti, o ta ũrĩa Aisiraeli a hĩndĩ ya tene rĩmwe meethaga ũteithio kuuma kũrĩ mabũrũri marĩa maariganĩtie, magathondeka ngwatanĩro namo. No rĩrĩ, nĩ tũũĩ atĩ gwĩka ũguo gũtiateithirie Isiraeli. Na gũtirĩ bũrũri, nginya kĩama kĩa Ũrũmwe wa Mabũrũri, ũkaaniina biũ mathĩna ma andũ. Kwoguo-rĩ, nĩ kĩĩ kĩngĩgĩtũma mũndũ one ciama cia gĩũteti kana ngwatanĩro ta icio irĩ mwĩgitio? Bibilia ĩmĩĩtĩte na njĩra ya ũrathi ‘mĩĩgitio ya maheeni.’ Tũthomaga ũũ: “Nĩngatua kĩhooto rũrigi rwa gũthima, na ũthingu ndĩũtue kabirũ; na mbura ya mbembe nĩ ĩgaathararia mwĩgitio wa maheeni, na maĩ nĩ makaaraha ũhitho-inĩ wao.” (Isaia 28:15, 17,“NW”) No tũwĩĩte ũguo tondũ andũ arĩa othe mawĩĩhokaga ndũkaamateithia.
20 Ica ikuhĩ, kĩhuhũkanio kĩa mũhaano kĩa mũthenya wa Jehova nĩ gĩgũkora thĩ ĩno. Mĩbango ya andũ ndĩkaahota kũmagitĩra, o na nyũmba iria ciakagwo cia kwĩgita mbomu, o na kana ũtonga. Isaia 28:17 yugaga ũũ: “Mbura ya mbembe nĩ ĩgaathararia mwĩgitio wa maheeni, na maĩ nĩ makaaraha ũhitho-inĩ wao.”
21. Nĩ ũguni ũrĩkũ tũngĩona tũngĩrũmĩrĩra rĩandĩko rĩa mwaka wa 2011?
21 Mahinda-inĩ maya o na marĩa megũũka-rĩ, andũ a Ngai nĩ marĩonaga ũgitĩri wa ma na handũ ha kwĩhitha harĩ Ngai witũ Jehova. Rĩĩtwa rĩa Zefania, rĩrĩa riugĩte “Jehova Nĩ Ahithĩte,” rĩonanagia kĩhumo kĩu kĩa ma kĩa ũhitho. Nĩ ũndũ ũcio-rĩ, rĩandĩko rĩa mwaka wa 2011 rĩgũkorũo rĩrĩ ũtaaro ũyũ wa ũũgĩ: ‘Mwĩgitiei rĩĩtwa-inĩ rĩa Jehova.’ (Zef. 3:12, NW) O na rĩu no tũhote na nĩ twagĩrĩirũo kwĩgitia rĩĩtwa-inĩ rĩa Jehova, na tũmwĩhoke biũ. (Thab. 9:10) Rekei tũririkanage o mũthenya ciugo ici itongoretio nĩ roho: “Rĩĩtwa rĩa Jehova nĩ nyũmba ya hinya njake mũthiringo; nĩyo mũndũ mũthingu ahanyũkagĩra agatonya, akarema gũkinyĩrĩrĩka.”—Thim. 18:10.
Rĩandĩko rĩa mwaka wa 2011 nĩ: ‘Mwĩgitiei rĩĩtwa-inĩ rĩa Jehova.’—Zefania 3:12, NW.
Hihi nĩ Ũraririkana?
• Tũngĩĩgitia rĩĩtwa-inĩ rĩa Jehova atĩa ũmũthĩ?
• Nĩkĩ tũtiagĩrĩirũo kwĩhoka “mwĩgitio wa maheeni”?
• Nĩ mwĩgitio ũrĩkũ twĩrĩirũo wa hingo yũkĩte?
[Mbica karatathi ka 15]
▼ Thüringer Landesmuseum Heidecksburg Rudolstadt, Waffensammlung “Schwarzburger Zeughaus”