Thomas Emlyn Hihi Aarĩ Mũmenereria Kana Mũteteri wa Ũhoro Ũrĩa wa Ma?

THOMAS EMLYN aarĩ ũũ, na nĩ kĩĩ gĩatũmire ehande na kinyi ũhoro-inĩ wa ma? Nĩ ũndũ ũrĩkũ tũngĩĩruta kuumana nake ũngĩtũteithia ũmũthĩ?

Nĩguo tũcokie ciũria icio, rekei tũcoke na thutha mũthia-inĩ wa karine ya 17, na kĩambĩrĩria-inĩ gĩa karine ya 18 bũrũri-inĩ wa Ngeretha na Ireland. Hĩndĩ ĩyo, Kanitha wa Ngeretha nĩguo warĩ na ũgucania mũnene mũno kũu. Ĩndĩ, ikundi itiganĩte cia Kĩprotestanti na andũ kĩũmbe nĩ maakoragwo na ngucanio na kanitha ũcio.

HIHI EMLYN AARĨ ŨŨ?

Thomas Emlyn aaciarirwo Mĩĩ 27, mwaka wa 1663, hĩndĩ ĩyo ngucanio ciacacĩte, itũũra-inĩ rĩa Stamford, Lincolnshire, bũrũri-inĩ wa Ngeretha. Aahunjirie kanitha-inĩ rita rĩake rĩa mbere arĩ na mĩaka 19. Aacokire akĩambĩrĩria kũhunjagĩria nyũmba-inĩ ya mũtongoria ũmwe waikaraga London; na thutha ũcio agĩthaamĩra Belfast, bũrũri-inĩ wa Ireland.

Hĩndĩ ĩrĩa aarĩ Belfast nĩwe watongoragia magongona kanitha-inĩ ũmwe mũnene wa kũu. Thutha wa kahinda, akĩambĩrĩria gũtungata mataũni-inĩ matiganĩte o hamwe na taũni ya Dublin.

NĨKĨ GĨATŨMIRE ATUĨRŨO?

Hĩndĩ ĩyo yothe, Emlyn nĩ eerutaga Bibilia na kinyi. Maũndũ marĩa eerutaga nĩ maatũmire ambĩrĩrie kũgĩa na nganja igũrũ rĩgiĩ Ũtatũ, o na gũtuĩka nĩ eetĩkĩtie ũrutani ũcio hau kabere. O ũrĩa eekaga ũthuthuria mabuku-inĩ ma Injiri, noguo aagĩaga na ũũma atĩ Bibilia ndĩnyitaga mbaru Ũtatũ.

Emlyn ndaambĩrĩirie o rĩo kũhunjia maũndũ macio merũ eerutĩte. O na kũrĩ ũguo, amwe arĩa maahunjagia nao kanitha-inĩ kũu Dublin, nĩ moonire atĩ akĩhunjia ndaagwetaga Ũtatũ. Emlyn nĩ aamenyaga atĩ andũ matingĩakenirio nĩ maũndũ macio eerutĩte, nĩ ũndũ ũcio akĩandĩka ũũ: “Hĩndĩ ĩrĩa ngamũmenyithia nĩ ndatiga wĩra ũyũ, ndigathiĩ na mbere kũũruta rĩngĩ.” Kũrĩ Juni mwaka wa 1702, arũmĩrĩri ake eerĩ nĩ maamũũkĩrĩire nĩ ũndũ wa kwaga kũgwetaga Ũtatũ akĩhunjia. Emlyn aameerire atĩ nĩ aatigĩte gwĩtĩkia Ũtatũ na atĩ nĩ eegũtiga wĩra wa ũtungata.

Thutha wa thikũ cigana ũna, nĩ oimire Dublin, bũrũri-inĩ wa Ireland, na agĩthiĩ Ngeretha. O na kũrĩ ũguo, thutha wa mĩeri ĩĩrĩ na nuthu nĩ aacokire Dublin rĩngĩ kũhingia tũmaũndũ tũigana ũna arĩ na muoroto wa gũthaamĩra London biũ. Arĩ Dublin, nĩ aandĩkire ibuku rĩĩtagwo An Humble Inquiry Into the Scripture-Account of Jesus Christ, akĩenda gũtetera wĩtĩkio wake wa kwaga kũnyita mbaru Ũtatũ. Thiĩnĩ wa ibuku rĩu, nĩ aaheanire ũũma wa Kĩĩmaandĩko kuonania atĩ Jesu ndangĩkorũo arĩ we Ngai. Ũndũ ũcio nĩ waarakaririe mũno arũmĩrĩri a kanitha ũrĩa Emlyn aahunjagia arĩ Dublin, na makĩmũthitanga igoti-inĩ.

Emlyn aanyitirũo Juni 14, 1703, na agĩtwarũo igoti-inĩ rĩa Queen’s Bench Court, rĩa Dublin. Akiuga kĩrĩa gĩatũmĩte athitangwo, aandĩkire ũũ ibuku-inĩ rĩake rĩĩtagwo True Narrative of the Proceedings, “nĩ ũndũ wa kwandĩka na gũcabithia ibuku riugĩte atĩ Jesu Kristo matiganaine na Ngai Ithe, gwatuĩkire nĩ numĩte Ngai na ngamũcambia, na maũndũ mangĩ ta macio.” Cira ũcio ndwatuirũo ũrĩa kwagĩrĩire. Aatuĩrĩirũo cira nĩ abishobu mũgwanja a Kanitha wa Ireland hamwe na acirithania, na ndeetĩkĩririo etetere. Wakili ũmwe warĩ gatũ bũrũri-inĩ wa Ireland wetagwo Richard Levins, eerire Emlyn ũũ: “Ndũkũheo kamweke o na kanini ga gwĩtetera.” Emlyn aarĩkia gũtuĩrũo, Richard Pyne, ũrĩa warĩ Mũcirithania Mũnene wa Ireland, eerire atuanĩri cira arĩa angĩ atĩ mangĩagire gũtua cira ũcio ũguo, gũtirĩ ũndũ matangĩonirio nĩ abishobu acio.

Rĩrĩa wakiri mũnene wa Ngeretha onire Emlyn nĩ atuĩrũo atĩ arĩ na mahĩtia, aamwĩrire etĩkĩre aarĩ namo, no ndetĩkĩrire. Agĩtuĩrũo kĩoho kĩa mwaka ũmwe. Aikarire njera mĩaka ĩĩrĩ tondũ ndangĩahotire kũrĩha baĩni, nginya rĩrĩa mũrata wake aiguithirie anene manyihanyihie baĩni ĩyo. Emlyn aarekereirio Julaĩ 21, mwaka wa 1705. Mĩnyamaro ĩrĩa aacemanirie nayo, nĩyo yatũmire oige ciugo ici iria igwetetwo hau igũrũ: “Nĩ ndĩhaarĩirie kũnyarirĩka nĩ ũndũ wa ma ĩrĩa ĩgiĩ Ngai na riri wake.”

Emlyn nĩ aathire London, na thutha-inĩ makĩnyitanĩra na mũthomi ũmwe wa Bibilia wetagwo William Whiston. O na gũtuĩka andũ matianyitanagĩra na Whiston tondũ wa gũcaba ma cia Bibilia, Emlyn nĩ aamũtĩĩte mũno o na akamwĩtaga, “mũndũ wa mbere kũregana na ũrutani ũtarĩ wa Gĩkristiano.”

NĨKĨ GĨATŨMIRE AREGANE NA ŨTATŨ?

O ta William Whiston na Isaac Newton, Emlyn o nake nĩ aamenyete atĩ Bibilia ndĩnyitaga mbaru Ũtatũ ta ũrĩa Ũrutani wa Athanasia wonanagia. Oigire ũũ: “Thutha wa gwĩcũũrania na njĩra ndikĩru, na kwĩruta Maandĩko matheru, . . . nĩ ndagĩire na gĩtũmi kĩega . . . gĩa gũcenjia mawoni marĩa ndaarĩ namo hau kabere megiĩ Ũtatũ.” Aarĩkĩrĩirie na kuuga atĩ “Ngai o we Ithe wa Jesu Kristo nowe wiki tu Ũrĩa Mũnene kũrĩ othe.”

Nĩkĩ gĩatũmire Emlyn oige ũguo? Nĩ onire Maandĩko maingĩ marĩa monanagia ngũrani gatagatĩ-inĩ ka Jesu na Ithe. Ici no ngerekano imwe cia Maandĩko marĩa Emlyn agwetete (Ciugo ciake nĩ nyinamie):

• Johana 17:3: “Gũtirĩ handũ Kristo erĩtwo atĩ nĩwe Ngai ũrĩa ũmwe, kana agetwo Ngai, nĩguo atuĩke atĩ nowe Ngai ũcio ũmwe.” No Ithe tu wĩtagwo “Ngai ũrĩa ũmwe wa ma.”

• Johana 5:30: “Mũriũ ndekaga wendi wake, ĩndĩ, eekaga wendi wa Ithe.”

• Johana 5:26: “Aaheirũo muoyo nĩ Ithe.”

• Aefeso 1:3: “Kaingĩ Jesu Kristo etagwo Mũrũ wa Ngai, no hatirĩ handũ Ithe eetĩtwo Ithe wa Ngai, ĩndĩ kaingĩ etagwo Ithe wa Mwathani witũ Jesu.”

Thutha wa Emlyn gũthuthuria na kuona ũũma ũcio, oigire ũũ: “Gũtirĩ handũ o na hamwe thĩinĩ wa Maandĩko matheru honanĩtie atĩ Ithe, Mũriũ, na Roho Mũtheru nĩ kĩndũ kĩmwe kana atĩ othe nĩ ũmwe.”

TŨRERUTA ATĨA?

Andũ aingĩ ũmũthĩ nĩ metigagĩra gũtetera ũrĩa Maandĩko moigĩte. No Emlyn eeharĩirie kũrũgama na ma ya Bibilia. Oririe kĩũria gĩkĩ, “Angĩkorũo mũndũ ndangĩhota gũtetera ũhoro ũrĩa wa bata mũno wa ma ĩrĩa ĩrĩ thĩinĩ wa Maandĩko matheru-rĩ, hakĩrĩ na bata ũrĩkũ wa kũũthoma na kũũthuthuria?” Emlyn eehandire na kinyi ũhoro-inĩ ũrĩa wa ma.

Kĩonereria kĩu kĩa Emlyn na kĩa andũ angĩ take, no gĩtũme twĩyũrie kana hihi nĩ tũtuĩte itua rĩa kũrũgama na ũhoro ũrĩa wa ma, o na rĩrĩa tũranyarirũo. No twĩyũrie ũũ: ‘Nĩ ũndũ ũrĩkũ wa bata mũno makĩria, hihi nĩ gũtĩo na gwĩtĩkĩrĩka nĩ andũ-ĩ, kana nĩ kũrũgama na ũhoro ũrĩa wa ma wa Kiugo kĩa Ngai.’