Mabuku na Maandĩko Marĩa Magwetetwo Thĩinĩ wa Kabuku ka Mũcemanio wa Ũtũũro na Ũtungata Witũ
JANŨARĨ 7-13
MŨTHITHŨ KUUMA KIUGO-INĨ KĨA NGAI | ATŨMWO 21–22
“Reke Wendi wa Jehova Wĩkĩke”
(Atũmwo 21:8-12) Mũthenya ũrĩa warũmĩrĩire tũgĩthiĩ tũgĩkinya Kaisarea, tũgĩtonya nyũmba ya Filipu ũrĩa warĩ mũhunjia, na aarĩ ũmwe wa arũme arĩa mũgwanja, tũgĩikara nake. 9 Mũndũ ũcio nĩ aarĩ na airĩtu ana mataarĩ ahiku, na nĩ maarathaga mohoro. 10 No thutha wa gũikara kũu thikũ nyingĩ, mũnabii wetagwo Agabo agĩũka kuuma Judea. 11 Agĩũka harĩ ithuĩ, akĩoya mũcibi wa Paulo akĩĩyoha magũrũ na moko, agĩcoka akiuga: “Roho mũtheru ũroiga atĩrĩ, ‘Ũguo noguo mwene mũcibi ũyũ akoohwo nĩ Ayahudi thĩinĩ wa Jerusalemu, na nĩ makaamũneana moko-inĩ ma andũ a ndũrĩrĩ.’” 12 Twaigua ũguo, tũrĩ hamwe na arĩa maarĩ hau tũkĩambĩrĩria kũmũthaitha ndakambate Jerusalemu.
“Reke Wendi wa Jehova Wĩkĩke”
15 Ihinda-inĩ rĩrĩa Paulo aaikarire kwa Filipu, nĩ gwokire mũgeni ũngĩ waheetwo gĩtĩo wetagwo Agabo. Andũ arĩa monganĩte mũciĩ kwa Filipu nĩ mooĩ atĩ Agabo arĩ mũnabii tondũ nĩ aarathĩte ũhoro wĩgiĩ ngʼaragu nene ĩrĩa yarĩ kuo hĩndĩ ya wathani wa Kilaudio. (Atũm. 11:27, 28) No gũkorũo nĩ meyũragia: ‘Hihi nĩ kĩĩ gĩatũma Agabo oke? Nĩ ndũmĩrĩri ĩrĩkũ aarehe?’ O mamwĩroreire akĩoya mũcibi wa Paulo—gĩcunjĩ gĩa gĩtambaya kĩraihu kĩngĩekĩrirũo mbeca na indo ingĩ na kĩohagwo njohero-inĩ. Agabo akĩĩyoha magũrũ na moko na mũcibi ũcio. Agĩcoka akĩheana ndũmĩrĩri ĩno: “Roho mũtheru ũroiga atĩrĩ, ‘Ũguo noguo mwene mũcibi ũyũ akoohwo nĩ Ayahudi thĩinĩ wa Jerusalemu, na nĩ makaamũneana moko-inĩ ma andũ a ndũrĩrĩ.’”—Atũm. 21:11.
16 Ũrathi ũcio nĩ wonanirie wega atĩ Paulo nĩ angĩathiire Jerusalemu. Ningĩ nĩ wonanirie atĩ ũrĩa angĩahiũranirie na Ayahudi kũngĩarigĩrĩirie na we kũneanwo “moko-inĩ ma andũ a ndũrĩrĩ.” Ũrathi ũcio nĩ wahutirie mũno arĩa othe maarĩ ho. Luka aandĩkire ũũ: “Twaigua ũguo, tũrĩ hamwe na arĩa maarĩ hau tũkĩambĩrĩria kũmũthaitha ndakambate Jerusalemu. Nake Paulo agĩcokia atĩrĩ: ‘Nĩ kĩĩ kĩratũma mũrĩre na mũgerie kũnjũraga ngoro? Gĩai na ma atĩ nĩ ndĩhaarĩirie, to kuohwo tu, no nĩ nginya gũkua ndĩ kũu Jerusalemu, nĩ ũndũ wa rĩĩtwa rĩa Mwathani Jesu.’”—Atũm. 21:12, 13.
(Atũmwo 21:13) Nake Paulo agĩcokia atĩrĩ: “Nĩ kĩĩ kĩratũma mũrĩre na mũgerie kũnjũraga ngoro? Gĩai na ma atĩ nĩ ndĩhaarĩirie, to kuohwo tu, no nĩ nginya gũkua ndĩ kũu Jerusalemu, nĩ ũndũ wa rĩĩtwa rĩa Mwathani Jesu.”
“Reke Wendi wa Jehova Wĩkĩke”
17 Ta wĩcirie ũhoro ũcio. Ariũ a Ithe witũ nginya Luka marathaitha Paulo ndagathiĩ. Amwe o na nĩ mararĩra. Paulo nĩ aahutirio mũno nĩ wendo ũcio moonanirie kũmwerekera, nĩ ũndũ ũcio akĩmeera na njĩra ya ũhooreri atĩ nĩ ‘maramũraga ngoro’ kana ta ũrĩa Bibilia ingĩ itaũrĩte ciugo icio cia Kĩngiriki, nĩ ‘maramwagithia hinya ngoro.’ O na kũrĩ ũguo, atuĩte itua irũmu, na o ta ũrĩa kwahanĩkire rĩrĩa aacemanirie na ariũ a Ithe witũ thĩinĩ wa Turo, kũmũthaitha na kĩrĩro itigũtũma ericũkwo. Handũ ha ũguo, akamataarĩria kĩrĩa kĩratũma athiĩ. Na githĩ ũndũ ũcio ndũronania nĩ aatuĩte itua irũmu na aarĩ na ũmĩrĩru? O ta Jesu Kristo, Paulo nĩ eehotorete biũ gũthiĩ Jerusalemu. (Ahib. 12:2) Paulo ti kwĩrirĩria eeriragĩria kũũragwo nĩ ũndũ wa wĩtĩkio, ĩndĩ o na angĩoragirũo angĩonire kĩrĩ gĩtĩo gũkua arĩ mũrũmĩrĩri wa Kristo Jesu.
(Atũmwo 21:14) Rĩrĩa aaregire gũtũigua, tũgĩtigana nake na tũkiuga: “Reke wendi wa Jehova wĩkĩke.”
“Reke Wendi wa Jehova Wĩkĩke”
18 Ariũ acio a Ithe witũ meekire atĩa? Na njĩra nguhĩ, nĩ maatĩire mawoni make. Bibilia yugaga ũũ: “Rĩrĩa aaregire gũtũigua, tũgĩtigana nake na tũkiuga: ‘Reke wendi wa Jehova wĩkĩke.’” (Atũm. 21:14) Andũ acio maageragia kũiguithia Paulo ndagathiĩ Jerusalemu matianyitĩrĩire mawoni mao. Nĩ maathikĩrĩirie Paulo na magĩtĩkania nake, na makĩreka wendi wa Jehova wĩkĩke o na gũtuĩka ũndũ ũcio ndwarĩ mũhũthũ harĩ o. Paulo nĩ aatuĩte itua rĩa gũthiĩ thabarĩ ĩngĩarigĩrĩirie gĩkuũ-inĩ. Ũngĩakorirũo ũrĩ ũndũ mũhũthũ harĩ Paulo korũo andũ arĩa maamwendete matiageririe kũmũiguithia ndagathiĩ.
Kũmaatha Maũndũ ma Bata Maandĩko-inĩ
(Atũmwo 21:23, 24) Nĩ ũndũ ũcio-rĩ, ĩka ũrĩa tũgũkwĩra: Tũrĩ na arũme ana mehĩtĩte mwĩhĩtwa. 24 Thiĩ na arũme acio, wĩtherie mũrĩ hamwe nao kũringana na watho, na ũmarĩhĩre mahũthĩro mao nĩguo menjwo mĩtwe yao. Hĩndĩ ĩyo andũ othe nĩ mekuona atĩ maũndũ macio mareeragwo makwĩgiĩ no mũhuhu, no atĩ mĩthiĩre yaku nĩ mĩega na nĩ wathĩkagĩra Watho.
“Thikĩrĩriai Ngĩĩtetera”
10 O na kũrĩ ũguo, Paulo nĩ aatĩire mawoni ma andũ arĩa moonaga arĩ wega kũrũmĩrĩra mĩtugo ĩmwe ya Ayahudi, ta kwaga kũruta wĩra mũthenya wa thabatũ kana kwaga kũrĩa irio cia mũthemba mũna. (Rom. 14:1-6) Na ndaheanire mawatho megiĩ kũrua. Paulo o na nĩ aaruithirie Timotheo nĩgetha Ayahudi matikamwĩkũĩre tondũ ithe aarĩ Mũngiriki. (Atũm. 16:3) Ũhoro wĩgiĩ kũrua warĩ itua rĩa mũndũ kĩũmbe. Paulo eerire Agalatia ũũ: “Kũrua kana kwaga kũrua gũtirĩ bata, no ũndũ ũrĩa wa bata nĩ wĩtĩkio ũrĩa ũrutaga wĩra kũgerera wendo.” (Gal. 5:6) O na kũrĩ ũguo, mũndũ angĩrua nĩguo arũmĩrĩre Watho kana akĩenda kuonania atĩ no mũhaka mũndũ arue nĩgetha etĩkĩrĩke nĩ Jehova, angĩkorũo akĩonania ndarĩ na wĩtĩkio.
11 Nĩ ũndũ ũcio, o na gũtuĩka mũhuhu ũcio warĩ wa maheeni, Ayahudi arĩa maarĩ etĩkia nĩ maathumbũrirũo nĩ ũhoro ũcio. Ũndũ ũcio nĩguo watũmire athuri mahe Paulo ũtaaro ũyũ: “Tũrĩ na arũme ana mehĩtĩte mwĩhĩtwa. Thiĩ na arũme acio, wĩtherie mũrĩ hamwe nao kũringana na watho, na ũmarĩhĩre mahũthĩro mao nĩguo menjwo mĩtwe yao. Hĩndĩ ĩyo andũ othe nĩ mekuona atĩ maũndũ macio mareeragwo makwĩgiĩ no mũhuhu, no atĩ mĩthiĩre yaku nĩ mĩega na nĩ wathĩkagĩra Watho.”—Atũm. 21:23, 24.
12 Paulo nĩ angĩoigire atĩ thĩna ndwarĩ mũhuhu ũcio, ĩndĩ warĩ kĩyo kĩa Ayahudi acio maarĩ etĩkia gĩa kũrũmĩrĩra Watho wa Musa. No Paulo aakoragwo ehaarĩirie kũgarũrĩra mawoni make na angĩkorũo gwĩka ũguo gũtigũtũma age kũrũmĩrĩra ithimi cia Ngai. Mbere ĩyo nĩ aandĩkĩte ũũ: “Harĩ arĩa marĩ rungu rwa watho ngĩtuĩka ta ndĩ rungu rwa watho, o na gũtuĩka niĩ ndirĩ rungu rwa watho, nĩguo ngucĩrĩrie arĩa marĩ rungu rwa watho.” (1 Kor. 9:20) Kwoguo Paulo nĩ eekire ũrĩa athuri a Jerusalemu maamwĩrire, agĩtuĩka ta mũndũ ũrĩ “rungu rwa watho.” Nĩ ũndũ ũcio agĩtũigĩra kĩonereria kĩrĩa twagĩrĩirũo kũrũmĩrĩra ũmũthĩ gĩa gwathĩkĩra athuri a kĩũngano handũ ha gwĩka maũndũ na njĩra itũ.—Ahib. 13:17.
(Atũmwo 22:16) Na rĩu-rĩ, nĩ kĩĩ wetereire? Ũkĩra, ũbatithio, na wĩthambe mehia maku mathire na njĩra ya gũkaĩra rĩĩtwa rĩake.’
Ũndũ wa kwĩruta thĩinĩ wa nwtsty wĩgiĩ Atũ 22:16
wĩthambe mehia maku mathire na njĩra ya gũkaĩra rĩĩtwa rĩake: Kana “wĩthambe mehia maku mathire na ũkaĩre rĩĩtwa rĩake.” Mũndũ ndathambagia mehia make na maĩ marĩa abatithagio namo, ĩndĩ nĩ njĩra ya gũkaĩra rĩĩtwa rĩa Jesu. Mũndũ ekaga ũguo na njĩra ya kũgĩa na wĩtĩkio harĩ Jesu na akonania wĩtĩkio ũcio kũgerera ciĩko cia Gĩkristiano.—Atũ 10:43; Jak 2:14, 18.
Ũthomi wa Bibilia
(Atũmwo 21:1-19) Thutha wa gwĩtigithũkania nao, tũkĩhaica meri tũgĩthiĩ ĩmwe kwa ĩmwe nginya Kosi, na mũthenya ũrĩa warũmĩrĩire tũgĩthiĩ Rodo, na kuuma hau tũgĩthiĩ Patara. 2 Rĩrĩa tuoonire meri ĩraringa yerekeire Foenicia, tũkĩhaica tũgĩthiĩ. 3 Na thutha wa kuona gĩcigĩrĩra gĩa Kuporo, tũgĩkĩhĩtũka kĩrĩ mwena wa ũmotho tũgĩthiĩ Siria na tũgĩkinya Turo kũrĩa meri ĩyo yarutagĩrũo mĩrigo. 4 Tũgĩcaria arutwo na tũkĩmona, na tũgĩikara kuo thikũ mũgwanja. No arutwo acio, nĩ ũndũ wa kũguũrĩrio nĩ roho, nĩ meeraga Paulo kaingĩ atĩ ndagathiĩ Jerusalemu. 5 Ihinda ritũ rĩa gũikara kũu rĩathira, tũkiuma tũgĩthiĩ, nao magĩtuumagaria marĩ othe, hamwe na atumia na ciana nginya tũkiuma nja ya itũũra rĩu. Tũgĩturia maru rũteere-inĩ rwa iria, tũkĩhoya 6 na tũkiuganĩra ũhoro. Tũgĩcoka tũkĩhaica meri, nao makĩinũka kwao mĩciĩ. 7 Tũkiuma Turo na meri tũgĩkinya Petolemai, na tũkĩgeithia ariũ a Ithe witũ kũu na tũgĩikara nao mũthenya ũmwe. 8 Mũthenya ũrĩa warũmĩrĩire tũgĩthiĩ tũgĩkinya Kaisarea, tũgĩtonya nyũmba ya Filipu ũrĩa warĩ mũhunjia, na aarĩ ũmwe wa arũme arĩa mũgwanja, tũgĩikara nake. 9 Mũndũ ũcio nĩ aarĩ na airĩtu ana mataarĩ ahiku, na nĩ maarathaga mohoro. 10 No thutha wa gũikara kũu thikũ nyingĩ, mũnabii wetagwo Agabo agĩũka kuuma Judea. 11 Agĩũka harĩ ithuĩ, akĩoya mũcibi wa Paulo akĩĩyoha magũrũ na moko, agĩcoka akiuga: “Roho mũtheru ũroiga atĩrĩ, ‘Ũguo noguo mwene mũcibi ũyũ akoohwo nĩ Ayahudi thĩinĩ wa Jerusalemu, na nĩ makaamũneana moko-inĩ ma andũ a ndũrĩrĩ.’” 12 Twaigua ũguo, tũrĩ hamwe na arĩa maarĩ hau tũkĩambĩrĩria kũmũthaitha ndakambate Jerusalemu. 13 Nake Paulo agĩcokia atĩrĩ: “Nĩ kĩĩ kĩratũma mũrĩre na mũgerie kũnjũraga ngoro? Gĩai na ma atĩ nĩ ndĩhaarĩirie, to kuohwo tu, no nĩ nginya gũkua ndĩ kũu Jerusalemu, nĩ ũndũ wa rĩĩtwa rĩa Mwathani Jesu.” 14 Rĩrĩa aaregire gũtũigua, tũgĩtigana nake na tũkiuga: “Reke wendi wa Jehova wĩkĩke.” 15 Thutha wa matukũ macio, tũkĩĩhaarĩria nĩ ũndũ wa rũgendo rwa gũthiĩ Jerusalemu na tũkiumagara. 16 Arutwo amwe a Kaisarea o nao magĩthiĩ hamwe na ithuĩ, magĩtũtwara kũrĩa twanyitĩtwo ũgeni kwa mũndũ wetagwo Munasoni wa Kuporo, ũrĩa warĩ ũmwe wa arutwo arĩa a mbere. 17 Rĩrĩa twakinyire Jerusalemu, ariũ a Ithe witũ magĩtũnyita ũgeni makenete. 18 No mũthenya ũrĩa warũmĩrĩire, tũgĩthiĩ hamwe na Paulo kũrĩ Jakubu, na athuri a kĩũngano othe maarĩ kuo. 19 Akĩmageithia na akĩambĩrĩria kũmataarĩria maũndũ marĩa mothe Ngai eekĩire andũ a ndũrĩrĩ kũgerera ũtungata wake.
JANŨARĨ 14-20
MŨTHITHŨ KUUMA KIUGO-INĨ KĨA NGAI | ATŨMWO 23–24
“Paulo Kwĩrũo Arĩ Gĩtango Kĩnene na Atĩ nĩ Aracogera Ayahudi”
(Atũmwo 23:12) Na rĩrĩa gwakĩire, Ayahudi acio makĩbanga njama na makĩĩyoha na kĩrumi, makiuga matikũrĩa kana manyue matoragĩte Paulo.
(Atũmwo 23:16) No rĩrĩ, mwanake wa mwarĩ wa nyina na Paulo akĩigua njama ĩrĩa maathugundaga, akĩingĩra nyũmba cia thigari akĩmenyithia Paulo ũhoro ũcio.
“Gĩa na ũmĩrĩru!”
5 Paulo nĩ oomĩrĩirio ihinda-inĩ rĩrĩa rĩagĩrĩire. Mũthenya ũrĩa warũmĩrĩire, arũme Ayahudi makĩria ma 40 “makĩbanga njama na makĩĩyoha na kĩrumi, makiuga matikũrĩa kana manyue matoragĩte Paulo.” ‘Njama ĩyo ya kwĩyoha na mwĩhĩtwa’ yonanirie ũrĩa Ayahudi acio maatuĩte itua rĩa kũũraga mũtũmwo ũcio. Meetĩkĩtie atĩ mangĩaremirũo kũhingia ũndũ ũcio, nĩ mangĩanyitirũo nĩ kĩrumi kana mone ũndũ mũũru. (Atũm. 23:12-15) Mũbango wao makĩnyitwo mbaru nĩ athĩnjĩri-Ngai na athuri, warĩ Paulo acokio mbere ya Sanhedrini nĩguo ahũngwo mahũri makĩria, ta marenda kũmenya wega ũhoro ũmwĩgiĩ. No meendaga makorũo mohetie Paulo njĩra-inĩ agĩtwarũo nĩguo mamũũrage.
6 No mwanake wa mwarĩ wa nyina na Paulo nĩ aaiguire ũhoro wa njama ĩyo na akĩmenyithia Paulo. Nake Paulo akĩbanga mwanake ũcio amenyithie mũnene wa mbũtũ ya Roma wetagwo Kilaudio Lusia ũhoro ũcio. (Atũm. 23:16-22) Hatarĩ nganja, Jehova nĩ eendete andũ ethĩ arĩa mekaga ta mwanake ũcio ũtagwetetwo rĩĩtwa wa mwarĩ wa nyina na Paulo, makaiga maũndũ ma ndungata cia Ngai mbere marĩ na ũcamba, na mageka ũrĩa wothe mangĩhota marĩ na wĩhokeku nĩguo matwarithie wĩra wa Ũthamaki na mbere.
(Atũmwo 24:2) Rĩrĩa eetirũo, Teritulo akĩambĩrĩria kũmũthitanga, na akiuga ũũ: “Kuona atĩ nĩ tũkeneire thayũ mũingĩ nĩ ũndũ waku, na atĩ kũrĩ na mogarũrũku marekĩka bũrũri-inĩ ũyũ nĩ ũndũ wa ũũgĩ waku wa kuona kabere,
(Atũmwo 24:5, 6) Nĩ gũkorũo nĩ tuonete mũndũ ũyũ arĩ gĩtango kĩnene, nĩ ũndũ wa gũcogera Ayahudi othe thĩinĩ wa thĩ yothe ĩrĩa ĩikaragwo maregane na thirikari, na nĩ we mũtongoria wa gĩkundi kĩa nyamũkano kĩrĩa kĩa Anazarethi. 6 O na nĩ aageretie gũthahia hekarũ, na kwoguo tũkĩmũnyita.
“Gĩa na ũmĩrĩru!”
10 Thĩinĩ wa Kaisarea, Paulo ‘aaikarire arangĩirũo nyũmba-inĩ ya mũthamaki ya Herode’ etereire andũ arĩa maamũthitangĩte makinye kuuma Jerusalemu. (Atũm. 23:35) Thutha wa thikũ ithano magĩkinya, na maarĩ Mũthĩnjĩri-Ngai Mũnene Anania, wakiri wetagwo Teritulo, na gĩkundi gĩa athuri. Teritulo aambire kũgaathĩrĩria Felike nĩ ũndũ wa ũrĩa eekĩire Ayahudi, ta arĩ kũmũhaka maguta nĩguo etĩkĩrĩke nĩwe. Thutha ũcio, Teritulo nĩ aagwetire ũndũ ũrĩa warĩ warĩrĩrio na akiuga Paulo “arĩ gĩtango kĩnene, nĩ ũndũ wa gũcogera Ayahudi othe thĩinĩ wa thĩ yothe ĩrĩa ĩikaragwo maregane na thirikari, na nĩ we mũtongoria wa gĩkundi kĩa nyamũkano kĩrĩa kĩa Anazarethi. O na nĩ aageretie gũthahia hekarũ, na kwoguo [makĩmũnyita].” Nao Ayahudi acio angĩ “makĩingĩrĩra makĩambĩrĩria kũmũthitanga, makiugaga atĩ maũndũ macio maarĩ ma ma.” (Atũm. 24:5, 6, 9) Gũcogera andũ maregane na thirikari, gũtongoria gĩkundi kĩa nyamũkano, na gũthahia hekarũ, maarĩ mahĩtia manene mangĩatũmire atuĩrũo kũũragwo.
(Atũmwo 24:10-21) Rĩrĩa ngavana aaheneirie Paulo arie, Paulo akiuga atĩrĩ: “Nĩ ũndũ wa kũmenya atĩ ũkoretwo ũrĩ mũtuanĩri ciira thĩinĩ wa bũrũri ũyũ mĩaka mĩingĩ, ndĩ na gĩkeno gwĩtetera mbere yaku. 11 O na wee mwene ũngĩtuĩria, thikũ 12 ti hĩtũku kuuma rĩrĩa ndambatire Jerusalemu gũthathaiya; 12 na matiangorire ngĩkararania na mũndũ hekarũ-inĩ, kana ngĩcogera kĩrĩndĩ thunagogi-inĩ o na kana itũũra-inĩ rĩu rĩothe. 13 O na matingĩhota kuonania ũũma wa maũndũ marĩa rĩu marathitangĩra. 14 No nĩ ndĩretĩkĩra atĩ ndũũraga kũringana na njĩra ĩyo mareta gĩkundi kĩa nyamũkano, ũguo nĩguo ndutagĩra Ngai wa maithe maitũ ma tene ũtungata mũtheru, na nĩ njĩtĩkĩtie maũndũ mothe marĩa mandĩkĩtwo Watho-inĩ, na maandĩko-inĩ ma Anabii. 15 Na ndĩ na kĩĩrĩgĩrĩro harĩ Ngai, kĩĩrĩgĩrĩro kĩrĩa andũ aya o nao makoragwo nakĩo, atĩ nĩ gũkaariũkio andũ arĩa athingu na arĩa matarĩ athingu. 16 Nĩ ũndũ ũcio, hingo ciothe ndĩĩrutanagĩria gũtũũria thamiri theru mbere ya Ngai o na andũ. 17 Na rĩrĩ, thutha wa mĩaka mĩingĩ, ndĩrokĩte kũrehera andũ a rũrĩrĩ rwitũ iheo cia tha na kũruta magongona. 18 Hĩndĩ ĩrĩa ndĩrekaga maũndũ macio, marangora thĩinĩ wa hekarũ ndĩĩtheretie kũringana na watho, na hatirarĩ na kĩrĩndĩ o na kana ngũĩ. No hararĩ na Ayahudi amwe a kuuma gĩcigo-inĩ kĩa Asia 19 na magĩrĩirũo gũkorũo haha mbere yaku maathitange angĩkorũo harĩ ũndũ mangĩthitangĩra. 20 Kana andũ aya marĩ haha moige o ene ũndũ mũũru ũrĩa maranyonire naguo rĩrĩa ndĩrarĩ mbere ya Sanhedrini, 21 tiga o ũndũ ũyũ ũmwe ndanĩrĩire ndĩ gatagatĩ-inĩ kao ngiuga: ‘Ndĩraciirithio mbere yanyu nĩ ũndũ wa kĩĩrĩgĩrĩro gĩa kũriũkio kwa arĩa akuũ!’”
“Gĩa na ũmĩrĩru!”
13 Paulo nĩ aatũigĩire kĩonereria kĩega gĩa kũrũmĩrĩra tũngĩtwarũo mbere ya thirikari nĩ ũndũ wa ũthathaiya witũ na tũthitangĩrũo maũndũ ta gũcogera ngũĩ, gũcogera andũ maregane na thirikari, kana atĩ tũrĩ a “gĩkundi kĩa nyamũkano.” Paulo ndaagaathĩrĩirie ngavana na njĩra ya kũmwĩra ciugo cia kũmũhaka maguta ta ũrĩa Teritulo eekire. Paulo oonanirie ũhooreri na gĩtĩo. Nĩ aarutire ũira mwega na wa ma na njĩra ya ũũgĩ. Paulo aagwetire atĩ “Ayahudi . . . a kuuma gĩcigo-inĩ kĩa Asia” arĩa maamũthitangĩte atĩ nĩ aathahĩtie hekarũ matiarĩ ho, na kũringana na watho maagĩrĩirũo gũkorũo ho nĩguo aigue maũndũ marĩa maamũthitangagĩra.—Atũm. 24:18, 19.
14 Paulo ndeetigĩrire kũruta ũira wĩgiĩ wĩtĩkio wake. Arĩ na ũcamba, mũtũmwo Paulo nĩ aataarĩirie o rĩngĩ ũhoro wĩgiĩ wĩtĩkio wake harĩ ũriũkio, ũndũ ũrĩa warehete ngũĩ arĩ mbere ya Sanhedrini. (Atũm. 23:6-10) Rĩrĩa eetetagĩra nĩ aatĩtĩrithirie ũhoro wa kĩĩrĩgĩrĩro gĩa kũriũkio kwa andũ. Nĩkĩ? Tondũ aarutaga ũira wĩgiĩ Jesu na wĩgiĩ kũriũka Gwake kuuma kũrĩ arĩa akuũ, ũndũ ũrĩa andũ acio maamũkararagia matangĩetĩkĩrire. (Atũm. 26:6-8, 22, 23) Aaciirithagio nĩ ũndũ wa ũhoro wa kũriũkio kwa andũ na mũno makĩria igũrũ rĩgiĩ wĩgiĩ wĩtĩkio harĩ Jesu na harĩ kũriũkio gwake.
Kũmaatha Maũndũ ma Bata Maandĩko-inĩ
(Atũmwo 23:6) Na rĩrĩ, Paulo amenya atĩ amwe ao maarĩ Asadukai na arĩa angĩ Afarisai, akĩanĩrĩra akiuga: “Athuri aya, ariũ a baba, niĩ ndĩ Mũfarisai, na ndĩ mũrũ wa Afarisai. Ndĩraciirithio nĩ ũndũ wa kĩĩrĩgĩrĩro gĩa kũriũkio kwa arĩa akuũ.”
Ũndũ wa kwĩruta thĩinĩ wa nwtsty wĩgiĩ Atũ 23:6
niĩ ndĩ Mũfarisai: Andũ amwe arĩa maarĩ hau nĩ mooĩ Paulo. (Atũ 22:5) Nĩ mangĩataũkĩirũo atĩ na njĩra ya kwĩĩta mũrũ wa Afarisai, nĩ eetĩkagĩra atĩ aarĩ Mũfarisai tene na atĩ nĩ eetĩkĩtie ũhoro wa kũriũkanio o tao. Nĩ maataũkagĩrũo atĩ Paulo aaheanaga ũhoro wa ma wĩgiĩ we mwene, tondũ Afarisai arĩa maarĩ a Sanhedrini nĩ mooĩ atĩ nĩ aatuĩkĩte Mũkristiano wĩ kĩyo. No kũringana na mĩhari ĩno, Paulo ooigire nĩ Mũfarisai akĩenda kũhingia muoroto mũna: eeĩtanagia na Afarisai handũ ha Asadukai tondũ nĩ eetĩkĩtie ũhoro wa kũriũkio kwa andũ o ta Afarisai. Na njĩra ĩyo akĩiga mũthingi wa kũiguithania na Afarisai arĩa maarĩ hau. Nĩ eerĩgagĩrĩra atĩ angĩarĩrĩirie ũndũ ũcio wakararanagĩrio nĩ angĩatũmire andũ amwe a Sanhedrini manyite mbaru ndeereti yake, na ũndũ ũcio nĩ wagĩire na moimĩrĩro mega. (Atũ 23:7-9) Ciugo cia Paulo iria irĩ thĩinĩ wa Atũ 23:6 nĩ iringaine na ũrĩa aataarĩirie thutha-inĩ agĩĩtetera arĩ mbere ya Mũthamaki Agiripa. (Atũ 26:5) Na rĩrĩa Paulo aandĩkagĩra Akristiano a Filipi arĩ Roma, o rĩngĩ nĩ eeĩtire Mũfarisai. (Afi 3:5) Ningĩ nĩ ũndũ wa bata kuona ũrĩa Akristiano arĩa maarĩ Afarisai mbere ĩyo mataarĩirio thĩinĩ wa Atũ 15:5.
(Atũmwo 24:24) Thikũ cigana ũna thutha ũcio, Felike agĩũka hamwe na mũtumia wake Dirusila ũrĩa warĩ Mũyahudi, agĩtũmanĩra Paulo na akĩmũthikĩrĩria akĩaria ũhoro wĩgiĩ wĩtĩkio harĩ Kristo Jesu.
(Atũmwo 24:27) No mĩaka ĩĩrĩ yathira, Porikio Fesito agĩcoka ithenya rĩa Felike; na tondũ Felike nĩ eendaga gũkenia Ayahudi, agĩtiga Paulo njera.
Ũndũ wa kwĩruta thĩinĩ wa nwtsty wĩgiĩ Atũ 24:24
Dirusila: Mũirĩtu wa gatatũ na ũrĩa mũnini biũ wa Herode ũrĩa ũgwetetwo thĩinĩ wa Atũ 12:1, na nĩwe Herode Agiripa I. Aaciarĩtwo kĩndũ mwaka wa 38 M.M. na aarĩ mwarĩ wa nyina na Agiripa II na Berinike. (Rora Ũthathaũri wa Ciugo cia Bibilia, “Herode.”) Mũthuri wake wa kerĩ aarĩ Ngavana Felike. Aambĩte kũhikio nĩ Mũthamaki Azizus Mũsiria wa Emesa no magĩtigana na akĩhikio nĩ Felike kĩndũ mwaka wa 54 M.M., kana arĩ na mĩaka ta 16. No kũhoteke Dirusila aarĩ ho rĩrĩa Paulo aaririe mbere ya Felike “ũhoro wĩgiĩ ũthingu, kwĩgirĩrĩria, na ituĩro rĩrĩa rĩgooka.” (Atũ 24:25) Rĩrĩa Fesito aacokire ithenya rĩa Felike, Felike aatigire Paulo njera tondũ nĩ “eendaga gũkenia Ayahudi,” ũndũ ũrĩa andũ amwe meciragĩria eekire nĩguo akenie mũtumia wake ũrĩa warĩ Mũyahudi.—Atũ 24:27.
Ũthomi wa Bibilia
(Atũmwo 23:1-15) Nake Paulo akĩrora Sanhedrini akĩmeera: “Athuri aya, ariũ a baba, ndũire ndungatagĩra Ngai ndĩ na thamiri ĩtarĩ na ũcuke o na hanini nginya ũmũthĩ ũyũ.” 2 Nake Anania, mũthĩnjĩri-Ngai ũrĩa mũnene agĩatha arĩa maarũgamĩte hakuhĩ na Paulo mamũgũthe kanua. 3 Hĩndĩ ĩyo Paulo akĩmwĩra: “Wee rũthingo rũrũ rũhake rangi mwerũ, Ngai nĩ egũkũgũtha. Ũikarĩte thĩ hau ũnduĩre na Watho na no ũroina Watho ũcio na njĩra ya gwathana ngũthwo?” 4 Nao arĩa maarũgamĩte hau makĩmũũria: “Nĩ mũthĩnjĩri-Ngai ũrĩa mũnene ũraruma?” 5 Paulo akiuga: “Ariũ a baba, ndikũmenyaga atĩ nĩ mũthĩnjĩri-Ngai ũrĩa mũnene. Nĩ gũkorũo nĩ kwandĩkĩtwo atĩrĩ, ‘Ndũkanaarĩrie mũtongoria wa andũ anyu ũũru.’” 6 Na rĩrĩ, Paulo amenya atĩ amwe ao maarĩ Asadukai na arĩa angĩ Afarisai, akĩanĩrĩra akiuga: “Athuri aya, ariũ a baba, niĩ ndĩ Mũfarisai, na ndĩ mũrũ wa Afarisai. Ndĩraciirithio nĩ ũndũ wa kĩĩrĩgĩrĩro gĩa kũriũkio kwa arĩa akuũ.” 7 Rĩrĩa ooigire ũguo, gũkĩgĩa ngarari gatagatĩ ka Afarisai na Asadukai, na andũ acio maagomanĩte makĩgayũkana. 8 Nĩ gũkorũo Asadukai moigaga atĩ gũtirĩ kũriũka, kana araika, o na kana roho, no Afarisai nĩ metĩkĩtie maũndũ macio mothe. 9 Nĩ ũndũ ũcio gũkiumĩra ngũĩ nene, na andĩki-watho amwe a kĩama kĩa Afarisai makĩrũgama makĩambĩrĩria gũkararania mũno makiugaga: “Gũtirĩ ũndũ mũũru tũrona harĩ mũndũ ũyũ, no angĩkorũo nĩ arĩirio nĩ roho kana nĩ mũraika—.” 10 Na rĩrĩa ngarari icio ciaingĩhire mũno, mũtongoria wa mbũtũ agĩĩtigĩra nĩ kuona ta Paulo angĩgerũo ngero nĩo, agĩatha thigari cikũrũke ithiĩ imũhurie kuuma harĩ o na imũrehe thĩinĩ wa nyũmba cia thigari. 11 No ũtukũ ũrĩa warũmĩrĩire, Mwathani akĩmuumĩrĩra akĩmwĩra: “Gĩa na ũmĩrĩru! Nĩ gũkorũo o ta ũrĩa ũkoretwo ũkĩruta ũira wakwa kĩhinyio gũkũ Jerusalemu, noguo ũgwĩka nginya Roma.” 12 Na rĩrĩa gwakĩire, Ayahudi acio makĩbanga njama na makĩĩyoha na kĩrumi, makiuga matikũrĩa kana manyue matoragĩte Paulo. 13 Acio maabangire njama ĩyo na makĩĩyoha na mwĩhĩtwa maarĩ arũme makĩria ma 40. 14 Arũme acio magĩthiĩ kũrĩ anene a athĩnjĩri-Ngai na athuri makĩmeera atĩrĩ: “Nĩ twĩyohete na kĩrumi atĩ tũtikũrĩa kĩndũ o na kĩ o nginya rĩrĩa tũrĩũraga Paulo. 15 Nĩ ũndũ ũcio, inyuĩ hamwe na Sanhedrini-rĩ, ĩrai mũtongoria wa mbũtũ arehe Paulo mbere yanyu ta mũrenda gũthuthuria ciira wake makĩria. No atanakinya, ithuĩ tũgũkorũo twĩhaarĩirie kũmũũraga.”
JANŨARĨ 21-27
MŨTHITHŨ KUUMA KIUGO-INĨ KĨA NGAI | ATŨMWO 25–26
“Paulo Gũcokia Ciira Riiko Kũrĩ Kaisari na Kũhunjĩria Mũthamaki Herode Agiripa”
(Atũmwo 25:11) Angĩkorũo kũna ndĩ mwĩhia na nĩ harĩ ũndũ njĩkĩte wa gũtũma njũragwo-rĩ, ndiroiga ndikooragwo; ĩndĩ angĩkorũo hatirĩ na ũira wa thitango iria athuri aya mathitangĩire, gũtirĩ mũndũ ũrĩ na kĩhooto gĩa kũũneana kũrĩ o nĩguo amakenie. Nĩ ndacokia ciira riiko kũrĩ Kaisari!”
“Nĩ Ndacokia Ciira Riiko Kũrĩ Kaisari!”
6 Wendi wa Fesito wa gũkenia Ayahudi nĩ ũngĩatũmire Paulo oragwo. Nĩ ũndũ ũcio, Paulo nĩ aahũthĩrire kĩhooto gĩake gĩa gũkorũo arĩ raiya wa Roma. Akĩra Fesito ũũ: “Ndũgamĩte mbere ya gĩtĩ gĩa Kaisari gĩa ciira, harĩa njagĩrĩirũo nĩ gũtuĩrũo. Ndirĩ ũndũ hĩtĩirie Ayahudi naguo, na o nawe nĩ ũramenya ũguo. . . . Nĩ ndacokia ciira riiko kũrĩ Kaisari!” Mũndũ angĩacokirie ciira riiko kũrĩ Kaisari noguo gwekagwo. Fesito aatĩtĩrithirie ũndũ ũcio akiuga ũũ: “Tondũ nĩ wacokia ciira riiko kũrĩ Kaisari; ũgũthiĩ kũrĩ Kaisari.” (Atũm. 25:10-12) Paulo nĩ aaigĩire Akristiano kĩonereria na njĩra ya gũcokia ciira riiko kũrĩ igooti rĩngĩ inenanene. Rĩrĩa akararia mathugunda gwĩka ‘ũũru makĩhũthĩra watho,’ Aira a Jehova nĩ mahũthagĩra ihooto cia kĩĩwatho gũtetera ũhoro ũrĩa mwega.—Thab. 94:20.
(Atũmwo 26:1-3) Agiripa akĩra Paulo atĩrĩ: “Rĩu ũrĩ na rũtha rwa kwĩyarĩrĩria.” Nake Paulo agĩtambũrũkia guoko agĩĩtetera akiuga ũũ: 2 “Mũthamaki Agiripa, ha ũhoro wa maũndũ marĩa mothe thitangĩirũo nĩ Ayahudi-rĩ, ũmũthĩ niĩ ndĩ mũkenu nĩ gũkorũo ndĩ mbere yaku nĩguo ndĩtetere, 3 na makĩria nĩ gũkorũo wee nĩ ũĩ wega biũ mĩtugo ya Ayahudi na maũndũ marĩa makararanagĩria. Nĩ ũndũ ũcio, ndĩrakũũria ũũthikĩrĩrie ũtegũthethũka.
“Nĩ Ndacokia Ciira Riiko Kũrĩ Kaisari!”
10 Paulo aacokeirie Mũthamaki Agiripa ngatho na njĩra ya gĩtĩo nĩ ũndũ wa kũmũhe mweke wa gwĩtetera mbere yake, na akĩonania atĩ nĩ oĩ Mũthamaki ũcio nĩ aamenyaga ũndũire wa Ayahudi o na maũndũ marĩa makararanagĩria. Paulo aacokire agĩtaarĩria ũhoro wĩgiĩ ũtũũro wake wa hau kabere akiuga ũũ: “Niĩ ndatũũraga ndĩ Mũfarisai, ngarũmia maũndũ ma gĩkundi gitũ kĩa nyamũkano, kĩrĩa kĩrũmagia biũ maũndũ ma ũthathaiya witũ.” (Atũm. 26:5) Arĩ Mũfarisai, Paulo nĩ eerĩgagĩrĩra gũka kwa Mesia. Rĩu arĩ Mũkristiano, nĩ amenyithanagia arĩ na ũmĩrĩru atĩ Jesu Kristo nĩwe Mesia ũcio werĩgagĩrĩrũo. Paulo aaciirithagio mũthenya ũcio nĩ ũndũ wa wĩtĩkio ũrĩa we na arĩa maamũthitangaga maarĩ naguo wĩgiĩ kũhingio gwa kĩĩranĩro kĩrĩa Ngai eerĩire maithe mao ma tene. Ũndũ ũcio nĩ watũmire Agiripa ende kũigua makĩria ũrĩa Paulo ooigaga.
11 Paulo akĩririkana ũrĩa aanyariraga Akristiano mbere ĩyo, ooigire ũũ: “Niĩ kũrĩ hĩndĩ ndetĩkĩtie biũ atĩ ndagĩrĩirũo gwĩka ũrĩa wothe ingĩahotire gũkararia rĩĩtwa rĩa Jesu ũrĩa Mũnazarethi . . . Na tondũ nĩ ndarakaragio mũno nĩo [arũmĩrĩri a Kristo], ndathiaga kũmanyarira nginya matũũra-inĩ ma kũngĩ.” (Atũm. 26:9-11) Paulo ti kuongerera oongagĩrĩra ũhoro ũcio cumbĩ. Andũ aingĩ nĩ mooĩ ũrĩa aanyarirĩte Akristiano. (Gal. 1:13, 23) No kũhoteke Agiripa eeyũragia ũũ, ‘Nĩ kĩĩ kĩngĩkorũo gĩtũmĩte mũndũ ta ũcio agarũrũke?’
12 Ciugo iria Paulo aacokire kuuga nĩ ciaheanire macokio: “Rĩrĩa ndathiaga Dameski gwĩka maũndũ macio heetwo wĩra na wathani nĩ anene a athĩnjĩri-Ngai, ndĩ njĩra-inĩ thaa thita cia mũthenya wee Mũthamaki, ngĩona ũtheri mũnene ũkĩrĩte wa riũa ũkiuma igũrũ, ũkĩĩmũrĩka mĩena yothe na ũkĩmũrĩka arĩa twathiaga nao. Tũkĩgwa thĩ ithuothe na ngĩigua mũgambo wanjĩĩra ũũ na Kĩhibirania: ‘Saulu, Saulu, ũraanyarira nĩkĩ? Wathiĩ na mbere kũhũũra mĩcengi haati wee nĩwe ũkũgurara.’ Ngĩũria atĩrĩ: ‘Nĩ we ũ, Mwathani?’ Nake akĩnjokeria: ‘Nĩ niĩ Jesu, ũrĩa ũranyarira.’”—Atũm. 26:12-15.
13 Mbere ya kuona kĩoneki kĩu, Paulo aakoretwo ‘akĩhũũra mĩcengi haati’ na njĩra ya mũhaano. O ta ũrĩa nyamũ ya gũkuua mĩrigo ĩngĩĩguraria ĩkĩhũũra mũthece wa mũcengi haati, Paulo nĩ eegurarĩtie kĩĩroho nĩ ũndũ wa kũregana na wendi wa Ngai. Jesu nĩ aateithirie Paulo, ũrĩa wekaga maũndũ macio atekũmenya, agarũrĩre mwĩcirĩrie wake na njĩra ya kũmuumĩrĩra arĩ njĩra-inĩ agĩthiĩ Dameski.—Joh. 16:1, 2.
14 Hatarĩ nganja Paulo nĩ eekire mogarũrũku manene mũno ũtũũro-inĩ wake. Eerire Agiripa ũũ: “Ndiaregire gwathĩkĩra kĩoneki kĩu ndonire kuuma igũrũ, ĩndĩ ndaheanire ndũmĩrĩri ngĩambĩrĩria na andũ a Dameski, ngĩcoka ngĩkinyĩria andũ a Jerusalemu, na bũrũri wothe wa Judea, na nginya kũrĩ ndũrĩrĩ ciothe ngĩmeera atĩ magĩrĩirũo kwĩrira na macokerere Ngai na njĩra ya gwĩka ciĩko ironania atĩ nĩ merirĩte.” (Atũm. 26:19, 20) Kwa ihinda rĩa mĩaka mĩingĩ, Paulo aakoretwo akĩhingia wĩra ũrĩa Jesu Kristo aamũheire kĩoneki-inĩ kĩu oonirio mũthenya gatagatĩ. Moimĩrĩro maarĩ marĩkũ? Arĩa meetĩkĩrire ũhoro ũcio mwega Paulo aahunjagia nĩ meeririre nĩ ũndũ wa mĩtugo yao ya waganu na ya kwaga wĩhokeku na magĩcokerera Ngai. Andũ acio rĩu maatuĩkĩte raiya ega, makarũmagĩrĩra watho.
15 No Ayahudi arĩa maakararagia Paulo matioonaga ũguni ũcio. Paulo ooigire ũũ: “Kĩu nĩkĩo gĩatũmire Ayahudi maanyite ndĩ thĩinĩ wa hekarũ na magerie kũnjũraga. O na kũrĩ ũguo, tondũ nĩ nyamũkĩrĩte ũteithio ũrĩa uumaga kũrĩ Ngai-rĩ, thiĩte na mbere o nginya ũmũthĩ ũyũ kũruta ũira kũrĩ arĩa anini na arĩa anene.”—Atũm. 26:21, 22.
16 Tũrĩ Akristiano a ma no mũhaka ‘hingo ciothe tũkoragwo twĩhaarĩirie gũtetera’ wĩtĩkio witũ. (1 Pet. 3:15) Tũkĩaria na aciirithania na atongoria ũhoro wĩgiĩ wĩtĩkio witũ, nĩ wega kwĩgerekania na njĩra ĩrĩa Paulo aahũthĩrire akĩaria na Agiripa na Fesito. Tũngĩmataarĩria na njĩra ya gĩtĩo ũrĩa ma cia Bibilia itũteithĩtie na igateithia andũ arĩa metĩkĩrĩte ndũmĩrĩri itũ kũgĩa na ũtũũro mwega, no tũhutie ngoro cia anene acio.
(Atũmwo 26:28) No Agiripa akĩra Paulo: “Kahinda o kanini tu, wee wahota kũnjiguithia ũtũme nduĩke Mũkristiano.”
“Nĩ Ndacokia Ciira Riiko Kũrĩ Kaisari!”
18 No Paulo agĩcokeria ngavana ũũ: “Mũgaathe Fesito niĩ ndigũrũkĩte, no ndĩraria ciugo cia ma na cia mũndũ ũrĩ na meciria mega. Na ũrĩa kũrĩ nĩ atĩ, mũthamaki ũrĩa ndĩraria nake ndĩ na wĩyathi mũingĩ nĩ oĩ maũndũ macio . . . Mũthamaki Agiripa, hihi wee nĩ wĩtĩkĩtie Anabii? Nĩ njũĩ atĩ nĩ wĩtĩkĩtie.” Agiripa akiuga: “Kahinda o kanini tu, wee wahota kũnjiguithia ũtũme nduĩke Mũkristiano.” (Atũmwo 26:25-28) O na angĩkorũo mũthamaki ooigire ciugo icio kuuma ngoro kana ndoigire kuuma ngoro, nĩ ironania atĩ ũira ũrĩa Paulo aarutire nĩ wamũhutirie.
Kũmaatha Maũndũ ma Bata Maandĩko-inĩ
(Atũmwo 26:14) Tũkĩgwa thĩ ithuothe na ngĩigua mũgambo wanjĩĩra ũũ na Kĩhibirania: ‘Saulu, Saulu, ũraanyarira nĩkĩ? Wathiĩ na mbere kũhũũra mĩcengi haati wee nĩwe ũkũgurara.’
Ũndũ wa kwĩruta thĩinĩ wa nwtsty wĩgiĩ Atũ 26:14
kũhũũra mĩcengi haati: Mũcengi nĩ cuma ĩkoragwo na mũthia ũmwe mũũgĩ na yahũthagĩrũo gũturuma nyamũ nĩguo ĩthiĩ. (Ati 3:31) Ciugo “kũhũũra mĩcengi haati” nĩ thimo ĩkoragwo mabuku-inĩ ma Kĩngiriki. Kĩhumo kĩayo kĩarĩ ndegwa ĩrarega gũthiĩ o na yaturumwo na mũcengi ĩkaũhũũra haati ũndũ ũcio ũgatũma ĩgurare. Ũguo no taguo Saulu eekaga atanatuĩka Mũkristiano. Paulo nĩ angĩeguraririe ũũru nĩ ũndũ wa gũũkĩrĩra arũmĩrĩri a Jesu arĩa maateithagĩrĩrio nĩ Jehova Ngai. (Ringithania na Atũ 5:38, 39; 1Ti 1:13, 14) Rĩandĩko-inĩ rĩa Koh 12:11, “mĩcengi” ĩhũthĩrĩtwo na njĩra ya mũhaano ĩkĩringithanio na ciugo cia mũndũ mũũgĩ iria iteithagia mũthikĩrĩria kũrũmĩrĩra ũtaaro.
Ũthathaũri wa ciugo cia Bibilia
Mũcengi. Nĩ mũtĩ mũraihu warĩ na mũthia mũũgĩ wa cuma, wahũthagĩrũo nĩ arĩmi gũturuma nyamũ nĩguo ĩthiĩ. Mũcengi ũgerekanĩtio na ciugo cia mũndũ mũũgĩ iria itũmaga mũthikĩrĩria etĩkĩre ũtaaro wa ũũgĩ. “Kũhũũra mĩcengi haati” nĩ ciugo irutĩtwo harĩ gĩĩko kĩa ndegwa ĩrarega gũthiĩ o na yaturumwo na mũcengi ĩgaikia haati, ũndũ ũcio ũgatũma ĩĩgurarie yo nyene.—Atũ 26:14; Ati 3:31.
(Atũmwo 26:27) Mũthamaki Agiripa, hihi wee nĩ wĩtĩkĩtie Anabii? Nĩ njũĩ atĩ nĩ wĩtĩkĩtie.”
Teithia Andũ Arĩa Angĩ Metĩkĩre Ndũmĩrĩri ya Ũthamaki
14 Paulo nĩ aamenyaga atĩ Agiripa eeĩtaga Mũyahudi. Paulo aahũthĩrire ũmenyo ũrĩa Agiripa aarĩ naguo wĩgiĩ maũndũ ma Kĩyahudi gũtaarĩria atĩ aahunjagia ‘atekuongerera ũndũ o na ũmwe harĩ marĩa Anabii na Musa mooigĩte nĩ mangĩgekĩka’ megiĩ gũkua na kũriũka kwa Mesia. (Atũmwo 26:27, 28) Paulo ooririe Agiripa ũũ ĩmwe kwa ĩmwe: “Mũthamaki Agiripa, hihi wee nĩ wĩtĩkĩtie Anabii?” Agiripa nĩ aatukanĩirũo. Angĩoigire atĩ nĩ ndeetĩkĩtie anabii, nĩ angĩathũkirie rĩĩtwa rĩake arĩ Mũyahudi. No angĩetĩkanirie na Paulo, angĩakorirũo akĩonania mbere ya andũ othe atĩ nĩ aretĩkania na mũtũmwo ũcio na ũndũ ũcio ũtũme etwo Mũkristiano. Paulo aahũthĩrire ũũgĩ agĩĩcokeria kĩũria kĩu akiuga ũũ: “Nĩ njũĩ atĩ nĩ wĩtĩkĩtie.” Agiripa aacokirie atĩa? Ooigire ũũ: “Kahinda o kanini tu, wee wahota kũnjiguithia ũtũme nduĩke Mũkristiano.” (Atũmwo 26:27, 28) O na gũtuĩka Agiripa ndaatuĩkire Mũkristiano, no mũhaka gũkorũo Paulo nĩ aamũhutirie ngoro na gĩkĩro kĩna kũgerera ndũmĩrĩri ĩrĩa aaheanaga.—Ahibirania 4:12.
Ũthomi wa Bibilia
(Atũmwo 25:1-12) Rĩrĩa Fesito aakinyire gĩcigo-inĩ kĩu na akĩambĩrĩria gwathana, akiuma Kaisarea agĩthiĩ Jerusalemu thutha wa thikũ ithatũ. 2 Nao anene a athĩnjĩri-Ngai na atongoria a Ayahudi makĩmũhe ũhoro mũũru wĩgiĩ Paulo. Nĩ ũndũ ũcio makĩambĩrĩria gũthaitha Fesito 3 athikĩrĩrie ihoya rĩao, atũmanĩre Paulo athiĩ Jerusalemu. No maabangaga kũmuohia mamũũrage arĩ njĩra-inĩ. 4 No rĩrĩ, Fesito akĩmeera atĩ Paulo angĩaikarire Kaisarea na atĩ we mwene aarĩ hakuhĩ gũcoka kuo. 5 Agĩcoka akĩmeera ũũ: “Kwoguo-rĩ, atongoria arĩa marĩ gatagatĩ-inĩ kanyu nĩ moke tũikũrũke nao makamũthitange, angĩkorũo nĩ harĩ ũndũ mũũru ekĩte.” 6 Kwoguo rĩrĩa aaikarire hamwe nao thikũ itakĩrĩte inyanya kana ikũmi, agĩikũrũka Kaisarea, na mũthenya ũrĩa warũmĩrĩire agĩikarĩra gĩtĩ gĩa ciira na agĩathana Paulo arehwo. 7 Rĩrĩa ookire, Ayahudi arĩa maaikũrũkĩte kuuma Jerusalemu makĩrũgama mamũthiũrũrũkĩirie, makĩmũthitangĩra maũndũ maingĩ moru marĩa mataahotire kũruta ũira wamo. 8 No Paulo agĩĩtetera akiuga: “Niĩ ndiunĩte Watho wa Ayahudi o na kana wa hekarũ kana wa Kaisari.” 9 Nĩ ũndũ wa Fesito kwenda gũkenia Ayahudi, akĩũria Paulo atĩrĩ: “Nĩ ũkwenda kwambata Jerusalemu ũgatuĩrũo kũu mbere yakwa ũhoro wĩgiĩ maũndũ maya?” 10 No Paulo akiuga: “Ndũgamĩte mbere ya gĩtĩ gĩa Kaisari gĩa ciira, harĩa njagĩrĩirũo nĩ gũtuĩrũo. Ndirĩ ũndũ hĩtĩirie Ayahudi naguo, na o nawe nĩ ũramenya ũguo. 11 Angĩkorũo kũna ndĩ mwĩhia na nĩ harĩ ũndũ njĩkĩte wa gũtũma njũragwo-rĩ, ndiroiga ndikooragwo; ĩndĩ angĩkorũo hatirĩ na ũira wa thitango iria athuri aya mathitangĩire, gũtirĩ mũndũ ũrĩ na kĩhooto gĩa kũũneana kũrĩ o nĩguo amakenie. Nĩ ndacokia ciira riiko kũrĩ Kaisari!” 12 Nake Fesito thutha wa kwaria na kĩama kĩa ataarani, akĩmwĩra: “Tondũ nĩ wacokia ciira riiko kũrĩ Kaisari; ũgũthiĩ kũrĩ Kaisari.”
JANŨARĨ 28–FEBRUARĨ 3
MŨTHITHŨ KUUMA KIUGO-INĨ KĨA NGAI | ATŨMWO 27–28
“Paulo Gũthiĩ Roma”
(Atũmwo 27:23, 24) Ngai ũrĩa niĩ ndĩ wake na ndutagĩra ũtungata mũtheru atũmire mũraika wake ũtukũ, arũgama hakuhĩ na niĩ 24 anjĩra atĩrĩ: ‘Paulo, ndũgetigĩre. No mũhaka ũrũgame mbere ya Kaisari, na atĩrĩrĩ, Ngai nĩ ekũhonokia andũ arĩa othe mũrĩ nao nĩ ũndũ waku.’
“Gũtirĩ o na Ũmwe Wanyu Ũgũkua”
15 No kũhoteke Paulo nĩ aahunjagĩria andũ aingĩ arĩa maarĩ meri-inĩ ũhoro wa ‘kĩĩrĩgĩrĩro harĩ kĩĩranĩro kĩrĩa Ngai eeranĩire.’ (Atũm. 26:6; Kol. 1:5) Thutha wa meri gũthũkanga, Paulo nĩ angĩaheanire mũthingi mwega wa gũkorũo na kĩĩrĩgĩrĩro kĩrĩa maabataraga hĩndĩ ĩyo. Oigire ũũ: “Ngai . . . atũmire mũraika wake ũtukũ, arũgama hakuhĩ na niĩ anjĩra atĩrĩ: ‘Paulo, ndũgetigĩre. No mũhaka ũrũgame mbere ya Kaisari, na atĩrĩrĩ, Ngai nĩ ekũhonokia andũ arĩa othe mũrĩ nao nĩ ũndũ waku.’” Paulo aacokire akĩmeera: “Kwoguo-rĩ, gĩai na ũmĩrĩru andũ aya, nĩ gũkorũo ndĩ na wĩtĩkio harĩ Ngai atĩ o ũguo njĩrirũo noguo gũgwĩkĩka. O na kũrĩ ũguo, nĩ tũgũikio rũteere-inĩ rwa gĩcigĩrĩra kĩmwe.”—Atũm. 27:23-26.
(Atũmwo 28:1, 2) Thutha wa kũhonoka na tũgĩkinya rũteere-inĩ, tũkĩmenya atĩ gĩcigĩrĩra kĩu gĩetagwo Malita. 2 Nao aikari a kũu magĩtuonia ũtugi wa mwanya. Magĩakia mwaki na magĩtwamũkĩra ithuothe wega tondũ nĩ kuoiraga na kwarĩ na heho.
“Gũtirĩ o na Ũmwe Wanyu Ũgũkua”
18 Nĩ kwamenyekire atĩ andũ acio maahonokire maarĩ gĩcigĩrĩra-inĩ kĩa Malita, mũhuro wa Sisili. Andũ a gĩcigĩrĩra kĩu, arĩa maaragia rũthiomi rũgeni, nĩ maamonirie “ũtugi wa mwanya.” (Atũm. 28:2) Maamakĩirie mwaki tondũ nĩ mooirĩirũo na nĩ maainainaga. Mwaki ũcio nĩ watũmire maigue ũrugarĩ o na kũrĩ na heho na mbura. Ningĩ nĩ watũmire Paulo aringe kĩama.
“Gũtirĩ o na Ũmwe Wanyu Ũgũkua”
21 Mũndũ mũtongu warĩ na mĩgũnda wetagwo Pabulio aaikaraga gĩcigĩrĩra-inĩ kĩu. No kũhoteke nĩwe warĩ mũtongoria mũnene wa Roma kũu Malita. Luka aamwĩtire “mũnene wa gĩcigĩrĩra kĩu,” na rĩu nĩ rĩĩtwa rĩa ũnene rĩrĩa rĩonekete rĩandĩkĩtwo icunjĩ-inĩ igĩrĩ cia mahiga mandĩkĩtwo na rũthiomi rwa Malita. Nĩ aanyitire Paulo ũgeni hamwe na andũ arĩa maarĩ nao kwa ihinda rĩa thikũ ithatũ. O na kũrĩ ũguo, ithe wa Pabulio aarĩ mũrũaru. Rĩrĩ nĩ ihinda rĩngĩ Luka aataarĩirie mũrimũ na njĩra njega atekũhĩtia. Aandĩkire atĩ mũthuri ũcio “aakomete arĩ na mũrimũ wa kũhiũha mwĩrĩ na kũharũo thakame,” na kwoguo nĩ ataarĩirie wega ũrĩa mũrimũ ũcio watariĩ. Paulo aahoire na akĩmũigĩrĩra moko na mũthuri ũcio akĩhona. Nĩ ũndũ wa ũrĩa andũ a kũu maakenirio nĩ kĩama kĩu, nĩ maarehire andũ angĩ arũaru nĩguo mahonio na makĩrehera Paulo na andũ arĩa maarĩ hamwe nake iheo iria ciahingirie mabataro mao.—Atũm. 28:7-10.
(Atũmwo 28:16, 17) Rĩrĩa twakinyire Roma, Paulo agĩtĩkĩrio aikare arĩ wiki arangĩirũo nĩ mũthigari. 17 No rĩrĩ, thikũ ithatũ thutha ũcio agĩtũmanĩra anene a Ayahudi. Rĩrĩa maagomanire, akĩmeera ũũ: “Athuri aya, ariũ a baba, o na gũtuĩka ndirĩ ũndũ o na ũmwe ndekĩte wa kũregana na andũ o na kana na mĩtugo ya maithe maitũ ma tene-rĩ, ndaneanirũo kũrĩ Aroma ndĩ muohwo kuuma Jerusalemu.
‘Kũruta Ũira Kĩhinyio’
10 Rĩrĩa agendi acio maakinyire Roma, “Paulo agĩtĩkĩrio aikare arĩ wiki arangĩirũo nĩ mũthigari.” (Atũm. 28:16) Andũ arĩa maaikagio njera nĩ ũndũ wa mahĩtia matarĩ manene, maagitagĩrũo nĩguo matikore na njĩra ya kuohithanio na nyororo harĩ mũrangĩri. O na kũrĩ ũguo, Paulo aarĩ mũhunjia wa ndũmĩrĩri ya Ũthamaki na hatarĩ nganja nyororo ndĩngĩatũmire age kũhunjia. Kwoguo thutha wa kũhurũka thikũ ithatũ nĩ ũndũ wa rũgendo, nĩ eetire anene a Ayahudi a kũu Roma nĩguo emenyithanie na amahunjĩrie.
Kũmaatha Maũndũ ma Bata Maandĩko-inĩ
(Atũmwo 27:9) Ihinda iraya nĩ rĩahĩtũkĩte na hĩndĩ ĩyo kwarĩ ũgwati gũthiĩ na meri, tondũ nginya hĩndĩ ya kwĩhinga ya Mũthenya wa Kũhumbĩra Mehia nĩ yahĩtũkĩte, nĩ ũndũ ũcio Paulo akĩmataara
Ũndũ wa kwĩruta thĩinĩ wa nwtsty wĩgiĩ Atũ 27:9
hĩndĩ ya kwĩhinga ya Mũthenya wa Kũhumbĩra Mehia: Ũtaũri wa kiugo gwa kiugo nĩ, “kwĩhinga.” Kiugo gĩa Kĩngiriki kĩrĩa kiugĩte kwĩhinga, kĩaragia ũhoro wa kwĩhinga kũrĩa gwathanĩtwo rungu rwa Watho wa Musa, kũrĩa kwahutanĩtie na Mũthenya wa Kũhumbĩra Mehia wa o mwaka, ũrĩa ningĩ wĩtagwo Yom Kippur (kuumana na kiugo gĩa Kĩhibirania yohm hak·kip·pu·rimʹ, “mũthenya wa kũhumbĩra”). (Ala 16:29-31; 23:26-32; Nda 29:7; rora Ũthathaũri wa Ciugo cia Bibilia, “Mũthenya wa Kũhumbĩra Mehia.”) Kiugo “kwĩima,” kĩrĩa kĩhũthĩrĩtwo ũhoro-inĩ wĩgiĩ Mũthenya wa Kũhumbĩra Mehia, kaingĩ kĩonanagia mĩthemba ĩtiganĩte ya kwĩnyerekia, na nĩ hamwe na kwĩhinga. (Ala 16:29, kohoro ka magũrũ-inĩ.) Ciugo “hĩndĩ ya kwĩhinga” ta ũrĩa ihũthĩrĩtwo thĩinĩ wa Atũ 27:9 inyitaga mbaru rĩciria rĩa atĩ njĩra ĩrĩa nene ya kwĩnyerekia kũrĩa gwekagwo Mũthenya wa Kũhumbĩra Mehia yarĩ kwĩhinga. Hĩndĩ ya kwĩhinga ya Mũthenya wa Kũhumbĩra Mehia yakoragwo mũico-inĩ wa mweri wa Septemba kana kĩambĩrĩria-inĩ kĩa Oktomba.
(Atũmwo 28:11) Thutha wa mĩeri ĩtatũ tũgĩthiĩ na meri yarĩ na mũhaano wa “Ariũ a Zeu” mwena wa mbere. Meri ĩyo yoimĩte Aleksandiria na yaikarĩte gĩcigĩrĩra-inĩ kĩu hĩndĩ ya heho.
Ũndũ wa kwĩruta thĩinĩ wa nwtsty wĩgiĩ Atũ 28:11
Ariũ a Zeu: Kũringana na ngʼano cia Angiriki na Roma “Ariũ a Zeu” (Kĩngiriki, Di·oʹskou·roi) maarĩ Castor na Pollux, ariũ a mahatha a ngai yetagwo Zeu (Jupiter) na mũtumia wetagwo Leda warĩ mũthamaki wa Sparta. Hamwe na gwĩka maũndũ mangĩ, meerĩkanaga atĩ nĩo maagitagĩra andũ arĩa maathiaga na meri na makahonokia andũ acio mangĩonire ũndũ mũũru marĩ iria-inĩ. Ũhoro ũcio wĩgiĩ ũrĩa meri ĩyo yahaanaga mwena wa mbere nĩ ũndũ ũngĩ ũtũteithagia kũmenya atĩ rũgano rũu rwandĩkirũo nĩ mũndũ weyoneire.
Ũthomi wa Bibilia
(Atũmwo 27:1-12) Na rĩrĩ, tondũ nĩ gwatuirũo atĩ tũtwarũo Italia na meri, Paulo na andũ angĩ arĩa moohetwo makĩneanwo kũrĩ mũnene ũmwe wa mbũtũ wetagwo Juliasi, ũrĩa warĩ wa gĩkundi kĩa Augusto. 2 Tũkĩhaica meri yoimĩte Aduramitiamu yakiriĩ gũthiĩ icukĩro-inĩ cia meri iria irĩ gĩcũa-inĩ gĩa gĩcigo kĩa Asia, na tũkĩambĩrĩria rũgendo; Mũmakedonia woimĩte Thesalonike wetagwo Aristariko aarĩ hamwe na ithuĩ. 3 Mũthenya ũrĩa warũmĩrĩire tũgĩkinya Sidoni, nake Juliasi, nĩ ũndũ wa ũtugi wake kwerekera Paulo, akĩmwĩtĩkĩria athiĩ kũrĩ arata ake makamũrũmbũiye. 4 Kuuma kũu tũkĩhaica meri tũgĩthiĩ tũgereire hakuhĩ na Kuporo, nĩguo twĩgitie huho iria cioimaga mwena ũrĩa twathiaga. 5 Tũgĩcoka tũkĩgerera iria-inĩ gatagatĩ hakuhĩ na Kilikia na Pamfilia tũgĩkinya gĩcukĩro-inĩ kĩa Mira thĩinĩ wa Likia. 6 Tũrĩ kũu, mũnene ũcio wa mbũtũ akĩona meri yoimĩte Aleksandiria yerekeire Italia, na agĩtwatha tũhaice meri ĩyo. 7 Thutha wa gũthiĩ o kahora ihinda rĩa thikũ nyingĩ, tũgĩkinya Kinindo na mathĩna. Na tondũ tũtingĩahotire gũthiĩ ĩmwe kwa ĩmwe nĩ ũndũ wa rũhuho, tũgĩthiĩ tũgereire hakuhĩ na Kirete tũngʼetheire Salimone nĩguo twĩgitie rũhuho. 8 Tũgĩthiĩ na mathĩna maingĩ tũgereire hakuhĩ na rũteere rwa iria, tũgĩkinya handũ hetagwo Gĩcukĩro Kĩega, hakuhĩ na itũũra rĩa Lasea. 9 Ihinda iraya nĩ rĩahĩtũkĩte na hĩndĩ ĩyo kwarĩ ũgwati gũthiĩ na meri, tondũ nginya hĩndĩ ya kwĩhinga ya Mũthenya wa Kũhumbĩra Mehia nĩ yahĩtũkĩte, nĩ ũndũ ũcio Paulo akĩmataara 10 akĩmeera atĩrĩ: “Athuri aya, nĩ ndĩrona atĩ rũgendo rũrũ rwitũ nĩ rũgũkorũo na mwanangĩko na nĩ tũkũũrũo nĩ mĩrigo ĩno tũkuuĩte, na meri, o hamwe na mĩoyo itũ.” 11 O na kũrĩ ũguo, mũnene wa mbũtũ aathikĩrĩirie mũtwarithia wa meri na mwene meri handũ ha ũrĩa Paulo ooigaga. 12 Tondũ gĩcukĩro kĩu gĩtiarĩ kĩega gĩa gũikarũo hĩndĩ ya heho, andũ aingĩ makĩheana ũtaaro makiuga tũthiĩ na mbere na rũgendo nĩguo mone kana nĩ megũkinya Foinike maikare kuo hĩndĩ ĩyo ya heho, gĩcukĩro-inĩ gĩa Kirete kĩrĩa kĩaramĩte kwerekera mwena wa rũgongo wa irathĩro na kwerekera mwena wa mũhuro wa irathĩro.