Muoyo Kũringana na Bibilia
“Mũndũ ũcio agĩtuĩka mũndũ wĩ muoyo.”—KĨAMBĨRĨRIA 2:7.
1. Tũbatiĩ gũtuĩria kĩ nĩguo tũmenye ũrĩa Bibilia ĩrutanaga igũrũ rĩa muoyo?
TA ŨRĨA tuona-rĩ, kwĩ na wĩtĩkio mũingĩ mwanya mwanya igũrũ rĩa muoyo (soul). O na gatagatĩ-inĩ ka arĩa moigaga atĩ wĩtĩkio wao wĩhocetie Bibilia-rĩ, kwĩ na meciria matiganu igũrũ rĩa muoyo nĩ kĩĩ na ũrĩa gũtuĩkaga twakua. No ma-rĩ, nĩ atĩa Bibilia ĩrutanaga igũrũ rĩa muoyo? Nĩguo tuone macokio, tũbatiĩ gũtuĩria ũrĩa kiugo gĩa Kĩhibirania na gĩa Kĩgiriki kiugaga kĩrĩa gĩtaũragwo “muoyo [soul]” thĩinĩ wa Bibilia.
“Muoyo” Ta Kĩũmbe Kĩĩ Muoyo
2, 3. (a) Nĩ kiugo kĩrĩkũ gĩtaũragwo “muoyo” thĩinĩ wa Maandĩko ma Kĩhibirania, na njĩra ya mũthingi kiugo kĩu kĩminĩte atĩa? (b) Rĩandĩko rĩa Kĩambĩrĩria 2:7 rĩnyitaga mbaru atĩa atĩ kiugo “muoyo” no kiuge mũndũ e wothe?
2 Kiugo gĩa Kĩhibirania kĩrĩa gĩtaũragwo “muoyo” nĩ neʹphesh, nakĩo kĩonekaga maita 754 thĩinĩ wa Maandĩko ma Kĩhibirania (marĩa kaingĩ metagwo Kĩrĩkanĩro Kĩrĩa Gĩkũrũ). Kiugo neʹphesh kĩminaga atĩa? Kũringana na dikicanarĩ The Dictionary of Bible and Religion, Kiugo kĩu “kaingĩ kĩgwetaga kĩũmbe gĩothe kĩrĩ kĩo muoyo, mũndũ e wothe.”
3 Ta kĩonereria-rĩ, Kĩambĩrĩria 2:7 yugaga ũũ: “Jehova Ngai akĩũmba mũndũ na rũkũngũ rũa thĩ, agĩcoka akĩmũheeherera mĩhũmũ ya muoyo na marima ma iniũrũ; nake mũndũ ũcio agĩtuĩka mũndũ wĩ muoyo.” Ona atĩ Adamu ndagĩire na muoyo; we aatuĩkire mũndũ wĩ muoyo—ta ũrĩa mũndũ ũtuĩkaga ndagĩtarĩ nĩ ndagĩtarĩ. Kwoguo-rĩ, kiugo “muoyo [soul]” kĩahota gũtaarĩria mũndũ e wothe.
4, 5. (a) Heana cionereria iria cionanagia atĩ kiugo “muoyo” kĩgwetaga mũndũ e wothe. (b) Ibuku The Dictionary of Bible and Religion rĩnyitaga mbaru atĩa ũtaũku wa atĩ mũndũ nĩ muoyo?
4 Ũtaũku ũcio ũnyitagwo mbaru kũndũ guothe thĩinĩ wa Maandĩko ma Kĩhibirania, kũrĩa tuonaga icunjĩ cia ciugo ta “muoyo ũngĩhia” (Maũndũ ma Alawii 5:1, NW), “muoyo o wothe ũkaruta wĩra wa mũthemba o wothe” (Maũndũ ma Alawii 23:30, NW), “mũndũ angĩonekana akĩiya muoyo” (Gũcokerithia Maathani 24:7, NW), “muoyo wake ũkĩaga gũkirĩrĩria” (Atiirĩrĩri Bũrũri 16:16, NW), “Hihi mũgũikara mũgĩthirĩkagia muoyo wakwa kinya rĩ?” (Ayubu 19:2, NW), na “muoyo wakwa nĩwagĩĩte toro nĩ kĩeha.”—Thaburi 119:28, NW.
5 Hatirĩ ũndũ o na ũrĩkũ thĩinĩ wa icunjĩ icio ũronania atĩ muoyo nĩ kĩndũ kĩna kĩhaana ta kĩĩruru kĩrĩa gĩthiaga na mbere gũtũũra thutha wa gĩkuũ. “Kuuga na ciugo ciitũ atĩ ‘muoyo’ wa mwendwa nĩwathiĩ ũgakoragwo na Mwathani kana kwaria ũhoro wa ‘muoyo ũtangĩkua’ nĩ ũndũ ũtangĩamenyekire o na hanini thĩinĩ wa mĩikarĩre ya KG [Kĩrĩkanĩro Kĩrĩa Gĩkũrũ],” nĩguo yugaga dikicanarĩ The Dictionary of Bible and Religion.
6, 7. Nĩ kiugo kĩrĩkũ gĩtaũragwo “muoyo” thĩinĩ wa Maandĩko ma Kĩgiriki ma Gĩkristiano, na njĩra ya mũthingi kiugo kĩu kĩminĩte atĩa?
6 Kiugo kĩrĩa gĩtaũragwo “muoyo” maita makĩria ma igana rĩmwe thĩinĩ wa Maandĩko ma Kĩgiriki ma Gĩkristiano (kaingĩ metagwo Kĩrĩkanĩro Kĩrĩa Kĩerũ) nĩ psy·kheʹ. O ta kiugo neʹphesh, kaingĩ kiugo kĩu kĩgwetaga mũndũ e wothe. Ta mũhiano-rĩ, ta wĩcirie ũhoro wa tũũhoro tũtũ tũrũmĩrĩire: “Muoyo wakwa nĩũratangĩka.” (Johana 12:27, NW) “Guoya ũkĩambĩrĩria kũgĩa igũrũ rĩa muoyo o wothe.” (Atũmwo 2:43, NW) “Rekei muoyo o wothe wĩnyihĩrie wathani ũrĩa mũnene.” (Aroma 13:1, NW) “Ariai ũndũ mũkũhooreria mĩoyo ĩrĩa ĩrĩ na ngoro nditũ.” (1 Athesalonike 5:14, NW) “Andũ anyinyi, ta kuuga, mĩoyo ĩnana, magĩkuo magitĩirũo kũgerera maĩ-inĩ.”—1 Petero 3:20, NW.
7 Gũkuoneka o wega atĩ, kiugo psy·kheʹ, o ta kiugo neʹphesh, kĩgwetaga mũndũ e wothe. Kũringana na mũthomi Nigel Turner, kiugo kĩu “kiugaga mũndũ biũ, mũndũ we mwene, mwĩrĩ guo mwene ũrĩa ũheehereirũo rûaḥ [roho] wa Ngai. . . . Hinya ũrekĩrũo harĩ mũndũ we mwene e wothe.”
8. Hihi nyamũ nĩ muoyo? Taarĩria.
8 Thĩinĩ wa Bibilia kiugo “muoyo [soul]” gĩtũmĩkaga, to kũrĩ andũ tu, ĩndĩ o na kũrĩ nyamũ. Ta mũhiano-rĩ, rĩgĩtaarĩria kũũmbwo gwa ciũmbe cia iria-inĩ, rĩandĩko rĩa Kĩambĩrĩria 1:20, NW, riugaga atĩ Ngai aathanire ũũ: “Maĩ nĩmagĩe na rũũru rwa mĩoyo [souls] ĩrĩ muoyo.” Na thikũ ya ũũmbi ĩrĩa yarũmĩrĩire, Ngai akiuga: “Thĩ nĩĩrute mĩoyo [souls] ĩrĩ muoyo kũringana na mĩthemba yake, nyamũ cia mũciĩ na nyamũ iria ithiangaga, na ndaara-gĩthaka cia thĩ kũringana na mũthemba wacio.” (Kĩambĩrĩria 1:24, NW; gerekania Ndari 31:28, NW.) Kwoguo, kiugo “muoyo [soul]” no kĩgwete kĩũmbe kĩrĩ muoyo, kĩrĩ andũ kana nyamũ.
“Muoyo” Ũrĩ ta Muoyo wa Kĩũmbe
9. (a) Kiugo “muoyo” kĩrĩ na gĩtũmi kĩrĩkũ kĩngĩ? (b) Hihi ũguo nĩũrakararania na rĩĩciria rĩrĩa rĩa atĩ muoyo nĩ mũndũ we mwene?
9 Mahinda mangĩ, kiugo “muoyo [soul]” kĩgwetaga muoyo (life) ũrĩa mũndũ kana nyamũ ĩkenagia naguo. Ũguo ndũgarũraga ũtaũri wa Bibilia wa atĩ muoyo nĩ mũndũ kana nyamũ. Kũruta kĩonereria-rĩ: Ithuĩ nĩ tuugaga mũndũ e muoyo, tũkĩenda kuuga atĩ nĩ mũndũ wĩ muoyo. O na ningĩ no tuuge atĩ arĩ na muoyo. O ta ũguo-rĩ, mũndũ wĩ muoyo nĩ muoyo (soul). O na kũrĩ ũguo-rĩ, arĩ muoyo, no kwĩrũo atĩ arĩ na muoyo.
10. Heana cionerereria iria cionanagia atĩ kiugo “muoyo” no kĩgwete muoyo ũrĩa mũndũ kana nyamũ ĩĩkenagia naguo.
10 Ta kĩonereria-rĩ, Ngai eerire Musa ũũ: “Andũ othe arĩa maraguĩmaga muoyo waku nĩmakuĩte.” (Thama 4:19, NW) Nĩgũkuoneka o wega atĩ, thũ cia Musa ciendaga kũmũũraga. Mahũthĩra ta macio ma kiugo “muoyo” nĩmonekaga thĩinĩ wa tũũhoro tũtũ tũrũmĩrĩire. “Tũgĩĩtigĩra mũno nĩũndũ wa mĩoyo iitũ.” (Joshua 9:24, NW) “Magĩtengʼera nĩguo mahonokie mĩoyo yao.” (2 Athamaki 7:7, NW) “Ũrĩa mũthingu nĩamenyagĩrĩra muoyo wa nyamũ yake ya mũciĩ-inĩ.” (Thimo 12:10, NW) ‘Mũrũ wa mũndũ okire kũruta muoyo wake ũtuĩke ũkũũri nĩguo ũkũũranio nĩũndũ wa aingĩ.’ (Mathayo 20:28, NW) “Aakuhĩhĩirie gĩkuũ mũno, agĩikia muoyo wake ũgwati-inĩ.” (Afilipi 2:30, NW) Thĩinĩ wa handũ o handũ, kiugo “muoyo [soul]” kĩminaga “muoyo [life].”a
11. Nĩ atĩa kũngiugwo igũrũ rĩa ũrĩa Bibilia ĩtũmagĩra kiugo “muoyo”?
11 Kwoguo kiugo “muoyo [soul]” ta ũrĩa gĩtũmagĩrũo thĩinĩ wa Bibilia kĩgwetaga mũndũ kana nyamũ kana muoyo wa mũndũ kana wa nyamũ. Ũtaũri wa Bibilia igũrũ rĩa muoyo nĩ mũhũthũ, ũiguithainie, na ndũritũhĩtio nĩ filosofia cia andũ ndigicanu na ũrigiti. No nĩ atĩa gũtuĩkaga kwĩ muoyo hingo ya gĩkuũ? Nĩguo tũcokie kĩũria kĩu, no mũhaka twambe tũtaũkĩrũo ithuĩ tũkuaga nĩkĩ.
[Ũhoro wa magũrũ-inĩ]
a Mathayo 10:28 o nayo ĩhũthagĩra kiugo “muoyo [soul]” kuuga “muoyo [life].”—NW.
[Mbica karatathi ka 20]
Ĩo yothe nĩ mĩoyo