Nĩ Atĩa Gũtuĩkaga kwĩ Muoyo Hingo ya Gĩkuũ?

“Ũrutani wa atĩ muoyo wa mũndũ ndũngĩkua naguo ũthiaga na mbere gũtũũra thutha wa gĩkuũ kĩa mũndũ na kũmumuthũka kwa mwĩrĩ wake nĩ ũmwe wa morutani manene ma filosofia na theolojia ya Gĩkristiano.”—“NEW CATHOLIC ENCYCLOPEDIA.”

1. Ibuku New Catholic Encyclopedia rĩĩtĩkagĩra atĩa ũhoro-inĩ ũkoniĩ ũrutani wa atĩ muoyo nĩũthiaga na mbere gũtũũra thutha wa gĩkuũ?

O NA kũrĩ ũguo-rĩ, ibuku o ro rĩu rĩa gũtaarĩria nĩrĩtĩkagĩra atĩ “rĩĩciria rĩa atĩ muoyo nĩũthiaga na mbere gũtũũra thutha wa gĩkuũ, rĩtionekanaga rĩtheretio thĩinĩ wa Bibilia.” Kwoguo-rĩ, Bibilia ĩrutanaga atĩa igũrũ rĩa ũrĩa gũtuĩkaga kwĩ muoyo hingo ya gĩkuũ?

Akuũ Matirĩ Ũmenyo

2, 3. Akuũ marĩ thĩinĩ wa mũikarĩre ũrĩkũ, na nĩ maandĩko marĩkũ maguũragia ũguo?

² Mũikarĩre wa akuũ nĩũmenyithanagio ũtheretio thĩinĩ wa Kohelethu 9:5, 10, harĩa tũthomaga ũũ: ‘Akuũ matirĩ ũndũ moĩ, . . . gũtirĩ wĩra . . . , gũtirĩ rĩĩciria, kana ũmenyi, o na kana ũũgĩ mbĩrĩra-inĩ.’ Kwoguo-rĩ, gĩkuũ nĩ mũikarĩre wa kwaga gũthiĩ na mbere gũtũũra. Mũtungi-thaburi aandĩkire atĩ rĩrĩa mũndũ aakua, “acokaga thĩ o tĩri-inĩ . . . mũthenya o ro ũcio mathugunda make magathira.”—Thaburi 146:4.

³ Kwoguo-rĩ, akuũ matirĩ ũmenyo, matiĩkaga ũndũ. Rĩrĩa aamenyithagia Adamu itua rĩa cira-rĩ, Ngai aamwĩrire ũũ: “Amu wee ũrĩ o rũkũngũ, ningĩ ũgacoka ũtuĩke o rũkũngũ.” (Kĩambĩrĩria 3:19) Mbere ya Ngai kũmũũmba kuuma thĩinĩ wa rũkũngũ rwa tĩri na kũmũhe muoyo-rĩ, Adamu ndaarĩ kuo. Rĩrĩa aakuire-rĩ, Adamu aacokereire mũikarĩre o ro ũcio. Ihera rĩake rĩarĩ gĩkuũ—no ti gũthamĩrio gĩikaro kĩngĩ.

Muoyo No Ũkue

4, 5. Heana cionereria kuuma thĩinĩ wa Bibilia, iria cionanagia atĩ muoyo no ũkue.

⁴ Rĩrĩa Adamu akuire-rĩ, gwatuĩkire atĩa kwĩ muoyo wake? Ririkana atĩ thĩinĩ wa Bibilia kiugo “muoyo” maita maingĩ kĩgwetaga tu mũndũ we mwene. Kwoguo-rĩ, rĩrĩa tũkuuga atĩ Adamu nĩakuire-rĩ, tugaga atĩ muoyo ũrĩa wetagwo adamu nĩwakuire. Hihi ũguo wahota kũiguĩka ta arĩ ũndũ mũgeni harĩ mũndũ wĩtĩkĩtie ũrutani wa kwaga gũkua kwa muoyo. O na kũrĩ ũguo-rĩ, Bibilia yugaga ũũ: “Muoyo ũrĩa wĩhagia, nĩguo ũgakua.” (Ezekieli 18:4, NW) Maũndũ ma Alawii 21:1, NW, yaragia igũrũ rĩa “muoyo ũkuĩte” (“kĩimba,” Jerusalem Bible). Na Anathiri merirũo matigakuhĩhĩrie “muoyo o wothe ũkuĩte” (“mwĩrĩ mũkuũ,” Lamsa).—Ndari 6:6, NW.

⁵ Muoyo nĩũgwetagwo na njĩra o ro ĩo thĩinĩ wa 1 Athamaki 19:4. Elija ũrĩa wagiĩkĩte mũno “aahoire [“muoyo wake ũkue,” NW] akue.” Na o ta ũguo, Jona “akĩĩhoera etĩkĩrio akue [“muoyo wake ũkue,” NW], akiuga atĩrĩ, Nĩkwagĩrĩire ngue kũrĩ ndũũre muoyo.” (Jona 4:8) Na Jesu aatũmĩrire ciugo ‘kũũraga muoyo,’ nayo Bibilia ya The Bible in Basic English ĩtũmagĩra kiugo “kũũraga.” (Mariko 3:4) Kwoguo-rĩ, gĩkuũ kĩa muoyo kĩminaga tu gĩkuũ kĩa mũndũ.

‘Kuuma’ na ‘Gũcoka’

6. Bibilia ĩkoragwo ĩkĩmina atĩa ĩkiuga atĩ muoyo wa Rakeli wakorirũo ‘ũkiuma’?

⁶ No nĩ atĩa igũrũ rĩa gĩkuũ gĩa kĩeha kĩa Rakeli kĩrĩa gĩekĩkire rĩrĩa aaciaraga mũriũ wake wa kerĩ? Thĩinĩ wa Kĩambĩrĩria 35:18, tũthomaga ũũ: “Rĩrĩa oimagwo nĩ muoyo, (nĩ ũndũ nĩaakuire), agĩgatua Beni-oni; no ithe aagatuire Benjamini.” Hihi ciugo icio ironania atĩ Rakeli aarĩ na kĩndũ kĩna thĩinĩ wake kĩrĩ muoyo kĩomire rĩrĩa aakuaga? Aca. Ririkana atĩ, kiugo “muoyo (soul)” o na ningĩ no kiuge muoyo wa mũndũ. Kwoguo-rĩ, ũhoro-inĩ wĩgiĩ Rakeli kiugo “muoyo [soul]” kĩaminaga tu “muoyo [life]” wake. Nĩkĩo gĩtũmi Bibilia ingĩ itaũraga ciugo “rĩrĩa muoyo wake woimaga” ũũ, “rĩrĩa muoyo wake wanyihagĩrĩra” (Knox), “aahiihia hingo ya mũico” (Jerusalem Bible), na “muoyo wake ũkĩmuuma” (Bible in Basic English). Hatirĩ ũndũ o na ũrĩkũ ũronania atĩ gĩcunjĩ kĩna gĩtangĩhota gũtaarĩrio kĩa Rakeli nĩgĩathiaga na mbere gũtũũra thutha wa gĩkuũ gĩake.

7. Muoyo wa mũriũ wa mũtumia wa ndigwa ũrĩa wariũkirio ‘wamũcokereire’ atĩa?

⁷ Gwatariĩ o ta ũguo ũhoro-inĩ wĩgiĩ kũriũkio kwa mũrũ wa mũtumia wa ndigwa, kũrĩa kwandĩkĩtwo thĩinĩ wa 1 Athamaki gĩcunjĩ gĩa 17. Thĩinĩ wa mũhari wa 22 tũthomaga atĩ Elija nĩaahoire nĩũndũ wa kahĩĩ kau, “Jehova agĩkĩigua ihoya rĩa Elija; naguo muoyo wa mwana ũcio ũkĩmũcokerera, akĩriũka.” O rĩngĩ, kiugo “muoyo [soul]” kĩramina “muoyo [life].” Kwoguo-rĩ, New American Standard Bible yugaga ũũ: “muoyo wa mwana ũkĩmũcokerera nake akĩriũka.” Ĩĩ-ni, muoyo nĩguo wacokereire kahĩĩ kau, no ti mũũmbĩre mũna ũhaana ta kĩĩruru. Ũguo nĩũiguithainie na ũrĩa Elija eerire nyina wa kahĩĩ kau: “Ta rora, mũrũguo [mũndũ e wothe] e muoyo.”—1 Athamaki 17:23.

Kĩriga kĩa “Mũikarĩre wa Gatagatĩ”

8. Andũ aingĩ arĩa moigaga atĩ nĩ Akristiano metĩkĩtie atĩ gũgatuĩka atĩa hingo ya kũriũka?

⁸ Andũ aingĩ arĩa moigaga nĩ Akristiano metĩkĩtie atĩ nĩgũgakorũo na kũriũka kwa ihinda rĩrĩa rĩũkĩte, hingo ĩrĩa mĩĩrĩ ĩkagwatanio na muoyo ũtangĩkua. Nĩguo andũ arĩa mariũkĩtio makanyitwo nĩ maũndũ marĩa maandĩkĩirũo—kĩheo kũrĩ arĩa maatũũrire maica mega kana ihera kũrĩ arĩa aaganu.

9. Ciugo “mũikarĩre wa gatagatĩ,” iminaga atĩa, na andũ amwe moigaga nĩ atĩa gũtuĩkaga kwĩ muoyo hingo ĩo?

⁹ Rĩĩciria rĩu rĩkũiguĩka rĩrĩ ihũthũ. No arĩa marũmagia wĩtĩkio wa kwaga gũkua kwa muoyo, nĩmaremagwo nĩgũtaarĩria ũrĩa gũtuĩkaga kwĩ muoyo gatagatĩ-inĩ ka hingo ya gũkua na hingo ya kũriũkio. Ma nĩ atĩ, “mũikarĩre [ũcio] wa gatagatĩ,” ta ũrĩa wĩtagwo maita maingĩ, ũtũmĩte andũ megererie ũrĩa gũtuĩkaga ihinda rĩa karine nyingĩ. Andũ amwe moigaga atĩ thĩinĩ wa kĩhinda kĩu, muoyo ũthiaga purgatorĩ, harĩa ũherithagio nĩũndũ wa mehia marĩa manini nĩguo waagĩrĩre gũthiĩ igũrũ.a

10. Nĩũndũ kĩ ti ũndũ ũringaine na maandĩko gwĩtĩkia atĩ muoyo nĩũikaikaraga thĩinĩ wa purgatorĩ thutha wa gĩkuũ, na ũrĩa Lazaro onire ũnyitaga mbaru ũguo atĩa?

¹⁰ O na kũrĩ ũguo-rĩ, o ta ũrĩa tuonete, muoyo ti kĩndũ kĩngĩ tiga mũndũ we mwene. Mũndũ aakua, muoyo nĩũkuaga. Tondũ ũcio-rĩ, gũtirĩ maica me na ũmenyo thutha wa gĩkuũ. Ma nĩ atĩ, Lazaro aarĩkia gũkua, Jesu Kristo ndoigire atĩ aarĩ purgatorĩ, Limbo, kana thĩinĩ wa “mũikarĩre wa gatagatĩ” ũngĩ o wothe. Handũ ha ũguo, Jesu oigire tu: ‘Lazaro nĩakomete toro.’ (Johana 11:11) Nĩgũkuoneka o wega atĩ, Jesu, ũrĩa woĩ ma igũrũ rĩa ũrĩa gũtuĩkaga kwĩ muoyo hingo ya gĩkuũ, etĩkĩtie atĩ Lazaro ndaarĩ na ũmenyo, ndaarĩ ho.

Roho Nĩ Kĩĩ?

11. Nĩũndũ kĩ kiugo “roho” gĩtingĩkorũo gĩkĩgweta gĩcunjĩ kĩa mũndũ gĩtiganĩte na mwĩrĩ gĩthiaga na mbere gũtũũra thutha wa gĩkuũ?

¹¹ Bibilia yugaga atĩ rĩrĩa mũndũ aakua, ‘athiragwo nĩ mĩheehũ [“roho,” NW] yake, acokaga thĩ o tĩri-inĩ.’ (Thaburi 146:4) Hihi ũguo nĩ kuuga atĩ roho ũrĩa uumĩte mwĩrĩ-inĩ ũthiaga na mbere gũtũũra thutha wa mũndũ gũkua? Ũguo ndũngĩhoteka, tondũ mũtungi-thaburi acokaga akoiga: “Mũthenya o ro ũcio mathugunda make magathira” (“gwĩciria guothe gwake gũgathira,” NEB). Kwoguo-rĩ, roho nĩ kĩĩ, naguo ‘ũmuumaga’ atĩa rĩrĩa mũndũ aakua?

12. Nĩ atĩa wonanagio nĩ ciugo cia Kĩhibirania na Kĩgiriki iria itaũrĩtwo “roho” thĩinĩ wa Bibilia?

¹² Thĩinĩ wa Bibilia ciugo iria itaũragwo “roho” (Kĩhibirania, ruʹach; Kĩgiriki, pneuʹma) kũna iminaga “mĩheehũ.” Kwoguo, handũ ha kuuga “roho wake wamuuma,” (NW) ũtaũri wa R. A. Knox ugaga “mĩheehũ yake yumaga mwĩrĩ wake.” (Thaburi 146:4, Knox) No kiugo “roho” nĩ makĩria o ma gĩĩko kĩrĩa gĩa kũhiihia. Ta kĩonereria-rĩ, rĩgĩtaarĩria kwanangwo kwa muoyo wa andũ na wa nyamũ hingo ya Kĩguũ gĩa thĩ yothe, Kĩambĩrĩria 7:22 riugaga ũũ: “Gũgĩgĩkua kĩndũ o gĩothe kĩrĩa gĩakoretwo gũkũ thĩ kũrĩa kũniaru, o kĩrĩa gĩothe kĩarĩ na mĩhũmũ ya roho [kana “hinya,” NW; Kĩhibirania, ruʹach] wa muoyo marima-inĩ ma iniũrũ rĩakĩo.” Kwoguo-rĩ “roho” no ũgwete hinya wa muoyo ũrĩa ũrutaga wĩra thĩinĩ wa ciũmbe ciothe irĩ muoyo, andũ o na nyamũ, ũrĩa ũtwarithagio mbere na ũndũ wa kũhiihia.

13. Roho ũngĩgerekanio atĩa na thitima?

¹³ Ta kĩonereria: Thitima ĩtwarithagia macini. No thitima ĩngĩtiga gwakia, macini ĩo itigaga kũruta wĩra. Thitima ĩo ndĩtuĩkaga macini ĩngĩ yo nyene. O ta ũguo-rĩ, rĩrĩa mũndũ aakua, roho wake ũtigaga gwĩkĩra hinya mwĩrĩ wake. Ndũtigaga mwĩrĩ ũgathiĩ gũtũũra thĩinĩ wa gĩikaro kĩngĩ.—Thaburi 104:29.

14, 15. Roho ũcokagĩrĩra Ngai atĩa hingo ya gĩkuũ?

¹⁴ Kwoguo-rĩ, nĩũndũ kĩ Kohelethu 12:7 yugaga atĩ mũndũ aakua, ‘roho ũcokagĩrĩra Ngai ũrĩa waũheanire’? Hihi ũguo nĩ kuuga atĩ roho ũnyitaga njĩra ĩmwe kwa ĩmwe kũgerera rĩera-inĩ ũgathiĩ o harĩ Ngai? Aca. Ririkana atĩ roho nĩguo hinya wa muoyo. Hinya ũcio wa muoyo wathira, no Ngai tu wĩ na ũhoti wa kũũcokia. Kwoguo-rĩ, roho ‘ũcokagĩrĩra Ngai wa ma’ na njĩra ya atĩ kĩĩrĩgĩrĩro o gĩothe kĩa mũndũ ũcio kĩa muoyo wa ihinda rĩrĩa rĩũkĩte kĩĩhocetie harĩ Ngai o we wiki.

¹⁵ Ngai nowe wiki tu ũngĩhota gũcokia roho, kana hinya wa muoyo, atũme mũndũ acoke muoyo. (Thaburi 104:30) No hihi Ngai e na muoroto wa gwĩka ũguo?

[Ũhoro wa magũrũ-inĩ]