Roho Mũtheru nĩ Wahũthĩkire Harĩ Ũũmbi!
“Kũũmbwo kwa igũrũ nĩ uuge wa Jehova warĩũmbire; mwaranĩrie wa ũingĩ wothe wakuo ũgĩkĩũmbwo nĩ mũheeho [roho] wa kanua gake.”—Thab. 33:6.
1, 2. (a) Ũũgĩ wa mũndũ wĩgiĩ igũrũ na thĩ wongererekete atĩa o ũrĩa mahinda marahĩtũka? (b) Nĩ kĩũria kĩrĩkũ kĩrabatara gũcokio?
Mwaka-inĩ wa 1905, mũthomi ũmwe warĩ ngumo wetagwo Albert Einstein, o hamwe na athomi angĩ aingĩ, meetĩkĩtie atĩ gũkoragwo na gĩkundi kĩmwe tu kĩa njata kĩrĩa gĩtagwo Milky Way. Athomi acio nĩ maahĩtĩtie mũno. Ũmũthĩ kwĩrĩkanaga atĩ igũrũ gũkoragwo na ikundi makĩria ma bilioni 100, imwe ciacio irĩ na njata bilioni nyingĩ. O ũrĩa andũ marahũthĩra ndurumeni irĩ na hinya, noguo ikundi nyingĩ cia njata irathiĩ na mbere kũmenyeka.
2 O ta ũrĩa ũũgĩ wa sayansi wĩgiĩ igũrũ warĩ mũnini mwaka-inĩ wa 1905, noguo o na ũũgĩ wĩgiĩ thĩ warĩ mũnini. Nĩ ma, andũ arĩa maatũũraga ta mĩaka igana rĩmwe mĩthiru nĩ mooĩ maũndũ maingĩ gũkĩra arĩa maarĩ mbere yao. No rĩrĩ, ũmũthĩ, maũndũ maingĩ mũno nĩ moĩkaine wega megiĩ ũthaka na magegania ma ũtũũro, na ũrĩa thĩ ĩhotithagia ũtũũro gũthiĩ na mbere. Na hatarĩ nganja nĩ tũgũthiĩ na mbere kwĩruta maũndũ maingĩ megiĩ thĩ na igũrũ mĩaka-inĩ ĩrĩa ĩgũũka. No nĩ ũndũ wa bata mũno twĩyũrie ũũ: Indo icio ciothe cioimire kũ? Icokio rĩa kĩũria kĩu no rĩmenyeke tondũ Mũũmbi nĩ atũguũrĩirie kũgerera Maandĩko marĩa Matheru.
Kĩama kĩa Ũũmbi
3, 4. Ngai ombire igũrũ na thĩ atĩa, na mawĩra make mamũgoocithagia na njĩra ĩrĩkũ?
3 Ciugo cia kũhingũra cia Bibilia nĩ itaaragĩria kũrĩa thĩ na igũrũ cioimire: “O kĩambĩrĩria-rĩ, Ngai aatũmire kũgĩe matu-inĩ na gũkũ thĩ.” (Kĩam. 1:1) Jehova aahũthĩrire roho wake mũtheru gũtarĩ kĩndũ kĩngĩ o nakĩ, kũũmba igũrũ na thĩ, na kĩrĩa gĩothe gĩkoragwo kuo. Bundi ahũthagĩra hinya wake hamwe na indo cia wĩra gũthondeka indo, no Ngai atũmaga roho wake mũtheru kũruta mawĩra make ma magegania.
4 Maandĩko metaga roho mũtheru na njĩra ya mũhaano “kĩara” kĩa Ngai. (Luk. 11:20; Mat. 12:28) Naguo “wĩra wa moko make,”—indo iria Jehova ombĩte kũgerera roho wake mũtheru—nĩ ũmũgoocithagia mũno. Mũtungi wa Thaburi, Daudi, aainire ũũ: “Igũrũ nĩ kũmemerekia rĩmemerekagia riri wa Mũrungu, mũtambũrũko wa matu-mairũ ũgakĩonania wĩra wa moko make.” (Thab. 19:1) Kwaria ma, ũũmbi ũrĩa wonekaga nĩ wonanagia hinya mũnene mũno wa roho mũtheru wa Ngai. (Rom. 1:20) Wonanagia na njĩra ĩrĩkũ?
Hinya Ũtangĩthira wa Ngai
5. Heana ngerekano ĩronania hinya wa ũũmbi wa roho mũtheru wa Jehova.
5 Ũnene wa thĩ na igũrũ ũrutaga ũira atĩ hinya na ũhoti wa Jehova itingĩthira. (Thoma Isaia 40:26.) Ta wĩcirie ũhoro wa riũa. Riũa rĩkoragwo makĩria ma kilomita bilioni 150 kuuma gũkũ thĩ, na rĩkoragwo na ũrugarĩ wa makĩria ma ndigirii milioni 15. O na gũtuĩka riũa nĩ rĩrutaga ũrugarĩ mũingĩ ũguo-rĩ, rĩkoragwo handũ harĩa hagĩrĩire kuuma thĩ nĩgetha indo iria ciothe irĩ muoyo ithiĩ na mbere gũtũũra. Hatarĩ nganja-rĩ, hinya mũingĩ o hamwe na ũhoti nĩ wabataranagia harĩ kũũmba, to riũa tu no ningĩ nginya bilioni iria ingĩ nyingĩ cia njata. Jehova arĩ na ũhoti ũrĩa wabataranagia gwĩka ũguo.
6, 7. (a) Nĩ kĩĩ kĩngĩtũma tuuge atĩ Ngai nĩ ahũthĩrĩte roho wake mũtheru na njĩra ĩrĩ na mũtaratara mwega? (b) Nĩ kĩĩ kĩonanagia atĩ igũrũ na thĩ ti cio cieyumĩririe?
6 Nĩ tũthiũrũrũkĩirio nĩ ũira mũingĩ atĩ Ngai aahũthĩrire roho wake mũtheru na mũtaratara mwega mũno. Kwa ngerekano-rĩ, ta tua ũrĩ na gathandũkũ karĩ na mĩbira ya marangi ngũrani. Ũkainainia gathandũkũ kau biũ nĩgetha mĩbira ĩtukane. Ũgacoka ũkamĩita thĩ yothe o rĩmwe. Hihi no wĩrĩgĩrĩre mĩbira ĩyo ĩĩcokanĩrĩrie kũringana na marangi mayo, ya bũruru hamwe, nayo ya ngoikoni o taguo? Hatarĩ nganja aca! Maũndũ mothe marĩa matakoragwo marĩ mabange matikoragwo na mũtaratara mwega. Na andũ nĩ makoragwo metĩkĩrĩte atĩ ũndũ ũcio nĩ wa ma.
7 No rĩrĩ, hĩndĩ ĩrĩa twaroria maitho maitũ na igũrũ, kana twahũthĩra ndurumeni-rĩ, tuonaga kĩĩ? Tuonaga ikundi nyingĩ mũno cia njata, na indo ingĩ, ciothe igĩthiĩ irĩ na mũtaratara mwega mũno. Mũtaratara ũcio wothe ndũngĩkorũo weyumĩririe guo mwene o ro ũguo. Kwoguo-rĩ, no mũhaka twĩyũrie ũũ: Nĩ hinya ũrĩkũ wahũthĩrirũo o kĩambĩrĩria kũũmba indo icio irĩ na mũtaratara mwega ũguo? Ithuĩ tũrĩ andũ tũtingĩhota kũmenya hinya ũcio kũgerera gĩthomo na ũtuĩria wa gĩsayansi tu. No rĩrĩ, Bibilia nĩ yonanĩtie atĩ hinya ũcio nĩ roho mũtheru wa Ngai, hinya ũrĩa mũnene mũno thĩ na igũrũ. Mũtungi wa Thaburi aainire ũũ: “Kũũmbwo kwa igũrũ nĩ uuge wa Jehova warĩũmbire; mwaranĩrie wa ũingĩ wothe wakuo ũgĩkĩũmbwo nĩ mũheeho wa kanua gake.” (Thab. 33:6) Na ithuĩ tuonaga o gacunjĩ kanini ka ũũmbi ũcio na maitho maitũ rĩrĩa twarora igũrũ ũtukũ!
Roho Mũtheru na Ũũmbi wa thĩ
8. Tũĩ maũndũ maigana atĩa megiĩ ũũmbi wa Jehova?
8 Maũndũ marĩa tũĩ megiĩ ũũmbi nĩ manini mũno makĩringithanio na marĩa tũngĩĩruta. Ũũgĩ ũrĩa twĩ naguo wĩgiĩ ũũmbi wa Ngai nĩ mũnini mũno, o ta ũrĩa Ayubu oigire: “Atĩrĩrĩi, ĩo no mĩthia ya maũndũ make: ĩ nĩ karũheehũ kanini atĩa tũiguaga ka ũhoro wake!” (Ayub. 26:14) Mĩaka mĩingĩ thutha ũcio, Mũthamaki Suleimani, ũrĩa watuĩragia ũũmbi wa Jehova na kinyi, oigire ũũ: “[Ngai] ombire kĩndũ o gĩothe gĩthakare hĩndĩ yakĩo; o na ningĩ agĩĩkĩra kĩriga ngoro-inĩ ciao, matikanamenye wĩra ũrĩa Ngai aanaruta kuuma o kĩambĩrĩria nginya o ithirĩro.”—Koh. 3:11; 8:17.
9, 10. Ngai aahũthĩrire hinya ũrĩkũ kũũmba thĩ, na nĩ maũndũ marĩkũ meekĩkire thikũ-inĩ ithatũ cia mbere cia ũũmbi?
9 No rĩrĩ, Jehova nĩ aguũrĩtie maũndũ marĩa tũrabatara kũmenya megiĩ mawĩra make. Kwa ngerekano-rĩ, Maandĩko nĩ matwĩraga atĩ roho wa Ngai warĩ o kuo gũkũ thĩ mĩaka mĩingĩ mũno mĩthiru. (Thoma Kĩambĩrĩria 1:2.) Hĩndĩ ĩyo-rĩ, gũtiarĩ thĩ nyũmũ, ũtheri, o na hihi gũtiarĩ rĩera rĩrĩ tũhuhagia gũkũ thĩ.
10 Bibilia ningĩ nĩ ĩtaaragĩria ũrĩa Ngai eekire hĩndĩ ya thikũ cia ũũmbi. Thikũ icio itiarĩ cia mathaa 24, no nĩ ihinda iraihu rĩa ũũmbi. Mũthenya wa mbere wa ũũmbi, Jehova aatũmire ũtheri ũgĩe gũkũ thĩ. Ũndũ ũcio warĩkire thutha wa riũa na mweri kuoneka kuuma gũkũ thĩ. (Kĩam. 1:3, 14) Mũthenya wa kerĩ, mũtambũrũko wa rĩera ũkĩambĩrĩria kũgĩa. (Kĩam. 1:6) Hĩndĩ ĩyo thĩ nĩ kwarĩ na maĩ, ũtheri, na rĩera, no gũtiarĩ na thĩ nyũmũ. O kĩambĩrĩria-inĩ kĩa mũthenya wa gatatũ wa ũũmbi, Jehova aahũthĩrire roho wake mũtheru hihi na njĩra ya gũtũma mahinya ma na thĩ matindĩke tĩri uumĩre igũrũ rĩa maĩ, gũkĩgĩa thĩ nyũmũ. (Kĩam. 1:9) Mũthenya ũcio wa gatatũ nĩ kũrĩ maũndũ mangĩ meekĩkire, o na mĩthenya ĩrĩa yarũmĩrĩire ya ũũmbi.
Roho Mũtheru na Ciũmbe Iria irĩ Muoyo
11. Nĩ kĩĩ kĩguũragio nĩ ũthaka, mũtaratara mwega na maũndũ marĩa mangĩ ma magegania ma ciũmbe iria irĩ muoyo?
11 Roho wa Ngai ningĩ nĩ watũmire kũgĩe na ciũmbe nyingĩ cia magegania mũno. Kũgerera roho mũtheru-rĩ, Ngai nĩ ombire mĩthemba mĩingĩ ya mĩtĩ na nyamũ kuuma mũthenya wa gatatũ nginya wa gatandatũ wa ũũmbi. (Kĩam. 1:11, 20-25) Kwoguo ciũmbe iria irĩ muoyo nĩ cionanagia ũthaka, mũtaratara mwega na maũndũ mangĩ ma magegania mũno marĩa maguũragia ũũgĩ mũnene mũno.
12. (a) DNA ĩrutaga wĩra ũrĩkũ? (b) Tũngĩĩruta ũndũ ũrĩkũ kuumana na ũrĩa DNA ĩrutaga wĩra na njĩra njega?
12 Ta wĩcirie ũhoro wa DNA (deoxyribonucleic acid), ĩrĩa ĩkuaga ũhoro wa ũrĩa ciũmbe igũkorũo ihaana kuuma rũciaro rũmwe nginya rũrĩa rũngĩ. Ciũmbe ciothe thĩinĩ wa thĩ, nginya iria itangĩoneka na maitho, nyeki, njogu, nyamũngumĩ, na andũ, ihũthagĩra DNA gũciarana. O na gũtuĩka ciũmbe thĩinĩ wa thĩ ikoragwo irĩ ngũrani mũno, DNA yacio nĩ ĩcihotithĩtie gũtũũra iciaraga nyamũ irĩ na maũthĩ o ta ma cio nginya ũmũthĩ. Kũringana na muoroto wa Jehova Ngai, mĩhĩrĩga ĩtiganĩte ya ciũmbe iria irĩ muoyo nĩ ĩthiaga na mbere kũhingia itemi rĩayo rĩkonainie na ũtũũro. (Thab. 139:16) Mũtaratara ũcio mwega nĩ ũira ũngĩ atĩ ũũmbi nĩ wĩra wa “kĩara,” kĩa Ngai kana roho mũtheru.
Kĩũmbe Kĩrĩa Kĩa Bata Mũno Thĩinĩ wa Ũũmbi
13. Ngai ombire mũndũ na njĩra ĩrĩkũ?
13 Mĩaka mĩingĩ thutha wa Ngai kũũmba indo nyingĩ irĩ muoyo na itarĩ muoyo, thĩ ndĩathiire na mbere gũikara ‘ĩtarĩ ũrĩa yatariĩ.’ No Jehova ndaarĩkĩtie kũhũthĩra roho wake harĩ ũũmbi. Rĩarĩ ihinda rĩa kũũmba kĩũmbe kĩrĩa kĩa bata makĩria. Mũthia-inĩ wa mũthenya wa gatandatũ wa ũũmbi, Ngai akĩũmba mũndũ. Jehova eekire ũguo na njĩra ĩrĩkũ? Aahũthĩrire roho mũtheru na indo ingĩ gũkũ thĩ.—Kĩam. 2:7.
14. Andũ makoragwo na ngũrani ĩrĩkũ na nyamũ?
14 Kĩambĩrĩria 1:27 yugaga ũũ: “Ngai agĩgĩtũma kũgĩe andũ, matariĩ ta mũhianĩre wake we mwene, agĩgĩtũma magĩe na mũhianĩre o ta wa Ngai; agĩtũma magĩe kuo marĩ mũndũ mũrũme na mũndũ mũka.” Kũũmbwo na mũhianĩre ta wa Ngai nĩ kuuga atĩ twombirũo tũrĩ na ũhoti wa kuonania wendo, kũhũthĩra wĩyathi wa gwĩthuurĩra, na kũgĩa na ũkuruhanu wa hakuhĩ na Mũũmbi witũ. Kwoguo, meciria maitũ makoragwo matiganĩte mũno na ma nyamũ. Jehova ombire tombo wa mũndũ ũndũ tũngĩathire na mbere kwĩruta ũhoro wake na wa mawĩra make tene na tene.
15. Adamu na Hawa maahetwo mweke ũrĩkũ?
15 O kĩambĩrĩria-inĩ kĩa mũndũ, Ngai aaheire Adamu na Hawa thĩ o hamwe na maũndũ mayo ma magegania mamatuĩrie na mamakenere. (Kĩam. 1:28) Jehova akĩmahe irio cia kũigana na akĩmaiga paradiso ĩrĩ mũciĩ wao. Maarĩ na mweke wa gũtũũra tene na tene na matuĩke aciari endwa a bilioni nyingĩ cia njiaro ciao nginyanĩru. No ũguo tiguo gwathire.
Gwĩtĩkĩra Itemi rĩa Roho Mũtheru
16. Nĩ kĩĩrĩgĩrĩro kĩrĩkũ tũrĩ nakĩo o na gũtuĩka andũ a mbere nĩ maaremeire Ngai?
16 Ithenya rĩa gwathĩkĩra Mũũmbi wao marĩ na ngatho, Adamu na Hawa maaremeire Ngai. Andũ othe matarĩ akinyanĩru mooimanire nao na nĩ manyarirĩkaga nĩ ũndũ ũcio. No Bibilia nĩ ĩtaaragĩria ũrĩa Ngai arĩeheria mathĩna mothe marĩa marehetwo nĩ mehia ma aciari acio aitũ a mbere. Ningĩ Maandĩko nĩ monanagia atĩ Jehova nĩ arĩhingia muoroto wake ũrĩa wa kĩambĩrĩria. Thĩ ĩrĩtuĩka paradiso ĩiyũirũo nĩ andũ marĩ na gĩkeno, na marathimĩtwo na muoyo wa tene na tene. (Kĩam. 3:15) Nĩgetha tũtũũrie wĩtĩkio harĩ kĩĩrĩgĩrĩro kĩu gĩa gũtwĩkĩra ngoro, tũrabatara ũteithio wa roho mũtheru wa Ngai.
17. Nĩ mwĩcirĩrie ũrĩkũ arĩ o mũhaka twĩtheme?
17 Nĩ twagĩrĩirũo kũhoya Jehova atũhe roho mũtheru. (Luk. 11:13) Gwĩka ũguo nĩ gũgũtũma wĩtĩkio witũ atĩ ũũmbi nĩ wĩra wa moko ma Ngai ũrũme biũ. Ũmũthĩ, andũ arĩa matetĩkĩtie atĩ nĩ kũrĩ Ngai na arĩa metĩkĩtie atĩ andũ moimire kwĩ nyamũ nĩ marongerereka mũno. Tũtiagĩrĩirũo gwĩtĩkĩria mwĩcirĩrie ũcio mũũru ũtũhĩngĩce kana ũtũme twĩtigĩre. Akristiano othe no mũhaka mehaarĩrie kũregana na mwĩcirĩrie ũcio mũũru na hatĩka iria ciumanaga naguo.—Thoma Akolosai 2:8.
18. Tũgĩĩciria ũhoro wa kĩhumo gĩa thĩ na igũrũ o hamwe na andũ-rĩ, nĩkĩ angĩkorũo arĩ ũndũ ũtarĩ wa ũũgĩ gũkararia atĩ nĩ kũrĩ Mũũmbi ũrĩ ũũgĩ?
18 No twĩkĩre hinya wĩtĩkio witũ harĩ Bibilia na harĩ Ngai we mwene na njĩra ya gũthuthuria ũira ũrĩa ũroneka wa ũũmbi. Andũ aingĩ rĩrĩa mareciria ũhoro wa kĩhumo kĩa igũrũ na thĩ o hamwe na andũ, matiendaga gwĩtĩkĩra atĩ nĩ kũrĩ hinya wa kuuma na igũrũ wahũthĩkire. No rĩrĩ, tũngĩrora maũndũ na njĩra ĩyo, tũtingĩkorũo tũgĩthuthuria ũira ũrĩa ũrĩ ho wĩ wothe. Ningĩ-rĩ, tũngĩkorũo tũkĩregana na ũndũ ũreyonania wega atĩ kũrĩ na ũũmbi ‘ũtangĩtarĩka’ ũrĩa ũkoragwo na mũtaratara mwega na muoroto. (Ayub. 9:10; Thab. 104:25) Tũrĩ Akristiano tũkoragwo na ma atĩ hinya ũrĩa wahũthĩkire harĩ ũũmbi nĩ roho mũtheru ũkĩhũthĩrũo nĩ Jehova.
Roho Mũtheru na Wĩtĩkio Witũ Harĩ Ngai
19. Nĩ kĩĩ gĩtũmaga wĩtĩkie atĩ Ngai arĩ kuo na atĩ roho wake mũtheru nĩ ũraruta wĩra?
19 Tũtirabatara kũmenya maũndũ mothe megiĩ ũũmbi nĩguo tũgĩe na wĩtĩkio harĩ Ngai, tũmwende na tũmũhe gĩtĩo. O ta ũrata witũ na mũndũ ũngĩ, wĩtĩkio harĩ Jehova ũkoragwo wĩhocetie harĩ maũndũ maingĩ. O ta ũrĩa ũrata gatagatĩ ka andũ erĩ ũkũraga o ũrĩa maramenyana makĩria-rĩ, noguo wĩtĩkio witũ harĩ Ngai wongererekaga o ũrĩa tũrathiĩ na mbere kwĩruta ũhoro wake. Na ma-rĩ, nĩ twĩtĩkagia biũ atĩ arĩ kuo rĩrĩa acokia mahoya maitũ na tũkona moimĩrĩro mega ma gwathĩkĩra mawatho make ũtũũro-inĩ witũ. Tũkuhagĩrĩria Jehova makĩria o ũrĩa tũrona ũira atĩ nĩ aratũtongoria, agatũgitĩra, akarathima kĩyo giitũ ũtungata-inĩ wake, na agatũhe maũndũ marĩa tũrabatara. Ũcio wothe nĩ ũira atĩ Ngai arĩ kuo na roho wake mũtheru nĩ ũraruta wĩra.
20. (a) Nĩ kĩĩ gĩatũmire Ngai ombe igũrũ, thĩ, na andũ? (b) Twathiĩ na mbere gũtongorio nĩ roho mũtheru wa Ngai tũkuona moimĩrĩro marĩkũ?
20 Bibilia nĩ kĩndũ kĩmwe kĩonanagia wega atĩ Jehova nĩ ahũthagĩra hinya wake, tondũ aandĩki ayo “maaririe ũhoro uumĩte kwĩ Ngai, mataarĩtwo nĩ Roho Mũtheru.” (2 Pet. 1:21) Kwĩruta Bibilia na kinyi no gũtũme tũgĩe na wĩtĩkio harĩ Ngai arĩ we wombire indo ciothe. (Kũg. 4:11) Jehova ombire indo arĩ njĩra ya kuonania ngumo yake njega mũno ya wendo. (1 Joh. 4:8) Kwoguo-rĩ, rekei twĩke o ũrĩa wothe tũngĩhota gũteithĩrĩria andũ arĩa angĩ merute ũhoro wa Ithe witũ wa igũrũ ũrĩa ũtwendete na Mũrata witũ. Ithuĩ-rĩ, twathiĩ na mbere gũtongorio nĩ roho wa Ngai, nĩ tũkaaheo gĩtĩo gĩa gũtũũra twĩrutaga ũhoro wake tene na tene. (Gal. 5:16, 25) Rekei ithuothe tũthiĩ na mbere kwĩruta ũhoro wa Jehova o hamwe na mawĩra make ma magegania na tũgecũranagia ũhoro wa wendo wake mũnene ũrĩa aatuonirie rĩrĩa aahũthĩrire roho wake mũtheru kũũmba igũrũ, thĩ, o hamwe na andũ.
Hihi no Ũtaarĩrie?
• Gũkorũo kuo gwa thĩ na igũrũ gũtũrutaga atĩa igũrũ rĩa ũrĩa Ngai ahũthagĩra roho mũtheru?
• Gũkorũo tũũmbĩtwo na mũhianĩre ta wa Ngai gũtũheaga mĩeke ĩrĩkũ?
• Tũbataraga gũthuthuria ũira wa ũũmbi nĩkĩ?
• Ũrata witũ na Jehova ũngĩkũra na njĩra irĩkũ?
[Mbica karatathi ka 15]
Mũtaratara mwega ũrĩa tuonaga igũrũ na thĩ ũtũrutaga atĩa wĩgiĩ ũũmbi
[Mbica karatathi ka 15]
Njata: Anglo-Australian Observatory/David Malin Images
[Mbica karatathi ka 16]
DNA ĩkoragwo ĩhaanaine atĩa harĩ indo ici ciothe?
[Mbica karatathi ka 18]
Hihi nĩ wĩhaarĩirie gũtetera wĩtĩkio waku?