“Mwana Wakwa Thĩinĩ wa Mwathani Ũrĩa Nyenda Mũno na Ũrĩa Mwĩhokeku”

TIMOTHEO aathiaga ahiũhĩte oimĩte kwao mũciĩ, maitho make macũthĩrĩirie maũndũ marĩa maarĩ mbere yake. Aarũmĩrĩire arĩa maathiaga nake na maatuĩkanagĩria mĩgũnda-inĩ Timotheo aamenyaga wega. O kahora kahora magĩthiĩ maraihĩrĩirie itũũra rĩa Lusitera, rĩrĩa rĩarĩ karĩma igũrũ kaarĩ mũkuru-inĩ. Timotheo nĩ aakenaga eciria ũhoro wa nyina na cũwe, ũrĩa maakenete na makegirĩrĩria kũrĩra maamuona akiuma mũciĩ. Aaiguaga akĩenda kwĩhũgũra amoigĩre ũhoro riita rĩa mũico.

Mũtũmwo Paulo nĩ aaikaraga akĩroraga Timotheo akenete na njĩra ya kũmwĩkĩra ngoro. Nĩ aamenyaga atĩ Timotheo no aarĩ na thoni, no nĩ aakenaga kuona ũrĩa mwanake ũcio aarĩ na wendi mũnene. Timotheo aarĩ mũndũ mũnyinyi, hihi wa mĩaka ta mĩrongo ĩĩrĩ, na nĩ aaheete Paulo gĩtĩo mũno o na akamwenda. Timotheo aarũmĩrĩire mũthuri ũcio warĩ na kĩyo mũno na mwĩhokeku rũgendo-inĩ rũrĩa angĩathiire mairo magana maingĩ kuuma kwao mũciĩ. Nĩ mangĩathiire magũrũ na mathiĩ na meri, magĩcemanagia na mogwati maingĩ njĩra-inĩ. Timotheo ndaamenyaga kana nĩ angĩacokire kwao rĩngĩ.

Nĩ kĩĩ gĩatũmire mwanake ũcio athingate ũtũũro ta ũcio? Nĩ irathimo irĩkũ ingĩtũma mũndũ eime na njĩra ta ĩyo? Na wĩtĩkio wa Timotheo ũngĩtũruta atĩa?

‘KUUMA ARĨ KAANA’

Reke tũcokie meciria maitũ mĩaka ta ĩĩrĩ kana ĩtatũ mbere ĩyo, na tũtue atĩ Lusitera nĩkuo mũciĩ wa Timotheo warĩ. Lusitera kaarĩ gataũni kanini kaarĩ mũkuru-inĩ warĩ na maĩ maingĩ. No kũhoteke andũ a kũu nĩ moĩ rũthiomi rwa Kĩngiriki, ĩndĩ no maaragia rũthiomi rwa kũu rwa Lukaonia. Mũthenya ũmwe, taũni ĩyo yarĩ hooreru gũkĩgĩa na ngũĩ. Akristiano erĩ maarĩ amishonarĩ, Paulo na Baranaba, magĩkinya kuo moimĩte Ikonio, taũni nene yarĩ hakuhĩ na kũu. Hĩndĩ ĩrĩa maahunjagia kũndũ kwa mũingĩ, Paulo akĩona mũndũ warĩ kĩonje na aarĩ na wĩtĩkio mũnene. Nĩ ũndũ ũcio, Paulo akĩringa kĩama akĩhonia mũndũ ũcio!—Atũmwo 14:5-10.

Andũ aingĩ kũu Lusitera nĩ meetĩkĩtie ũhoro wa ngʼano ciĩgiĩ ngai cietuaga andũ igathiĩ gĩcigo-inĩ kĩu mahinda-inĩ ma tene. Kwoguo andũ acio magĩĩciria atĩ Paulo nĩ ngai yetagwo Herime, nake Baranaba ngai yetagwo Zeu! Ndwarĩ ũndũ mũhũthũ harĩ Akristiano acio erĩ enyihia kũgiria kĩrĩndĩ kĩu kũmarutĩra magongona.—Atũmwo 14:11-18.

O na kũrĩ ũguo, harĩ andũ amwe kũu Lusitera, rĩu rĩtiarĩ iceera rĩa ngai cia maheeni icio ciaganagwo ngʼano-inĩ; rĩarĩ ũndũ wa ma na wa magegania. Kwa ngerekano, Mũtumia Mũyahudi wetagwo Eunike, ũrĩa wahikĩtio nĩ Mũngirikia ũtaarĩ Mũkristiano, o hamwe na nyina, Loisi, nĩ maathikĩrĩirie Paulo na Baranaba marĩ na wendi mũnene na makenete. Maarĩ na ũhoro ũrĩa Mũyahudi wothe mwĩhokeku angĩendire kũigua, atĩ Mesia nĩ okire na akĩhingia morathi maingĩ marĩa maamwĩgiĩ thĩinĩ wa Maandĩko!

Ta hũũra mbica ũrĩa Timotheo aahutirio ngoro nĩ iceera rĩa Paulo. Timotheo aarutĩtwo ‘kuuma arĩ kaana’ kwenda maandĩko matheru ma Kĩhibirania. (2 Timotheo 3:15) O ta nyina na cũcũ wao, nĩ onaga atĩ Paulo na Baranaba nĩ maaragia ma igũrũ rĩgiĩ Mesia. Ningĩ ta wĩcirie ũhoro wa mũndũ ũrĩa warĩ kĩonje Paulo aahonirie. No kũhoteke atĩ kuuma arĩ kahĩĩ kanini, Timotheo nĩ onete mũndũ ũcio maita maingĩ njĩra-inĩ cia Lusitera. Rĩu Timotheo nĩ onaga mũndũ ũcio akĩhota gwĩtwara! No kũhoteke nĩkĩo gĩatũmire Eunike na Loisi matuĩke Akristiano, o na Timotheo. O na rĩu, aciari no merute maũndũ maingĩ kuumana na Loisi na Eunike. Hihi wee no ũteithĩrĩrie andũ ethĩ matue matua mega?

“KUONA MATHĨNA MAINGĨ”

Andũ arĩa maatuĩkire Akristiano thĩinĩ wa Lusitera no mũhaka akorũo nĩ maakenire mũno nĩ ũndũ wa kwĩruta ũhoro wa kĩĩrĩgĩrĩro kĩrĩa kĩarĩ na arũmĩrĩri a Kristo. No ningĩ nĩ maamenyire atĩ gũtuĩka Akristiano nĩ kũngĩatũmire macemanie na maũndũ maritũ. Ayahudi arĩa maakararagia ũhoro ũcio makiuma Ikonio na Antiokia magĩthiĩ thĩinĩ wa taũni ĩyo, na magĩcogera andũ acio a Lusitera, magĩtũma mokĩrĩre Paulo na Baranaba. Thutha wa kahinda kanini, kĩrĩndĩ kĩarĩ na marakara maingĩ gĩgĩũka harĩ Paulo, gĩkĩmũikagĩria mahiga. Nĩ ũndũ wa kũringwo maita maingĩ, akĩgwa thĩ. Kĩrĩndĩ kĩu gĩkĩmũkururia gĩkĩmũtwara nja ya itũũra rĩu na gĩkĩmũtiga gĩgĩciria atĩ nĩ akuĩte.—Atũmwo 14:19.

No rĩrĩ, arutwo arĩa maarĩ Lusitera magĩthiĩ harĩ Paulo makĩmũthiũrũrũkĩria. No mũhaka akorũo nĩ maakenire mũno rĩrĩa okĩrire, na agĩcoka Lusitera arĩ na ũmĩrĩru mũingĩ! Mũthenya ũrĩa warũmĩrĩire, marĩ na Baranaba magĩthiĩ taũni ya Deribe nĩguo mathiĩ na mbere kũhunjia. Thutha wa gũtua andũ arutwo kũu, magĩcoka Lusitera o rĩngĩ mategwĩtigĩra ũgwati. Gwĩka atĩa? Bibilia ĩtwĩraga ũũ: “Makĩũmagĩrĩria arutwo ngoro, makĩmataaraga atĩ marũmagie wega morutani marĩa ma Wĩtĩkio.” Ta hũũra mbica Timotheo agĩthikĩrĩria ahingũrĩte maitho biũ, Paulo na Baranaba makĩruta Akristiano atĩ kĩĩrĩgĩrĩro kĩrĩa maarĩ nakĩo kĩa mahinda mokĩte kĩarĩ kĩa goro mũno na gĩtingĩaringithanirio na maũndũ marĩa maageragĩra hĩndĩ ĩyo. Maameerire ũũ: “Ũthamaki wa Ngai ndũngĩtonyeka nĩ ithuĩ tiga o twambire kuona mathĩna maingĩ.”—Atũmwo 14:20-22.

Timotheo nĩ onete atĩ Paulo nĩ aatũũraga kũringana na ciugo icio, na njĩra ya gũkorũo na ũmĩrĩru o na rĩrĩa aacemanagia na moritũ nĩguo ahunjĩrie andũ ũhoro ũrĩa mwega. Kwoguo Timotheo nĩ aamenyaga atĩ angĩarũmĩrĩire kĩonereria kĩa Paulo, andũ a Lusitera nĩ mangĩamũkararirie, o na ithe nĩ angĩamũkararirie. No Timotheo ndangĩetĩkĩririe hatĩka ta icio igirie atue itua ũrĩa egũtungatĩra Ngai. Ũmũthĩ, kũrĩ na andũ aingĩ ethĩ matariĩ ta Timotheo. Mahũthagĩra ũũgĩ gũcaria arata marĩ na wĩtĩkio mũrũmu, arĩa marĩmekagĩra ngoro. Na matiĩtĩkagĩria ũkararia ũtũme matige gũtungatĩra Ngai ũrĩa wa ma!

“AARĨ NA NGUMO NJEGA KWĨ ARIŨ A ITHE WITŨ”

Ta ũrĩa hekũgwetetwo, Paulo aacokire kũu mĩaka ĩĩrĩ kana ĩtatũ thutha ũcio. Ta hũũra mbica gĩkeno kĩrĩa kĩarĩ gwa Timotheo mũciĩ rĩrĩa Paulo aakinyire marĩ na Sila. O na Paulo nĩ aakenire mũno. Nĩ eeyoneire moimĩrĩro ma mbeũ cia ma iria aahurĩte thĩinĩ wa Lusitera. Kwarĩ na Loisi na mwarĩ wetagwo Eunike, arĩa ihinda-inĩ rĩu maatuĩkĩte Akristiano ehokeku, marĩ na wĩtĩkio “ũtarĩ na ũhinga,” ũndũ ũrĩa wakenirie Paulo mũno. (2 Timotheo 1:5) Ĩ nake mwanake ũcio wetagwo Timotheo?

Paulo akĩmenya atĩ mwanake ũcio nĩ aagimarĩte mũno kĩĩroho kuuma hĩndĩ ya iceera rĩu rĩngĩ. Timotheo “aarĩ na ngumo njega kwĩ ariũ a Ithe witũ” na to Lusitera tu no nginya Ikonio, kũrĩa kwarĩ kilomita ta 32 mwena wa rũgongo. (Atũmwo 16:2) Agĩĩte na ngumo njega ũguo atĩa?

“Maandĩko marĩa matheru” Timotheo aarutĩtwo ‘kuuma arĩ kaana’ nĩ nyina na cũwe, maarĩ na ũtaaro ũrĩa wagĩrĩire harĩ andũ ethĩ. (2 Timotheo 3:15) Ũtaaro ũmwe ta ũcio nĩ ũyũ: “Ririkanaga ũrĩa Mũkũũmbi matukũ maku ma ũnyinyi.” (Kohelethu 12:1) Timotheo nĩ oire ciugo icio na ũritũ rĩrĩa aatuĩkire Mũkristiano. Nĩ onire atĩ njĩra ĩrĩa njega ya kũririkana Mũũmbi wake nĩ kũhunjia ũhoro ũrĩa mwega wĩgiĩ Kristo, Mũrũ wa Ngai. O kahora Timotheo nĩ aahotire gũtooria thoni iria aarĩ nacio na akĩhota kũgĩa na ũcamba wa kũhunjia ũhoro ũrĩa mwega wĩgiĩ Jesu Kristo.

Athuri arĩa maatongoragia thĩinĩ wa ciũngano nĩ moonire kĩyo gĩa Timotheo. Hatarĩ nganja nĩ maakenaga nĩ kuona ũrĩa mwanake ũcio eekagĩra andũ arĩa angĩ hinya. No ũndũ ũrĩa wa bata makĩria, nĩ atĩ Jehova nĩ onaga Timotheo. Kũgerera roho wa Ngai, kũrĩ morathi maarathirũo mamwĩgiĩ—hihi makĩonania ũtungata ũrĩa angĩkarutĩra ciũngano nyingĩ. Hĩndĩ ĩyo Paulo aaceerire, nĩ onire atĩ Timotheo nĩ angĩahotire kũmũteithĩrĩria harĩ ngʼendo ciake cia ũmishonarĩ. Nao ariũ a Ithe witũ kũu Lusitera magĩtĩkĩra. Makĩigĩrĩra mwanake ũcio moko, kuonania atĩ nĩ aamũrĩtwo nĩ ũndũ wa ũtungata wa mwanya harĩ Jehova Ngai.—1 Timotheo 1:18; 4:14.

No mũhaka akorũo Timotheo nĩ aagegire mũno na akĩĩnyihia nĩ ũndũ kwĩhokerũo ũtungata ta ũcio. Nĩ eehaarĩirie gũthiĩ.b Ĩ nake ithe wa Timotheo, ũrĩa ũtaarĩ Mũkristiano, onire ũndũ ũcio atĩa wa mũrũ wake kũgĩa ũtungata mwerũ wa ũmishonarĩ? No kũhoteke eeciragia maũndũ ngũrani mũno megiĩ ũtũũro wa hĩndĩ yũkĩte wa mũrũwe. Ĩ nake nyina wa Timotheo na cũcũ wao? Hihi moonanagia gĩkeno makĩgeragia kũhitha atĩ nĩ maratangĩkĩra ũgitĩri wa mwanake ũcio? Ũcio nĩ ũndũ wa ndũire.

Ũndũ ũrĩa tũrĩ na ma naguo nĩ atĩ Timotheo nĩ aathiire. Rũcinĩ rũrĩa rũgwetetwo kĩambĩrĩria-inĩ gĩa gĩcunjĩ gĩkĩ, nĩ aambĩrĩirie ũtungata wa gũceeragĩra ciũngano marĩ na Paulo. O ũrĩa aakinyũkagia oimĩte Lusitera noguo aaraihagĩrĩria mũciĩ kwao arorete kũndũ atoĩ. Thutha wa rũgendo rwa mũthenya mũgima, andũ acio atatũ magĩkinya Ikonio. Timotheo akĩambĩrĩria kũrora ũrĩa Paulo na Sila maakinyagĩria Akristiano a Ikonio ũtongoria wa ica ikuhĩ wa kĩama kĩrĩa gĩatongoragia kĩrĩa kĩarĩ Jerusalemu na ũrĩa meekagĩra wĩtĩkio wa Akristiano acio hinya. (Atũmwo 16:4, 5) No kĩu kĩarĩ o kĩambĩrĩria.

Thutha wa gũceerera ciũngano thĩinĩ wa Galatia, amishonarĩ acio makiuma kũu magereire barabara cia Roma na magĩthiĩ mairo magana maingĩ matuĩkanĩirie Ferugia marorete mwena wa rũgongo magĩcoka makĩerekera mwena wa ithũĩro. Hingo ciothe maarũmagĩrĩra ũtongoria wa roho mũtheru wa Ngai, na magĩthiĩ Teroa, makĩingĩra meri magĩthiĩ Makedonia. (Atũmwo 16:6-12) Gũkinyĩria hĩndĩ ĩyo, Paulo nĩ onire ũrĩa Timotheo aarĩ ũteithio mũnene. Paulo nĩ aatigire Timotheo Beroia marĩ Sila. (Atũmwo 17:14) O na nĩ aatũmire mwanake ũcio Thesalonike arĩ wiki. Arĩ kũu, Timotheo nĩ eegerekanirie na cionereria iria onete, na agĩkĩra hinya Akristiano arĩa maarĩ ehokeku.—1 Athesalonike 3:1-3.

Thutha ũcio Paulo aandĩkire ũũ ũhoro wĩgiĩ Timotheo: “Ndirĩ na mũndũ ũngĩ ũndũkĩtie ngoro take ũrĩa ũngĩmũhangʼĩra na ma.” (Afilipi 2:20) Ngumo ĩyo njega ti kwĩrehe yerehire o ũguo. Timotheo aagĩire nayo nĩ ũndũ wa kwĩrutanĩria mũno, gũtungata arĩ na wĩnyihia, na gũkirĩrĩria moritũ manene arĩ na wĩhokeku. Na githĩ kĩu ti kĩonereria kĩega mũno harĩ andũ ethĩ ũmũthĩ! Ndũkanariganĩrũo atĩ nĩwe mwene ũngĩĩthondekera ngumo njega. Angĩkorũo ũrĩ mũndũ mwĩthĩ, ũrĩ na mweke mwega mũno wa gwĩthondekera rĩĩtwa rĩega na njĩra ya kũiga Jehova Ngai mbere ũtũũro-inĩ waku na gũkoragwo ũrĩ mũtugi na ũrĩ na gĩtĩo kwerekera andũ arĩa angĩ.

“GERIA NA KĨYO GŨŨKA KŨRĨ NIĨ NARUA”

Kwa ihinda ta rĩa mĩaka 14, Timotheo aahũthĩrire ihinda inene akĩrutithania wĩra na mũrata wake Paulo. Nĩ aacemanirie na moritũ maingĩ marĩa Paulo aacemanagia namo o hamwe na gĩkeno kĩingĩ. (2 Akorintho 11:24-27) O na kũrĩ hĩndĩ Timotheo ohirũo njera nĩ ũndũ wa wĩtĩkio wake. (Ahibirania 13:23) Ningĩ o ta Paulo, nĩ onanagia wendo na akarũmbũiya Akristiano arĩa angĩ. Nĩkĩo Paulo aamwandĩkĩire ũũ: ‘Nĩ ndirikanaga maithori maku.’ (2 Timotheo 1:4) O ta Paulo, kũroneka atĩ Timotheo nĩ eerutire ‘kũrĩraga hamwe na arĩa mararĩra,’ na akeĩkĩra iratũ-inĩ ciao nĩguo ahote kũmekĩra ngoro na kũmomĩrĩria. (Aroma 12:15) Ithuothe nĩ tũbataire kwĩruta gwĩkaga ũguo!

Thutha wa ihinda, Timotheo nĩ aatuĩkire mũrori wa gũceeragĩra ciũngano. Paulo ndeehokeire Timotheo o wĩra wa gũceerera ciũngano na gũciĩkĩra hinya, no ningĩ nĩ aamwĩhokeire wĩra wa kwamũra arũme arĩa maagĩrĩire matungate marĩ athuri na ateithia a ũtungata thĩinĩ wa ciũngano.—1 Timotheo 5:22.

Paulo nĩ eendete Timotheo mũno, na nĩ aamũrũngaga na akamũhe ũtaaro o ta arĩ we ithe. Eekĩrire Timotheo ngoro amenyagĩrĩre iheo ciake cia kĩĩroho, na athiĩ na mbere gũkũra. (1 Timotheo 4:15, 16) Ningĩ nĩ aamwĩkĩrire ngoro ndakanareke ũnyinyi wake, kana hihi thoni iria aarĩ nacio imũgirĩrĩrie gũtua itua rĩrĩa rĩagĩrĩire. (1 Timotheo 1:3; 4:6, 7, 11, 12) Paulo o na nĩ aamũheire ũtaaro wĩgiĩ ũrĩa angĩahiũranagia na mũrimũ aarĩ naguo, ũrĩa kwahoteka warĩ thĩna wamũkoraga kaingĩ wa nda.—1 Timotheo 5:23.

Ihinda nĩ rĩakinyire rĩrĩa Paulo aamenyire atĩ mũthia wa ũtũũro wake warĩ hakuhĩ; kwahoteka hihi nĩ aatuĩrĩirũo kũũragwo. Agĩtũma marũa ma mũico kũrĩ Timotheo marĩa maatongoretio nĩ roho. Maarĩ na ciugo ici cia kũhutia ngoro: “Geria na kĩyo gũũka kũrĩ niĩ narua.” (2 Timotheo 4:9) Paulo nĩ eendete Timotheo mũno; aamwĩtire “mwana wakwa thĩinĩ wa Mwathani ũrĩa nyenda mũno na ũrĩa mwĩhokeku.” (1 Akorintho 4:17) Na nĩkĩo eendaga mũrata ũcio wake akorũo hakuhĩ nake hĩndĩ ĩyo mũthia wake wakuhagĩrĩria! Ithuothe no twĩyũrie ũũ, ‘Hihi andũ nĩ manjaragia nĩguo ndĩmoomĩrĩrie hĩndĩ ĩrĩa maracemania na moritũ?’

Hihi Timotheo nĩ aahotire gũkinya kũrĩ Paulo ihinda-inĩ rĩu aamũbataraga mũno? Tũtiũĩ. No nĩ tũũĩ atĩ nĩ eerutanagĩria hingo ciothe kũũmĩrĩria Paulo o na andũ angĩ na kũmekĩra ngoro. Nĩ aatũũrire kũringana na rĩĩtwa Timotheo, rĩrĩa riugĩte “Mũndũ Ũtĩaga Ngai.” Na nĩ aaigĩire andũ othe, ethĩ na akũrũ, kĩonereria kĩega kĩa wĩtĩkio.