Jehova Aandathimire na Njĩra Nene Gũkĩra Ũrĩa Ingĩerĩgĩrĩire

Mũthia-inĩ nganja ciakwa nĩ ciathirire na ngĩambĩrĩria ũtungata wa ũpainia, na ũtũũro wakwa ũkĩgarũrũka na njĩra iteerĩgagĩrĩra. (Ef. 3:20) No gũkorũo nĩ ũreyũria ũndũ ũcio wahaanĩkire atĩa. Reke tũcoke mbara nginyo.

Ndaciarĩirũo Berlin bũrũri-inĩ wa Njĩrĩmani, mĩeri mĩnini thutha wa Mbaara ya Kerĩ ya Thĩ kwambĩrĩria mwaka wa 1939. Rĩrĩa mbaara yerekeire gũthira mwaka-inĩ wa 1945, ndege cia mbũtũ nĩ ciarekagia mbomu nyingĩ mũno taũni-inĩ ya Berlin. Hĩndĩ ĩmwe mbomu nĩ ciaikirio kũrĩa twaikaraga, na niĩ hamwe na famĩlĩ itũ tũkĩũrĩra handũ harĩa andũ mooragĩra nĩ ũndũ wa mbomu. Nĩguo tũhonokie mĩoyo itũ, thutha ũcio nĩ twathamĩire Erfurt, kũrĩa mami aaciarĩirũo.

Mami nĩ eerutanĩirie mũno gũcaria ũhoro wa ma. Nĩ aathomaga mabuku maandĩkĩtwo nĩ athomi na agathuthuria ndini itiganĩte no ndaaiguaga aiganĩire. Kĩndũ mwaka-inĩ wa 1948, Aira a Jehova erĩ nĩ mookire kũhunjia gwitũ mũciĩ. Mami nĩ aamanyitire ũgeni na akĩmoria kĩũria kĩmwe thutha wa kĩrĩa kĩngĩ. O na ithaa rĩmwe rĩtanathira, agĩtwĩra tũrĩ na mwarĩ wa maitũ ũrĩa mũnini ũũ, “Nĩ ndona ũhoro wa ma!” Thutha wa ihinda inini, niĩ, mami, na mwarĩ wa maitũ tũkĩambĩrĩria gũthiĩ mĩcemanio taũni-inĩ ya Erfurt.

Mwaka wa 1950 nĩ twacokire Berlin, na tũkĩambĩrĩria kũnyitanĩra na Kĩũngano kĩa Berlin-Kreuzberg. Nĩ twacokire tũgĩthamĩra kũndũ kũngĩ o kũu Berlin, na tũkĩambĩrĩria gũthiĩ Kĩũngano kĩa Berlin-Tempelhof. Thutha wa ihinda mami akĩbatithio no niĩ nĩ ndaahindahindaga. Nĩkĩ?

ŨRĨA NDATOORIRIE GUOYA WAKWA

Nĩ ũndũ wa guoya ndiahotaga gũkũra kĩĩroho. O na gũtuĩka nĩ ndathiaga ũtungata-inĩ, kwa ihinda rĩa mĩaka ĩĩrĩ ndioimire hunjĩirie mũndũ. Maũndũ nĩ maacenjirie rĩrĩa ndaambĩrĩirie kũhũthĩra mahinda na aarĩ na ariũ a Ithe witũ arĩa moonanĩtie ũmĩrĩru na wĩrutĩri harĩ Jehova. Amwe ao mbere ĩyo moohetwo kambĩ-inĩ cia kũnyarirĩrũo cia Nazi kana njera-inĩ cia Njĩrĩmani ya Irathĩro. Angĩ nao meerutĩire kũingĩria mabuku na hitho thĩinĩ wa Njĩrĩmani ya Irathĩro ũndũ ũrĩa ũngĩatũmire mohwo. Kĩonereria kĩao nĩ kĩahutirie mũno. Ngĩona atĩ angĩkorũo meerutĩire kuohwo na kũingĩria mĩoyo yao ũgwati-inĩ nĩ ũndũ wa Jehova na ariũ a Ithe wao-rĩ, nĩ njagĩrĩirũo gwĩkĩra kĩyo ndoorie guoya wakwa.

Nĩ ndaambĩrĩirie gũtooria guoya wakwa rĩrĩa ndaanyitanĩire kambĩini-inĩ ya mwanya ya kũhunjia mwaka wa 1955. Thĩinĩ wa marũa mamwe maacabirũo kabuku-inĩ ka Informant,a Mũrũ wa Ithe witũ Nathan Knorr ooigire atĩ kambĩini ĩyo yarĩ ĩmwe ya kambĩini nene iria ithondeka rĩanahaarĩria. Ooigire atĩ ahunjia othe mangĩanyitire itemi, “ũcio ũngĩakorirũo ũrĩ mweri ũrĩa mwega mũno wĩra-inĩ wa kũhunjia.” Na ũguo noguo gwathiire! Ihinda inini thutha ũcio, nĩ ndeyamũrĩire Jehova mwaka wa 1956, na ngĩbatithio tũrĩ na baba na mwarĩ wa maitũ. No thutha wa kahinda kanini harĩ itua rĩngĩ ndaabataraga gũtua.

Nĩ ndaamenyaga atĩ kũingĩra ũtungata-inĩ wa ũpainia nĩguo warĩ ũndũ ũrĩa mwega mũno ingĩekire, no nĩ ndaamayagĩrĩria gwĩka ũguo. Ndaatuire itua rĩa kwamba gũthomera kũu Berlin wĩra wa kũgũra na kwendia indo mabũrũri-inĩ ma na nja. Thutha ũcio njoke ndute wĩra kwa ihinda rĩigana ũna nĩguo ngĩe na ũmenyeru. Kwoguo mwaka-inĩ wa 1961, ngĩandĩkwo wĩra taũni-inĩ ya Hamburg, taũni ĩrĩa ĩrĩ gĩcukĩro kĩnene makĩria kĩa meri bũrũri-inĩ wa Njĩrĩmani. O ũrĩa ndaakenagĩra wĩra wakwa, noguo ndaatĩragĩria kũingĩra ũtungata-inĩ wa mahinda mothe. Hihi ingĩekire atĩa?

Nĩ ngenaga tondũ Jehova nĩ aahũthĩrire ariũ a Ithe witũ marĩ wendo kũndeithia kuona bata wa kũiga maũndũ ma kĩĩroho mbere. Arata akwa aigana ũna nĩ maambĩrĩirie ũtungata wa ũpainia, na maarĩ kĩonereria kĩega harĩ niĩ. Makĩria ma ũguo, Mũrũ wa Ithe witũ Erich Mundt, ũrĩa wakoretwo kambĩ-inĩ ya kũnyarirĩrũo nĩ aanjĩkĩrire ngoro kwĩhoka Jehova. Aanjĩrire atĩ marĩ kambĩ-inĩ ya kũnyarirĩrũo, ariũ a Ithe witũ arĩa meĩhokaga o ene thutha-inĩ nĩ moorirũo nĩ hinya. No arĩa meehokire Jehova biũ maatũũrire marĩ ehokeku na magĩtuĩka itugĩ thĩinĩ wa kĩũngano.

Ningĩ Mũrũ wa Ithe witũ Martin Poetzinger, ũrĩa wacokire gũtungata thĩinĩ wa Kĩama Kĩrĩa Gĩtongoragia aaikaraga agĩkĩraga ariũ a Ithe witũ ngoro akameera, “Ũmĩrĩru nĩguo kĩndũ kĩrĩa ũngĩkorũo nakĩo kĩa goro!” Thutha wa gwĩcũrania ciugo icio nĩ ndaatigire wĩra na ngĩambĩrĩria ũpainia Juni mwaka wa 1963. Rĩu nĩrĩo rĩarĩ itua rĩrĩa rĩega mũno ndanatua! Thutha wa mĩeri ĩĩrĩ, o na itanambĩrĩria gũcaria wĩra ũngĩ nĩ ndaaheirũo mweke wa gũtungata ndĩ painia wa mwanya. Mĩaka ĩigana ũna thutha ũcio, Jehova nĩ aandathimire na njĩra iteerĩgĩrĩire. Nĩ ndetirũo kĩrathi kĩa 44 gĩa Cukuru ya Gileadi.

KWĨRUTA ŨNDŨ WA BATA GILEADI

Ũndũ ũmwe wa bata ndeerutire kuuma kũrĩ Mũrũ wa Ithe witũ Nathan Knorr na Lyman Swingle nĩ kwaga gũkua ngoro na ihenya ũtungata-inĩ wakwa. Maatwĩkĩrire ngoro tũtigatiganĩrie wĩra ũrĩa tũngĩehokeirũo o na maũndũ maritũha. Mũrũ wa Ithe witũ Knorr ooigire: “Hihi nĩ ũndũ ũrĩkũ mũgwĩkĩrĩra? Nĩ rũkũngũ, ngũngũni, na thĩna? Kana nĩ mĩtĩ, mahũa, na mothiũ marĩ na gĩkeno? Mwĩrutei kwenda andũ!” Mũthenya ũmwe Mũrũ wa Ithe witũ Swingle agĩtaarĩria kĩrĩa gĩtũmaga ariũ a Ithe witũ amwe makue ngoro na ihenya, nĩ aahutirio ngoro mũno nginya agĩita maithori. Aabatarire kwamba gũtinia mĩario yake nĩguo acokwo nĩ thayũ. Ũndũ ũcio nĩ wahutirie ngoro mũno na ngĩtua itua rĩa kwaga gũconorithia Kristo kana ariũ a Ithe ehokeku.—Mat. 25:40.

Rĩrĩa twaamũkĩrire marũa ma kũrĩa tũgũtũmwo, amwe a arĩa maatungataga Betheli nĩ mookire harĩ amwe aitũ makĩenda kũmenya kũrĩa tũrathiĩ. Nĩ mooigaga ciugo njega ciĩgiĩ kũrĩa o mũndũ atũmĩtwo tiga rĩrĩa ndoigire: “Congo (Kinshasa).” Maambire gũtithia makiuga: “Atĩ Congo! Jehova arokorũo hamwe nawe!” Matukũ-inĩ macio nyũmba cia mohoro ciaheanaga ũhoro wa ũrĩa Congo (Kinshasa) gwakoragwo na mbaara na njũragano. Ĩndĩ nĩ ndaaririkanaga maũndũ ma bata marĩa ndeerutĩte. Thutha wa kũrĩkia cukuru ĩyo Septemba mwaka wa 1967, niĩ, Heinrich Dehnbostel, na Claude Lindsay, nĩ twaambĩrĩirie thabarĩ twerekeire taũni-inĩ nene ya Congo ĩtagwo Kinshasa.

KŨNDŨ KWEGA GWA KŨMENYERIA AMISHONARĨ

Twakinya Kinshasa nĩ twerutire Kĩfaranja mĩeri ĩtatũ. Tũgĩcoka tũgĩthiĩ Lubumbashi, kũrĩa mbere ĩyo gwetagwo Elisabethville, hakuhĩ na mũhaka wa Zambia mwena wa mũhuro biũ wa Congo. Twathiire gũikara nyũmba-inĩ ya amishonarĩ ĩrĩa yarĩ taũni-inĩ ĩyo gatagatĩ.

Tondũ kũndũ kũingĩ thĩinĩ wa Lubumbashi gũtiahunjĩtio, nĩ twakenire mũno gũkorũo tũrĩ andũ a mbere kũhunjĩria andũ a kuo ũhoro wa ma. Thutha wa ihinda inini andũ arĩa tuoonete meendaga kwĩruta Bibilia maarĩ aingĩ ũũ atĩ tũtingĩahotire gũthoma nao othe. Ningĩ nĩ twahunjagĩria andũ arĩa maarutaga wĩra thirikari-inĩ kana thigari. Andũ aingĩ nĩ maatĩaga mũno Kiugo kĩa Ngai na wĩra witũ wa kũhunjia. Andũ aingĩ maaragia rũthiomi rwa Gĩthwaĩri, kwoguo niĩ na Claude Lindsay nĩ twerutire rũthiomi rũu. Kahinda kanini thutha ũcio, tũkĩĩrũo tũnyitanagĩre na kĩũngano kĩa rũthiomi rwa Gĩthwaĩri.

O na gũtuĩka nĩ twakeneire maũndũ maingĩ mega, no twacemanirie na moritũ. Maita maingĩ njeshi ciakoragwo inyuĩte njohi na irĩ na mĩcinga kana thigari irĩ na ũũru mũingĩ nĩ ciatũkagĩrĩra na igatũigĩrĩra igenyo. Hĩndĩ ĩmwe gĩkundi gĩa thigari ciarĩ na matharaita nĩ kĩaingĩrire tũgĩthiĩ na mbere na mũcemanio wa kĩũngano nyũmba-inĩ ya amishonarĩ, na magĩtũtwara ceceni-inĩ ya borithi kũrĩa maatwĩrire tũikare thĩ tĩri-inĩ nginya rĩrĩa maatũrekereirie kĩndũ ta thaa inya cia ũtukũ.

Mwaka-inĩ wa 1969, nĩ ndaaheirũo wĩra wa gũceerera ciũngano. Ngĩruta wĩra ũcio rĩmwe nĩ ndaathiaga magũrũ kũndũ kũraihu ngereire kũndũ kũrĩ na ndoro na nyeki ndaihu, o ta ũrĩa kũndũ kũingĩ gũkoragwo kũhaana thĩinĩ wa Afrika. Gĩcagi-inĩ kĩmwe, nĩ harĩ hĩndĩ ngũkũ yarĩ na tũcui yakomete rungu rwa ũrĩrĩ ũrĩa ndaakomeire. Ndikariganĩrũo ũrĩa ngũkũ ĩyo yagambaga rũcinĩ tene kũrĩ o na nduma nginya ĩkanjũkĩria. Nĩ ndirikanaga ũrĩa ndaakenagĩra kwaria na ariũ a Ithe witũ ũhoro wĩgiĩ ma cia Bibilia hwaĩ-inĩ tũgĩota mwaki handũ nja.

Ũndũ ũmwe twacemanirie naguo mũritũ nĩ gũkorũo na andũ meeĩtaga Aira a Jehova, no maarĩ arũmĩrĩri a gĩkundi gĩetagwo Kitawala.b Amwe ao nĩ maaingĩrĩte thĩinĩ wa ciũngano na magatuĩka athuri a kĩũngano. Andũ acio arĩa maahaanaga ta ‘mahiga mehithĩte,’ matiahotire kũheenia aarĩ na ariũ a Ithe witũ ehokeku. (Jud. 12) Thutha-inĩ Jehova nĩ aatheririe ciũngano na kuuma hĩndĩ ĩyo andũ aingĩ makĩambĩrĩria kwĩruta ũhoro wa ma.

Mwaka-inĩ wa 1971, nĩ ndeerirũo ngatungate thĩinĩ wa wabici ya rũhonge taũni-inĩ ya Kinshasa, kũrĩa ndaaheirũo mawĩra matiganĩte ta gũtũma na kwamũkĩra marũa, gwĩtia mabuku, na maũndũ megiĩ ũtungata. Ndĩ Betheli nĩ ndeerutire ũrĩa mũndũ angĩbanga wĩra wa kũhunjia thĩinĩ wa bũrũri mũnene ũtarĩ na maũndũ maingĩ ma ũthii wa na mbere. Rĩmwe na rĩmwe marũa marĩa twatũmaga na ndege moyaga mĩeri mĩingĩ magĩgakinyĩra ciũngano. Marũa macio marutwo ndege-inĩ maakuagwo nĩ tũtarũ tũrĩa twaremagwo nĩ gũthiĩ ihinda rĩa ciumia nyingĩ nĩ ũndũ wa mahuti marĩa makũraga igũrũ rĩa maĩ. O na kũrĩ ũguo, wĩra witũ no wathiaga na mbere o na kũrĩ na moritũ macio na mangĩ.

Nĩ ndagegaga kuona ũrĩa ariũ a Ithe witũ maahaaragĩria igomano nene o na gũtuĩka matiakoragwo na mbeca nyingĩ. Maathondekaga rĩarĩrio tũrĩma-inĩ twa mũthũa, makahũthĩra nyeki ndaihu gwaka thingo, na magakũnja nyeki ĩngĩ makamĩtua handũ ha gũikarĩra. Maakaga makĩhũthĩra ikĩngĩ cia mĩrangi na makahũthĩra mathanjĩ kũgita kana gũthondeka metha. Ningĩ maatinagia makoni ma mĩtĩ, makoha namo tondũ matiarĩ na mĩcumarĩ. Hĩndĩ ciothe nĩ ndaakenaga mũno kuona njĩra iria aarĩ na ariũ a Ithe witũ acio maahũthagĩra kũhiũrania na moritũ. Nĩ ndaamendete mũno. Nĩ ndaaiguaga ndĩmanyoteire mũno, rĩrĩa ndaaheirũo wĩra ũngĩ kũndũ kũngĩ!

GŨTUNGATA BŨRŨRI-INĨ WA KENYA

Mwaka wa 1974, nĩ ndaatũmirũo wabici-inĩ ya rũhonge ya Nairobi, Kenya. Twarĩ na wĩra mũingĩ, tondũ wabici ya rũhonge ya Kenya yateithagĩrĩria wĩra wa kũhunjia thĩinĩ wa mabũrũri ikũmi marĩa mathiũrũrũkĩirie, na mamwe mamo nĩ maahũũrĩte wĩra witũ marubuku. Kaingĩ nĩ ndaheagwo wĩra wa gũceerera mabũrũri macio, mũno makĩria bũrũri wa Ethiopia, kũrĩa ariũ a Ithe witũ maanyariragwo na makahĩtũkĩra moritũ manene. Aingĩ nĩ maaherithirio mũno kana gũikio njera na amwe o na makĩũragwo. No nĩ maakirĩrĩirie marĩ na wĩhokeku, tondũ nĩ maarĩ na ũrata mwega hamwe na Jehova na gatagatĩ-inĩ kao ene.

Mwaka-inĩ wa 1980, ũtũũro wakwa nĩ wagarũrũkire na njĩra njega hĩndĩ ĩrĩa ndaahikirie Gail Matheson, wa kuuma bũrũri wa Canada. Niĩ na Gail twarĩ kĩrathi kĩmwe kĩa Gileadi. Nĩ twaikaraga tũkĩandĩkanagĩra marũa. Gail aatungataga arĩ mishonarĩ bũrũri-inĩ wa Bolivia. Thutha wa mĩaka 12, nĩ twacemanirie New York. Kahinda kanini thutha ũcio, tũkĩhikania tũrĩ bũrũri-inĩ wa Kenya. Nĩ njokagĩria Gail ngatho mũno tondũ wa mwĩcirĩrie wake wa kĩĩroho, na kĩonereria kĩrĩa aigĩte gĩa kũiganĩra na kĩrĩa arĩ nakĩo. No athiaga na mbere kũndeithĩrĩria na njĩra ya wendo.

Mwaka wa 1986, tũrĩ na Gail nĩ twaheirũo wĩra wa gũceeragĩra ciũngano, na niĩ no ndaatungataga thĩinĩ wa Kamĩtĩ ya Wabici ya Rũhonge. Twaceeragĩra nginya mabũrũri maingĩ harĩ marĩa maarĩ rungu rwa wabici ya rũhonge ya Kenya.

Nĩ ndirikanaga tũkĩhaarĩria kĩgomano taũni-inĩ ya Asmara (bũrũri-inĩ wa Eritrea) mwaka wa 1992, rĩrĩa wĩra witũ ũtaahũũrĩtwo marubuku gĩcigo-inĩ kĩu. Tũgĩcaria ha gũcemanĩria, tuonire o gĩthitoo kĩmwe kĩahaanaga ũũru na nja na thĩinĩ kĩarĩ kĩũru o na makĩria. Mũthenya wa kĩgomano, nĩ ndaagegire kuona ũrĩa ariũ a Ithe witũ maathakaririe thitoo ĩyo thĩinĩ ĩgĩtuĩka kũndũ kwega gwa gũthathaĩria Jehova. Famĩlĩ nyingĩ ciokire na itambaya cia kũgemia na ikĩhumbĩra kũndũ kũrĩa gũtaaikarĩte wega. Nĩ twakeneire kĩgomano gĩa gũcanjamũra kĩrĩa gĩokĩtwo nĩ andũ 1,279.

Wĩra wa gũceerera ciũngano warĩ ũgarũrũku mũnene harĩ ithuĩ tondũ twakomaga kũndũ ngũrani mũno o kiumia. Hĩndĩ ĩmwe twaikarire nyũmba-inĩ ĩmwe nene yarĩ hakuhĩ na iria, narĩo hĩndĩ ĩngĩ tũgĩikara kanyũmba-inĩ kanini ka mabati na harĩa cioro ciarĩ haarĩ makĩria ma fiti 300. Ĩndĩ gũtekũmakania kũrĩa twatungataga, ũndũ ũrĩa tũririkanaga mũno nĩ matukũ marĩa twahunjagia hamwe na mapainia na ahunjia marĩ kĩyo. Rĩrĩa twerirũo tũgatungate kũndũ kũngĩ, nĩ tũngĩatigire arata aingĩ mũno tweendete.

KŨGĨA NA IRATHIMO NYINGĨ BŨRŨRI-INĨ WA ETHIOPIA

Hakuhĩ na mwaka wa 1990 na mĩaka mĩnini thutha ũcio, wĩra witũ nĩ wetĩkĩrĩkire kĩĩwatho mabũrũri-inĩ maigana ũna marĩa maarĩ rungu rwa wabici ya rũhonge ya Kenya. Nĩ ũndũ ũcio, mabũrũri-inĩ macio gũkĩambĩrĩrio wabici cia honge. Mwaka wa 1993, nĩ twerirũo tũgatungate wabici-inĩ ĩrĩa yarĩ Addis Ababa, Ethiopia, kũrĩa wĩra witũ rĩu wetĩkĩrĩkĩte kĩĩwatho thutha wa gũkorũo ũkĩrutwo na hitho ihinda rĩa mĩaka mĩingĩ.

Jehova nĩ arathimĩte wĩra wa kũhunjia bũrũri-inĩ wa Ethiopia. Aarĩ na ariũ a Ithe witũ aingĩ nĩ maaingĩrire ũtungata-inĩ wa ũpainia. Ahunjia gĩcunjĩ kĩa 20 harĩ 100 nĩ matungataga marĩ mapainia a hĩndĩ ciothe o mwaka kuuma mwaka wa 2012. Makĩria ma ũguo, cukuru cia gĩtheokrasi nĩ iteithĩtie ahunjia kũgĩa na ũmenyeru ũrĩa marabatara, na makĩria ma Nyũmba cia Ũthamaki 120 nĩ ciakĩtwo. Mwaka-inĩ wa 2004 wabici ya rũhonge nĩ yathamĩire nyũmba-inĩ ĩngĩ njerũ, na Nyũmba ya Kĩgomano ĩkoragwo mũgũnda-inĩ o ũcio nĩ ĩkoretwo ĩrĩ na ũguni mũnene.

Kwa ihinda rĩa mĩaka mĩingĩ, niĩ na Gail nĩ tũkeneire gũkorũo na ũrata wa hakuhĩ hamwe na aarĩ na ariũ a Ithe witũ bũrũri-inĩ wa Ethiopia. Nĩ tũmendete nĩ ũndũ wa gũkorũo marĩ na wendo na ũtugi. Mĩaka ya ica ikuhĩ nĩ tũkoretwo tũgĩthĩnio nĩ mĩĩrĩ, ũndũ ũrĩa watũmire tũthamĩrio wabici-inĩ ya rũhonge ya Central Europe tũtungatage kuo. Nĩ tũrũmbũyagio na njĩra ya wendo thĩinĩ wa wabici ĩyo, no nĩ tũiguaga tũnyoteire mũno arata aitũ bũrũri-inĩ wa Ethiopia.

JEHOVA NĨ AATŨMIRE WĨRA WAKE ŨKŨRE

Nĩ twĩyoneire ũrĩa Jehova atũmĩte wĩra wake ũkũre. (1 Kor. 3:6, 9) Kwa ngerekano, rĩrĩa ndaahunjĩirie riita rĩa mbere andũ a Rwanda arĩa menjaga mahiga ma goro gĩcigo-inĩ gĩa Copperbelt gĩa Congo, gũtiarĩ na mũhunjia o na ũmwe bũrũri-inĩ wa Rwanda. Rĩu kũrĩ na aarĩ na ariũ a Ithe witũ makĩria ma 30,000 bũrũri-inĩ ũcio. Mwaka-inĩ wa 1967, bũrũri wa Congo (Kinshasa) warĩ na ahunjia ta 6,000. Rĩu kũrĩ na ahunjia ta 230,000, na andũ makĩria ma milioni ĩmwe nĩ maathiire Kĩririkano-inĩ gĩa gĩkuũ kĩa Jesu mwaka wa 2018. Thĩinĩ wa mabũrũri mothe marĩa maarĩ rungu rwa wabici ya rũhonge ya Kenya, ahunjia nĩ mongererekete magakinya makĩria ma 100,000.

Mĩaka makĩria ma 50 mĩhĩtũku Jehova nĩ aahũthĩrire ariũ a Ithe witũ matiganĩte kũndeithia kũingĩra ũtungata-inĩ wa mahinda mothe. O na gũtuĩka ndirĩ ndathirũo nĩ guoya, nĩ ndĩrutĩte kwĩhoka Jehova biũ. Maũndũ marĩa ndaneyonera thĩinĩ wa Afrika nĩ mandeithĩtie gũkorũo na wetereri na kũiganĩra. Tũrĩ na Gail nĩ tũkenaga mũno nĩ ũndũ wa aarĩ na ariũ a Ithe witũ arĩa monanagia ũtaana, makomĩrĩria moritũ, na makehoka Jehova. Nĩ njokagia ngatho mũno nĩ ũndũ wa ũtugi wake mũnene. Jehova nĩ andathimĩte na njĩra nene gũkĩra ũrĩa ingĩerĩgĩrĩire.—Thab. 37:4.