Hihi nĩ Ũkoragwo “Wĩhaarĩirie Gwathĩka”?

1. Nĩ kĩĩ kĩngĩtũma tũritũhĩrũo nĩ gwathĩka?

HIHI rĩmwe nĩ ũritũhagĩrũo nĩ gwathĩka? Kũrĩ hĩndĩ Mũthamaki Daudi aaiguaga ũguo, nĩkĩo aahoire Ngai ũũ: “Arahũra thĩinĩ wakwa wendi wa gũgwathĩkagĩra.” (Thab. 51:12) Daudi nĩ eendete Jehova. O na kũrĩ ũguo, rĩmwe nĩ aaritũhagĩrũo nĩ gwathĩka, na o na ithuĩ rĩmwe nĩ tũiguaga ũguo. Nĩkĩ? Ũndũ wa mbere, tũciaragwo tũrĩ na mwerekera wa kwaga gwathĩka. Wa kerĩ, Shaitani nĩ ageragia mũno gũtũma tũremere Jehova o take. (2 Kor. 11:3) Wa gatatũ, tũthiũrũrũkĩirio nĩ andũ marĩ na mwerekera wa ũremi, o guo “roho ũrĩa rĩu ũrutaga wĩra thĩinĩ wa ariũ arĩa matarĩ athĩki.” (Ef. 2:2) No mũhaka twĩrutanĩrie kũregana na mwerekera wa kwĩhia o hamwe na hatĩka iria Mũcukani na thĩ ĩno matũrehagĩra nĩguo twage gwathĩka. Ningĩ no mũhaka twĩrutanagĩrie gwathĩkĩra Jehova o hamwe na andũ arĩa aamũrĩte matũtongoragie.

2. Gũkorũo ‘twĩhaarĩirie gwathĩka’ nĩ kuuga atĩa? (Jakubu 3:17)

² Thoma Jakubu 3:17. Jakubu aatongoririo nĩ roho kuuga atĩ andũ ogĩ nĩ ‘makoragwo mehaarĩirie gwathĩka.’ Ũguo nĩ kuuga atĩa? Nĩ kuuga twagĩrĩirũo gũkorũo na wendi mũnene wa gwathĩkĩra andũ arĩa Jehova aheete ũnene na gĩkĩro kĩna. O na kũrĩ ũguo, Jehova nderĩgagĩrĩra twathĩkĩre mũndũ ũratwĩra twagarare maathani make.—Atũm. 4:​18-20.

3. Jehova onaga ũrĩ ũndũ wa bata nĩkĩ harĩ ithuĩ gwathĩkĩra arĩa marĩ na ũnene igũrũ ritũ?

³ No tuone ũrĩ ũndũ mũhũthũ gwathĩkĩra Jehova gũkĩra gwathĩkĩra andũ. Gĩtũmi nĩ tondũ hingo ciothe Jehova aheanaga ũtongoria mũkinyanĩru. (Thab. 19:7) No andũ arĩa maheetwo ũigĩrĩrĩki wa gũtũtongoria ti akinyanĩru. O na kũrĩ ũguo, Ithe witũ wa igũrũ nĩ aheete aciari, anene a thirikari, na athuri a kĩũngano ũnene na gĩkĩro kĩna. (Thim. 6:20; 1 Thes. 5:12; 1 Pet. 2:​13, 14) Kwoguo rĩrĩa twamathĩkĩra, tũkoragwo tũgĩathĩkĩra Jehova. Rekei twarĩrĩrie ũrĩa tũngĩathĩkĩra andũ arĩa Jehova aheete ũnene, o na gũtuĩka rĩmwe no tũritũhĩrũo kũrũmĩrĩra ũtongoria ũrĩa maratũhe.

ATHĨKAGĨRA ACIARI AKU

4. Andũ aingĩ ethĩ magaga gwathĩkĩra aciari ao nĩkĩ?

⁴ Andũ ethĩ mathiũrũrũkĩirio nĩ andũ a riika rĩao arĩa “matathĩkagĩra aciari.” (2 Tim. 3:1, 2) Aingĩ ao magaga gwathĩka nĩkĩ? Amwe monaga aciari ao ta me na ũhinga tondũ mameraga meke maũndũ marĩa o matareka. Angĩ nao monaga ũtaaro wa aciari ao ũrĩ mũhĩtũke nĩ mahinda, ũrĩ mũritũ kũrũmĩrĩra, kana ũrĩ wa kũmahinyĩrĩria. Angĩkorũo ũrĩ mũndũ mwĩthĩ-rĩ, hihi nĩ ũiguaga ũguo? Andũ aingĩ ethĩ monaga arĩ ũritũ kũrũmĩrĩra watho ũyũ wa Jehova: “Athĩkagĩrai aciari anyu mũrĩ na ũiguano na Mwathani, nĩ gũkorũo ũndũ ũcio nĩ wa ũthingu.” (Ef. 6:1) Nĩ kĩĩ kĩngĩgũteithia gwĩka ũguo?

5. Nĩ kĩĩ kĩngĩtũma tuuge Jesu nĩ aaigire kĩonereria kĩrĩa kĩega biũ harĩ gwathĩkĩra aciari? (Luka 2:​46-52)

⁵ No wĩrute kuumana na Jesu, o we kĩonereria kĩrĩa kĩega biũ kĩa wathĩki. (1 Pet. 2:​21-24) Aarĩ mũndũ mũkinyanĩru, no aciari ake matiarĩ akinyanĩru. Ĩndĩ Jesu nĩ aatĩaga aciari ake o na rĩrĩa mahĩtĩtie kana mamũtuĩra ũrĩa gũtarĩ. (Tham. 20:12) Ta wĩcirie ũrĩa gwathiire rĩrĩa Jesu aarĩ na mĩaka 12. (Thoma Luka 2:​46-52.) Rĩrĩa maacokaga mũciĩ kuuma Jerusalemu, aciari ake nĩ maamũtigire kuo. Jusufu na Mariamu nĩo maabatiĩ gũtigĩrĩra atĩ ciana ciao ciothe irĩ hamwe nao magĩcoka mũciĩ kuuma gĩathĩ-inĩ gĩa Pasaka. Mũthia-inĩ rĩrĩa Jusufu na Mariamu moonire Jesu, Mariamu oonanirie ta Jesu arĩ we watũma matangĩke makĩmũcaria. Jesu nĩ angĩameerire atĩ nĩ mamũtuĩra ũrĩa gũtarĩ. Handũ ha ũguo, aacokeirie aciari ake na ciugo hũthũ irĩ na gĩtĩo. No Jusufu na Mariamu “matiataũkĩirũo nĩ ũrĩa aameerire.” O na kũrĩ ũguo, Jesu no ‘aathiire na mbere kũmaathĩkĩra.’

6-7. Nĩ kĩĩ kĩngĩteithia andũ ethĩ gwathĩkĩra aciari ao?

⁶ Andũ ethĩ, hihi rĩmwe nĩ mũiguaga mũkĩritũhĩrũo gwathĩkĩra aciari anyu rĩrĩa mahĩtĩtie kana mamũtuĩra ũrĩa gũtarĩ? Nĩ kĩĩ kĩngĩmũteithia? Ũndũ wa mbere nĩ gwĩciria ũrĩa Jehova aiguaga. Bibilia yugaga atĩ rĩrĩa wathĩkĩra aciari aku, “ũndũ ũcio nĩ ũkenagia Mwathani.” (Kol. 3:20) Jehova nĩ oĩ atĩ rĩmwe na rĩmwe aciari aku no mage gũtaũkĩrũo nĩwe kana makũigĩre mawatho maritũ kũrũmĩrĩra. No ũngĩtua itua rĩa kũmaathĩkĩra, nĩ ũrĩtũmaga Jehova akene.

⁷ Ũndũ wa kerĩ nĩ gwĩciria ũrĩa aciari maiguaga. Ũngĩathĩkĩra aciari aku, nĩ ũtũmaga makene na makwĩhoke o na makĩria. (Thim. 23:​22-25) Na no kũhoteke mũgĩe na ũrata wa hakuhĩ. Mũrũ wa Ithe witũ ũmwe wĩtagwo Alexandre kuuma Belgium aaugire, “Rĩrĩa ndambĩrĩirie gwathĩkĩra aciari akwa, ũrata wakwa hamwe nao nĩ wacenjirie. Ũkĩrũma makĩria na gĩkeno gitũ gĩkĩongerereka.”b Ũndũ wa gatatũ nĩ gwĩciria ũrĩa gwathĩka ihinda-inĩ rĩrĩ kũngĩgũteithia thutha-inĩ. Paulo, ũrĩa ũikaraga Brazil aaugire, “Kwĩruta gwathĩkĩra aciari akwa nĩ kũndeithĩtie gwathĩkĩra Jehova na andũ angĩ arĩa aigĩte matongoragie maũndũ.” Kiugo kĩa Ngai nĩ kĩheanaga gĩtũmi kĩega gĩa gwathĩkĩra aciari aku. Kiugaga: “Nĩguo maũndũ maku mathiĩ wega na ũtũũre ihinda iraya thĩinĩ wa thĩ.”—Ef. 6:​2, 3.

8. Andũ aingĩ ethĩ mathuuraga gwathĩkĩra aciari ao nĩkĩ?

⁸ Andũ aingĩ ethĩ nĩ meyoneire maumĩrĩro mega ma gwathĩka. Luiza, ũrĩa o nake uumĩte Brazil, kĩambĩrĩria-inĩ ndaataũkagĩrũo kĩrĩa gĩatũmaga agirio gũkorũo na thimũ. Ũndũ ũcio nĩ wamũritũhagĩra tondũ andũ aingĩ a riika rĩake maarĩ na thimũ. No nĩ aacokire akĩona atĩ aciari ake nĩ kũmũgitĩra maamũgitagĩra. Nĩ amenyaga atĩ gwathĩkĩra ũtaaro wa aciari ake ti kũmũima kũmũimaga wĩyathi, ĩndĩ nĩ kũmũgitĩra kũmũgitagĩra. Mwarĩ wa Ithe witũ ũngĩ mwĩthĩ wĩtagwo Elizabeth kuuma Amerika (US), rĩmwe nĩ aritũhagĩrũo gwathĩkĩra aciari ake. Aaugire ũũ: “Rĩrĩa ndaga gũtaũkĩrũo wega kĩrĩa kĩratũma aciari akwa manjigĩre watho mũna, nĩ ndĩririkanagia ũhoro wa mawatho mao ndanarũmĩrĩra na makangitĩra.” Nake Monica ũrĩa ũikaraga Armenia, aaugire atĩ hingo ciothe rĩrĩa athĩkĩra aciari ake, maũndũ nĩ mathiaga wega gũkĩra rĩrĩa aga kũmathĩkĩra.

ATHĨKAGĨRA “ATHANI ARĨA ANENE”

9. Andũ aingĩ maiguaga atĩa igũrũ rĩgiĩ gwathĩkĩra mawatho ma thirikari?

⁹ Andũ aingĩ nĩ metĩkagĩra atĩ nĩ tũrabatara thirikari na atĩ nĩ tũbatiĩ gwathĩkĩra mawatho mamwe maigĩtwo nĩ “athani [acio] anene.” (Rom. 13:1) No ningĩ andũ acio no maage gwathĩkĩra watho ũrĩa marona ta ũtarĩ wa kĩhooto kana ta ũramahinyĩrĩria. Kwa ngerekano, ta wĩcirie ũhoro wĩgiĩ kũrĩha magooti. Ũthuthuria ũmwe woonanirie atĩ andũ gĩcunjĩ kĩa 25 harĩ 100 bũrũri-inĩ ũmwe wa Europe metĩkĩtie atĩ nĩ ũndũ mwagĩrĩru kwaga kũrĩha magooti marĩa mũndũ arona makĩmũhinyĩrĩria. Na nĩkĩo thĩinĩ wa bũrũri ũcio, andũ marĩhaga gĩcunjĩ ta kĩa 65 harĩ 100 kĩa magooti marĩa thirikari yagĩrĩire kũrĩhwo.

10. Nĩ kĩĩ gĩtũmaga twathĩkĩre nginya mawatho marĩa mataratũkenia?

¹⁰ Bibilia nĩ yonanagia atĩ thirikari cia andũ nĩ irehaga mathĩna, igakorũo irĩ rungu rwa ũtongoria wa Shaitani, na atĩ ica ikuhĩ nĩ ikũniinwo. (Thab. 110:5, 6; Koh. 8:9; Luk. 4:5, 6) No ningĩ nĩ ĩtwĩraga atĩ “mũndũ o wothe ũkararagia wathani ũcio akoragwo akĩregana na mũbango wa Ngai.” Kwa ihinda rĩrĩ, Jehova nĩ etĩkĩrĩtie thirikari icio ciathane nĩgetha maũndũ mekĩke na mũbango na erĩgagĩrĩra tũciathĩkĩre. Kwoguo no mũhaka tũheage “andũ othe kĩrĩa kĩmagĩrĩire,” ta kũmarĩha magooti, kũmahe gĩtĩo, na kũmaathĩkĩra. (Rom. 13:1-7) No tuone watho mũna ta ũtarĩ mwagĩrĩru, ũtarĩ wa kĩhooto, kana ta ũgũtũhinyĩrĩria twawathĩkĩra. No nĩ twathĩkagĩra anene acio tondũ nĩ Jehova ũtwĩrĩte twĩke ũguo, o tiga rĩrĩa matwĩra tuune mawatho make.—Atũm. 5:29.

11-12. O ta ũrĩa Luka 2:​1-6 yonanĩtie-rĩ, nĩ atĩa Jusufu na Mariamu meekire nĩgetha mathĩkĩre watho ũtaarĩ mũhũthũ harĩ o, na ũndũ ũcio warĩ na maumĩrĩro marĩkũ? (Ningĩ rora mbica.)

¹¹ No twĩrute na kĩonereria kĩa Jusufu na Mariamu arĩa meehaarĩirie gwathĩkĩra athani arĩa anene o na rĩrĩa ũtaarĩ ũndũ mũhũthũ gwĩka ũguo. (Thoma Luka 2:​1-6.) Mariamu arĩ na nda ta ya mĩeri kenda, wathĩki wao na Jusufu nĩ wageririo. Augusto, mũtongoria wa thirikari ya Roma, nĩ aathanire atĩ andũ makeyandĩkithie. Jusufu na Mariamu maabataraga gũthiĩ Bethilehemu, rũgendo rwa ta kilomita 150 rũrĩa rwarĩ na mĩambato na mĩikũrũko mĩingĩ. Rũgendo rũu rũtingĩarĩ rũhũthũ, makĩria harĩ Mariamu. No nginya akorũo nĩ maatangĩkagĩra ũhoro wĩgiĩ ũgitĩri wa Mariamu na kaana kau aakuuĩte. Kwahoteka nĩ meeyũragia kũngĩthiĩ atĩa Mariamu angĩnyitwo nĩ ruo rwa kũgĩa mwana marĩ njĩra-inĩ. No nginya akorũo nĩ maatangĩkagĩra ũgitĩri wa mwana ũcio tondũ nĩ maamenyaga nĩwe warĩ Mesia ũrĩa weranĩirũo. Hihi nĩ mangĩonire maũndũ macio marĩ kĩĩgwatio gĩa kwaga gwathĩkĩra thirikari?

¹² Jusufu na Mariamu matiarekire ũndũ o na ũmwe wa macio ũtũme mage gwathĩkĩra watho ũcio. Jehova nĩ aarathimire wathĩki wao. Mariamu nĩ aahotire gũkinya Bethilehemu o wega, na akĩgĩa mwana, na ũndũ ũcio ũgĩteithĩrĩria harĩ kũhinga kwa ũrathi wa Bibilia!—Mik. 5:2.

13. Wathĩki witũ ũngĩhutia aarĩ na ariũ a Ithe witũ atĩa?

¹³ Rĩrĩa twathĩkĩra athani arĩa anene, nĩ tũgunĩkaga, na o na andũ angĩ makagunĩka. Na njĩra ĩrĩkũ? Ũndũ ũmwe nĩ atĩ, nĩ twĩthemaga kũherithio nĩ ũndũ wa kwaga gwathĩkĩra watho wa thirikari. (Rom. 13:4) Ningĩ rĩrĩa twathĩka nĩ tũtũmaga thirikari ĩkorũo na mawoni mega kwerekera Aira a Jehova othe. Kwa ngerekano, mĩaka mĩingĩ mĩthiru bũrũri-inĩ wa Nigeria, thigari nĩ ciaingĩrire Nyũmba-inĩ ĩmwe ya Ũthamaki mũcemanio ũgĩthiĩ na mbere, igĩcaria andũ arĩa maarũrũnganaga makĩregana na ũhoro wĩgiĩ kũrĩha igooti. No ũrĩa warũgamĩrĩire thigari icio agĩciĩra ciume, akiuga: “Aira a Jehova matiagaga kũrĩha igooti.” Rĩrĩa rĩothe wathĩkĩra watho, no ũthondekere andũ a Jehova rĩĩtwa, na mũthenya ũmwe ũndũ ũcio no ũgitĩre aarĩ na ariũ a Ithe witũ.—Mat. 5:16.

14. Nĩ kĩĩ gĩateithirie mwarĩ wa Ithe witũ ũmwe gũkorũo ‘ehaarĩirie gwathĩkĩra’ athani arĩa anene?

¹⁴ No ti hingo ciothe tũngĩigua tũkĩenda gwathĩkĩra athani arĩa anene. Mwarĩ wa Ithe witũ ũmwe wĩtagwo Joanna kuuma Amerika (US) aaugire ũũ: “Nĩ ndaritũhagĩrũo mũno gwathĩkĩra thirikari tondũ kũrĩ andũ amwe a famĩlĩ itũ meekirũo maũndũ matarĩ ma kĩhooto nĩ anene a thirikari.” No Joanna nĩ eekire maũndũ maigana ũna marĩa maamũteithirie gũcenjia mwĩcirĩrie wake. Ũndũ wa mbere, nĩ aatigire gũthomaga maũndũ thĩinĩ wa nenda cia ũkinyanĩria marĩa maatũmaga akorũo na mawoni matagĩrĩire kwerekera thirikari. (Thim. 20:3) Wa kerĩ, nĩ aahoire Jehova amũteithie kũmwĩhoka handũ ha kwĩrĩgĩrĩra thirikari ĩcenjie. (Thab. 9:9, 10) Wa gatatũ, nĩ aathomire icunjĩ mabuku-inĩ maitũ iria ciaragĩrĩria ũhoro wĩgiĩ kwaga kũnyita mbaru mwena o wothe. (Joh. 17:16) Rĩu Joanna augaga atĩ gũtĩa na gwathĩkĩra thirikari nĩ gũtũmĩte agĩe na “thayũ mũingĩ ũndũ atangĩhota gũtaarĩria.”

ATHĨKAGĨRA ŨTONGORIA WA ITHONDEKA RĨA JEHOVA

15. Nĩ kĩĩ kĩngĩtũma tũritũhĩrũo nĩ gwathĩkĩra ũtongoria kuuma kũrĩ ithondeka rĩa Jehova?

¹⁵ Jehova atwĩrĩte ‘twathĩkagĩre arĩa matongoragia’ kĩũngano-inĩ. (Ahib. 13:17) O na gũtuĩka Mũtongoria witũ Jesu nĩ mũkinyanĩru, arĩa ahũthagĩra matongorie maũndũ gũkũ thĩ ti akinyanĩru. No tũritũhĩrũo kũmaathĩkĩra, makĩria rĩrĩa matwĩra twĩke ũndũ tũtarenda gwĩka. Harĩ hĩndĩ mũtũmwo Petero aaritũhĩirũo nĩ gwathĩka. Rĩrĩa mũraika aamwĩrire arĩe nyamũ iria cioonagwo itarĩ theru kũringana na Watho wa Musa, Petero nĩ aaregire gũcirĩa—na ti riita rĩmwe, ĩndĩ nĩ maita matatũ! (Atũm. 10:​9-16) Aaregire nĩkĩ? Nĩ aaritũhĩirũo kũrũmĩrĩra ũtongoria ũcio mwerũ tondũ warĩ ngũrani na ũrĩa aamenyerete gwĩka. Angĩkorũo Petero nĩ aaritũhĩirũo gwathĩkĩra ũtongoria kuuma kũrĩ mũraika mũkinyanĩru-rĩ, na githĩ ithuĩ to tũkĩritũhĩrũo o na makĩria gwathĩkĩra ũtongoria kuuma kũrĩ andũ matarĩ akinyanĩru?

16. Mũtũmwo Paulo eekire atĩa o na gũtuĩka nĩ angĩonire ũtongoria ũrĩa aaheetwo ta ũtarĩ mwagĩrĩru? (Atũmwo 21:​23, 24, 26)

¹⁶ Mũtũmwo Paulo nĩ ‘eehaarĩirie gwathĩka,’ o na rĩrĩa aaheirũo ũtongoria angĩonire ũtarĩ mwagĩrĩru. Akristiano Ayahudi nĩ maaiguĩte mũhuhu atĩ Paulo nĩ arahunjĩria andũ “maregane na Watho wa Musa” na kwoguo akagĩra Watho ũcio gĩtĩo. (Atũm. 21:21) Athuri Akristiano thĩinĩ wa Jerusalemu nĩ meerire Paulo athiĩ na arũme ana thĩinĩ wa hekarũ etherie, nĩgetha onanie atĩ nĩ arũmagĩrĩra Watho wa Musa. No Paulo nĩ aamenyaga atĩ Akristiano matiarĩ rungu rwa Watho ũcio, na atĩ hatirĩ ũndũ mũũru eekĩte. O na kũrĩ ũguo, Paulo nĩ aathĩkire. “Mũthenya ũrĩa warũmĩrĩire Paulo akĩoya arũme acio na agĩĩtheria kũringana na watho marĩ hamwe nao.” (Thoma Atũmwo 21:​23, 24, 26.) Wathĩki wa Paulo nĩ wateithirie ariũ a Ithe witũ gũtũũria ũrũmwe.—Rom. 14:19, 21.

17. Ũreruta atĩa kuumana na kĩonereria kĩa Stephanie?

¹⁷ Mwarĩ wa Ithe witũ wĩtagwo Stephanie nĩ aaritũhĩirũo gwathĩkĩra itua rĩatuĩtwo nĩ ariũ a Ithe witũ arĩa mehokeirũo maũndũ bũrũri-inĩ wao. Marĩ na mũthuri wake nĩ maakenagĩra gũtungata gĩkundi-inĩ kĩa rũthiomi rũngĩ. Thutha ũcio wabici ya rũhonge nĩ yaniinire gĩkundi kĩu, na Stephanie na mũthuri wake makĩrũo macoke kĩũngano-inĩ kĩa rũthiomi rwao. Stephanie aaugire ũũ: “Ũndũ ũcio ndwangenirie o na hanini. Ndioonaga ta kĩũngano kĩa rũthiomi rwitũ kĩarĩ na ũbataro mũnene.” O na kũrĩ ũguo, nĩ aarũmĩrĩire ũtongoria ũcio. Aaugire, “Thutha wa ihinda nĩ ndonire atĩ itua rĩu rĩa ariũ a Ithe witũ rĩarĩ rĩa ũũgĩ. Nĩ tũtuĩkĩte aciari a kĩĩroho harĩ andũ maigana ũna thĩinĩ wa kĩũngano gitũ arĩa matarĩ na andũ angĩ a famĩlĩ yao thĩinĩ wa ũhoro wa ma. Rĩu nĩ ndĩreruta na mwarĩ wa Ithe witũ wahwererekeire kĩĩroho. Ningĩ rĩu nĩ ngoragwo na mahinda maingaingĩ ma wĩruti wakwa kĩũmbe.” Aacokire akiuga, “Ndĩ na thamiri theru nĩ kũmenya atĩ nĩ njĩkĩte ũrĩa wothe ingĩhota nĩguo njathĩke.”

18. Tũgunĩkaga atĩa nĩ ũndũ wa gwathĩka?

¹⁸ No twĩrute gwathĩka. Jesu “eerutire wathĩki kuumana na maũndũ marĩa aanyamarĩkire nĩmo,” no ti rĩrĩa maũndũ maarĩ mega. (Ahib. 5:8) O ta Jesu, o na ithuĩ kaingĩ twĩrutaga gwathĩka rĩrĩa tũragerera maũndũ maritũ. Kwa ngerekano, hihi nĩ waritũhĩirũo gwathĩka rĩrĩa twerirũo tũtigũcoka gũcemania Nyũmba-inĩ cia Ũthamaki na kũhunjia nyũmba kwa nyũmba hĩndĩ ya kĩngʼũki gĩa COVID-19? Ma nĩ atĩ, gwathĩka nĩ gwakũgitĩrire, gũgĩtũma kĩũngano gĩtũũrie ũrũmwe, na ũgĩkenia Jehova. Ithuothe rĩu nĩ twĩhaarĩirie gũgaathĩkĩra ũtongoria o wothe tũkaaheo hĩndĩ ya thĩna ũrĩa mũnene. Gwĩka ũguo no gũtũme tũkaahonokia mĩoyo itũ!—Ayub. 36:11.

19. Wee ũngĩenda gũkoragwo ũrĩ mwathĩki nĩkĩ?

¹⁹ Nĩ tweruta atĩ wathĩki nĩ ũtũmaga tũgĩe na irathimo nyingĩ. No gĩtũmi kĩrĩa kĩnene gĩtũmaga twathĩkĩre Jehova nĩ tondũ nĩ tũmwendete na nĩ twendaga kũmũkenia. (1 Joh. 5:3) Tũtingĩhota kũrĩha Jehova nĩ ũndũ wa maũndũ marĩa mothe atwĩkĩire. (Thab. 116:12) Ĩndĩ no tũhote kũmwathĩkĩra o hamwe na arĩa matũtongoragia. Rĩrĩa twathĩka tuonanagia atĩ tũrĩ ogĩ, na andũ ogĩ nĩ makenagia ngoro ya Jehova.—Thim. 27:11.