1924—Mĩaka Igana Rĩmwe Mĩthiru

KŨHUNJIA KŨGERERA REDIO

Kwa ihinda rĩa makĩria ma mwaka ũmwe, ariũ a Ithe witũ a Betheli nĩ maakoretwo magĩaka ceceni ya redio ya WBBR Gĩcigĩrĩra-inĩ gĩa Staten taũni-inĩ ya New York. Thutha wa gũtheria kĩwanja kĩu gĩaakagwo, nĩ maakire nyũmba ĩmwe nene ya gũikarũo nĩ aruti a wĩra, na nyũmba ĩngĩ ya kũhũthĩrũo na ũmemerekia. Rĩrĩa maarĩkirie gwaka, ariũ a Ithe witũ nĩ maarehire indo iria ciabataranagia nĩguo mambĩrĩrie ũmemerekia. No harĩ mathĩna matiganĩte maabataraga kũhiũrania namo.

Ndwarĩ ũndũ mũhũthũ kũnyitithania waya cia aerial gĩkĩngĩ-inĩ kĩrĩa kĩarĩ kĩraihu. Gĩkĩngĩ kĩu kĩrĩa kĩarĩ na ũraihu wa mita 91 (fiti 300) kĩabataraga kũnyitĩrĩrũo na ikĩngĩ igĩrĩ cia ũraihu wa mita 61 (fiti 200). Riita rĩa mbere maacuuria waya icio itiarutire wĩra. No mũthia-inĩ kũgerera ũteithio wa Jehova, nĩ ciarutire wĩra. Mũrũ wa Ithe witũ ũmwe wetagwo Calvin Prosser, ũrĩa wateithĩrĩirie wĩra-inĩ ũcio aaugire: “Korũo riita rĩa mbere nĩ twahotire gũcuuria waya icio ũrĩa kwagĩrĩire, nĩ tũngĩegaathĩrĩirie tuone ta twahota kũhingia ũndũ ũcio na hinya witũ.” Ariũ a Ithe witũ acio maacokereirie rũgooco kũrĩ Jehova. No kwarĩ o na mathĩna mangĩ.

Ũmemerekia wa redio warĩ ũndũ mwerũ, na ndwarĩ ũndũ mũhũthũ kũgũra indo iria ciabataranagia. No ariũ a Ithe witũ nĩ maahotire kuona macini ĩtaarĩ njerũ o kũu gũkuhĩ. Na handũ ha kũgũra maikoroboni, maahũthĩrire maikoroboni ya thimũ. Ũtukũ ũmwe mweri-inĩ wa Februarĩ, ariũ a Ithe witũ nĩ maageririe mone kana indo icio nĩ iraruta wĩra. Nĩ maabataraga ũndũ wa kũmemerekia, na kwoguo makĩina nyĩmbo cia Ũthamaki. Ũmwe wa ariũ a Ithe witũ acio, Ernest Lowe, nĩ aataarĩirie ũndũ wa mathekania ũrĩa wahaanĩkire mũthenya ũcio. Aaugire atĩ rĩrĩa maainaga, nĩ maahũũrĩirũo thimũ nĩ Njanji Rutherford,b ũrĩa wamaiguire makĩina redio-inĩ arĩ Brooklyn, kũrĩa kwarĩ kilomita ta 25 kuuma kũrĩa maainagĩra.

Mũrũ wa Ithe Witũ Rutherford aameerire ũũ: “Horiai inegene rĩu! Mũraiguĩka ta arĩ gũkaya mũrakaya!” Ariũ a Ithe witũ acio nĩ maaiguire maaconoka na makĩhoria macini ĩyo. No nĩ maamenyire atĩ ceceni yao ya redio rĩu nĩ ĩraruta wĩra, na nĩ meehaarĩirie kwambĩrĩria kũmemerekia.

Mweri-inĩ wa Februarĩ 24, 1924, rĩrĩa ceceni ĩyo ya redio yarugũragio, Mũrũ wa Ithe Witũ Rutherford aaugire atĩ ceceni ĩyo ĩngĩahũthĩrirũo kũruta wĩra ũrĩa twatigĩirũo nĩ Kristo, o we Mũthamaki witũ. Aaugire atĩ muoroto wa ceceni ĩyo “nĩ gũteithia andũ othe gũtaũkĩrũo nĩ Bibilia na mahinda marĩa tũratũũra.”

Ũmemerekia ũcio wa mbere warĩ na ũguni mũnene. Mĩaka 33 ĩrĩa yarũmĩrĩire, ceceni ya WBBR nĩ yahũthĩrirũo kũmemerekia ndũmĩrĩri ya andũ a Jehova.

MATIETIGAGĨRA KUMBŨRANIA ATONGORIA A NDINI

Mweri-inĩ wa Julaĩ 1924, Arutwo a Bibilia nĩ maathiire kĩgomano kĩrĩa kĩarĩ Columbus, Ohio. Arutwo acio maaumĩte kũndũ guothe thĩinĩ wa thĩ, na mĩario yarutirũo na rũthiomi rwa Kĩarabu, Gĩthũngũ, Kĩfaranja, Kĩnjĩrĩmani, Kĩngiriki, Kĩhungaria, Gĩitaliani, Kĩlithuania, Gĩpolish, Kĩrussia, thiomi cia Scandinavia, na Kĩukraini. Icunjĩ imwe cia programu nĩ ciamemerekirio kũgerera redio, na gũgĩkwo mĩbango nĩguo ngathĩti ya mohoro ya Ohio State Journal yandĩkagwo ũhoro wĩgiĩ kĩgomano kĩu mĩthenya ĩrĩa yothe gĩekirũo.

Mũthenya wa Aramithi, Julaĩ 24, andũ makĩria ma 5,000 arĩa mookĩte kĩgomano kĩu nĩ maanyitanĩire ũtungata-inĩ. Nĩ maaheanire mabuku hakuhĩ 30,000 na makĩambĩrĩria kwĩruta Bibilia na andũ ngiri nyingĩ. Ngathĩti ya The Watch Tower yaugire atĩ mũthenya ũcio “nĩguo warĩ wa gĩkeno makĩria kĩgomano-inĩ kĩu.”

Mũthenya wa Njumaa, Julaĩ 25, mĩario-inĩ ĩmwe ya Mũrũ wa Ithe Witũ Rutherford, nĩ aathomire arĩ na ũmĩrĩru ndũmĩrĩri yaumbũranagia atongoria a ndini ĩtekũhithĩrĩra. Aaugire atĩ atongoria a gĩũteti, a kĩndini, na a kĩbiacara nĩ maagiragĩrĩria andũ kwĩruta ũhoro wa ma wĩgiĩ Ũthamaki wa Ngai, ũrĩa Ngai akaahũthĩra kũrathima andũ. Makĩria ma ũguo, aaugire atĩ atongoria acio nĩ maahĩtĩtie tondũ nĩ maanyitaga mbaru Ngwatanĩro ya Mabũrũri na makauga atĩ nĩyo Ngai aahũthagĩra gwathana thĩinĩ wa thĩ. Arutwo a Bibilia nĩ mangĩabatarire ũmĩrĩru wa kũhunjĩria andũ ndũmĩrĩri ĩyo.

Thutha ũcio, gĩcunjĩ kĩmwe ngathĩti-nĩ ya The Watch Tower kĩaugire atĩ kĩgomano kĩu gĩekĩirũo Columbus nĩ gĩekĩrire hinya wĩtĩkio wa aarĩ na ariũ a Ithe witũ acio. Nĩ kĩamaheire ũmĩrĩru wa kũhunjia o na mangĩacemanirie na ũkararia ũhaana atĩa. Mũrũ wa Ithe Witũ Leo Claus, ũrĩa wathiĩte kĩgomano kĩu aaugire: “Thutha wa kũrĩkia kĩgomano kĩu, twaiguaga tũkĩhĩahĩa kũhunjia ndũmĩrĩri ĩyo gĩcigo-inĩ gitũ.”

Mweri-inĩ wa Oktomba, Arutwo a Bibilia nĩ maambĩrĩirie kũheana trakti ya Ecclesiastics Indicted, ĩrĩa yarĩ na ũhoro ũrĩa Mũrũ wa Ithe Witũ Rutherford aaugĩte wĩgiĩ atongoria a ndini. Gataũni-inĩ ka Cleveland, gĩcigo-inĩ kĩa Oklahoma, Frank Johnson nĩ aarĩkirie kũheana trakti gĩcigo-inĩ kĩrĩa aagaĩirũo na akĩbatara gweterera ndagĩka 20 nĩguo aarĩ na ariũ a Ithe witũ arĩa mookaga kũmuoya makinye. Ndangĩarũgamire handũ aroneka tondũ arũme a gataũni kau nĩ maamũcaragia nĩ ũndũ wa kũrakario nĩ wĩra wake wa kũhunjia. Kwoguo Mũrũ wa Ithe Witũ Johnson eehithire kanitha-inĩ ĩrĩa yarĩ hakuhĩ. Aingĩra aakorire gũtarĩ andũ, kwoguo agĩtiga kobĩ cia trakti ĩyo Bibilia-inĩ ya mũhunjia na itĩ-inĩ ciothe, agĩcoka akiuma na ihenya. Na tondũ haarĩ o na mahinda, nĩ aathiire kanitha ingĩ igĩrĩ na agĩka o ũguo.

Frank aacokire agĩthiĩ harĩa maarĩ macemanie na aarĩ na ariũ a Ithe witũ. Eehithire thutha wa kĩnyuĩro kĩa maguta akĩĩhũgaga arũme arĩa maamũcaragia. Arũme acio nĩ maahĩtũkire na ngaari hakuhĩ na harĩa aarĩ, no matiamuonire. Thutha wao kũhĩtũka, aarĩ na ariũ a Ithe witũ arĩa Frank eetereire, arĩa maakoretwo makĩhunjia kũu gũkuhĩ nĩ maakinyire, makĩmuoya na magĩthiĩ.

Mũrũ wa Ithe witũ ũmwe harĩ acio aaugire ũũ: “Tũkiuma gĩcigo-inĩ kĩu, nĩ twahĩtũkĩire hakuhĩ na kanitha icio ithatũ. Harĩ o kanitha, kwarĩ na andũ ta 50 maarũgamĩte hau nja. Amwe nĩ gũthoma maathomaga trakti ĩyo, nao angĩ maamĩnyitĩte makĩonia mũhunjia. Twaumire kuo o ihinda rĩrĩa rĩagĩrĩire! No nĩ twacokeirie Jehova ngatho nĩ ũndũ wa gũtũgitĩra na gũtũhe ũũgĩ wa kũhiũrania na thũ icio cia Ũthamaki wa Ngai.”

KŨHUNJIA NA ŨMĨRĨRU MABŨRŨRI-INĨ MANGĨ

O na mabũrũri-inĩ mangĩ, Arutwo a Bibilia nĩ maahunjirie marĩ na ũmĩrĩru. Gĩcigo-inĩ kĩa rũgongo kĩa Faranja, Józef Krett nĩ aahunjĩirie andũ a kuuma Poland arĩa maarutaga wĩra kware-inĩ. Nĩ aagaĩirũo kũruta mĩario ĩrĩ na kĩongo “Kũriũkio kwa Arĩa Makuĩte kwĩ Hakuhĩ.” Rĩrĩa andũ a taũni ĩyo maanyitirũo ũgeni moke mathikĩrĩrie mĩario ĩyo, mũhunjia wao nĩ aamakaanirie matigathiĩ. Mũkaana ũcio warĩ na maumĩrĩro ngũrani. Andũ makĩria ma 5,000 nĩ mookire gũthikĩrĩria mĩario ĩyo, o hamwe na mũhunjia ũcio! Mũrũ wa Ithe Witũ Krett nĩ aanyitire ũgeni mũhunjia ũcio hau mbere athiĩ atetere wĩtĩkio wake, no akĩrega. Krett nĩ aaheanire mabuku marĩa mothe aarĩ namo, na akĩona atĩ andũ acio aahunjĩirie maarĩ na nyota wa Kiugo kĩa Ngai.—Amos. 8:11.

Mũrũ wa Ithe witũ Claude Brown nĩ aathiire Afrika bũrũri-inĩ wa Gold Coast ũrĩa rĩu wĩtagwo Ghana, nĩguo akahunjie ũhoro ũrĩa mwega. Mĩario ĩrĩa aarutaga o hamwe na mabuku marĩa aaheanaga, nĩ ciatũmire ũhoro wa ma ũthereme na ihenya bũrũri-inĩ ũcio. Mwanake ũmwe wetagwo John Blankson ũrĩa wathomagĩra ũhoro wa ndawa, nĩ aathikĩrĩirie mĩario ĩmwe ya Mũrũ wa Ithe Witũ Brown. O rĩo akĩmenya nĩ ona ũhoro wa ma. John aaugire ũũ: “Nĩ ndakenirio mũno nĩ ũhoro ũcio wa ma, o na nĩ ndaragia ũhoro waguo kaingĩ na andũ cukuru-inĩ ĩrĩa ndaarĩ.”

Mũthenya ũmwe John nĩ aathiire kanitha wa Anglican nĩguo orie mũhunjia ciũria ciĩgiĩ Ũtatũ, tondũ nĩ aarĩkĩtie kũmenya wega atĩ ũrutani ũcio ndumanĩte na Maandĩko. Mũhunjia ũcio aamũingatire na akĩmwĩra ũũ aanĩrĩire: “Wee ndũrĩ Mũkristiano, wĩ mũrũmĩrĩri wa Shaitani. Uma ũthiĩ!”

Rĩrĩa John aacokire mũciĩ, nĩ aandĩkĩire mũhunjia ũcio marũa oke atetere ũrutani ũcio wa Ũtatũ mũingĩ-inĩ. Mũhunjia ũcio aamwĩrire athiĩ wabici-inĩ ya mwarimũ mũnene wa cukuru ĩrĩa John aathomagĩra, na mwarimũ ũcio akĩmũũria kana nĩ ma nĩ aandĩkĩire mũhunjia ũcio marũa.

John aamwĩrire: “Ĩĩ nĩ ndĩramwandĩkĩire.”

Mwarimũ ũcio akĩra John atĩ no mũhaka andĩkĩre mũhunjia ũcio marũa ma kũmũhoya mũhera. John aandĩkire ũũ:

“Mwarimũ aranjĩrire ngwandĩkĩre marũa ma gũkũhoya mũhera, na nĩ ndĩhaarĩirie gwĩka ũguo angĩkorũo nĩ ũgwĩtĩkĩra atĩ ũrutanaga morutani ma maheeni.”

Mwarimũ nĩ aamakire na akĩmũũria, “Blankson, ũũ nĩguo ũrenda kwandĩka?”

“Ĩĩ mwarimũ. Ũguo noguo ingĩandĩka.”

“Nĩ tũgũkũingata gũkũ wee! Ũngĩarĩria mũhunjia wa kanitha ya thirikari na njĩra ĩyo atĩa na wĩrĩgĩrĩre gũthiĩ na mbere gũkorũo cukuru ĩno?”

“No mwarimũ-rĩ, . . . rĩrĩa watũthomithia na twaga gũtaũkĩrũo nĩ handũ hana-rĩ, na githĩ tũtikũũragia ciũria?”

“Ĩĩ nĩguo.”

“Ũguo nĩguo kũrathiire. Mũhunjia ũcio nĩ kũhunjia arahunjagia, na niĩ ndĩramũria kĩũria. Angĩkorũo ndanahota kũnjokeria kĩũria-rĩ, nĩ kĩĩ kĩragĩtũma njĩrũo ndĩmũhoe mũhera?”

Blankson ndaingatirũo cukuru na gũtirĩ marũa aandĩkire ma kũhoya mũhera.

NĨ MEEHAARĨIRIE KŨRUTA WĨRA MAKĨRIA

Ngathĩti ya The Watch Tower yaugire ũũ ĩgĩtaarĩria wĩra ũrĩa wahingirio mwaka ũcio: “Hatarĩ nganja no twĩtĩkanie na ciugo ici cia Daudi: ‘Nĩ ũkũũhe hinya wa kũrũa.’ (Thaburi 18:39) Mwaka ũcio nĩ ũratwĩkĩrire ngoro mũno, tondũ nĩ tũreyoneire guoko kwa Mwathani . . . Ndungata ciake njĩhokeku . . . nĩ ikoretwo na gĩkeno ikĩhunjia ũhoro ũrĩa mwega.”

Mũthia-inĩ wa mwaka ũcio, ariũ a Ithe witũ nĩ maabangire gũthondeka ceceni ĩngĩ ya redio. Ceceni ĩyo yaakirũo taũni-inĩ ya Chicago, na yaheirũo rĩĩtwa WORD (KIUGO). Riita rĩrĩ maahũthĩrire macini ĩrĩ na hinya makĩria ũndũ ĩngĩahotithirie andũ aingĩ kũigua ndũmĩrĩri ya Ũthamaki, nginya kũndũ kũraihu ta bũrũri wa Canada.

Mwaka-inĩ wa 1925, Jehova nĩ aateithirie Arutwo a Bibilia kũgĩa na ũtaũku mwerũ wa Kũguũrĩrio mũrango wa 12. Ũtaũku ũcio nĩ wahĩngire andũ amwe. No aingĩ ao nĩ maakenire nĩ gũtaũkĩrũo wega nĩ maũndũ marĩa meekĩkĩte kũrĩa igũrũ na ũrĩa mahutagia andũ a Ngai gũkũ thĩ.