Mabuku na Maandĩko Marĩa Magwetetwo Thĩinĩ wa Kabuku ka Mũcemanio wa Ũtũũro na Ũtungata Witũ
JULAĨ 2-8
MŨTHITHŨ KUUMA KIUGO-INĨ KĨA NGAI | LUKA 6-7
“Heanaga Wĩyendeire”
(Luka 6:37) “Makĩria ma ũguo, tigai gũtuagĩra andũ arĩa angĩ, na gũtirĩ hĩndĩ mũgaatuĩrũo, na mũtige kũrutaga arĩa angĩ mahĩtia na gũtirĩ hĩndĩ mũkaarutwo mahĩtia. Ohanagĩrai na nĩ mũkoherũo.
Ũndũ wa kwĩruta thĩinĩ wa nwtsty wĩgiĩ Lu 6:37
Ohanagĩrai na nĩ mũkoherũo: Kana “Rekanagĩrai, na nĩ mũkarekerũo.” Kiugo gĩa Kĩngiriki kĩrĩa gĩtaũrĩtwo “kuohera” kiugĩte “kũrekereria; kũrekia; kuohora (kwa ngerekano, mũndũ wohetwo njera).” Ciugo iria irigicĩirie, rĩrĩa irahũthĩrũo harĩ gũtuĩra kana kũherithia, ikoragwo na rĩciria rĩa kũrekereria na kuohera, o na angĩkorũo mũndũ nĩ arabatara kũherithio.
w08 5/15 9-10 kĩb. 13-14
Mwĩkage Wega
13 Injiri ya Mathayo ĩgwetaga ciugo cia Jesu iria oigire ũũ: “Tigai gũtuagĩra andũ arĩa angĩ nĩguo Ngai ndakanamũtuĩre.” (Mat. 7:1) Kũringana na Luka, Jesu oigire ũũ: “Makĩria ma ũguo, tigai gũtuagĩra andũ arĩa angĩ, na gũtirĩ hĩndĩ mũgaatuĩrũo, na mũtige kũrutaga arĩa angĩ mahĩtia na gũtirĩ hĩndĩ mũkaarutwo mahĩtia. Ohanagĩrai na nĩ mũkoherũo.” (Luka 6:37) Thĩinĩ wa Karine ya mbere Afarisai matuagĩra arĩa angĩ ciira matarĩ na tha, na matekũrũmĩrĩra watho. Arĩa maathikagĩrĩria Jesu, na nĩ mekaga ũguo maabataraga ‘gũtiga gũtuanagĩra.’ Handũ ha ũguo, maabataraga ‘kuohanagĩra,’ ũguo nĩ kuuga kuohera mahĩtia ma andũ arĩa angĩ. Mũtũmwo Paulo nĩ aaheanire ũtaaro ta ũcio wĩgiĩ kuohanagĩra.
14 Arutwo a Jesu mangĩathire na mbere kuohanĩra, ũndũ ũcio nĩ ũngĩatũmire andũ arĩa angĩ nao makorũo na roho wa kuohanĩra. Jesu oigire, “Nĩ gũkorũo ituĩro rĩrĩa mũtuanagĩra narĩo, nĩrĩo mũgaatuĩrũo narĩo, na gĩthimi kĩrĩa mũthimagĩra andũ nakĩo, nĩkĩo marĩmũthimagĩra nakĩo.” (Mat. 7:2) Ũrĩa twĩkagĩra andũ arĩa angĩ nĩ ũndũ wa bata tondũ, kĩrĩa gĩothe mũndũ arahanda, kĩu nokĩo akaagetha.—Gal. 6:7.
(Luka 6:38) Mwĩmenyagĩriei kũheanaga, na andũ nĩ marĩmũheaga. Marĩmũitagĩrĩra mĩhuko-inĩ yanyu gĩthimi kĩega, gĩkindĩrĩtwo, gĩkainainio, na gĩkaiyũrĩrĩrio. Nĩ gũkorũo gĩthimi kĩrĩa mũthimagĩra andũ nakĩo, nĩkĩo marĩmũthimagĩra nakĩo.”
Ũndũ wa kwĩruta thĩinĩ wa nwtsty wĩgiĩ Lu 6:38
Mwĩmenyagĩriei kũheanaga: Kana ‘heanagai.’ Kũringana na kiugo gĩa Kĩngiriki kĩrĩa kĩhũthĩrĩtwo haha no gĩtaũrũo “kũheanaga” kĩrĩa kĩonanagia ũndũ ũrathiĩ na mbere.
(Luka 6:38) Mwĩmenyagĩriei kũheanaga, na andũ nĩ marĩmũheaga. Marĩmũitagĩrĩra mĩhuko-inĩ yanyu gĩthimi kĩega, gĩkindĩrĩtwo, gĩkainainio, na gĩkaiyũrĩrĩrio. Nĩ gũkorũo gĩthimi kĩrĩa mũthimagĩra andũ nakĩo, nĩkĩo marĩmũthimagĩra nakĩo.”
Ũndũ wa kwĩruta thĩinĩ wa nwtsty wĩgiĩ Lu 6:38
mĩhuko-inĩ yanyu: Kiugo gĩa Kĩngiriki kĩrĩa kiugĩte “gĩthũri-inĩ,” no kũhoteke haha kĩonanagia nguo ĩregerete ĩkũnjĩtwo na igũrũ yoheirũo njohero-inĩ na mũcibi ĩtarũmĩtio mũno na nguo ya nja. ‘Gũitĩrĩra mĩhuko-inĩ’ no kuonanie mũtugo warĩ na endia amwe wa kũihũrĩrĩria indo iria ciagũrũo nguo-inĩ ĩyo ngũnje.
Kũmaatha Maũndũ ma Bata Maandĩko-inĩ
(Luka 6:12, 13) Mũthenya ũmwe matukũ-inĩ macio, nĩ aathiire kĩrĩma-inĩ kũhoya, na akĩraara kuo ũtukũ mũgima akĩhoya Ngai. 13 Na rĩrĩa gwakĩire, agĩta arutwo ake na agĩthuura ikũmi na erĩ kuuma harĩ o, arĩa aacokire gwĩta atũmwo:
w07 8/1 6 kĩb. 1
Tũngĩhota Atĩa Gũkorũo Tũrĩ Andũ a Kĩĩroho?
Kaingĩ Jesu nĩ aahũthagĩra mahinda maingĩ akĩhoya. (Johana 17:1-26) Kwa ngerekano, mbere ya aathurĩte arũme 12 arĩa mangĩatuĩkire arutwo ake, Jesu “nĩ aathiire kĩrĩma-inĩ kũhoya, na akĩraara kuo ũtukũ mũgima akĩhoya Ngai.” (Luka 6:12) O na gũtuĩka to mũhaka tũhoe ũtukũ mũgima, arĩa marĩ na ũgima mwega wa kĩĩroho nĩ marũmagĩrĩra kĩonereria kĩa Jesu. Mbere ya gũtua matua maritũ ũtũũro-inĩ, nĩ moyaga ihinda kũhoya, magetha ũtongoria wa roho mũtheru nĩguo matue matua marĩa megũtũma makorũo mehandĩte wega kĩĩroho.
(Luka 7:35) No rĩrĩ, ũũgĩ ũmenyekaga ũrĩa ũtariĩ kũgerera ciana ciaguo ciothe.”
Ũndũ wa kwĩruta thĩinĩ wa nwtsty wĩgiĩ Lu 7:35
ciana ciaguo: Kana “Moimĩrĩro.” Haha ũũgĩ ũronanio ũrĩ ta mũndũ na ũrĩ na ciana. Thĩinĩ wa rĩandĩko rĩa Mat 11:19, ũũgĩ ũronanio ũrĩ na “ciĩko.” Ciana cia ũũgĩ, kana ciĩko, ũguo nĩ kuuga atĩ, ũira ũrĩa warutirũo nĩ Johana Mũbatithania na Jesu ũronania atĩ maũndũ marĩa maigĩrĩirũo maarĩ ma maheeni. Jesu nĩ ta eendaga kuuga ũũ: ‘Ta rora wone ciĩko na mĩthiĩre ya ũthingu, na nĩ ũkũmenya atĩ nĩ igenyo maratũigĩrĩra na ũira wao nĩ wa maheeni.’
Ũthomi wa Bibilia
(Luka 7:36-50) Nĩ kũrĩ Mũfarisai ũmwe wamwĩraga athiĩ gwake makarĩanĩre. Nĩ ũndũ ũcio agĩthiĩ kwa Mũfarisai ũcio nyũmba na agĩikara metha-inĩ. 37 Na rĩrĩ, mũtumia woĩkaine itũũra-inĩ rĩu atĩ aarĩ mwĩhia akĩmenya atĩ Jesu aikarĩte thĩ akĩrĩa kwa Mũfarisai ũcio, agĩthiĩ na cuba ya maguta manungi wega. 38 Agĩthiĩ thutha wa Jesu agĩturia maru magũrũ-inĩ make, akĩambĩrĩria kũrĩra akĩrekaga maithori make maitĩkĩre magũrũ ma Jesu, na akamagiria na njuĩrĩ yake. Ningĩ, akĩmũmumunya magũrũ na akĩmaitĩrĩria maguta macio manungi wega. 39 Rĩrĩa Mũfarisai ũcio wamũnyitĩte ũgeni onire ũguo, akĩĩra atĩrĩ: “Korũo mũndũ ũyũ kũna nĩ mũnabii, nĩ angĩramenya mũtumia ũyũ ũramũhutia nũ na nĩ wa mũthemba ũrĩkũ, atĩ nĩ mwĩhia.” 40 No Jesu akĩmũcokeria akĩmwĩra: “Simoni, nĩ harĩ ũndũ ngwenda gũkwĩra.” Nake akĩmwĩra: “Mũrutani, njĩĩra!” 41 “Nĩ kwarĩ andũ erĩ maarĩ na thiirĩ wa mũndũ ũngĩ; ũmwe aarĩ na thiirĩ wa dinari magana matano, no ũcio ũngĩ dinari mĩrongo ĩtano. 42 Maremwo kũmũrĩha thiirĩ ũcio, akĩmarekera erĩ eyendeire. Nĩ ũndũ ũcio-rĩ, nĩ ũrĩkũ ũngĩenda mũndũ ũcio mũno?” 43 Simoni akĩmũcokeria akĩmwĩra: “Nguona ta arĩ ũcio warekeirũo thiirĩ mũnene.” Akĩmwĩra: “Nĩ watua wega.” 44 Agĩcoka akĩĩhũgũra akĩrora mũtumia ũcio akĩra Simoni atĩrĩ: “Nĩ ũrona mũtumia ũyũ? Nyingĩrire nyũmba gwaku; ndũnahe maĩ ma gwĩthamba magũrũ. Ĩndĩ mũtumia ũyũ athambia magũrũ makwa na maithori make na amagiria na njuĩrĩ yake. 45 Wee ndũnamumunya, no mũtumia ũyũ, kuuma hingo ĩrĩa nyingĩrire gũkũ, ndarĩ aratigithĩria kũmumunya magũrũ makwa. 46 Ndũnanjitĩrĩria maguta mũtwe, ĩndĩ mũtumia ũyũ nĩ aitĩrĩria magũrũ makwa maguta manungi wega. 47 Nĩ ũndũ ũcio ngũkwĩra atĩrĩ, o na gũtuĩka mehia make nĩ maingĩ, nĩ oherũo tondũ nĩ onania wendo mũnene. No ũrĩa wohagĩrũo mehia manini, onanagia wendo mũnini.” 48 Agĩcoka akĩra mũtumia ũcio atĩrĩ: “Nĩ woherũo mehia maku.” 49 Arĩa maaikarĩte metha-inĩ hamwe nake makĩambĩrĩria kũũrania: “Kaĩ mũndũ ũyũ arĩ ũ ũrohanĩra nginya mehia?” 50 No we akĩra mũtumia ũcio atĩrĩ: “Wĩtĩkio waku nĩ wakũhonokia; thiĩ na thayũ.”
JULAĨ 9-15
MŨTHITHŨ KUUMA KIUGO-INĨ KĨA NGAI | LUKA 8-9
“Nĩ Kĩĩ Kĩbataranagia Nĩguo Tũtuĩke Arũmĩrĩri a Jesu?”
(Luka 9:57, 58) Na rĩrĩa maarĩ barabara-inĩ magĩthiĩ, mũndũ ũmwe akĩmwĩra: “Nĩ ndĩkũrũmagĩrĩra kũrĩa guothe ũrĩthiaga.” 58 No Jesu akĩmwĩra atĩrĩ: “Mbwe nĩ irĩ imamo, nacio nyoni cia rĩera-inĩ nĩ irĩ itara, no Mũrũ wa mũndũ ndarĩ handũ ha kũigĩrĩra kĩongo gĩake.”
it-2 494
Itara
Na rĩrĩa mwandĩki-watho ũmwe eerire Jesu ũũ: “Mũrutani, nĩ ndĩkũrũmagĩrĩra kũrĩa guothe ũrĩthiaga,” Jesu aamũcokeirie ũũ: “Mbwe nĩ irĩ imamo, nacio nyoni cia rĩera-inĩ nĩ irĩ itara, no Mũrũ wa mũndũ ndarĩ handũ ha kũigĩrĩra kĩongo gĩake.” (Mat 8:19, 20; Lu 9:57, 58) Jesu eendaga kuuga atĩ nĩ getha mũndũ aagĩrĩre gũkorũo arĩ mũrũmĩrĩri wake no mũhaka aregane na rĩciria rĩrĩa rĩkoragwo na andũ aingĩ rĩa ũtũũro wa ikeno na erute kwĩhoka Jehova biũ. Ũtaaro ũcio nĩ wonanĩtio ihoya-inĩ rĩa kĩonereria rĩrĩa Jesu aarutire arutwo ake mahoyage ũũ: “Tũhe mũgate wa gũtũigana ũmũthĩ.” Ningĩ ongereire ũũ: “Na njĩra o ta ĩyo, gũtirĩ o na ũmwe wanyu ũtatigĩte indo ciake ciothe ũngĩtuĩka mũrutwo wakwa.”—Mat 6:11; Lu 14:33.
(Luka 9:59, 60) Agĩcoka akĩra ũngĩ: “Tuĩka mũrũmĩrĩri wakwa.” Mũndũ ũcio akiuga: “Mwathani, njĩtĩkĩria nyambe thiĩ ngathike baba.” 60 No we akĩmwĩra: “Reke akuũ mathike akuũ ao, ĩndĩ wee thiĩ ũkahunjie kũndũ guothe ũhoro wa Ũthamaki wa Ngai.”
Maũndũ ma kwĩruta thĩinĩ wa nwtsty megiĩ Lu 9:59, 60
ngathike baba: No kũhoteke ciugo icio ironania atĩ ithe wa mũndũ ũcio ndaakoretwo akua no oragia etĩkĩrio athiĩ akabange mathiko tu. Angĩkorũo nĩguo, gũtingĩahotekire mũndũ ũcio akorũo hau akĩaria na Jesu. Kũringana na ũndũire wa kũu, mũndũ wa famĩlĩ angĩakuire aathikagwo na ihenya mũthenya o ũcio. Kwoguo no kũhoteke ithe wa mũndũ ũcio aarĩ mũrũaru kana mũkũrũ, no ndaarĩ mũkuũ. Na Jesu ndangĩerire mũndũ ũcio atiganĩrie mũciari wake warĩ mũrũaru na wabataraga kũrũmbũiyo, kwoguo no kũhoteke nĩ kwarĩ na andũ angĩ a famĩlĩ yake arĩa mangĩamũrũmbũirie. (Mar 7:9-13) Nĩ ta mũndũ ũcio eendaga kuuga atĩ, ‘Ndigũkũrũmĩrĩra baba arĩ muoyo. Eterera nginya akue na ndĩmũthike.’ O na kũrĩ ũguo, Jesu nĩ onire atĩ mũndũ ũcio nĩ aateaga mweke wa kũiga Ũthamaki wa Ngai mbere ũtũũro-inĩ wake.—Lu 9:60, 62.
Reke akuũ mathike akuũ ao: O ta ũrĩa honanĩtio ũndũ-inĩ wa kwĩruta wĩgiĩ Lu 9:59, ithe wa mũndũ ũcio Jesu aaragia ũhoro wake no kũhoteke aarĩ mũrũaru na mũkũrũ no ndaakuĩte. Kwoguo Jesu eendaga kũrutana atĩ: ‘Reke arĩa makuĩte kĩĩroho mathike akuũ ao,’ ũguo nĩ kuuga, mũndũ ũcio aabataire kũreka andũ acio angĩ a famĩlĩ marũmbũiye ithe nginya akue nĩguo mabange mathiko. Mũndũ ũcio angĩarũmĩrĩire Jesu, angĩagĩire na mweke wa gũkagĩa na muoyo wa tene na tene handũ ha gũkorũo hamwe na andũ arĩa akuũ kĩĩroho mbere ya Ngai. Jesu akĩmũcokeria, aamuonirie atĩ, kũiga Ũthamaki wa Ngai mbere ũtũũro-inĩ na kũũhunjia nĩmo maũndũ marĩa ma bata nĩguo mũndũ atũũre eiguĩte kĩĩroho.
(Luka 9:61, 62) Nake ũngĩ akĩmwĩra: “Mwathani, nĩ ngũkũrũmĩrĩra, no amba ũnjĩtĩkĩrie ngoigĩre andũ a nyũmba yakwa ũhoro.” 62 Jesu akĩmwĩra atĩrĩ: “Gũtirĩ mũndũ ũnyitĩte mũraũ na akarora indo iria irĩ thutha wagĩrĩire thĩinĩ wa Ũthamaki wa Ngai.”
Mbica thĩinĩ wa nwtsty
Kũrĩma na mũraũ
Kaingĩ gwacimbagwo ihinda rĩa ũrugarĩ gũthira na mbura ya mbere kwambĩrĩria (Rora gĩcunjĩ gĩa 19 thĩinĩ wa kabuku ka Ũteithio wa Kũmenya Kiugo kĩa Ngai.) Mĩraũ ĩmwe yarĩ na gĩcunjĩ kĩa rũbaũ, kana cuma ĩcomokete, ĩnyitithanĩtio na mbaũ na yagũcagio nĩ ngʼombe ĩmwe kana nyingĩ. Thutha wa gũcimba, nĩ kwahandagwo. Thĩinĩ wa Maandĩko ma Kĩhibirania, wĩra wa gũcimba nĩ woĩkaine mũno na kaingĩ nĩ wahũthagĩrũo ngerekano-inĩ. (Ati 14:18; Isa 2:4; Je 4:3; Mik 4:3) Jesu nĩ aahũthagĩra maũndũ ma ũrĩmi ngerekano-inĩ ciake akĩrutana. Kwa ngerekano, nĩ aagwetire wĩra ũrĩa ũrutagwo hĩndĩ ya gũcimba agĩtĩtĩrithia bata wa mũndũ gũkorũo arĩ mũrũmĩrĩri wake na ngoro yothe. (Lu 9:62) Mũndũ ũrarĩma na mũraũ angĩhĩngĩcĩka akĩrĩma, angĩtema mĩtaro ĩtarĩ mĩrũngarũ. O ũndũ ũmwe na ũcio, mũrũmĩrĩri wa Kristo ũrĩa ũhĩngĩcagwo kana akarora na thutha rĩrĩa araruta wĩra ũrĩa ehokeirũo ndangĩagĩrĩra Ũthamaki-inĩ wa Ngai.
Tũũra Ũtungatagĩra Jehova na Ngoro Yaku Yothe
11Nĩguo tuone wega ũndũ ũrĩa tũngĩĩruta kuumana na ngerekano ĩyo nguhĩ ya Jesu, rekei tũmĩenjenjere hanini. Ta tua mũrĩmia wa mabuti arĩ mũgũnda erutanĩirie mũno. Ĩndĩ o akĩrĩmaga-rĩ, meciria make marĩ maũndũ-inĩ marĩa atigire mũciĩ, ta famĩlĩ yake, arata, irio, tũrwĩmbo, mĩtheko o na kĩĩruru kĩega. Akanyotera maũndũ macio. Thutha wa kũrĩma mbere ngʼima, mũndũ ũcio agakĩĩrirĩria mũno maũndũ macio makenagĩrũo ũtũũro-inĩ, nginya magatũma ehũgũre “arore na thutha.” O na gũtuĩka kũrĩ wĩra mũingĩ ũbatiĩ kũrutwo mũgũnda ũgĩkaahandwo, meciria ma mũruti ũcio wa wĩra makehera wĩra-inĩ wake, naguo ũgathiĩ ũũru. Hatarĩ nganja, mwathi wake no mũhaka arakario nĩ mũruti ũcio wa wĩra kwaga ũkirĩrĩria.
12 Rĩu ta wĩcirie ũndũ ũringaine na ũcio wa matukũ maya. Mũrĩmi ũcio ahaanaine na Mũkristiano ũroneka ta arathiĩ wega ĩndĩ arĩ ũgwati-inĩ kĩĩroho. Nĩguo tũhote kũringithania, nĩ tũhũre mbica ya mũrũ wa Ithe witũ wĩ kĩyo ũtungata-inĩ. O na gũtuĩka nĩ athiaga mĩcemanio na akahunjia-rĩ, harĩ maũndũ mamwe ma thĩ onaga me mega matamuumaga meciria-inĩ. Akamanyotera ngoro-inĩ. Macũngĩrĩro, thutha wa gũthiĩ na mbere na ũtungata wake mĩaka ĩigana ũna, akerirĩria indo imwe cia gũkũ thĩ nginya igatũma ehũgũre arore maũndũ marĩa aatigire “na thutha.” O na gũtuĩka wĩra no mũingĩ wa kũrutwo ũtungata-inĩ, akaaga ‘kũrũmia kiugo kĩa muoyo,’ namo maũndũ make ma gĩtheokrasi magathiĩ ũũru. (Afil. 2:16) No mũhaka Jehova, “Mwathani mwene magetha,” nĩ aiguithagio ũũru ngoro nĩ waagi ta ũcio wa ũkirĩrĩria.—Luk. 10:2.
13 Ũndũ ũrĩa tũreruta nĩ wĩyonanĩtie wega. Angĩkorũo nĩ tũnyitanagĩra tũtegũtĩrĩria maũndũ-inĩ marĩa matũmaga tũiganĩre, ta gũthiĩ mĩcemanio ya kĩũngano na kũhunjia, nĩ twĩkaga wega. No gũtungatĩra Jehova na ngoro yothe kũbataraga makĩria ma ũguo. (2 Maũ. 25:1, 2, 27) Mũkristiano angĩthiĩ na mbere kwenda maũndũ marĩa atigĩte “na thutha” ngoro-inĩ yake—ũguo nĩ kuuga, maũndũ mamwe ma thĩ—arĩ ũgwati-inĩ wa gũthũkia ũkuruhanu wake na Ngai. (Luk. 17:32) ‘Tũngĩthũũra ũndũ ũrĩa mũũru, naguo ũrĩa mwega tũũrũmagie,’ norĩo ‘tũngĩagĩrĩra gũtuĩka a ũthamaki wa Ngai.’ (Rom. 12:9; Luk. 9:62) Nĩ ũndũ ũcio, ithuothe twagĩrĩirũo gũtigĩrĩra atĩ hatirĩ kĩndũ gĩa thĩ ya Shaitani, kĩratũgiria tũrũmbũiye maũndũ ma Ũthamaki na ngoro yothe, o na kĩngĩkorũo gĩkĩoneka kĩrĩ kĩa bata kana kĩega atĩa.—2 Kor. 11:14; thoma Afilipi 3:13, 14.
Kũmaatha Maũndũ ma Bata Maandĩko-inĩ
(Luka 8:3) Joana mũtumia wa Husa ũrĩa warũgamagĩrĩra nyũmba ya Herode; Susana; na atumia angĩ aingĩ, arĩa maahũthagĩra indo ciao kũmatungatĩra.
Ũndũ wa kwĩruta thĩinĩ wa nwtsty wĩgiĩ Lu 8:3
kũmatungatĩra: Kana nĩ ‘mamateithagia (kũmahe kĩrĩa marabatara).’ Kiugo gĩa Kĩngiriki di·a·ko·neʹo no kiuge kũrũmbũiya mabataro ma kĩĩmwĩrĩ ma andũ arĩa angĩ na njĩra ya kũruga, kũihũra irio, na maũndũ mangĩ ta macio. Nĩ kĩhũthagĩrũo kĩrĩ na rĩciria rĩu thĩinĩ wa Lu 10:40 (‘kũhangʼĩra maũndũ’), Lu 12:37 (‘gũtungata’), Lu 17:8 (‘ũtungata’), na Atũ 6:2 (‘kũgaya irio’), ningĩ no kĩhũthĩrũo kuonania ũtungata ũngĩ o wothe ta ũcio mũndũ angĩruta. Haha kĩrataarĩria ũrĩa atumia arĩa magwetetwo thĩinĩ wa mũhari wa 2 na 3 maanyitire mbaru Jesu na arutwo ake, na makĩmateithia kũrĩkia wĩra ũrĩa mehokeirũo nĩ Ngai. Na njĩra ya gwĩka ũguo, atumia acio nĩ maagocithirie Ngai, ũrĩa wonanirie ngatho ciake na njĩra ya kwandĩkithia marĩĩtwa mao Bibilia-inĩ nĩ ũndũ wa ciĩko ciao cia tha na ũtugi nĩguo njiarũa ciothe ithomage. (Thi 19:17; Ahi 6:10) Kiugo o kĩu gĩa Kĩngiriki nĩ kĩhũthĩrĩtwo ũhoro-inĩ wĩgiĩ atumia thĩinĩ wa Mat 27:55; Mar 15:41.
(Luka 9:49, 50) Johana akĩmũcokeria akĩmwĩra: “Mũrutani, nĩ harĩ mũndũ tuonire akĩruta andũ ndaimono na rĩĩtwa rĩaku, na twageria kũmũkaania tondũ ndekũrũmanagĩrĩra na ithuĩ.” 50 No Jesu akĩmwĩra: “Mũtikagerie kũmũgiria, tondũ mũndũ o wothe ũtararegana na inyuĩ arĩ mwena wanyu.”
w08 3/15 31 kĩb. 2
Matemo Kuuma Ibuku-inĩ rĩa Luka
9:49, 50—Jesu aagire kũgiria mũndũ ũrĩa warutanaga ndaimono nĩkĩ o na gũtuĩka ndaarĩ mũrũmĩrĩri wake? Jesu aagire kũgiria mũndũ ũcio tondũ kĩũngano gĩa Gĩkristiano gĩtiambĩrĩirie hĩndĩ ĩyo. Kwoguo, to mũhaka mũndũ ũcio angĩarũmĩrĩire Jesu nĩguo onanie wĩtĩkio harĩ rĩĩtwa rĩa Jesu nĩguo aingate ndaimono.—Mariko 9:38-40.
Ũthomi wa Bibilia
(Luka 8:1-15) Kahinda kanini thutha ũcio, agĩthiĩ kuuma itũũra rĩmwe nginya rĩrĩa rĩngĩ na gĩcagi kĩmwe nginya kĩrĩa kĩngĩ akĩhunjagia ũhoro ũrĩa mwega wa Ũthamaki wa Ngai. Na arĩa Ikũmi na Erĩ maarĩ hamwe nake, 2 na atumia amwe arĩa maarutĩtwo ndaimono na makahonio mĩrimũ: Mariamu Mũmagidali, ũrĩa warutĩtwo ndaimono mũgwanja; 3 Joana mũtumia wa Husa ũrĩa warũgamagĩrĩra nyũmba ya Herode; Susana; na atumia angĩ aingĩ, arĩa maahũthagĩra indo ciao kũmatungatĩra. 4 Na rĩrĩa kĩrĩndĩ kĩnene gĩacemanĩtie, o hamwe na andũ arĩa maathiaga kũrĩ we moimĩte matũũra-inĩ matiganĩte, akĩmaarĩria na njĩra ya ngerekano akĩmeera: 5 “Mũhuri ũmwe nĩ aathiire kũhura mbeũ. Na rĩrĩa aahuraga, imwe ikĩgwa njĩra-inĩ na ikĩrangĩrĩrio thĩ, na nyoni cia rĩera-inĩ igĩũka igĩcirĩa. 6 Ingĩ ikĩgwa rũnyanjara-inĩ, na ciamera ikĩũma tondũ wa kwaga maĩ. 7 Ingĩ ikĩgwa mĩigua-inĩ, nayo mĩigua ĩyo ĩkĩneneha hamwe nacio, ĩgĩcihatĩka. 8 No ingĩ ikĩgwa tĩri-inĩ ũrĩa mwega, na ciamera, igĩciara ingĩ maita igana.” Arĩkia kuuga maũndũ macio, akĩanĩrĩra akiuga: “Mũndũ ũrĩa ũrĩ matũ ma kũigua nĩ aigue.” 9 No arutwo ake makĩmwĩra amataarĩrie ngerekano ĩyo. 10 Nake akĩmeera atĩrĩ: “Inyuĩ nĩ mwĩtĩkĩrĩtio gũtaũkĩrũo nĩ hitho cia Ũthamaki wa Ngai, no andũ acio angĩ maheagwo ũhoro na ngerekano, nĩ getha atĩ o na marora matikone, na maigua matigataũkĩrũo. 11 Rĩu-rĩ, ngerekano ĩyo yugĩte ũũ: Mbeũ nĩ kiugo kĩa Ngai. 12 Iria ciagũire njĩra-inĩ nĩ arĩa maiguaga kiugo, nake Mũcukani okaga agakĩeheria kuuma ngoro-inĩ ciao nĩguo matigetĩkie na mahonokio. 13 Iria ciagũire rũnyanjara-inĩ nĩ arĩa hĩndĩ ĩrĩa maigua kiugo, makĩamũkagĩra makenete, no matikoragwo na mĩri. Metĩkagia o kwa ihinda, no kwagĩa magerio makahĩngĩka. 14 Naho ha ũhoro wa iria ciagũire mĩigua-inĩ, nĩ arĩa maiguĩte kiugo, no nĩ ũndũ wa gũtahwo nĩ mĩhangʼo, ũtonga, na mĩago ya ũtũũro ũyũ, magatharara biũ na makaga maciaro. 15 Nacio iria ciagũire tĩri-inĩ ũrĩa mwega, nĩ arĩa thutha wa kũigua kiugo marĩ na ngoro njega, makĩigaga na magaciara maciaro marĩ na ũkirĩrĩria.
JULAĨ 16-22
MŨTHITHŨ KUUMA KIUGO-INĨ KĨA NGAI | LUKA 10-11
‘Ngerekano ya Mũsamaria’
(Luka 10:29-32) No mũndũ ũcio akĩenda kwĩyonania atĩ nĩ mũthingu, akĩũria Jesu: “Mũndũ wa itũũra ritũ kũna nũ?” Nake Jesu akĩmũcokeria akĩmwĩra: “Kwarĩ mũndũ waikũrũkaga oimĩte Jerusalemu erekeire Jeriko, akĩhobanĩrio nĩ atunyani, makĩmũtunya nguo, makĩmũhũũra, na magĩthiĩ, makĩmũtiga arĩ hakuhĩ gũkua. 31 Na gũgĩkinya atĩrĩ, mũthĩnjĩri-Ngai ũmwe nĩ aaikũrũkaga barabara-inĩ ĩyo, no rĩrĩa aamuonire, akĩhĩtũkĩra mũkĩra ũcio ũngĩ. 32 O nake Mũlawii, rĩrĩa aakinyire hau na akĩmuona, akĩhĩtũkĩra mũkĩra ũcio ũngĩ.
Mbica thĩinĩ wa nwtsty
Barabara ya Kuuma Jerusalemu Gũthiĩ Jeriko
Barabara (1) ĩrĩa yonanĩtio video-inĩ ĩyo nguhĩ, no kũhoteke nĩyo njĩra ya tene ĩrĩa yanyitithanĩtie itũũra rĩa Jerusalemu na Jeriko. Barabara ĩyo yarĩ ya kilomita makĩria ma 20 na yarĩ na ithioro na mũikũrũko wa kilomita 1 kuuma Jerusalemu gũthiĩ Jeriko. Nĩ gwakoragwo na atunyani aingĩ barabara-inĩ ĩyo ũũ atĩ nĩ kwaigagwo thigari nĩguo igitĩre arĩa maamĩgeragĩra. Barabara (2) ya Roma na Jeriko yarĩ harĩa barabara ya kuuma werũ-inĩ wa Judea yoimĩrĩire. Itũũra rĩa tene rĩa Jeriko (3) rĩarĩ hakuhĩ ta kilomita 2 kuuma taũni ya Roma.
w02 9/1 16-17 kĩb. 14-15
“Gũtirĩ Hĩndĩ Aaragia nao Hatarĩ Ngerekano”
14 Ũndũ wa kerĩ, ririkana ũhoro wa ngerekano ya Mũsamaria. Jesu aambĩrĩirie na kũmeera ũũ: “Kwarĩ mũndũ waikũrũkaga oimĩte Jerusalemu erekeire Jeriko, akĩhobanĩrio nĩ atunyani, makĩmũtunya nguo, makĩmũhũũra, na magĩthiĩ, makĩmũtiga arĩ hakuhĩ gũkua.” (Luka 10:30) Jesu aahũthĩrire barabara ĩrĩa yoimĩte ‘Jerusalemu yerekeire Jeriko’ nĩguo arutane. Hĩndĩ ĩrĩa aheanaga ngerekano ĩyo, aarĩ Judea, na ti kũraihu kuuma Jerusalemu; kwoguo no kũhoteke athikĩrĩria ake nĩ maamenyaga barabara ĩrĩa aragia ũhoro wayo. Barabara ĩyo yarĩ ũgwati harĩ mũndũ ũrathiĩ arĩ wiki. Yarĩ na ithioro na mĩkuru, kũndũ atunyani mangĩehithire.
15 Nĩ harĩ ũndũ ũngĩ wa bata watũmire Jesu agwete ũhoro wa barabara ĩyo ‘yoimĩte Jerusalemu yerekeire Jeriko.’ Kũringana na rũgano rũu, mbere-inĩ nĩ haagereire mũthĩnjĩri-Ngai na thutha ũcio Mũlawii, o na gũtuĩka gũtirĩ o na ũmwe warũgamire gũteithia mũndũ ũcio wahũrĩtwo nĩ atunyani. (Luka 10:31, 32) Athĩnjĩri-Ngai maatungataga hekarũ-inĩ Jerusalemu, na maateithagĩrĩrio nĩ Alawii. Athĩnjĩri-Ngai aingĩ na Alawii maikaraga Jeriko rĩrĩa mataratungata hekarũ-inĩ, tondũ Jeriko yarĩ kilomita 23 kuuma Jerusalemu. Hatarĩ nganja, nĩ maageraga barabara ĩyo kaingĩ. Ningĩ ririkana atĩ, athĩnjĩri-Ngai na Alawii nĩ maageragĩra barabara ĩyo ‘makiuma Jerusalemu,’ na makĩinũka kuuma hekarũ. Kwoguo, gũtirĩ mũndũ ũngĩamateteire na oige, ‘Meethemaga mũndũ mũgurarie tondũ onekaga ta arĩ mũkuũ, na kũhutia mũndũ mũkuũ kũngĩatũmire mũndũ akorũo atarĩ mũtheru kwa ihinda agĩtungata hekarũ-inĩ.’ (Maũndũ ma Alawii 21:1; Ndari 19:11, 16) Na githĩ Jesu ndaahũthagĩra ngerekano irĩ na maũndũ marĩa andũ moĩ!
(Luka 10:33-35) No Mũsamaria ũmwe wagereire barabara-inĩ ĩyo agĩkinya harĩ we, na rĩrĩa aamuonire, akĩringwo nĩ tha. 34 Nĩ ũndũ ũcio akĩmũkuhĩrĩria, akĩmuoha na akĩmũitĩrĩria maguta na ndibei kũrĩa aatihangĩtio. Agĩcoka akĩmũhaicia igũrũ rĩa nyamũ yake mwene akĩmũtwara mũkawa-inĩ na akĩmũtungata. 35 Mũthenya ũyũ ũngĩ akĩruta dinari igĩrĩ agĩcinengera mwene mũkawa, na akĩmwĩra: ‘Mũtungate, na kĩrĩa gĩothe ũkũhũthĩra makĩria ma ici, nĩ ngakũrĩha rĩrĩa ngaacoka.’
Maũndũ ma kwĩruta thĩinĩ wa nwtsty megiĩ Lu 10:33, 34
Mũsamaria ũmwe: Ayahudi nĩ maathũire Asamaria na matiendaga kũnyitanĩra nao ũndũ o na ũmwe. (Joh 4:9) Ayahudi amwe o na nĩ maahũthagĩra kiugo “Mũsamaria” kuonania ũrĩa mathũire na makanyarara ũndũ. (Joh 8:48) Mũrutani ũmwe wa ndini ya Kĩyahudi nĩ agwetetwo thĩinĩ wa ibuku rĩmwe rĩtagwo Mishna akiuga ũũ: “Mũndũ ũrĩa ũrĩaga mũgate wa Asamaria no ta mũndũ ũrĩaga nyama cia ngũrũwe.” (Shebith 8:10) Ayahudi aingĩ matingĩetĩkirie ũira wa Asamaria kana gũtungatwo nĩo. Tondũ Jesu nĩ oĩ ũrĩa Ayahudi manyararĩte Asamaria, nĩ aarutanire ũndũ wa bata mũno rĩrĩa aheanire ngerekano ĩrĩa yũĩkaine ta ya Mũsamaria.
akĩmuoha na akĩmũitĩrĩria maguta na ndibei kũrĩa aatihangĩtio: Luka ũrĩa warĩ ndagĩtarĩ nĩ ataarĩirie wega ngerekano ĩyo ya Jesu na agataarĩria ũrĩa ironda ciathondekagwo matukũ-inĩ macio. Maguta na ndibei nĩ ciahũthagĩrũo mũno gũthondeka ironda. Rĩmwe maguta nĩ maahũthagĩrũo kuororohia ironda (ringithania na Isa 1:6), na ndibei nĩ ĩrĩ ũhoti wa kũhonia ironda. Ningĩ Luka nĩ ataarĩirie ũrĩa ironda ciohagwo nĩguo itigathũke makĩria.
mũkawa-inĩ: Kiugo gĩa Kĩngiriki kĩrĩa gĩtaũrĩtwo mũkawa kiugĩte “harĩa andũ othe manyitagwo ũgeni kana makaamũkĩrũo.” Arĩa maakoragwo thabarĩ-inĩ, nĩ mangĩararire kũndũ ta kũu o hamwe na nyamũ ciao. Mwene mũkawa nĩ aheagwo mbeca nĩguo arũmbũiye arĩa aatigĩrũo na akahe arĩa marĩ thabarĩ-inĩ indo iria irĩ cia o mũhaka.
(Luka 10:36, 37) Harĩ andũ acio atatũ-rĩ, wee ũkuona ta arĩ ũrĩkũ watuĩkire mũndũ wa itũũra harĩ mũndũ ũcio wahobanĩirio nĩ atunyani?” 37 Akiuga: “Nĩ ũrĩa wamwĩkĩire ciĩko cia tha.” Jesu agĩcoka akĩmwĩra: “Gĩthiĩ na wĩkage ũguo wee mwene.”
w98 7/1 31 kĩb. 2
Mũsamaria nĩ onanirie nĩwe mũndũ wa itũũra
Ngerekano ya Jesu yonanirie atĩ mũndũ ũrĩa mũthingu ti ũrĩa wathĩkagĩra mawatho ma Ngai tu, ĩndĩ nĩ ũrĩa wĩgerekanagia na ngumo ciake. (Aefeso 5:1) Kwa ngerekano, Bibilia ĩtwĩraga atĩ, “Ngai ndarĩ mũthutũkanio.” (Atũmwo 10:34) Hihi nĩ twĩgerekanagia na Ngai ũndũ-inĩ ũcio? Ngerekano ĩyo ya Jesu ĩronania atĩ gwĩka andũ arĩa angĩ maũndũ mega gũtiagĩrĩire kũgirĩrĩrio nĩ bũrũri, ũndũire, kana ndini. Akristiano mathĩtwo ‘mekage andũ othe wega,’ no ti kwerekera andũ arĩa tu marĩ a kĩrathi kĩmwe, rũrĩrĩ, bũrũri, kana arĩa marĩ a wĩtĩkio ũmwe.—Agalatia 6:10.
Kũmaatha Maũndũ ma Bata Maandĩko-inĩ
(Luka 10:18) Aigua ũguo akĩmeera: “Nĩ ndona Shaitani arĩkĩtie kũharũrũka ta rũheni kuuma igũrũ.
Ũndũ wa kwĩruta thĩinĩ wa nwtsty wĩgiĩ Lu 10:18
Nĩ ndona Shaitani arĩkĩtie kũharũrũka ta rũheni kuuma igũrũ: Jesu aaririe na njĩra ya ũrathi, rĩrĩa oigire atĩ nĩ onire Shaitani aharũrũkĩtio kuuma igũrũ ta ũndũ ũcio wekĩkĩte. Kũguũrĩrio 12:7-9 nĩ ĩtaarĩirie mbaara ĩrĩa yarĩ igũrũ na ĩkagweta atĩ rĩrĩa Shaitani aaharũrũkirio nĩrĩo Ũthamaki wa Kĩĩmesia wambĩrĩirie gwathana. Haha Jesu aataragĩria kũhootwo gwa Shaitani na ndaimono ciake thĩinĩ wa mbaara ĩrĩa yarĩ ĩrũo tondũ Ngai aakoretwo ahotithia arutwo 70, arĩa marĩ andũ matarĩ akinyanĩru, kũingata ndaimono.—Lu 10:17.
w08 3/15 31 kĩb. 11
Matemo Kuuma Ibuku-inĩ rĩa Luka
10:18—Jesu endaga kuuga atĩa rĩrĩa erire arutwo arĩa 70 ũũ: “Nĩ ndona Shaitani arĩkĩtie kũharũrũka ta rũheni kuuma igũrũ”? Jesu ndoigaga atĩ Shaitani nĩ aarĩkĩtie kũingatwo kuuma igũrũ. Ũndũ ũcio ndwekĩkĩte nginya rĩrĩa Kristo aatuĩkire Mũthamaki kũrĩa igũrũ mwaka-inĩ wa 1914. (Kũg. 12:1-10) O na gũtuĩka tũtingiuga tũrĩ na ma biũ atĩ aahũthĩrire ciugo icio kwaria ũhoro wa mahinda mokĩte, Jesu aatĩtĩrithagia atĩ ũndũ ũcio nĩ ũngĩahanĩkire.
(Lu 11:5-9) Agĩcoka akĩmeera atĩrĩ: “Ta tuai atĩ ũmwe wanyu arĩ na mũrata agacoka agathiĩ kũrĩ we ũtukũ gatagatĩ akamwĩra, ‘Mũrata, ngombera mĩgate ĩtatũ-ĩ, 6 tondũ harĩ mũrata wakwa woka o rĩu oimĩte rũgendo na ndirĩ na kĩndũ gĩa kũmũhe.’ 7 No ũcio akamũcokeria arĩ thĩinĩ akamwĩra: ‘Tiga kũngia. Mũrango nĩ ũrĩkĩtie kũhingwo, na twana twakwa tũrĩ toro hamwe na niĩ. Kwoguo ndingĩũkĩra ngũhe kĩndũ.’ 8 Ngũmwĩra atĩrĩ, o na gũtuĩka ndangĩũkĩra na amũhe kĩndũ nĩ ũndũ tu nĩ mũratawe, hatarĩ nganja nĩ ũndũ wa kũmũtindĩrĩra nĩ egũũkĩra na amũhe kĩrĩa gĩothe arabatara. 9 Nĩ ũndũ ũcio ngũmwĩra atĩrĩ, thiĩi na mbere kũhoya, na nĩ mũkũheo; thiĩi na mbere gũcaria, na nĩ mũkuona; thiĩi na mbere kũringaringa, na nĩ mũkũhingũrĩrũo.
Maũndũ ma kwĩruta thĩinĩ wa nwtsty megiĩ Lu 11:5-9
Mũrata, ngombera mĩgate ĩtatũ: Thĩinĩ wa ũndũire wa mwena wa Irathĩro, andũ nĩ mendete mũno kuonania ũtugi ta ũrĩa ngerekano ĩno ya Jesu ĩronania. O na gũtuĩka mũgeni ũcio aaceerire ũtukũ gatagatĩ aterĩgĩrĩirũo, ũndũ ũrĩa ũtekĩkaga kaingĩ matukũ-inĩ macio, ũrĩa wamũnyitaga ũgeni nĩ aaiguire aarĩ na ũigĩrĩrĩki wa kũmũhe gĩa kũrĩa. Ningĩ nĩ onire agĩrĩire gũthumbũra mũrata wake ũtukũ nĩguo amũhoe irio.
Tiga kũngia: Thĩinĩ wa ngerekano ĩno, mũrata wake ndeendaga kũmũteithia, no ti tondũ aarĩ thũ yake no nĩ tondũ aakoretwo athiĩ toro. Matukũ-inĩ macio, nyũmba cia athĩni ciakagwo irĩ na rumu ĩmwe nene. Mũthuri mwene mũciĩ ũcio angĩokĩrire no kũhoteke angĩokĩririe famĩlĩ yake yothe nginya ciana iria ciarĩ toro.
kũmũtindĩrĩra: Kiugo gĩa Kĩngiriki kĩrĩa kĩhũthĩrĩtwo haha no kiuge “kwaga ũigananĩru” kana “kwaga thoni.” O na kũrĩ ũguo, ciugo icio ironania mũndũ gũkorũo arĩ na ũmĩrĩru ategũtigithĩria kana gũtĩtĩrithia ũndũ. Mũndũ ũcio ũgwetetwo ngerekano-inĩ ya Jesu ndaraconoka kana agatiga kũhoya kĩrĩa arenda, kwoguo Jesu akeera arutwo ake atĩ magĩrĩire kũhoya mategũtigithĩria.—Lu 11:9, 10.
Ũthomi wa Bibilia
(Luka 10:1-16) Thutha wa maũndũ macio Mwathani agĩthuura angĩ mĩrongo mũgwanja na akĩmatũma marĩ erĩ erĩ mathiĩ mbere yake matũũra-inĩ mothe na kũndũ kũrĩa guothe we mwene aacokire agĩthiĩ. 2 Agĩcoka akĩmeera atĩrĩ: “Magetha nĩ maingĩ, no aruti wĩra nĩ anini. Kwoguo-rĩ, hoyai Mwene magetha atũme aruti wĩra magetha-inĩ make. 3 Thiĩi. Na atĩrĩ, ndĩramũtũma mũtariĩ ta tũgondu gatagatĩ-inĩ ka njũi. 4 Mũtigakuue kamondo ka mbeca kana mondo ya irio kana iratũ, na mũtikageithie mũndũ o na ũ njĩra-inĩ. 5 Kũrĩa guothe mũkũingĩra thĩinĩ wa nyũmba, ambai muuge: ‘Nyũmba ĩno ĩrogĩa na thayũ.’ 6 Na angĩkorũo kũu nĩ kũrĩ na mũrata wa thayũ, thayũ wanyu nĩ ũkũgĩa hamwe nake. No angĩkorũo gũtirĩ, nĩ ũkũmũcokerera. 7 Nĩ ũndũ ũcio, ikarai nyũmba ĩyo, mũrĩe na mũnyue kĩrĩa maramũhe, tondũ mũruti wĩra nĩ agĩrĩire mũcara wake. Mũtigaikare mũgĩthaamaga kuuma nyũmba ĩmwe nginya ĩrĩa ĩngĩ. 8 “Ningĩ-rĩ, kũrĩa guothe mũkũingĩra thĩinĩ wa itũũra na mamwamũkĩre, rĩai kĩrĩa mekũmũhe 9 na mũhonie arĩa arwaru kuo na mũmeere: ‘Ũthamaki wa Ngai nĩ ũmũkuhĩrĩirie.’ 10 No kũrĩa guothe mũkũingĩra thĩinĩ wa itũũra na mage kũmwamũkĩra, umai mũthiĩ njĩra-inĩ ciakuo iria nene na muuge atĩrĩ: 11 ‘O na rũkũngũ rwa itũũra rĩanyu nĩ twarũhuura ruume magũrũ-inĩ maitũ. O na kũrĩ ũguo, menyai ũũ, Ũthamaki wa Ngai nĩ ũkuhĩrĩirie.’ 12 Ngũmwĩra atĩ, mũthenya ũcio Sodomu nĩ ĩkaiguĩrũo tha gũkĩra itũũra rĩu. 13 “Wee Korazini, kaĩ ũrĩ na haaro-ĩ! Wee Bethisaida, kaĩ ũrĩ na haaro-ĩ! nĩ ũndũ korũo maũndũ manene marĩa mwĩkĩirũo meekĩirũo Turo na Sidoni, mangĩeririre tene meehumbĩte makũnia na magaikara thĩ mũhu-inĩ. 14 Nĩ ũndũ ũcio-rĩ, hĩndĩ ya ituĩro Turo na Sidoni nĩ ikaiguĩrũo tha kũmũkĩra inyuĩ. 15 Wee nawe Kaperinaumu, hihi nĩ gũtũũgĩrio ũgaatũgĩrio nginya igũrũ? Wee ũgaaikũrũka Mbĩrĩra! 16 “Mũndũ o wothe ũmũthikagĩrĩria inyuĩ, nĩ niĩ athikagĩrĩria. Na mũndũ o wothe ũmũregaga inyuĩ, o na niĩ nĩ andegaga. Makĩria ma ũguo, mũndũ o wothe ũndegaga niĩ aregaga nginya ũrĩa wandũmire.”
JULAĨ 23-29
MŨTHITHŨ KUUMA KIUGO-INĨ KĨA NGAI | LUKA 12-13
“Inyuĩ Mũrĩ a Bata Gũkĩra Tũnyoni Tũingĩ”
(Luka 12:6) Githĩ tũnyoni tũtano tũtiendagio tũthendi twĩrĩ twa thogora mũnini? Ĩndĩ gũtirĩ o na kamwe ga tuo Ngai ariganagĩrũo nĩko.
Ũndũ wa kwĩruta thĩinĩ wa nwtsty wĩgiĩ Lu 12:6
tũnyoni: Kiugo gĩa Kĩngiriki strou·thiʹon kĩhũthagĩrũo kuuga nyoni o yothe nini, no kaingĩ kĩaragia ũhoro wa tũnyoni twa nja, tũrĩa twarĩ twa thogora mũnini mũno harĩ nyoni iria ciothe ciendagio nĩ ũndũ wa irio.
(Luka 12:7) No nginya njuĩrĩ cia mĩtwe yanyu ciothe nĩ itarĩtwo. Mũtigetigĩre; inyuĩ mũrĩ a bata gũkĩra tũnyoni tũingĩ.
Ũndũ wa kwĩruta thĩinĩ wa nwtsty wĩgiĩ Lu 12:7
nginya njuĩrĩ cia mĩtwe yanyu ciothe nĩ itarĩtwo: Kwĩrĩkanaga atĩ njuĩrĩ cia mũtwe wa mũndũ nĩ makĩria ma 100,000. Ũũgĩ ũrĩa Jehova akoragwo naguo nginya maũndũ-inĩ manini ta macio ũronania atĩ nĩ oĩ wega mũrũmĩrĩri o wothe wa Kristo.
(Luka 12:7) No nginya njuĩrĩ cia mĩtwe yanyu ciothe nĩ itarĩtwo. Mũtigetigĩre; inyuĩ mũrĩ a bata gũkĩra tũnyoni tũingĩ.
Gũtirĩ Kĩndũ Kĩngĩhota ‘Gũtũtigithũkania na Wendo wa Ngai’
4 Ya mbere, Bibilia ĩtwĩraga cara rũkũ atĩ Ngai nĩ onaga o ĩmwe ya ndungata ciake ĩrĩ ya bata. Kwa ngerekano, Jesu oigire ũũ: “Githĩ tũnyoni twĩrĩ tũtiendagio thendi ĩmwe? Natuo gũtirĩ o na kamwe kangĩgũa thĩ Ithe wanyu atoĩ. Na rĩrĩ, o na njuĩrĩ cianyu cia mũtwe nĩ ndare ciothe. Hakĩrĩ ũguo-rĩ, mũtikanetigĩre; inyuĩ mũrĩ bata gũkĩra tũnyoni tũingĩ.” (Mathayo 10:29-31) Ciugo icio ciendaga kũruta athikĩrĩria a Jesu a karine ya mbere ũndũ ũrĩkũ?
5 Hihi no twĩyũrie nĩ kĩĩ kĩngĩatũmire mũndũ agũre kanyoni. Hĩndĩ ya Jesu, kanyoni gaka kagwetetwo haha nĩko kaarĩ na raithi biũ gũkĩra nyamũ iria ingĩ ciothe ciendagio cia kũrĩa. Rora wone atĩ wĩ na thendi ĩmwe nĩ ũngĩahotire kũgũra tũnyoni twĩrĩ. Thutha-inĩ Jesu nĩ aacokire akiuga atĩ mũndũ angĩakorirũo na thendi igĩrĩ, angĩaneirũo tũnyoni tũtano, handũ ha tũna. Mũndũ ongagĩrĩrũo kanyoni kau kamwe ta gataarĩ na thogora o wothe. No gũkorũo tũnyoni ta tũu tũtiarĩ twa bata mũno maitho-inĩ ma andũ, no hihi ũrĩa watũmbire aatuonaga atĩa? Jesu oigire ũũ: “Gũtirĩ o na kamwe gatuo [nginya kau kongagĩrĩrũo] kangĩriganĩra Ngai.” (Luka 12:6, 7) Rĩu nĩ twambĩrĩria kuona ũndũ ũrĩa Jesu eendaga kurutana. Angĩkorũo Jehova nĩ onaga kanyoni kau kamwe karĩ ka bata ũguo-rĩ, na githĩ to mũhaka akorũo nĩ onaga mũndũ arĩ wa bata makĩria? O ta ũrĩa Jesu aatarĩirie, gũtirĩ ũndũ o na ũmwe witũ Jehova atoĩ. Nginya njuĩrĩ ciitũ cia mũtwe nĩ ndare ciothe.
Kũmaatha Maũndũ ma Bata Maandĩko-inĩ
(Luka 13:24) “Giginyanai mũno nĩguo mũtonyere mũromo ũrĩa mũceke, tondũ ngũmwĩra atĩrĩ, aingĩ nĩ makaageria gũtonya, no matikaahota.
Ũndũ wa kwĩruta thĩinĩ wa nwtsty wĩgiĩ Lu 13:24
Giginyanai mũno: Kana “Gũthiĩ na mbere kwĩrutanĩria.” Jesu eendaga kuonania bata wa kwĩrutĩra na ngoro yothe nĩguo mũndũ ahote gũtonyera mũromo-inĩ ũrĩa mũceke. Kũringana na ũhoro ũrĩa ũthiũrũrũkĩirie, mabuku mamwe mataũrĩte ciugo icio ũũ: “Kwĩheana biũ kana Kwĩrutanĩria biũ.” Kiugo gĩa Kĩngiriki a·go·niʹzo·mai, nĩ kĩhutanĩtie na kiugo a·gonʹ kĩrĩa kaingĩ kĩahũthagĩrũo kwaria ũhoro wa mathako. Kiugo kĩu gĩa Kĩngiriki nĩkĩo kĩhũthĩrĩtwo thĩinĩ wa Ahibirania 12:1 na njĩra ya ngerekano kwaria ũhoro wa “ihenya” rĩa muoyo rĩa Gĩkristiano. Kiugo kĩu ningĩ no kiuge “moritũ” (Afi 1:30; Kol 2:1) kana “mbaara” (1Ti 6:12; 2Ti 4:7). Kiugo kĩu gĩa Kĩngiriki kĩhũthĩrĩtwo thĩinĩ wa Luka 13:24 ningĩ nĩ gĩtaũrĩtwo; “makoragwo kĩhĩtahĩtano-inĩ” (1Ko 9:25), “ngĩĩrutanagĩria kana kwĩrutanĩria” (Kol 1:29; 4:12; 1Ti 4:10), na “mbaara” (1Ti 6:12). Nĩ ũndũ kiugo gĩkĩ kiumanĩte na macindano ma ihenya, andũ amwe nĩ moigaga atĩ Jesu aageragia gwĩkĩra andũ ngoro akĩringithania na ũrĩa mũtengʼeri erutanagĩria na hinya wake wothe nĩguo ahotane na aheo kĩheo ta ũrĩa gwekagwo.
(Luka 13:33) O na kũrĩ ũguo, no mũhaka thiĩ na mbere ũmũthĩ na rũciũ na mũthenya ũcio ũngĩ, tondũ gũtingĩtuĩka atĩ mũnabii nĩ agĩrĩirũo kũũragĩrũo nja ya Jerusalemu.
Ũndũ wa kwĩruta thĩinĩ wa nwtsty wĩgiĩ Lu 13:33
gũtingĩtuĩka: Kana “ũndũ ũtangĩtaũkĩka (ũtaangĩcirĩrio).” Tondũ gũtirĩ ũrathi wa Bibilia warathĩte atĩ Mesia angĩakuĩrĩire Jerusalemu, no kũhoteke ũndũ ũcio warutĩtwo thĩinĩ wa Da 9:24-26. Nĩ ũndũ ũcio, Ayahudi mangĩabatarire kũũraga mũnabii, na makĩria Mesia, mangĩamũragĩire itũũra-inĩ rĩu. Igooti rĩrĩa inene rĩa Sanhedrini rĩakoragwo na andũ 71 nĩ rĩacemanagia Jerusalemu na rĩgacirithia arĩa maatuĩkaga nĩ anabii a maheeni. Ningĩ Jesu nĩ oĩ atĩ Jerusalemu nĩkuo Ngai aarutagĩrũo magongona na nokuo gatũrũme ka Pasaka gathĩnjagĩrũo. O ta ũrĩa maũndũ maathire na mbere ciugo cia Jesu nĩ ciahingire. Nĩ aatwarirũo mbere ya Sanhedrini ĩrĩa yarĩ Jerusalemu na agĩtuĩrũo. Na o kũu itũũra rĩa Jerusalemu nokuo oragĩirũo arĩ “gatũrũme gaitũ ga Pasaka.”—1Ko 5:7.
Ũthomi wa Bibilia
(Luka 12:22-40) Agĩcoka akĩra arutwo ake atĩrĩ: “Nĩkĩo ngũmwĩra, tigai gũtangĩkĩra mĩoyo yanyu ũhoro-inĩ wĩgiĩ kĩrĩa mũkũrĩa kana kĩrĩa mũkwĩhumba. 23 Nĩ gũkorũo muoyo nĩ wa bata gũkĩra irio na mwĩrĩ nĩ wa bata gũkĩra nguo. 24 Mwĩciriei ũhoro wa mahuru: Matihandaga mbegũ kana makagetha; matirĩ nyũmba cia kũiga irio kana makũmbĩ; ĩndĩ Ngai nĩ amaheaga gĩa kũrĩa. Githĩ mũtikĩrĩ a bata gũkĩra nyoni? 25 Nũ gatagatĩ-inĩ kanyu ũngĩhota kuongerera mũkono ũmwe harĩ ũtũũro wake nĩ ũndũ wa gwĩtangĩkĩra? 26 Na angĩkorũo mũtingĩhota gwĩka kaũndũ kanini ta kau-rĩ, mũragĩtangĩka nĩ ũndũ wa maũndũ macio mangĩ nĩkĩ? 27 Wĩciriei ũrĩa mahũa makũraga: Matiĩnogagia kana makogotha ndigi; no ngũmwĩra atĩrĩ, o na Suleimani na riri wake wothe ndaagemete ta rĩmwe rĩamo. 28 Rĩu-rĩ, angĩkorũo ũguo nĩguo Ngai ahumbaga mĩmera ya gĩthaka ĩrĩa ĩkoragwo ho ũmũthĩ na rũciũ ĩgaikio mwaki-inĩ-rĩ, githĩ ndarĩkĩmũhumbaga o na makĩria, inyuĩ mũrĩ na wĩtĩkio mũnini! 29 Nĩ ũndũ ũcio tigai gwĩtanga nĩ kĩrĩa mũkũrĩa na kĩrĩa mũkũnyua, na mũtige gwĩthĩnia mũno; 30 tondũ maũndũ macio mothe nĩmo andũ a thĩ mathingataga na kĩyo, ĩndĩ Ithe wanyu nĩ oĩ nĩ mũbataraga maũndũ macio. 31 Ithenya rĩa ũguo, caragiai Ũthamaki wake, namo maũndũ macio mangĩ mothe nĩ mũrĩongagĩrĩrũo. 32 “Mũtigetigĩre inyuĩ karũũru kanini, tondũ Ithe wanyu nĩ onete arĩ wega kũmũhe Ũthamaki. 33 Endiai indo cianyu na mũheane iheo cia tha. Mwĩthondekerei tũmondo twa mbeca tũrĩa tũtakũraga, mũthithũ ũrĩa ũtabuthaga kũrĩa igũrũ, kũu gũtarĩ mũici ũngĩkuhĩrĩria na gũtarĩ memenyi cingĩrĩa. 34 Nĩ gũkorũo harĩa mũthithũ wanyu ũrĩ, hau nĩho ngoro cianyu o nacio irĩkoragwo. 35 “Ikaragai mwĩhumbĩte na mwĩhaarĩirie na mũgwatĩtie matawa manyu, 36 mwagĩrĩirũo gũkorũo mũtariĩ ta arũme metereire mwathi wao acoke kuuma ũhiki-inĩ, nĩguo rĩrĩa arĩũka na aringaringe, mamũhingũrĩre o rĩo. 37 Gũkena nĩ ngombo icio rĩrĩa mwathi wacio arĩcoka acikore ciĩiguĩte! Ngũmwĩra atĩrĩ na ma, ekwĩhotora na aciĩre cikare metha-inĩ na oke harĩ cio acitungatĩre. 38 Na angĩũka ũtukũ gatagatĩ kana o na thaa kenda, na acikore ciĩhaarĩirie, gũkena nĩcio! 39 No menyai ũndũ ũyũ, korũo mwene nyũmba nĩ aamenyete ithaa rĩrĩa mũici egũka, ndangĩarekire nyũmba yake ĩtuuo. 40 O na inyuĩ ikarai mwĩhaarĩirie, nĩ gũkorũo ithaa rĩrĩa mũtarecirĩria-rĩ, nĩrĩo Mũrũ wa mũndũ egũka.”
JULAĨ 30–AGOSTI 5
MŨTHITHŨ KUUMA KIUGO-INĨ KĨA NGAI | LUKA 14-16
“Ngerekano ya Mwanake Ũrĩa Worĩte”
(Luka 15:11-16) Agĩcoka akiuga atĩrĩ: “Mũthuri ũmwe aarĩ na ariũ erĩ. 12 Ũrĩa warĩ mũnyinyi akĩra ithe atĩrĩ, ‘Baba, he igai rĩa indo iria ciagĩrĩire gũtuĩka ciakwa.’ Nĩ ũndũ ũcio akĩmagayania indo ciake erĩ. 13 Matukũ manini thutha ũcio, mũriũ ũcio mũnyinyi agĩcokanĩrĩria indo ciake ciothe agĩthiĩ bũrũri wa kũraya na arĩ kũu agĩciananga na mũtũũrĩre wa waganu. 14 Rĩrĩa aacihũthĩrire ciothe, gũkĩgĩa ngʼaragu nene bũrũri-inĩ ũcio wothe, nake agĩtuĩka mũgiĩki. 15 Agĩthiĩ akĩĩgwatania na mũikari ũmwe wa bũrũri ũcio, ũrĩa wamwĩrire athiĩ mĩgũnda-inĩ yake akarĩithagie ngũrũe. 16 Na eeriragĩria kũrĩa maciaro ma mũtĩ wa mũkarabi marĩa ngũrũe ciarĩaga, no gũtirĩ mũndũ wamũheaga kĩndũ.
Maũndũ ma kwĩruta thĩinĩ wa nwtsty megiĩ Lu 15:11-16
Mũthuri ũmwe aarĩ na ariũ erĩ: Ngerekano ya mwana ũrĩa weitangire (na noyo yũĩkaine ta “mwanake ũrĩa worĩte”) nĩ ĩkoragwo na maũndũ ma mwanya. Nĩ ĩmwe ya ngerekano iria ndaihu mũno Jesu aaheanire. Ũndũ ũmwe wa mwanya aagwetire nĩ ũkuruhanu ũrĩa ũkoragwo famĩlĩ-inĩ. Thĩinĩ wa ngerekano ingĩ, Jesu aaringithanagia indo itarĩ muoyo ta mbegũ ngũrani, tĩri, kana ũkuruhanu ũrĩa ũkoragwo ho gatagatĩ ka ngombo na mwathi wacio. (Mat 13:18-30; 25:14-30; Lu 19:12-27) No ngerekano-inĩ ĩno, Jesu aatarĩirie ũkuruhanu mwega ũrĩa ũkoragwo gatagatĩ ka mũriũ na ithe. Andũ aingĩ arĩa maiguaga ngerekano ĩno no gũkorũo matirĩ makorũo na ithe wĩ na ngoro njega ta ĩyo. Ngerekano ĩno ĩronania tha na wendo mũnene ũrĩa Ithe witũ wa igũrũ onagia ciana ciake gũkũ thĩ, iria imũtungatagĩra na iriaitigĩte kũmũtungatĩra no rĩu nĩ icokete kũrĩ we.
Ũrĩa warĩ mũnyinyi: Kũringana na Watho wa Musa, mwana wa irigithathi aaheagwo igai maita merĩ. (Gũc 21:17) Kwoguo angĩkorũo mwana ũrĩa warĩ mũkũrũ thĩinĩ wa ngerekano ĩno nĩwe warĩ irigithathi, ũguo nĩ kuuga atĩ igai rĩa mwana ũrĩa wamũcokete rĩarĩ nuthu ya ũrĩa mũkũrũ.
agĩciananga: Kiugo gĩa Kĩngiriki kĩrĩa kĩhũthĩrĩtwo haha kiugĩte “kũhurunja (na mĩena ĩtiganĩte).” (Lu 1:51; Atũ 5:37) Thĩinĩ wa Mat 25:24, 26 gĩtaũrĩtwo “ũtahuuhĩte.” Haha kĩhũthĩrĩtwo na njĩra ĩronania gũitanga kana kũhũthĩra na njĩra ya ũrimũ.
mũtũũrĩre wa waganu: Kana “ũtũũro wa gũitanga (ũtarĩ na kĩhaarĩro; ũtarĩ na muoroto).” Kiugo kĩngĩ gĩa Kĩngiriki kiugĩte o ta kĩu nĩ kĩhũthĩrĩtwo thĩinĩ wa Ef 5:18; Tit 1:6; 1Pe 4:4. Tondũ kiugo kĩu gĩa Kĩngiriki ningĩ no kiuge kwananga kana ũtũũro wa gũitanga, Bibilia imwe ciugaga “mũtũũrĩre wa kwĩitanga.”
akarĩithagie ngũrũe: Kũringana na Watho, ngũrũe cionagwo itarĩ theru, kwoguo wĩra ũcio wonagwo ũtagĩrĩire na ũrĩ wa kũnyararithia ũkĩrutwo nĩ Mũyahudi.—Ala 11:7, 8.
maciaro ma mũtĩ wa mũkarabi: Maciaro ma mũkarabi makoragwo na gĩkoro kĩrahenia, kĩa rangi wa papũ na gĩĩtĩri, kũringana na ũrĩa ũtaarĩirio na rĩĩtwa rĩa Kĩngiriki (ke·raʹti·on, “karũhĩa kanini”), ũkoragwo ũhaana rũhĩa rwĩyunĩte. Maciaro ma mũtĩ wa mũkarabi nĩ mahũthagĩrũo nginya ũmũthĩ marĩ irio cia mbarathi, ngʼombe, na ngũrũe. Gĩkĩro kĩrĩa mwanake ũcio eyagĩire kĩene nakĩo kĩarĩ gĩa thĩ ũũ atĩ nginya nĩ etĩkĩrire kũrĩa irio cia ngũrũe.—Rora ũndũ wa kwĩruta thĩinĩ wa Lu 15:15.
(Luka 15:17-24) “Hĩndĩ ĩrĩa aacokereirũo nĩ meciria, akiuga atĩrĩ, ‘Nĩ andũ aigana mandĩkĩtwo wĩra nĩ baba monaga mũgate wa kũmaigana, na niĩ gũkũ no gũkua ndĩrakua nĩ ngʼaragu! 18 Ngũũkĩra nyite njĩra, thiĩ kũrĩ baba ndĩmwĩre: “Baba, nĩ njĩhĩtie igũrũ na ngakwĩhĩria. 19 Ndiagĩrĩirũo gwĩtwo mũrũguo rĩngĩ. Reke nduĩke ta ũmwe wa andũ arĩa wandĩkĩte.’” 20 Nĩ ũndũ ũcio agĩũkĩra agĩthiĩ kũrĩ ithe. Na arĩ o haraya ithe akĩmuona, akĩringwo nĩ tha, akĩhanyũka, akĩmũhĩmbĩria na akĩmũmumunya na wendo mũingĩ. 21 Nake mũriũ ũcio akĩmwĩra, ‘Baba, nĩ njĩhĩtie igũrũ na ngakwĩhĩria. Ndiagĩrĩirũo gwĩtwo mũrũguo rĩngĩ.’ 22 No ithe akĩra ngombo ciake atĩrĩ, ‘Rehei narua nguo ĩrĩa njega mũno, mũmũhumbe, na mũmwĩkĩre mbete guoko na mũmwĩkĩre iratũ! 23 Mũcoke mũrehe njaũ ĩrĩa ĩrĩithĩtio ĩkanora, mũmĩthĩnje tũrĩe na tũkũngũĩre, 24 nĩ gũkorũo mũriũ ũyũ wakwa ararĩ mũkuũ no rĩu nĩ acokete muoyo; nĩ arorĩte no rĩu nĩ onekete.’ Nao makĩambĩrĩria gũkũngũĩra.
Maũndũ ma kwĩruta thĩinĩ wa nwtsty megiĩ Lu 15:17-24
ngakwĩhĩria: Kana “mbere yaku.” Kiugo gĩa Kĩngiriki e·noʹpi·on no kiuge “mbere; maitho-inĩ ma,” na nĩ kĩhũthĩrĩtwo na njĩra ĩyo thĩinĩ wa 1Sa 20:1 maandĩko-inĩ ma Septuagint. Thĩinĩ wa mũhari ũcio Daudi aroria Jonathani ũũ: “Wĩhia ũrĩa ndĩkĩĩhĩtie thoguo, . . . nĩ ũrĩkũ?”
andũ arĩa wandĩkĩte: Rĩrĩa aacokire mũciĩ mũriũ ũria mũnini akĩbanga kũria ithe amwĩtĩkĩre, ti ta arĩ mũriũ wake ĩndĩ arĩ ũmwe wa arĩa maandĩkĩtwo. Kaingĩ mũndũ ta ũcio ndakoragwo arĩ wa mũciĩ ũcio ta ũrĩa ngombo ciatariĩ, ĩndĩ aakoragwo ahaana mũndũ ũrĩa wandĩkagwo o mũthenya.—Mat 20:1, 2, 8.
akĩmũmumunya na wendo mũingĩ: Kana “akĩmũmumunya acanjamũkĩte.” Kiugo gĩa Kĩngiriki kĩrĩa gĩtaũrĩtwo “akĩmũmumunya na wendo mũingĩ” no gĩtaũkĩke na njĩra ĩkũhĩrĩirie kiugo phi·leʹo, kĩrĩa rĩmwe gĩtaũragwo “kũmumunya” (Mat 26:48; Mar 14:44; Lu 22:47) no kaingĩ gĩkoragwo “gĩkiuga kwenda” (Joh 5:20; 11:3; 16:27). Rĩrĩa amũgeithirie acanjamũkĩte na arĩ na ũrata, ithe wa mwanake ũcio ũrĩ ngerekano-inĩ onanirie nĩ eendaga mũrũwe ũcio werirĩte acoke mũciĩ.
gwĩtwo mũrũguo: Ikũnjo imwe ciongagĩrĩra ũũ: “Reke nduĩke ta andũ arĩa ũheaga wĩra,” no ciugo iria irĩ kũndũ kũu kũngĩ nĩ ikoragwo mabuku-inĩ mangĩ ma tene. Athomi amwe moigaga atĩ ciugo icio ciongereirũo nĩguo iringane na iria irĩ thĩinĩ wa Lu 15:19.
nguo . . . mbete . . . iratũ: Nguo ĩyo ndĩarĩ nguo o ro ũguo ĩndĩ yarĩ nguo ĩrĩa njega mũno na no kũhoteke yarĩ ya gĩtambaya kĩa goro ta iria ciaheagwo mũgeni ũheetwo gĩtĩo. Gwĩkĩra mũriũ wake mbete guoko, kuonanirie tha na wendo ũrĩa aarĩ naguo kũmwerekera o hamwe na gĩtĩo nĩ ũndũ mwana ũcio wake nĩ aacokete. Kaingĩ ngombo itiekĩraga mbete na iratũ. Kwoguo, ithe wa mwanake ũcio nĩ onanirie wega atĩ nĩ aamũkĩrire mwana ũcio wake rĩngĩ.
(Luka 15:25-32) “Hĩndĩ ĩyo mũrũwe ũrĩa mũkũrũ aarĩ mũgũnda, na rĩrĩa aacokire na agĩkuhĩrĩria mũciĩ, akĩigua andũ makĩina nyĩmbo magĩthũngũthaga. 26 Nĩ ũndũ ũcio agĩta ndungata ĩmwe akĩmĩũria ũrĩa gwathiaga na mbere. 27 Nayo ĩkĩmwĩra, ‘Mũrũ wa nyũkwa nĩ okire, nake thoguo athĩnja njaũ ĩrĩa ĩrĩithĩtio ĩkanora tondũ amwamũkĩrire arĩ mũgima.’ 28 No we akĩrakara na akĩrega kũingĩra thĩinĩ. Nake ithe akiuma nja akĩambĩrĩria kũmũthaitha. 29 Agĩcokeria ithe akĩmwĩra, ‘Atĩrĩ, ngoretwo ngĩkũrutĩra wĩra mĩaka ĩno yothe na ndirĩ ndagarara watho waku o na riita rĩmwe, no niĩ ndũrĩ wahe o na rĩ kabũri nĩguo ngenere hamwe na arata akwa. 30 No o na ihenya hĩndĩ ĩrĩa mũrũguo ũyũ akinya, o ũyũ waanangire indo ciaku na ahũri maraya, wamũthĩnjĩra njaũ ĩrĩa ĩrĩithĩtio ĩkanora.’ 31 Nake ithe akĩmwĩra, ‘Mũrũ wakwa, ũkoretwo hamwe na niĩ hĩndĩ ciothe, na indo iria ciothe ndĩ nacio nĩ ciaku. 32 Nĩ twagĩrĩirũo gũkũngũĩra na gũkena, nĩ gũkorũo mũrũ wa nyũkwa nĩ arakuĩte na rĩu nĩ acokete muoyo; nĩ arorĩte na rĩu nĩ onekete.’”
Kũmaatha Maũndũ ma Bata Maandĩko-inĩ
(Luka 14:26) “Mũndũ o wothe angĩũka kũrĩ niĩ na ndathũire ithe na nyina na mũtumia wake na ciana ciake na ariũ na aarĩ a nyina, o hamwe na muoyo wake mwene, ndangĩtuĩka mũrutwo wakwa.
Ũndũ wa kwĩruta thĩinĩ wa nwtsty wĩgiĩ Lu 14:26
gũthũũra: Thĩinĩ wa Bibilia kiugo gũthũũra, no gĩtaũrũo na njĩra itiganĩte. No kĩonanie mwerekera wa rũmena ũrĩa ũtongoragio nĩ ũthũ, na no ũtũme mũndũ agere arĩa angĩ ngero. Kana no kĩonanie mũndũ ũthũire mũndũ ũrĩa ũngĩ kana kĩndũ mũno ũũ atĩ no etheme ũndũ o wothe ũhutanĩtie na mũndũ ũcio kana kĩndũ kĩu. Kana no kĩonanie gũkorũo na wendo o hanini. Kwa ngerekano rĩrĩa Jakubu eeragwo nĩ “athũire” Lea na akenda Rakeli, ũguo nĩ kuuga atĩ nĩ eendete Rakeli mũno gũkĩra Lea (Kĩa 29:31; Gũc 21:15), na kiugo kĩu gĩkoragwo kĩhũthĩrĩtwo na njĩra ta ĩyo thĩinĩ wa mabuku maingĩ ma tene ma Kĩyahudi. Kwoguo, Jesu ndeendaga kuuga atĩ arũmĩrĩri ake methũũre kana mamene andũ a famĩlĩ ciao tondũ ũndũ ũcio ũngĩakorirũo ũrĩ mũgarũ na Maandĩko marĩa mangĩ. (Ringithania na Mar 12:29-31; Ef 5:28, 29, 33) Kũringana na ciugo iria ithiũrũrũkĩirie, kiugo “gũthũũra” no gĩtaũrũo “kwenda na gĩkĩro kĩnini.”
(Luka 16:10-13) Mũndũ ũrĩa mwĩhokeku ũndũ-inĩ mũnini nĩ mwĩhokeku nginya maũndũ-inĩ manene, nake mũndũ ũrĩa ũtarĩ mwĩhokeku ũndũ-inĩ mũnini ti mwĩhokeku nginya maũndũ-inĩ manene. 11 Nĩ ũndũ ũcio, angĩkorũo mũtiĩyonanĩtie atĩ mũrĩ ehokeku ũhoro-inĩ wa ũtonga ũrĩa ũtarĩ wa ũthingu-rĩ, nũ ũngĩmwĩhokera ũtonga ũrĩa wa ma? 12 Ningĩ angĩkorũo mũtiĩyonanĩtie atĩ mũrĩ ehokeku ũhoro-inĩ wa indo ciene-rĩ, nũ ũngĩmũhe kĩndũ gĩtuĩke kĩanyu? 13 Gũtirĩ ndungata ĩngĩtungatĩra athani erĩ, nĩ gũkorũo ĩgũthũũra ũmwe na yende ũcio ũngĩ, kana ĩĩgwatanie na ũmwe na ĩnyarare ũcio ũngĩ. Mũtingĩtungatĩra Ngai na mũtungatĩre Ũtonga.”
Gwetha Ũtonga Ũrĩa wa Ma
7 Thoma Luka 16:10-13. Mũramati ũrĩa ũragwetwo ngerekano-inĩ ya Jesu aathondekire arata nĩguo egune we mwene. O na kũrĩ ũguo, Jesu eekĩraga ngoro arũmĩrĩri ake mathondeke arata kũrĩa igũrũ nĩ ũndũ wa itũmi itarĩ cia mwĩyendo. Mĩhari ĩrĩa ĩrũmĩrĩire ngerekano-inĩ ĩyo, ĩronania atĩ ũrĩa tũrahũthĩra “ũtonga ũrĩa ũtarĩ wa ũthingu” no kuonanie wĩhokeku witũ harĩ Ngai. Jesu onanagia atĩ no ‘tuonanie atĩ tũrĩ ehokeku’ na njĩra ĩrĩa tũrahũthĩra ũtonga ũcio rĩrĩa twagĩa naguo. Tũngĩka ũguo atĩa?
8 Njĩra ĩmwe ĩyumĩrĩtie wega ĩrĩa tũngĩonania tũrĩ ehokeku na indo citũ cia kĩĩmwĩrĩ nĩ kũruta mĩhothi nĩ ũndũ wa wĩra wa kũhunjia wa thĩ yothe, ũrĩa Jesu aarathĩte ũngĩkaarutwo. (Mat. 24:14) Kairĩtu kamwe kuuma bũrũri wa India nĩ gaakoragwo na gathandũkũ kanini karĩa gaaikagia maciringi, na o na nĩ keimaga kũgũra indo cia gũthaka nĩguo gaikie mbeca hau. Rĩrĩa gathandũkũ kau kaiyũrire, kairĩtu kau kaaneanire mbeca icio nĩguo iteithĩrĩrie wĩra-inĩ wa kũhunjia. Mũrũ wa Ithe witũ ũmwe kuuma India ũkoragwo na mũgũnda wa coconut, aaheanire matunda ma coconut wabici-inĩ ya ũtaũri ya Malayalam marĩ ta mũhothi wake. Onire atĩ tondũ no marĩbatara kũgũra matunda, kũmatwarĩra no gũteithie makĩria gũkĩra ũrĩa angĩtwara mbeca. Ũcio nĩ ũndũ wa ũũgĩ. O ũndũ ũmwe na ũcio, ariũ a Ithe witũ kuuma bũrũri-inĩ wa Greece kaingĩ nĩ marutaga indo ta maguta ma mĩtamaiyũ, cheese, na irio cia mĩthemba ĩngĩ makahe famĩlĩ ya Betheli.
Ũthomi wa Bibilia
(Luka 14:1-14) Hĩndĩ ĩngĩ nĩ aathiire kũrĩa irio kwa mũtongoria ũmwe wa Afarisai kũrĩ mũthenya wa Thabatũ, nao andũ nĩ maaikaraga mamũrorete. 2 Na rĩrĩ, hau mbere yake haarĩ na mũndũrũme warĩ na mũrimũ watũmĩte aimbe mwĩrĩ. 3 Nĩ ũndũ ũcio Jesu akĩũria arĩa maarĩ arutani a Watho na Afarisai atĩrĩ: “Watho nĩ wĩtĩkĩrĩtie kũhonania mũthenya wa Thabatũ kana ndwĩtĩkĩrĩtie?” 4 No magĩkira. Nake ona ũguo akĩigĩrĩra mũndũ ũcio guoko, akĩmũhonia, na akĩmwĩra athiĩ. 5 Agĩcoka akĩmeera atĩrĩ: “Nũ gatagatĩ-inĩ kanyu, ndegwa yake kana mũrũwe angĩgwa thĩinĩ wa gĩthima mũthenya wa Thabatũ, ũtangĩmũgucia o hĩndĩ ĩyo amũrute?” 6 No matiahotire kũmũcokeria. 7 Thutha wa kuona ũrĩa arĩa meetĩtwo meethuragĩra handũ harĩa ha gĩtĩo mũno, akĩmahe ngerekano. Akĩmeera atĩrĩ: 8 “Rĩrĩa wetwo nĩ mũndũ iruga-inĩ rĩa ũhiki-rĩ, ndũgaikarage thĩ handũ harĩa ha gĩtĩo mũno. Hihi ahota gũkorũo etĩte mũndũ ũngĩ mũtĩĩku gũgũkĩra. 9 Nake mũndũ ũrĩa ũmwĩtĩte inyuerĩ oke akwĩre, ‘Reke mũndũ ũyũ aikare hau ũrĩ.’ Nawe hĩndĩ ĩyo ũthiĩ ũconokete ũgaikare handũ harĩa hatarĩ ha gĩtĩo. 10 No rĩrĩa wetwo-rĩ, thiaga ũgaikara handũ harĩa hatarĩ ha gĩtĩo mũno, nĩguo mũndũ ũrĩa ũgwĩtĩte oka, akwĩre atĩrĩ, ‘Mũrata, thiĩ harĩa ha gĩtĩo.’ Nawe nĩ ũgũtĩĩka harĩ ageni acio angĩ othe. 11 Nĩ gũkorũo mũndũ o wothe wĩtũũgagĩria nĩ akaanyihio, na ũrĩa wothe wĩnyihagia nĩ agaatũgĩrio.” 12 Jesu agĩcoka akĩra mũndũ ũcio wamwĩtĩte atĩrĩ: “Rĩrĩa ũkũhaarĩria iruga rĩa mũthenya kana rĩa hwaĩ-inĩ-rĩ, ndũgetage o arata aku kana ariũ a thoguo kana andũ a mbarĩ cianyu kana itonga cia itũũra. O nao hihi mahota gũgaagwĩta iruga-inĩ, naguo ũndũ ũcio ũtuĩke irĩhi harĩ wee . 13 No rĩrĩa wahaarĩria iruga, ĩtaga arĩa athĩni, arĩa mathuaga, cionje, na atumumu; 14 na nĩ ũrĩgĩaga na gĩkeno, tondũ acio matirĩ kĩndũ gĩa gũkũrĩha nakĩo. Nĩ gũkorũo nĩ ũkaarĩhwo hĩndĩ ĩrĩa andũ arĩa athingu makaariũkio.”