Jihova wa Ngi Besowala mu Ukexilu wa Túndu o Kixinganeku Kyami

Kyoso ki nga tolola o jiphata jami, eme nga mateka o sidivisu ya thembu yoso, Jihova wa ngi jikwila dibhitu, wa ngi bhana mabesá ki nga a fikile. (Efe. 3:20) Maji nange wa-nda dibhwidisa: Kiki kya bhiti kyebhi? Ande dya kuzwela, tu vutuke ku dimatekenu.

A ngi vwalela ku Berlin, ku ixi ya Alemanha ku muvu wa 1939, kyoso kya mateka o Ita ya Kayadi ya bhiti ku Mundu woso. Ku disukilu dya ita ku muvu wa 1945, kwexile mu bhita iphululu yexile mu takula jibomba mu mbonge ya Berlin. Sayi bomba yabwila mu dyembu dyetu. Phala kulanga o mwenyu, twa bhingile kulengela mu ididi ya ku di fikidila ku jibomba. Mu kusuluka twa mono kwila, kima kyambote kulengela ku mbonge ya Erfurt kwa vwalela mam’etu

Mam’etu wexile kyá mu sota o kidi tundé ukulu. Mwene wa tangele kyá madivulu a jifilozofu, wa ile kyá jingeleja javulu maji ka sangulukile. Ku muvu wa 1948, Mbangi jiyadi ja Jihova ja phupu o dibhitu dyetu. Mam’etu wa a bokwesa wa bhange ibhwidisu yavulu. Ki kubhitile luwa hola imoxi mwene wambela ndengi’ami ya muhatu n’eme: “Nga sange o kidi!” Mu kubhita thembu mam’etu, phang’iami ya muhatu n’eme, twa mateka kuya mu yônge ku Erfurt.

Ku muvu wa 1950 twa vutuka ku Berlin, twa tokalele mu kilunga kya Berlin-Kreuzberg. Mu kubhita kithangana twayi mu tunga mu dibhata dyéngi twa kexile mu kilunga kya Berlin-Tempelhof. Mu kubhita thembu Mam’etu a mu batizala, maji eme ki ngexile luwa polondo phala ku ngi batizala. Mukonda dyahi?

NGA TOLOLA O JISONYI JAMI

O kima kyexile mu ngi fidisa kukula mu nzumbi o jisonyi. Ngexile mwene mu boka, maji mu mivu iyadi, né ngó muthu umoxi ki ngi zwela-nê. Ima ya lunguluka kyoso ki nga mateka kudibhana ni jiphange exile ni kuswina, a londekesa o ufiyele wâ kwa Jihova. Sayi yá a kolokotele mu ibende ya ji Nazi mba mu kaleya ku Alemanha Oriental. Amukwá a tele o ufolo wâ mu kilwezu phala kubokwesa o madivulu metu mu ixi ya Alemanha Oriental. O phangu yâ ya ngi bhangesa kudiwana kyavulu. Eme nga kwata kuxinganeka: ‘Se ene a te o myenyu yâ mu kilwezu mukonda dya Jihova ni jiphange jâ, eme we nga tokala kutolola o jisonyi jami.’

Eme nga mateka kutolola o jisonyi jami, kyoso ki nga bhange mbandu mu kikalakalu kya kuboka kya katunda ki twa bhange mu muvu wa 1955. Mu mukanda wa soneka phange Nathan Knorr, wa tundu mu kadivulu Informante,a wa bhana o ngolokela kwila, kiki kikalakalu kya katunda mu kilunga, nuka kya bhitile. Mwene wambe kwila, se aboki oso a bhanga mbandu, “tweji kala ni mbeji ya katunda ya kubhana umbangi.” Kiki kyene mwene kya bhiti! Mu kubhita kithangana, nga dibhakula kwa Jihova, ya a ngi batizala mu muvu wa 1956, kumoxi ni tat’êtu ni phang’yami ya muhatu. Maji ki kwa bhiti ithangana yavulu, nga bhingile kusola kima.

Eme ngejidile kwila nga tokalele kukala muboki wa thembu yoso, maji ngexile mu xinganeka kwila, nange ku hádya ngó. Kya dyanga nga fikisa o kikalakalu kya kusumbisa ima ku jixi jengi mu mbanza ya Berlin. Mu kusuluka, nga mesenene kubandekesa o uhete wami mu kikalakalu kiki. Kyenyiki-phe, mu muvu wa 1961, nga mateka kukalakala mu ditabhu dya Hamburg, o ditabhu dya beta-o-kota mu ixi ya Alemanha. Nga wabhelele kyavulu o kikalakalu kiki. Kyenyiki, ngexile mu xisa kudima o sidivisu ya thembu yoso. Ihi i ngeji bhanga?

Mu henda yê, Jihova bhu kaxi ka jiphange wa ngi kwatekesa kusola jimbambe mu kilunga. Bhu kaxi ka makamba mami, avulu a kituka aboki a thembu yoso, a ngi bhana phangu yambote. O phange Erich Mundt, wa bhuluka mu ikalakalu ku ibende, wa ngi swinisa we kudyelela kwa Jihova. Mwene wa ngi tangela kwila, jiphange javulu a dyelele mu nguzu yâ mu ibende, a toloka mu nzumbi. Maji oso a dyelele kwa Jihova ni muxima woso, a suluka mu ufiyele wâ, a kituka athu a kwatekesa o kilunga kya Jihova.

O phange Martin Poetzinger, kupholo wa bhange mbandu ku Kibuka kya Utuminu, wexile mu swinisa o jiphange ni izwelu yiyi: “Ki twa tokala kusumbisa o kuswina!” Kyoso ki nga xinganeka mu izwelu yiyi, nga xisa o salu yami, nga bokona mu sidivisu ya thembu yoso, mu mbeji ya Kanake ya muvu wa 1963. Kiki kyene o kima kya beta-kota ki nga solo ku mwenyu wami! Mu kubhita mbeji jiyadi, ande mwene dya kumateka kusota salu yengi, a ngixana phala kukalakala kala muboki wa katunda. Mu kubhita tu mivu, Jihova wa ngi besowala mu ukexilu ki nga u xinganekene. A ngixana phala kubhanga o Xikola ya Ngiliyade, o xikola ya 44.

KU NGILIYADE NGA DILONGO MADISÁ AVULU

O disá dya beta-kota di nga dilongo ku Ngiliyade, kotelele ni jiphange Nathan Knorr ni Lyman Swingle, dyenyidi: “Kana kuxisa o kikalakalu kyê ni lusolo.” Ene a tu swinisa kusuluka mu kikalakalu kyetu, sumbala ni ibhidi. Phange Knorr wexile mu zwela kiki: “Kwebhi ku wa-nda lunga o mesu-mê? Ku ididi ya xidi, ku ibamba, ku wadyama? Inga wa-nda tala o mixi ya bwingita, o itulu ni jipolo ja sanguluka? Bhangenu yoso phala kuzola o athu!” Sayi kizuwa, phange Swingle wa kexile mu jimbuluka se mukonda dyahi avulu a xisa o kikalakalu kyâ. Mwene wa mateka kudila. Kyenyiki, wemanene hanji, katé kya divu kyambote phala kusuluka ni diskulusu. Kiki kya ngi tula ku muxima. Nga solo kubhanga yoso phala ki ngi luwalese Kidistu ni jiphange jê ja fiyele.—Mat. 25:40.

Kyoso kya tu tangele kwebhi ku twa-nda ya, sayi Jibetelita jitatu ja twibhudisa: Mwa-nda ya kwebhi? Ene a zwela ima yambote ya lungu ni jixi javulu. Maji kyoso ki nga tambwijila kwila, “twa-nda ya ku Congo (Kinshasa),” ene ambe: “ah, ku Congo! Jihova a ku besowale!” Mu izuwa yóyo, ku ixi ya Congo (Kinshasa) kwexile ita. Mu ji jurnale mwexile mu tunda minangu ya lungu ni athu a a jibha. Maji ki nga jimbi o disá di nga dilongo mu xikola. Kyoso ki twa zubha o xikola, mu mbeji ya Katutu ka 1967, o jiphange Heinrich Dehnbostel, Claude Lindsay, n’eme, a tu tumikisa ku Congo, ku mbonge ya Kinshasa.

TWA DILONGO IMA YAVULU MU KIKALAKALU KYA AKUNJI A JIXI

Kyoso ki twa bhixila ku Kinshasa, twa dilongo o dimi dya Francês mu mbeji jitatu. Mu ku suluka, twayi ku mbonge ya Lubumbashi, m’ukulu a ixanene Elisabethville, ku lwiji ya Congo, bhwa zukama ni ixi ya Zambia. Twa tungile mu lar missionário, bhu kaxi ka mbanza.

Ididi yavulu ku mbanza ya Lubumbashi, sé-ku muthu wa bokele-mu. Twa sanguluka mukonda etu twa dyangele kutula o njimbu yambote ku athu mu jimbandu jiji. Mu ithangana yofele, twa kexile kya mu longa o Bibidya ku athu avulu, ki twexile ni kithangana kya soko phala ku ji endesa. Katé twa bokela jinguvulu ni a xiku dya ngoji. Avulu akexile mu xila o Mak’â Nzambi ni kikalakalu kyetu kya kuboka. Amoxi a zwela dingi o dimi dya Swahili. Kyenyiki-phe, Claude Lindsay n’eme twa dilongo we o dimi didi. Mu kubhita tu ithangana, a tu tumikisa mu kilunga kya Swahili.

Sumbala twexile ni kisangusangu mu ikalakalu yetu, twa dibhana we ni ibhidi yavulu. Mu veji javulu twa dibhana ni masoladi a kodiwile, exile ni mata bhu maku. Twa dibhana we n’a xiku dya ngoji a thathamene, exile mu tu tatela umbangi wa makutu. Sayi kizuwa twexile mu kyônge ni kilunga kyetu, ku lar missionário. A xiku dya ngoji a bhixila, a twamba ku inzo yâ xiku dya ngoji. Kwenyóko, a tu xikamesa bhoxi bhwa xidi, katé bhu kaxi ka usuku, kyene kyuwa kya tu xisa.

Mu muvu wa 1969, nga tambula o ujitu wa kukunda o ilunga. O ilunga i ngexile mu kunda ku Africa, yexile makanga. Kyenyiki, twa bhingile kwenda jinjila ja lebha mu ikoka ya zalele malôwa, bhu kaxi ka yangu. Sayi dyembu mwa ngi zalela, o ji sanji ja zekela koxi ya hâma yami. Yene yexile mu ngi balumuna izuwa yoso. Nuka nga-nda jimba o sanji yóyo. Ngi lembalala we o ithangana i twexile mu xikama bhu mbandu’ajiku ni jiphange jami, mu kuzwela maka a Bibidya.

O kibhidi kya dikota ki twa dibhana na-kyu, o jiphange ja makutu, a mbombo-kumbodi, exile mu kwatekesa o kibuka kya Kitawala.b Sayi ya a tenene kubokona mu kilunga ni masunga, anga a tambula ikalakalu ya katunda. Avulu edile kala ‘matadi koxi a menya’ a a tungununa ku jiphange ja fiyele. (Juda 12) Kifwa, Jihova wa zelesa o kilunga kyê. Kyenyiki, avulu a mateka kusanga o kidi.

Mu muvu wa 1971, a ngi tumikisa ku betele ya Kinshasa. Ku betele, ngexile mu bhanga ikalakalu yavulu, kala: Ku tambula o mikanda ya tundu mu ilunga, ku madivuluni, ni ikikalakalu ya kuboka. Sayi ikalakalu mu ixi yiyi, ki yexile muya kyambote. Né kiki, nga dilongo kusokejeka kyambote o ima, sumbala o ixi ya dikota. Sayi ithangana, o mikanda i twexile mu tumikisa, yexile mu laleka jimbeji phala kubhixila mu ilunga. O iphululu yexile mu kwambata o mikanda ya tundu ku betele, exile mu i bhixidisa mu mawulungu. O mawulungu enyá, exile mu naminina mu jisemana javulu mu isasa i kudila mu ngiji. Sumbala ni maka yá, twa bhange o ikalakalu.

Kima kya mukwá kyexile mu ngi bhangesa kudiwana, o kumona jiphange kubhanga yônge ya makota, sumbala exile jingadyama. Ene exile mu bhanga o ditala ni ingungu mba jinzo ja makeke ni yangu ya mabubulu. O jipalelu exile mu ji bhanga ni jimbungu, phala kuxikama, exile mu bhanga ji phetu ni yangu ya lebhelela. O ji ngandu ni maxisa exile mu ji ta bhulu phala kubhanga kilembeketa mba ku ji zala ku ji meza. Kuma kexile ni jipheleku, exile mu kuta o mixi ni mikolo ya ibalabala ya mixi. Eme ki ngexile mu tena kukwatekesa, maji ngexile mu diwana o uhete ni kwijiya kwa jiphange jiji, mu kutolola o ibhidi yiyi. Nga zolele o jiphange joso! Kyoso kya ngi tumikisa kididi kyengi, ngunzu ya ngi kwata.

KYOSO KI NGEXILE MU SIDIVILA KU QUÊNIA

A ngi tumikisa ku betele ya Quênia, ku mbanza ya Nairobi, mu muvu wa 1974. Twexile ni ikalakalu yavulu, mukonda o betele ya Quênia yexile mu langa ikalakalu mu jixi javulu mwa fidisile o ikalakalu yetu. Nga kundu o jixi jiji mu veji javulu, kotelele o ixi ya Etiópia. Kwenyoko, o jiphange jetu exile mu a zukutisa ni kudibhana ni ibhidi yavulu. Avulu mudyâ exile mu a talatala ni undanda mba ku a takula mu kaleya. Amoxi a a jibha mwene. Maji ene a kolokota mu ufiyele wâ, mukonda exile ni ukamba wambote ni Jihova, exile mu dibhana kyambote mudyâ.

Mu muvu wa 1980, ku mwenyu wami kwa bhiti kima kya ngi sangulukisa kyavulu, nga kazala ni Gail Matheson, mukwa ixi ya Canadá. Twa dilongo kumoxi o Xikola ya Ngiliyade. Twexile mu di tumikisa mikanda. Gail wexile mu sidivila kala mukunji wa jixi ku Bolívia. Mu ku bhita 12 kya mivu twa disange dingi ku Nova York. Mu ku bhita kithangana twa kazala ku ixi ya Quênia. Nga sanguluka kyavulu mukonda Gail wexile ni kixinganeku kya muthu wa kulu mu nzumbi, mwene phangu ya ngi kwatekesa kyavulu. Kate lelu mwene u ngi kwatekesa kyavulu, dikamba nga mu zolo kyavulu.

Ku muvu 1986, eme ni Gail a tu bhana o kikalakalu kya kukunda o ilunga. Maji eme nga kexile mu kalakala we mu Kibuka kya Filiyale. Mu kikalakalu kya kukunda ilunga twexile mu kunda jixi jexile mu ji langa kwala o Filiyale ya Quênia.

Ngi lembalala ni henda yoso kyebhi ki twa sokejeka o ima phala kubhanga o kyônge kya dikota mu mbanza ya Asmara ku Eritreia. Mu muvu wa 1992, o ikalakalu yetu a i fidisile mu ixi yiyi. Ki twa tenene kusanga kididi kyambote phala kubhanga o kyônge kiki. Twa sangele ngó inzo ya kubhaka masa ni makúdya engi. Mu kizuwa kya dyanga kya kyônge, nga diwana mu kumona kyebhi o jiphange ja sokejeka kyambote o kididi kiki. Kya fwamenene kyambote phala kubheza Jihova. Miji yavulu, yéza ni milele, phala ku fwamesa o kididi. O kyônge kiki, kya tu bhekela kisangusangu kya dikota, kwejile 1.279 a athu.

Kwa bhingile kithangana phala kwijidila o kikalakalu kya ku kunda o ilunga, mukonda mu semana joso exile mu tu zalela mu ididi ki idifu. Sayi semana, a tu zalela mu inzo ya fwama kyambote bhu mbandu a kalunga; mu semana ya mukwá a tu zalela mu ka fundu, mu zekela o akalakadi. O inzo ya dixidixilu yexile 100 ya jimetulu. Maji, ki twexile mu lunga o mixima yetu mu ididi mwa tu zalela. Mu veji dya kiki, twexile mu lunga o mixima yetu mu ikalakalu i twexile mu bhanga ni kilunga, aboki a thembu yoso ni aboki a wabhela kukalakala. Kyoso kya tu tumikisa mu kididi kyengi, twa xisa makamba a kazola, o ngunzu ya tu vudile.

TWA TAMBULA MABESÁ AVULU KU ETIÓPIA

Mu disukilu dya mivu ya 1980 katé ku dimatekenu dya mivu 1990, o ikalakalu yetu a xikina mu jixi javulu jexile mu langa kwala o betele ya Quênia. Kyenyiki, kwa bhingile kujikula jifiliyale mu jixi jiji. Mu muvu wa 1993, a tu tumikisa phala kukalakala ku betele ya Etiópia, yala mu mbanza ya Adis-Abeba. Mu mivu yavulu, o jiphange jetu exile mu bheza Jihova mu kaswekele. Maji mu kithangana kiki, o jinguvulu a xikina kya o kikalakalu kyetu kya kuboka.

Jihova wa mu besowala o ikalakalu ku ixi ya Etiópia. Jiphange javulu ja mu kalakala kala aboki a thembu yoso. Tundé ku muvu wa 2012, 20 a jipurcentu ndenge a aboki ene mu sidivila kala aboki a thembu yoso, mu mivu yoso. Kwala we jiphange javulu a dilongo mu jixikola ja kilunga. O kilunga kya tungu we 120 a Ididi ya Ubhezelu. Mu muvu wa 2004, o mwiji wa Betele wayi mu tunga mu kididi kyengi. Ku Betele ya ubhe, kwala we Kididi kya Yônge ya Makota, kya mu kwatekesa kyavulu o jiphange.

Mu kubhita mivu yavulu, eme ni Gail twexile ni ukamba wa kidi ni jiphange jetu ku Etiópia. Twa zolo kyavulu o jiphange jiji, ene exile mu tu talatala ni henda yoso. Maji mu mivu ya sukina, o mawuhaxi a tu kwamesa kyavulu. Kyenyiki, a bhingile ku tu tumikisa ku Betele ya Europa Central. O jiphange kuku, ene mu tu talatala ni henda yoso, maji twala hanji ni ngunzu ya jiphange jetu ja kazola ku ixi ya Etiópia.

JIHOVA WA KUDISA O KIKALAKALU KYÊ

Twa mono ni mesu etu kyebhi Jihova kya kudisa o kikalakalu kyê. (1 Kol. 3:6, 9) Mu kifika, kyoso ki nga bokela akwa Rwanda akexile mu sota o ngondo mu ixi ya Congo, ku Rwanda ki kwexile aboki. Lelu kwala kyá 30.000 a jiphange ndenge mu ixi yiyi. Mu muvu wa 1967, ku ixi ya Congo (Kinshasa) kwexile 6.000 a aboki. Lelu kwala kyá 230.000 a jiphange, o athu a ile mu Lembalasa mu muvu wa 2018, a tenesa kazunda kamoxi ndenge. O jixi joso jexile mu langa kwala o betele ya Quênia, lelu mwala kyá 100.000 a aboki ndenge.

Makwinyi atanu a mivu kudima, Jihova wa ngi kwatekesa kubokona mu sidivisu ya thembu yoso bhu kaxi ka jiphange javulu. Sumbala ngi mukwa jisonyi hanji, nga dilongo kudyelela kwa Jihova ni muxima woso. O ima i nga bhiti ku África, ya ngi longo kukala ni mwanyu ni kusanguluka ni yoso i ngala na-yu. Eme ni Gail tu diwana mu kumona jiphange jetu, a bhana phangu yambote ya kuzalela, kukolokota mu ibhidi ni kudyelela kwa Jihova. Ngi sakidila kyavulu Nzambi, mu ku ngi londekesa o henda yê. Sé phata, Jihova wa ngi besowala mu ukexilu wa túndu o kixinganeku kyami.—Jisá. 37:4.