Milongi Phala o Yônge, Ukexilu wa Ukidistá ni Ukunji Wetu

2-8 YA KAVWA

O VALOLO YA MAK’Â NZAMBI | LUKA 6-7

“Bhana ni Muxima Woso”

(Luka 6:37) Ki mu fike akwenu phala enu wenu ka mi fike; ki mu êlese akwenu, phala enu wenu ka mi êlese; lolokenu akwenu, enu wenu Nzambi a mi loloke.

milongi phala kutokwesa mu Lu 6:37

Lolokenu akwenu, enu wenu Nzambi a mi loloke: Mba “Sulukenu mu kujituna, enu wenu a mi jitune.” O kizwelu mu Ngeleku “kuloloka” kilombolola “kujituna n’aye; ku mweha; kujituna mba kutundisa (mu kifika, muthu wala mu kaleya).” Mu maka enyá, kyoso ki tu zwela o kizwelu kiki, mu kithangana kya kufundisa mba kubalakala muthu, o kizwelu kiki ki tena kulombolola, kweha o muthu sé kikuma ni ku mu loloka, né mwene se o kima kya kexile ku mu tatela, kya kidi.

Sentinela 15/05/08 pág. 9-10 parág. 13-14

Bhangyenu Jinga o Mbote

¹³ O divulu dya Matesu di tumbula o izwelu ya Jezú, yambe: ‘Ki mu fundise akwenu, enu wenu phala ka mi fundise.’ (Mat. 7:1) Mu divulu dya Luka, Jezú wambe: “Ki mu fike akwenu phala enu wenu ka a mi fike; ki mu êlese akwenu, phala enu wenu ka mi êlese; lolokenu akwenu, enu wenu Nzambi a mi loloke.” (Luka 6:37) O Jifalizewu ku hama ya dyanga, akexile mu fundisa kyayibha o athu, ni ijila ki i tundu mu Bibidya. O yó exile jingivwidi ja Jezú, a tokalele ‘kweha o kufundisa.’ Mu veji dya kufundisa, a tokalele ‘kusuluka mu kujituna,’ mba kuloloka o ikuma ya akwâ. O poxolo Phawulu wa bhana we itendelesu ya lungu ni kuloloka.

¹⁴ Mukonda dya kukala athu a loloka, o maxibulu a Jezú, eji swinisa we o athu kukala we ni ukexilu wa kuloloka. Jezú wambe: “o kubatula kwoso ku mu batwila na-ku akwenu, enu wenu kyene Nzambi kya kà mi batwila,” mwene wambe dingi, “ni nzôngo yoso i mu zongela na-yu akwenu, enu wenu a ka mi zongela-yu dingi.” (Mat. 7:2) O ya lungu ni kutalatala akwetu, etu tu bhongolola o ima i twa kunu.—Nga. 6:7.

(Luka 6:38) Bhanenu akwenu, enu wenu Nzambi a mi bhane. Kyenyiki-phe Nzambi wa-nda ku mi bhana kizongelu kyambote, kyòbate, kyòsakese, kya xamuka, a mi bhana bhu homba yenu. Mukonda yoso o nzôngo i mwa zongela akwenu, yene Nzambi ya mi zongela enu’enu.

milongi phala kutokwesa mu Lu 6:38

Bhanenu akwenu: Mba “Bhanenu jinga.” O kizwelu mu dimi dya Ngeleku a ki lungulula “kubhana,” kilombolola ukexilu wa kubhana jinga.

(Luka 6:38) Bhanenu akwenu, enu wenu Nzambi a mi bhane. Kyenyiki-phe Nzambi wa-nda ku mi bhana kizongelu kyambote, kyòbate, kyòsakese, kya xamuka, a mi bhana bhu homba yenu. Mukonda yoso o nzôngo i mwa zongela akwenu, yene Nzambi ya mi zongela enu’enu.

milongi phala kutokwesa mu Lu 6:38

bhu homba yenu: O kizwelu kiki mu Ngeleku, kilombolola “bhu phetu yenu (tulu),” maji mu maka enyá, o kizwelu kiki kya lungu ni ukexilu wokulu wa kwambata o ima mu phonda, mu kubudijika o ima mu milele ya di kutu na-yu o muthu. ‘O kwambata o ima bhu homba, nange kulombolola ukexilu wokulu wa asumbisi wa kuta o ima mu izwatu ya akwá kusumba.

Tokwesa o Milongi ya Nzambi

(Luka 6:12, 13) Izuwa yene’oyo Jezú anga uya ku mulundu mu kusamba; anga ufula kilu mu usuku woso ni kusamba kwa Nzambi. ¹³ Ki kúkya anga wixana jixibulu jê, u sola mudya kwinyi dya muthu ni kiyadi, anga u a luka wixi: Jipoxolo.

Sentinela 01/08/07 pág. 6 parág. 1

Kyebhi ki u Tena Kukula mu Nzumbi?

Wexile kyá ukexilu wa Jezú wa kubhita ola javulu mu kubhanga musambu. (Nzwá 17:1-26) Mu kifika, ande dya kusola o 12 kya mayala eji kituka o jipoxolo jê, Jezú ‘anga uya ku mulundu mu kusamba; anga u fula kilu mu usuku woso ni kusamba kwa Nzambi.’ (Luka 6:12) Sumbala ki tu bhingi kubhita usuku woso mu kusamba, maji o yó a kulu mu nzumbi a kayela o phangu ya Jezú. Ande dya kubatula maka a dikota ku mwenyu, ene a katula thembu yavulu phala kusamba kwa Nzambi, mu kusota o kitendelesu kya nzumbi ikola, phala kusola ima ya-nda kolesa o ukamba wâ ni Nzambi.

(Luka 7:35) Unjimu-phe a u tongolola kwala oso an’ê.

milongi phala kutokwesa mu Lu 7:35

oso an’ê: Mba “o ibhangelu.” Bhabha o kizwelu unjimu a ki tumbula kala muthu wala ni twana. Mu musoso u tu sanga mu divulu dya Mat 11:19, o kizwelu unjimu, a ki tumbula kala wala ni “ibhangelu.” Ana a unjimu mba o ibhangelu—ya bhangele Nzwá dya Batizu ni Jezú—ilondekesa kwila o ima ya kexile mwa tatela o athu, ki ya kidi kana. Mu kidi Jezú wa kexile mu zwela, kiki: ‘Tonginina o ibhangelu yambote ni ukexilu, wa-nda tena kyá kwijiya kwila o kitatelu, kya makutu.’

Kitangelu Kya Bibidya

(Luka 7:36-50) Falizewu imoxi anga u bhinga Jezú kúdya ni mwène. Jezú anga u bokona m’onzo ya falizewu, u xikama ku meza. ³⁷ Anga bhu kala muhatu, mukwa bhata bhenyobho, mukwa-ituxi. O kyevu kuma Jezú wa xikama mu kúdya m’onzo ya falizewu, weza ni kitutu kya lubaxu kyezala ngwendu ya wabha dizumba, ³⁸ Anga u mu imanena bhu inama yê ni kudila, wa mu betesa inama ni masoxi, anga u i kondona ni kindemba kya mútwe wê, u i nzobojola ni jibeju, anga u i xisa ni ngwendu. ³⁹ Falizewu-phe wa mu ixanene, kya ki mono, wedi ni muxima wê, wixi: Mwenyú se wa kexile polofeta, weji kwijiya mbutu ya muhatu woso wa mu mu kwata kiki, kuma mukwa ituxi. ⁴⁰ Jezú anga u mu kumbulula, wixi: Ximá, nga mesena ku ku tela tumaka. ₄₁ Kwala mwène: Mesene, zwela. Wixi: Sayi-ku muthu mukwa kubhana kitadi mu makongo. Anga ukala ni kiyadi a mu di kitadi; o yú makwinyi-a-tanu. ⁴² Kya a mono kala ni bhuma bhwa nomwena phala kufuta, u a loloka ene oso kiyadi kyâ. O kiki-phe, ku kiyadi kyâ, webhi u kala kota mu ku zola? ⁴³ Kwala Ximá: Eme nga fika woso a mu loloka kyavulu. ⁴⁴ Jezú wixi: Wa batula kidi. Anga u lungulukila kwala o muhatu, hé wambela Ximá, wixi; Wa mono muhatu yú? Nga bokona m’onzo yé, eye kwa ngi bhana menya ma kusukula inama; mwène-phe wa ngi betesa inama ni masoxi, wa i kondona ni kimdemba kyê. ⁴⁵ Eye kwa ngi bhana beju ki nga bhixila. Mwène-phe tunde ki nga bokona, kiluwa a zumbuka ku ngi nzobola inama. ⁴⁶ Eye ku ngi waye o mútwe ni maji. Mwène-phe wa ngi waye inama ni ngwendu. ⁴⁷ Wila kiki, nga ku ambela: Mwène wa zolo kyavulu, kuma ituxi yê sumbala yavulu, yòloloke kya. Maji o woso-phe a mu loloka kyatolo, u zola we kyatolo. ⁴⁸ Jezú bhenyobho anga wambela o muhatu, wixi: Ituxi yé yóloloke. ⁴⁹ Ene a xikama-nê ku meza, anga a kwata ku di ambela moxi, exi: Nanyi mwenyú, katé ni ituxi u i loloka? ⁵⁰ Jezú-phe wambela o muhatu, wixi: O kuxikana kwé kwa ku bhandulula. Ndayé ni kutululuka.

9-15 YA KAVWA

O VALOLO YA MAK’Â NZAMBI | LUKA 8-9

“Ngi Kayele—Ihi ya Bhingi?”

(Luka 9:57, 58) O Jezú ni maxibulu mê ki aya ni kwenda mu njila, bhu kala muthu umoxi u mu ambela wixi: Eme Ngana, ngi ku kayela kwoso kwoso ku uya. ⁵⁸ Kwala Jezú: O mikenge sayi mawina mâ; o jinjila ji bhita ku dyulu sayi we ikalanga yâ; o Mon’a Muthu kala ni bhuma bhwa zendekela o mútwe.

Perspicaz vol.3 pág. 89 parág. 4

Kikalanga

Kyoso o musoneki kyambe kwa Jezú: “Mesene, eme ngi ku kayela kwoso-kwoso ku uya”. Kwala Jezú: “O makombe mene ni jingenda jâ, o jinjila we ji bhita bhulu, sayi ikalanga yâ; maji o Mon’a Muthu-phe kala ni kididi bhwa zekesa o mútwe wê” (Mat 8:19, 20; Lu 9:57, 58) Bhabha Jezú wa londekesa kwila phala ku mu kayela, o muthu wa tokalele kuxisa o ibanzelu kya kumesena kukala ni ima yavulu ku mwenyu kala kya mesena o athu oso, ni kudyelela kwa Jihova ni muxima woso. Kiki kya lungu ni musambu wa tat’etu wa longo Jezú ku maxibulu mê: “Kúdya kwetu kwa nzala ya kizuwa ni kizuwa, tu bhane-ku lelu,” ni izwelu yiyi: “Kyene we woso mudyenu u kamba ku di tuna ima yoso yala na-yu, ka tena kukala xibulu yami.”—Mat 6:11; Lu 14:33.

(Luka 9:59, 60) Anga wambela mukwa wixi: Ngi kayele. Mwene-phe, wixi: Ngana, kinga hanji ngi dyange kufûnda tat’etu. ⁶⁰ Jezú u mu ambela, wixi: eha afu mu afu, n’a di fûnde mudyâ. Eye-phe ndé ka tule o Njimbu ya Utuminu wa Nzambi.

milongi phala kutokwesa Lu 9:59, 60

kufûnda tat’etu: O izwelu yiyi, ki ya kexile mu lombolola kwila o diyala wa mesenene kuyudika o ima phala kufunda tat’ê. Se tat’ê wa fwile kyá, mwene keji kala bhobho mu kuzwela ni Jezú mu kithangana kyenyókyo. Mu ukulu ku Oriente Médio se muthu wa fu, a kexile ku mu funda we mu kizuwa kyenyókyo. Mu kiki o tat’ê nange wa katele ngó mba wa kukile kya kyavulu, maji ka fwile luwa. Mu kiki, Jezú nuka weji tangela ku dyala kuxisa tat’ê wa bhindamene o kikwatekesu kyê, nange kwexile athu engi ku mwiji eji tena kutambula konda ya tat’ê. (Mar 7:9-13) O izwelu ya diyala mu kidi, ya kexile mu lombolola kwila: ‘Nga-nda ku kayela mwene, maji nga-nda bhanga ngó kiki, kyoso tat’etu kya-nda fwa. Kingila hanji katé tat’etu kya-nda fwa ni ngi mu funde.’ Mu kidi phala Jezú o dyala wa dibotesa o ujitu wa kuta ku pholo o Utuminu wa Nzambi ku mwenyu wê.—Lu 9:60, 62.

Eha afu mu afu a di funde mudyâ: Kala kilondekesa o milongi phala kutokwesa mu divulu dya Lu 9:59, o tata ya diyala wa kexile mu zwela ni Jezú, nange wa katele ngó mba wa kukile kyá kyavulu, maji ka fwile luwa. Mu kiki, Jezú nange wa kexile mu zwela kwila: Eha afu mu ukexilu wa nzumbi a di funde mudyâ,’ kifwa, o dyala wa tokalele kwehela o jindandu jê kutambula konda ya tat’ê katé kyeji fwa ni ku mu funda. Mu kukayela Jezú o dyala weji bhulula o mwenyu wê mu kwenda mu njila yambata ku mwenyu wa kalela-ku, mu veji dya kukala kumoxi ni yó a fu mu ukexilu wa nzumbi bhu pholo ya Nzambi. Mu kitambwijilu kyê, Jezú wa londekesa kwila o kuta o Utuminu wa Nzambi ku pholo ni ku u boka katé ku maxokololo, ku tu kwatekesa kukala ni mwenyu mu ukexilu wa nzumbi.

(Luka 9:61, 62) Mukwa we wixi: Eme Ngana ngi ku kayela; maji ngi dyanga hanji kuya mù xalesa (lekela) oso ala kubhata dyami. ⁶² Jezú-phe wa mu ambela, wixi: Woso wa te lùkwaku lwê ku ditemu, anga u tala dingi kudima, yó ka fwama mu Utuminu wa Nzambi

jividyu ni jifikula

Kudima o mavu

O mavu akexile mwa dima kyoso o mbundu ki ya kexile mu betesa o mavu a kukutile mukonda dya mwanya wavulu. (Tala o Apêndice B15 mu Bibidya ya phutu.) Sayi matemu a kexile mwa bhanga ni muxi, mba ni felu, akexile mu a ta kuthandu dya kyama kimoxi mba iyadi. Kyoso kya kexile mu zubha o kudima o mavu, kyene kiwa kya kuna o jimbutu. Mu Mikanda ya Hebalayiku, o kikalakalu kya kudima a ki tumbula we phala kuta ifika. (Af 14:18; Iz 2:4; Je 4:3; Mi 4:3) Ithangana yoso Jezú wa kexile mu ta ifika ya lungu ni kikalakalu kya idimakaji, phala kulonga o kidi. Mu kifika, mwene wa zwela ya lungu ni kukalakala ni ditemu, phala kulondekesa o mbote ya kukala dixibulu dyambote, yó u di bhakula ni muxima woso. (Lu 9:62) Se o kidimakaji wa landukile, weji bhanga mibhanga ya bhengalala. Kyene kimoxi we, se dixibulu dya Kidistu u landuka mba u tala kwengi kyoso kya bhanga o kikalakalu kyê, ka fwama phala o Utuminu wa Nzambi.

Mulangidi 01/04/12 difwe 21-22 kaxi 11-13

Kala ni Muxima wa Yuka Bhu Pholo ya Jihova

¹¹ Tu di longe dingi o ima ya tange Jezú mu kifika phala twijiye se ihi i tu longa. O kidimakaji ku díbhya, u kwata ku ditemu. Kyoso kyaya ni kudima, mwéne ka tokala kubanza o mwiji wa xala kubhata, o makamba, o mimbu, o kisangusangu, ni kilembeketa. Mwéne u bhindamena o ima yiyi. Kyoso kya zubha, o vondadi ya kidimakaji ya kuya mu sanga o ima yiyi, i kula dingi, kyenyiki-phe mwéne u tala ‘o ima ya xisa ku dima.’ Sumbala o thonga yavulu hanji, maji mwéne u landuka, ka tena kuzubha o thonga. Kyenyiki o mukwa díbhya u luwala kyavulu, mukonda o kidimakaji kyê ka tena kuzubha o thonga.

¹² Sokesa o kifika kiki, ni ihi i tena kubhita lelu. O kidimakaji nange, tu mu sokesa ni Kidistá, u banza kwila wa mu bhanga kyambote o kikalakalu kyê, maji mu kidi wala mu kilwezu mu nzumbi. Phala kujimbulula, xinganeka phange’etu, ka fongo mu kikalakalu kya kuboka. Sumbala kene mu fonga mu yônge, uya mu boka, maji sayi ima ya mundu u i banza hanji. O muxima wê u mesena o ima yiyi. Sumbala muboki kyá wokulu, maji o vondadi ya kumesena o ima yiyi, i kula ku muxima, mwéne-phe u sakukila o ima “kudima.” Sumbala wala ni kikalakalu kyavulu kya kubhanga mu ukunji, maji mwéne ka tena ‘kukolokota mu maka a mwenyu,’ kyenyiki ka tena kubhanga kyambote o kikalakalu kyê kya kuboka. (Fil. 2:16) Mu kiki, Jihova, o “Mukwa díbhya,” u luwala kyoso kya mona kwila o muthu ka kolokota.—Luka 10:2.

¹³ Kiki ki tu longa disá. Kima kyambote, se tu bhanga o ikalakalu yetu kála o kuya mu yônge, ni kuya mu boka o njimbu ku akwetu. Maji o kusidivila Jihova ni muxima wa yuka, ku bhinga dingi kubhanga ima ya mukwá. (2 Mal. 25:1, 2, 27) Se ku muxima wê, o Kidistá u zola hanji o ima ya xisa ku dima—ya mundu—nange o ukamba wê ni Nzambi u kala mu kilwezu. (Luka 17:32) Mu kidi se tu zemba o ima ‘ya yibha, anga tu naminina mu ima ya wabha,’ twa-nda ‘fwama ku Utuminu wa Nzambi.’ (Loma 12:9; Luka 9:62) Etu oso twa tokala kwijiya kwila o ima ya mundu wa Satanaji, né mwene se ima yambote, ki i tokala ku tu fidisa ku dyanga kusota o Utuminu.—2 Kol. 11:14; tanga Filipe 3:13, 14.

Tokwesa o Milongi ya Nzambi

(Luka 8:3) ni Nzwana mukaji a Kuza, kimbadi kya Helode, ni Suzana, ni a mukwá avulu, anga a kala ku mu kwatekesa ni jimbongo jâ.

milongi phala kutokwesa mu Lu 8:3

anga a kala ku mu kwatekesa: Mba “kwa bhana ima.” O kizwelu kya Ngeleku di a ko neʹo, ki tena kulombolola kulanga o ibhindamu ya muthu, mu xitu, kala o kulamba, kusidivila o kúdya, ni ima yamukwá dingi. O kizwelu kiki kyene kimoxi we ki tu sanga mu divulu dya Lu 10:40 (“kukalakala”), Lu 12:37 (“ku a xibhidila”), Lu 17:8 (“u ngi xibhidile”), ni Ika. 6:2 (“mu sedivila”), maji kiki ki tena we kulombolola ikalakalu ya difu ni yiyi. Bhabha tu sanga-bhu o kizwelu kiki, phala kulondekesa kyebhi o muhatu a mu tumbula mu velusu 2 ni 3, kya kwatekesa Jezú ni maxibulu mê, phala n’a tene kubhanga o kikalakalu kya a bhana kwa Nzambi. Mu kubhanga kiki, o muhatu yú wa ximanesa Nzambi, mu kiki Nzambi wehela kwila o musoso wê a u soneka mu Bibidya, phala o miji yeji kwiza ku pholo a tange ya lungu ni phangu yê ya kubhana. (Ji 19:17; Jih 6:10) Kizwelu kimoxi kiki mu Ngeleku a ki tumbula phala kuzwela ya lungu ni muhatu a mu tumbula mu divulu dya Mat 27:55; Mar 15:41.

(Luka 9:49, 50) Nzwá anga u tambwijila, wixi: Mesene, etu twa sangele muthu wala mù tundisa madimonyo mu dijina dyé. Etu anga tu mu kidika, mukonda kala kwendela kumoxi ni etu. ⁵⁰ Jezú-phe anga u tangela Nzwá ni maxibulu a mukwá, wixi: Kana ku mu kidika. Mukonda woso wa kambe ku mi fudisa, wa mi kwatekesa.

Sentinela 15/03/08 pág. 31 parág. 2

Madisá u tu Katula mu Divulu Dya Luka

9:49, 50—Mukonda dyahi Jezú kà fidisa o dyala wa kaye o madimonyo, sumbala mwene kexile dixibulu dya Jezú? Jezú kà fidisa o diyala mukonda o kilunga kya Jikidistá ka ki bhangele luwa. Mu kiki, o diyala ka bhingile kukayela Jezú phala kukala ni kixikanu mu dijina dya Jezú ni kukaya madimonyo.—Mar 9:38-40.

Kitangelu Kya Bibidya

(Luka 8:1-15) Kubhanga izuwa, Jezú u kala mù nyunga ku jimbanza ni ku jisanzala, mu ku boka ni kutula o Njimbu Yambote ya Utuminu wa Nzambi. O kwinyi dya xibulu ni kiyadi anga a kala-nê kumoxi. ² Ni ahatu amoxi wa sakele o jinzumbi ni mawuhaxi: Ni Madiya, a mu ixana Manda, mukwa Magdala, moxi dyê mwa tundile sambwadi dya madimonyo; ³ ni Nzwana mukaji a Kuza, kimbadi kya Helode, ni Suzana, ni a mukwá avulu, anga a kala ku kwatekesa ni jimbongo jâ. ⁴ Anga kifuxi kyavulu ki bhongoloka, ku mabhata moso, kwa tundu athu a mu kane mwène, phala ku mu tala. Anga Jezú u a tela kifika, wixi: ⁵ Mukuni a jimbutu wa tundile mu ku kuwa mbutu yê. O kya kala mù kuwa, yamukwa ya sonoka bhu mbandu’a njila; anga a i diyota kwala athu, anga a i moma kwala o jinjila ja dyulu. ⁶ Ya mukwá ya sonoka mu matadi; o ki yedi i sabhuka, kindala ya lela, mukonda dya kukamba utalalu. ⁷ Ya mukwá ya sonoka mu’axaxi ka minya; o minya anga i kudila kumoxi ni isasa, hé i bhaka o jimbutu mwa vundu. ⁸ Ya mukwá ya sonoka mu mavu ma mbote, anga i kula, ima ibundu, kala lumbundu lubhana hâma ya jimbundu. Kya zubha kuzwela kiki, u di kola, wixi: Woso wala ni mátwi a kwívwa, èvwa! ⁹ Jixibulu jê anga ji mu ibhwidisa mba kifik’iki kya jimbulula kyebhi. ¹⁰ Mwène, wixi: Enu a mi bhana kwijiya o ikutu ya Utuminu wa Nzambi. Athu amukwá-phe a a zwelela mu ifika, phala kya tala, a kambe kumona; o ki évwa, a kambe kwijiya. ¹¹ Obhenu kifika kyójimbulule: O mbutu yene o maka ma Nzambi. ¹² Oso ala ku mbandu a njila, ene évwa, kindala kwiza dyabhu u katula maka mu mixima yâ, phala a lémbwa kuxikana ni kubhuluka. ¹³ Oso ala ku thandu’ a matadi, ene, ki évwa o maka a ma tambula kyambote, ene-phe kuma a kambe jindanji, a xikana ngó kathangana, o bhu kumbi dya phaxi, a lémbwa-ku kyá. ¹⁴ O yó a sonoka mu’axaxi ka minya, enyá évwa, o ku pholo ku aya a xala mu mvunde ya malwimbi ni jimbongo, ni mísendu ya mwenyu yú, ka bhana kibundu ni kíbhi. ¹⁵ O yá a sonoka mu mavu mambote, oso évwa maka ni muxima wa kidi, wa wabha, anga a ma lunda, ema ibundu ni mwanu.

16-22 YA KAVWA

O VALOLO YA MAK’Â NZAMBI | LUKA 10-11

“O Kifika Kya Diyala Mukwa Samádya”

(Luka 10:29-32) O mesene ya Kitumu-phe mukonda wandala ku di bhembula, wambela Jezú, wixi: O mukwetu-phe nanyi? ³⁰ Jezú anga u vutula, wixi: Sayi muthu wa tundile mu Jeluzaleme, hé u kala mù kulumuka ku Jedikó. Anga u tukulukila mu’axaxe ka imbokoto, a mu zula, a mu beta, o mu kuya a mu xa wa kumbama. ³¹ Sayi we mukunji u kulumukina o njila yenyoyo, o kya mu sange yú, u somboké ku mbandu. ³² Levita we kyene kimoxi. Kya tula benyabha, wedi u mona, u somboké ku mbandu.

jividyu ni jifikula

O Kikoka ki Tunda mu Jeluzaleme Kiya Katé mu Jedikó

O kikoka (1) kya londekesa mu vidyu nange kyene kimoxi ni kikoka kya tundile mu Jeluzaleme katé ku Jedikó. O kikoka kiki, kya kexile ni 20 ndenge a jikilometulu mu kulebha. O njila yiyi ya kexile ni mulundu wa kexile ni kilometulu kimoxi, mu ku kulumuka mu ku tunda mu Jeluzaleme katé ku Jedikó. Mukonda dya kukala mukawu kwene kwa kexile miyi yavulu, mu kiki kwa bhingile alangidi kukala koko phala kulanga o athu akexile mu bhanga njila. Loma ni Jedikó (2) a kexile kikoka kya sukinine ku mukawu wa Judeya. Mbanza imoxi yokulu ya Jedikó (3) ya zukamene kilometulu 2 ku mbanza ya Loma.

Sentinela 01/09/02 pág. 16-17 parág. 14-15

“Ka a Tangela Kima sé Kifika”

¹⁴ Kayadi, di lembalale o kifika kya diyala mukwa samádya wa londekesa o henda. Jezú wa mateka ni kuzwela: “Sayi muthu wa tundile mu Jeluzaleme, hé u kala mù kulumuka ku Jedikó. Anga u tukulukila mu’axaxe ka imbokoto, a mu zula, a mu beta, o mu kuya a mu xa wa kumbama.” (Luka 10:30) Kima kyambote kumona kwila, phala kwatekesa o athu kutendela ya kexile mu longa Jezú wa tumbula o kikoka kya tundile ku ‘Jeluzaleme kyaya ku Jedikó’. Kyoso kya kexile mu ta o kifika kiki, mwene wa kexile mu Judeya o mbanza ya zukamene ni Jeluzaleme; mu kiki nange o athu akexile ku mwivwa ejidile kyambote o kikoka kya tumbula Jezú. O athu ejidile kwila mu kikoka kiki, mwa kexile ni ibhidi yavulu, benge-benge phala yó akexile mu kwenda ubheka. O kikoka kiki kya kexile mu mukawu mwa kexile we ni jihonga javulu ni ididi yavulu ya kuswamena o miyi.

¹⁵ Kima kya mukwa dingi kya lungu ni kikoka kya tumbula Jezú, o kikoka kiki kya kexile mu kulumuka tundé ku ‘Jeluzaleme katé ku Jedikó.’ Kala kilondekesa o musoso, wa dyanga o mukunji, mu kusuluka o Levita, kiyadi kyâ ka kwatekesa o Judé a mu betele, a mu tambwile o ima kwala o miyi. (Luka 10:31, 32) O akunji a kexile mu kalakala mu tembulu mu Jeluzaleme, o Jilevita exile o akwatekexi’â. Akunji avulu ni Jilevita a tungile mu Jedikó kyoso kya kambele ikalakalu mu tembulu, mukonda o tundé mu mbanza ya Jedikó katé mu Jeluzaleme kwa kexile ngó [23 a jikilometulu]. Mu kiki, sé phata ene akexile mu bhitila mu njila yiyi. Ku mbandu ya mukwa, o mukunji ni Levita akexile mu kikoka kya kexile mu kulumuka “tundé ku Jeluzaleme” mu kuxisa o tembulu ku dima. Mu kiki sé-ku muthu weji kwa zokela mu kukamba kulondekesa o henda ku muthu yú mu kuzwela kwila ‘Ene ka kwatekesa o diyala didi mukonda banzele kwila wa fwile kyá, mu kiki se a kwatele ku kimbi eji kasana keji tena kubhanga ikalakalu mu tembulu.’ (Ijila 21:1; Dyalwilu 19:11, 16) O kiki ki kilondekesa kwila Jezú wa kexile mu ta ifika ya lungu ni ima a ijidile kyambote ku jingivwidi jê?

(Luka 10:33-35) Bhu kala-phe mukwa Samádya, mù bhita njila yê, u tula benyabha u mu sanga yú. O kya mu mono henda ya mu kwata. ³⁴ Anga u mu bhixila, u mu kuta o jifidila ni kuta-mu maji ni vinyu. Anga u muta ku monde yê, u mu bheka bhu kijima, hé u mu tambula konda. ³⁵ Ki kwakyé u mona iphaka iyadi ya phalata, u i bhana mukwa-kijima, wixi: Mu tambule konda. O kyoso dingi ki u texi, ki ng’iza ngi ku fute-kyu.’

milongi phala kutokwesa mu Lu 10:33, 34

bhu kala-phe mukwa Samádya: O Jijudé a kexile mu tala o akwa Samádya kala athu ka tokalele kubhanga na-wu ukamba. (Nz 4:9) Sayi Jijudé akexile mu tumbula o kizwelu “Mukwa Samádya” phala kulombolola kwila ene ka kexile ni valolo mba phala kwa sebhulula. (Nz 8:48) Sayi mesene ya kitumu a mu tumbula mu divulu dya Mishna, wambe kiki: “O muthu u dya mbolo ya Mukwa Samádya wa difu ni yó u dya o xitu ya ngulu.” (Shebith 8:10) Jijudé javulu ka kexile mu xikina o umbangi wa Mukwa Samádya, ka kexile mu xikina we o kikalakalu kya Akwa Samádya. Kuma Jezú wejidile o ukexilu wa kusebhulula wa Jijudé, mu kifika kya Mukwa Samádya Jezú wa tumbula kima kyala ni valolo ya dikota.

u mu kuta o jifidila ni kuta-mu maji ni vinyu: O dotolo Luka mu velusu yiyi mwene wa jimbulula kyambote o kifika kya Jezú, wa tumbula o ukexilu wa kutumba o jifidila, kala kya kexile mu bhanga o athu mu izuwa iná. Kikale o maji ni vinyu, o athu akexile mu tumba na-yu o jifidila. O maji akexile mu a ta mu jifidila phala kusosolola o jindolo (sokesa ni Iz 1:6), o vinyu yala ni ima i kwatekesa we kujibha tu imbamba tu kala mu jifidila (antisséptico, desinfetante). Luka wa jimbulula we kyebhi kya kexile mu tumba o jifidila phala ki i di bandekese dingi.

u mu bheka bhu kijima: O kizwelu mu Ngeleku kilombolola “kididi bhwa kexile mu tambulula-mu mba kya kutudila o athu phala kunyoha.” O asonyi ni yama yâ akexile mu sanga-mu ididi ya kondama. Mu kufuta o mukwá inzo, mwene u tambula konda ya yó akexile mu ididi yiyi.

(Luka 10:36, 37) Jezú anga wibhula o mesene ya kitumu, wixi: Ku kitatu‘iki-phe eye webhi wa mu fika muku’á wa yó wa tukulukile bh’axaxe ka imbokoto? ³⁷ Mesene ya kitumu wixi: Woso wa mu kwatela o henda. Jezú anga u mu ambela, wixi: Eye we ndé, kà bhange we kyenyókyo.

Sentinela 01/07/98 pág. 31 parág. 2

O Mukwá Samádya wa Londekesa Henda Kwa Mukwâ

O kifika kya Jezú kilondekesa kwila o muthu wambote ka belesela ngó o ijila ya Nzambi, maji u kayela we o idifwa yê. (Efezo 5:1) Mu kifika, o Bibidya i tu tangela kwila Nzambi kala ni “katombo.” (Ikalakalu 10:34) O kwila twene mu kayela Nzambi mu maka yá? O kifika kya Jezú kilondekesa kwila ki tu tokala kwehela o ixi yetu, o ijila mba o ima i tu xikina ku tu fidisa kulondekesa o henda ku athu. Mu kidi, o Jikidistá a a tendelesa, “kubhanga mbote ku athu oso”—ki kwa yó ngó ala ni ukexilu wa mwenyu kala o wetu, kikonda, kifuxi, ixi imoxi ni ubhezelu umoxi.—Ngalásya 6:10.

Tokwesa o Milongi ya Nzambi

(Luka 10:18) Mwène wa ambela wixi: Kyene mwene! Eme nga mwene Satana wa lawuka ku dyulu kala nzaji.

milongi phala kutokwesa mu Lu 10:18

Eme nga mwene Satana wa lawuka ku dyulu kala nzaji: Jezú nange wa kexile mu tumbula kikanenu, mu kumona Satanaji ku lawuka tundé ku dyulu kala kima kya di kumbidile kyá. O divulu dya Dij 12:7-9 dizwela ya lungu ni ita ku dyulu, mu kuzwela kwila Satanaji wa lawuka mu kithangana kya mateka o Utuminu wa Mexiya. Mu velusu yiyi Jezú wa kexile mu londekesa kwila sé phata Satanaji ni madimonyo mê a-nda kwa bwika mu ita ya-nda bhita ku hádya, kuma Nzambi wa bhele kutena kwa 70 a maxibulu akwa ituxi phala n’a kaye madimonyo.—Lu 10:17.   

Sentinela 15/03/08 pág. 31 parág. 11

Madisá u tu Katula mu Divulu Dya Luka

10:18—Ihi ya mesenene kuzwela Jezú kyoso kyambela o 70 a maxibulu mê, wixi: “Eme nga mwene Satana wa lawuka ku dyulu kala nzaji”? Jezú ka kexile mu zwela kwila Satanaji a mu kayele kyá ku dyulu. Kiki kya bhiti ngó kyoso Kidistu kya mu tumbika ku ungana kala Sobha ku dyulu ku muvu wa 1914. (Dij 12:1-10) Sumbala ki tu tena kuzwela ni kidi kyoso, maji mu kuzwela o kizulukutu kiki kala kya bhiti kya, Jezú wa kexile mu londekesa kwila sé phata o kizulukutu kiki kya-nda bhita mwene.

(Luka 11:5-9) Jezú u a ambela dingi, wixi: Xinganekenu hanji, se muthu mudyenu u kala ni dikamba dyê, anga uya kwa mwène, mu‘axaxe k’osuku, hé u mu ambela, wixi: Kamba dyami, ngi sobhesa jimbolo jitatu. ⁶ Mukonda kamba dyami wa ngi tula ku bhata, wa tundu mu kwenda njila, eme-phe ki ngala ni kima kya ku mu bhana kya kúdya. ⁷ Mwenyò-phe, wala mo’nzo, anga ukumbulula, wixi: Ku ngi zukutise! Dibhitu dyòjike kyá, ni an’ami ni eme twala kyá bhu hama. Ki ngi tena dingi kubalumuka mu ku ku bhana jimbolo. ⁸ Anga mukwá u jiza ni kubunda. Ngi mi ambela, né ka balumuka ku mu bhana na-ju mukonda dya kukala kamba dyê, mukonda dya kujiza kwê, wa-ndu balumuka n’a mu bhane kyá yoso ya bhindamena. ⁹ Eme-phe we ngi mi ambela: bhingenu, nda a mi bhane. Sotenu, nda mu sange. Bundenu, nda a mi jikwile dibhitu.

milongi phala kutokwesa mu Lu 11:5-9

Kamba dyami, ngi sobhesa jimbolo jitatu: Ku Médio Oriente kiki kyexile kya o ukexilu wa athu, ene a wabhelele kyavulu o kubhana, kala ki londekesa o kifika kiki. Sumbala o mujitu wa bhixila mu’axaxi ka usuku, kiki kya londekesele kwila mwene wa kexile ni phata ya lungu ni njila ya bhange, o mukwa dibhata wa mono kwila wa tokalele ku mu bhana kama koso-koso ka kudya. O mukwa dibhata wa mono kwila wa tokala kubalumuna o vizinyu yê n’a mu sobhesa kudya.

Ku ngi zukutise mba kana ku ngi xatiyale: O vizinyu mu kifika kiki, ka mesenene ku kwatekesa, ki mukonda ka kexile ni ukexilu wa kubhana, maji mukonda wa kexile mu zeka. O jinzo mu izuwa iná, benge-benge ja yó exile ja ngadyama, ya kexile ni dixilu dimoxi ngó dyonene. Mu kiki se mwene wa balumukile, weji bhangesa o mwiji wê woso kubalumuka, katé mwene ni ana ndenge.

kujiza kwê: O kizwelu mu Ngeleku kilombolola “kukamba kulenduka” mba “kukamba jisonyi.” Maji mu velusu yiyi, kilombolola kujiza jinga mba kukolokota mu kubhinga. O diyala mu kifika kya Jezú, ka kexile ni jisonyi mba ka lémbwa mu kubhinga o kima kya mesenene, Jezú wa tangela o maxibulu mê phala a kolokote mu kusamba kala kya bhangele o diyala didi.—Lu 11:9, 10.

Kitangelu Kya Bibidya

(Luka 10:1-16) Kya bhiti ima yiyi, ku izuwa, Ngana u sola dingi sambwadi a xibulu ni kiyadi ja mukwa, anga u a katula kiyadi-kiyadi, ni a mu twamenene ku jisanzala joso ni ididi kwoso kwa-nda kuya mwène ² Anga wa ambela, wixi: O díbhya kidi mwene dya kulu, akalakadi a tolo. Dyondenu-phe Ngana, mukwa díbhya, a tume dingi akalakadi mu díbhya dyê. ³ Enu mu’yó; talenu, nga mi katula kala mu jimbudi mwa di te mu’ axaxi ka imbungu. ⁴ Ki mu ambate hutu, né mbwènge ya iphaka né jisabhatu. Ki mu imane mu ku menekena we muthu woso-woso mu njila. ⁵ Inzo yoso mu mwa kà bokona, mu dyanga kwila: O ku tululuka ku kale mu dibhata didi. ⁶ Se bhu kala-phe mukwa wembu mu dibhat’omo, o wembu wenu u mu tula ku thandu dyê; se kana-bhu, u mi vutukila dingi enu’enu. ⁷ Hé mu kala m’onzo mwenyomo, yoso ya mi bhana, yene i mu dya, i mu nwa. Mukonda o mukalakadi wa fwama o nganyu yê. Ki mu kale mù kwila mu tunda inzu, mu bokona inzu. ⁸ Mbanza yoso i mwa kà tula, anga a mi tambulula, mu dya kúdya kwoso kwa mi telekela. ⁹ Mu saka jihaxi joso ji mwa sange-mu, hé mu ambela o mundu wala mu mbonge’omo, mwexi; Utuminu wa Nzambi wa mi tula. ¹⁰ Mbanza yoso-phe i mwa kà tula, anga a kamba ku mi tambulula, mu bhita mu nzunga yê ni kwila: ¹¹ Katé ni fufuta ya tu naminina ku inama mu mbanza yenu, tu mi kukumwina-yu. Maji-phe, tumenu ku k’ijiya kuma: O Utuminu wa Nzambi wa mi tula. ¹² Ngi mi ambela-kyu kuma, kwa Nzambi mu kizuwa kiná kya kufundisa, inda Sodoma ya kà beta ku mona ujitu, o mbanza yoyo kana. ¹³ Lamba dyé, eye u mbanza ya kolazini! Lamba dyé, eye u mbanza ya Betesáyida! Kuma o ikalakalu ya isunji yòbhange mòmwenu, se a i bhangele mu Tilu ni Sidonya, o mundu momo hinu o ituxi yâ a i eha ukulu. O mu kulondekesa o kudyela kwâ eji kuzwata kidinyaji, hé a xikama bhoxi a di kuwu mu uthôkwa! ¹⁴ Mu kizuwa kya ku fundisa-phe, Tilu ni Sidonya a kà beta kumona ujitu, kwa Nzambi, enu kana. ¹⁵ Eye we, Kafanawu, kífwa u zangalala katé ku dyulu? A-nda kwà ku tununa katé mu’alunga! ¹⁶ Bhenyobho anga Jezú u ambela o maxibulu’ê, wixi: Woso u m’ívwa enu, eme a ng’ivu; woso u mi tènda, eme a ngi tènde; o woso-phe u ngi tènda eme, wa tènda yó woso wa ngi tumu.

23-29 YA KAVWA

O VALOLO YA MAK’Â NZAMBI | LUKA 12-13

“Enu Mwa Beta-Kota o Tudyèdye Ndenge”

(Luka 12:6) Abha, jimbódyo kala ku ji sumbisa jitanu mu mbénde jiyadi? Ni kamoxi-phe ngó ki ka jimbi ku mesu ma Nzambi.

milongi phala kutokwesa mu Lu 12:6

jimbódyo mba tudyèdye: O kizwelu mu dimi dya Ngeleku, strou·thiʹon kilombolola kanjila, sayi ithangana a ki tumbula phala kuzwela ya lungu ni kadyèdye, mu jinjila joso ja kexile mu sumbisa phala ku ji dya, o kadyèdye ki ka kexile mu ta kalu.

(Luka 12:7) Enu-phe, katé ni jindemba jenu mu mítwe, a ji kwata konda! Ki mu kale ni wôma; mukonda jimbódyo né ji kala javulu, enu kota!

milongi phala kutokwesa mu Lu 12:7

katé ni jindemba jenu mu mítwe, a ji kwata konda: O jindemba ja mútwe wa muthu ji tenesa 100.000 ndenge. O kwijiya kwila, Jihova wejiya katé mwene ni ima yofele fele, ku tu dyelelesa kwila, mwene wa zolo o akayedi oso a Kidistu.

(Luka 12:7) Enu-phe, katé ni jindemba jenu mu mítwe, a ji kwata konda! Ki mu kale ni wôma; mukonda jimbódyo né ji kala javulu, enu kota!

Achegue-se pág. 241 parág. 4-5

“Kana-ku Kima ki Tena ku tu Batukisa ku Henda ya Nzambi”

⁴ Kya dyanga, o Bibidya i longa kwila Nzambi u bhana valolo ku jiselevende jê muthu ni muthu. Mu kifika, Jezú wambe: “ Manyi, tudyèdye tuyadi, kala ku tu sumbisa mu mulambongo? Ni kamoxi-ku-phe ngó ki ka lawuka bhoxi sé Tat’enu ku ki andala. Wambe dingi enu-phe katé ni jindemba ku mítwe yenu a ji’aleka. Wila kiki, ki mu kale ni wôma. Tudyèdye né twa ndumba, enu mwa beta ukota” (Matesu 10:29-31) Tu mone se ihi ya kexile mu lombolola o izwelu ya Jezú phala o jingivwidi jê ku hama ya dyanga.

⁵ Nange tu dibhwidisa mukonda dyahi o muthu weji sumba kadyèdye kamoxi. Mu izuwa ya Jezú, jinjila joso ja kexile mu sumbisa phala kudya, o tudyèdye twene twa kexile dingi ni futu yofele. Tala kwila, o athu a kexile mu sumba tudyèdye tuyadi ni kiphaka kya kexile ni valolo yofele. Maji Jezú wambe kwila se o muthu wa kexile ni iphaka iyadi weji tena kusumba tudyèdye tu tanu mu veji dya tu wana. O ya katanu a kexile mu i bhana mu kingoho sé kufuta kima. Nange o jinjila jiji ki jexile ni valolo phala o athu, abha ihi i twamba ya lungu ni Mubhangi? Jezú wambe: “Ni kamoxi-phe ngó ki ka jimbi ku mesu ma Nzambi.” (Luka 12:6, 7) Kindala twa mu mona se ihi ya mesene kuzwela Jezú. Sé Jihova u bhana valolo ku kadyèdye kamoxi, abha ku muthu? Jezú wa lombolola, Jihova wa twijiya kyambote. Katé ni ndemba yetu wa i kondala!

Tokwesa o Milongi ya Nzambi

(Luka 13:24) Bangamenenu o kubokwena bhu mwelu wa phophama. Mukonda ngi mi ambela, sayi-ku avulu a kà sota kubokona, maji a ka ki lémbwa.

milongi phala kutokwesa mu Lu 13:24

Bangamenenu o kubokwena: Mba “Kolokota mu kubhanga nguzu.” O kitendelesu kya Jezú, kilondekesa kwila kwa bhingi kubhanga nguzu phala kubokona bhu dibhitu dya tolo. Mu kuzwela ya lungu ni maka yá, madivulu avulu amba kwila o kizwelu kiki ki tena kulombolola “Kubhanga o nguzu yoso; Kubhanga yoso i tu tena.” O kizwelu mu dimi dya Ngeleku a·go·niʹzo·mai, kya lungu ni kizwelu mu Ngeleku a·gonʹ, o izwelu iyadi yiyi, a i tumbula phala kuzwela ni jijoko ja kulenga. Mu divulu dya Jihe 12:1, o kizwelu kiki a ki tumbula phala kulombolola o “kulenga” kwa Jikidistá phala kunganyala o mwenyu. A ki tumbula we mu mawukexilu woso kala “ita” (Fi 1:30; Ko 2:1) mba “kubhânga” (1Ti 6:12; 2Ti 4:7). O izwelu mu dimi dya Ngeleku dya tumbula mu divulu dya Lu 13:24 ilombolola ‘kubhanga mbandu mu matonokenu a kulenga’ (1Ko 9:25), ku “bhângela ni nguzu” (Ko 1:29; 4:12; 1Ti 4:10), ni “kubhânga” (1Ti 6:12). Kuma o izwelu yoso yiyi, ya lungu ni kubhanga mbandu mu jijoko ja kulenga, sayi yá amba kwila o nguzu ya tange Jezú tu tena ku i sokesa ni nguzu i bhanga o mukwa kulenga, mu ku tungutisa o mukutu phala kutambula o kikowé, u bhanga yoso kala kya kexile mu bhanga m’ukulu.

(Luka 13:33) Kyene kimoxi, kwa ngi bhingi lelu ngenda hanji ni mungu-dinyá. Mukonda o polofeta kene kufila kwengi; ki kale mu Jeluzaleme.

milongi phala kutokwesa mu Lu 13:33

Mukonda kene kufila: mba “ka tokala ku ki banza.” Mu kumona kwila sé-ku kikanenu kya Bibidya kilondekesa ni kidi kyoso kwila Mexiya weji fwa mu Jeluzaleme, mu kiki o ima ya zwela Jezú, nange ya lungu ni izwelu mu divulu dya Daniyele 9:24-26. Ku mbandu ya mukwa, eji kingila kwila se o Jijudé eji jibha polofeta, benge-benge o Mexiya, kiki kyeji bhita mu mbanza yenyoyo. O 71 ya athu a tokalele mu Inzo ya Dikota ya Kufundisa, a dyongeka mu Jeluzaleme, mu kiki oso a a tange kwila exile jipolofeta ja makutu, eji kwa lola bhenyobho. Jezú we nange wa kijidile kwila o jisata a kexile mu ji satela kwa Nzambi mu ithangana yoso mu Jeluzaleme ni kwila o kambudi ka Phasu bhwene bhwa ka jibhile. Mu kubhita thembu, o izwelu ya Jezú ya dikumbidila. Mwene a mwambata mu Inzo ya Dikota ya Kufundisa mu Jeluzaleme anga a mu balakala. Kiki kya bhiti mu Jeluzaleme ku dima dya ilumbu ya mbanza, bhwene bhwa fwila kala o “Kambudi ka Phasu.”—1Ko 5:7.

Kitangelu Kya Bibidya

(Luka 12:22-40) Jezú anga wambela jixibulu jê, wixi: Kala kiki, kyene ki nga mi ambela kwila, ki mu kale ni hele ya mwenyu wenu, mwexi tu dyahi? Né ya mukutu wenu, mwixi tu zwata-ihi? ²³ Kuma o mwenyu kota, kùdya ndenge; o mukutu kota, kuzwata ndenge. ²⁴ Xinganekenu o ilombelombe, i kamba kununa, i kamba kubhongolola, i kamba kinganja mba dibhakelu; Nzambi-phe u i bhana kúdya! Enu-phe kífwa ki kota, mbé mu soka ni jinjila? ²⁵ Nanyi we mu dyenu, mu ku kwata hele, u tena kuta-ku kama ku izuwa yê ya mu xindi? ²⁶ Kama-phe k’ònjongo-njongo se mwa ka lembwa, mu kalela-hi ni hele ya yoso yiyi ya xala-ku? ²⁷ Talenu o itulu ku mukáwu, kyoso ki ikula; yene-phe ki i kalakala, ki i bhoto mujinya wa kutunga jithanga, phala ni izwata. Eme-phe ngi mi ambela kuma né Soloma ni kizumda kyê kyoso, ka kembele kala kya kembe o kakitulu kamoxi-ku. ²⁸ Nzambi-phe kya zwika kiki o yangu ku mukàwu, yala kwila i nanga lelu, o mungu a ita kya mu túbhya, kifwa u kamba kyebhi ku mi zwika enu, enu mwa tolo o kuxikana? ²⁹ Kala kiki, kana kutata ni kusota kyoso ki mudya, ni kyoso ki mu nwa. Kana ku vula wê ilunji. ³⁰ Kuma ima yoso yiyi yene ya mu sota o ifuxi ya mu ngongo. Enu-phe tata yenu wa k’ijiya kuma ya yiyi mwa i bhindamena. ³¹ Dyangenu-phe o ku ta Utuminu wa Nzambi mu myenyu yenu, anga ima yoso yiyi a mi bhana-yu mu kubandekeza. ³² Jezú wixi dingi: ki mu kale ni wôma kakilunga kófele! Mukonda tata yenu kya mu wabhela mwène o ku mi bhana o Ungana. ³³ Sumbisenu yoso i mwala na-yu, o kitadi ki tunda-mu, mu ki bhane jingadyama. Yudikenu jisaku ji kamba ku kuka, ni jimbongo ku mawúlu, ji kamba kúbhwa. Mukonda koko kwene ku kididi kya bhingi ki ku bhiti mwiyi, ki kwene we kabamba ka kesa. ³⁴ Mukonda kwoso kwa mi kala o jimbongo, kwene we ku mi kala o muxima. ³⁵ Ngana Jezú anga wa ambela dingi wixi: Di yudikyenu, mbé yoso yambe kwiza i mi sange mwa di lungu. Bholenu o phonda mu mbunda, wikenu o jikandeya jenu. ³⁶ Mu difangana kala athu a kinga ngana yâ, kya vutuka ku fesa ya ukaza; phale o kyeza na bunde ku dibhitu, a mu jikwila lusolo. ³⁷ A zediwa yo kya vutuka ngana yâ u a sanga a tono. Ngi mi ambela kidi, kuma mwène u di bhola, u a xikamesa ku meza, hé u a emanena ni ku a xibhidila. ³⁸ Se mwene wiza mu masungidilu ma kayadi, mba ma katatu, anga wa sanga a langidila kyenyókyo, azediwa o abhika enyó! ³⁹ Ijiyenu-kyu kwila, se o ngana ya dibhata yejidile o ola ya-nda kwiza o mwiyi, weju fula kilu, keji kwehela o inzo yê ku i bula. ⁴⁰ Enu wenu di yudikyenu; mukonda o kumbi ki mu di fika, Mon’a Muthu dyene dyà keza.

30 YA KAVWA– 5 YA KAKWINYI

O VALOLO YA MAK’Â NZAMBI | LUKA 14-16

“O Kifika Kya Mona wa Jimbidila”

(Luka 15:11-16) Jezú wixi dingi: Muthu wa kexile ni an’ê ayadi. ¹² Kizuwa kimoxi, ndenge anga wambela tat’â, wixi: Tat’etu, ngi bhane mbandu ya jimbongo yoso i nga tokala ku lundula. Anga tat’â u a wanena o dibhata dyê. ¹³ Kya bhiti twizuwa o ndenge i bhongolola yoso, anga u katuka njila ya kuya ixi ya dikanga. Kwenyóko anga u zanga-zanga itadi yê mu ulaji. ¹⁴ Kya zubha kuzanga yoso, m’oxi muná mu iza nzala yónene! Mwene anga u kala mu ku bhindama. ¹⁵ Anga uya ku di umba ni mukwa’xi kwenyóko; yó anga u mu tuma ku mábhya mê mu kwinga jingulu. ¹⁶ Mwène bhenyobho winda wikuta ni jimbwende ja kexi mu tela o jingulu. Ni jimbwende jene-phe, kana muthu wa mu bhana-ju.

milongi phala kutokwesa mu Lu 15:11-16

Muthu wa kexile ni an’ê ayadi: Sayi ima i tu sanga mu kifika kya mon’a wa zange (a kijiya we kala “o mon’a wa jimbidila”) ki tu i sange dingi mu ifika yengi. Mu ifika yoso ya te Jezú, kiki kyene o kifika kya beta mu kulebha. Kima kimoxi kya beta kota mu kifika kiki, o ukamba wa mwiji kala kya jimbulula Jezú. Mu ifika yengi, mu veji javulu Jezú wa tumbula ima ki yala ni mwenyu, kala jimbutu ni mavu ka difu, mba o ukamba wa ngana ni selevende yê. (Mat 13:18-30; 25:14-30; Lu 19:12-27) Mu kifika kiki, Jezú u jimbulula o henda ya kidi ya tata ni mon’ê. Avulu evu o musoso yú, nange ka kexile ni tat’a ya henda, kala o tat’a a mu tange mu kifika. O kifika kiki, ki tu kwatekesa kwijiya o henda ya dikota yala na-yu o Tat’etu ya dyulu ku twana twê mu ixi, kikale yó a kolokota kukala ni mwene ni kwa yó a vutuka kwa mwene, kuma a tundile mu kilunga.

ndenge: Kala kijimbulula o Kitumu kya Mozé, o mon’a wa dyanga, ku undundu, wa tokalele kutambula luyadi. (Mate 21:17) Se o mon’a wa dikota mu kifika kiki wexile o mon’a wa dyanga, kiki kilombolola kwila o undundu wa mon’a ndenge wexile o kaxi ka undundu wa mon’a wa dikota.

u zanga-zanga: O kizwelu mu Ngeleku kya tumbula bhabha, kilombolola “ku mwanganesa mba u sanda-sanda (mu jimbandu javulu).” (Lu 1:51; Ik 5:37) Mu divulu dya Mat 25:24, 26, o kizwelu kiki a ki lungulula “phaphe-bhu.” Bhabha o kizwelu kiki a ki tumbula phala kuzwela muthu u zanga o kitadi mu ima sé valolo.

mu ulaji: Mba “mu ukexilu wayibha wa mwenyu, sé kuxinganeka mu ilwezu ijila.” Sayi kizwelu mu Ngeleku, a ki tumbula we mu ukexilu yú, kyala we ni kilombolwelu ki tu sanga mu divulu dya Ef 5:18; Ti 1:6; 1Ph 4:4. Kuma o kizwelu kya Ngeleku ki tena we kulombolola muthu u zanga ngó o kitadi, mba u ngastala, mu kiki o ukexilu wa mwenyu a u tumbula bhabha, kala mu ulaji, sayi Jibibidya a lunguluka kiki: “ukexilu wa mwenyu wa kuzanga-zanga kitadi.”

mu kwinga jingulu: Mu Kitumu, o jingulu a kexile mu ji mona kala yama ya xidi, mu kiki, o kubhanga kiki kyexile kima kya yibha, mba kituxi kya dikota phala o Judé.—Ij 11:7, 8.

jimbwende mba kúdya kwa jingulu: O kibundu mba mbutu ya jimbwende, ya kexile ni ibalabala ya kexile mu bhenya, ya kexile ni kolo ya zeluluka; kala kya tumbula o dijina dyê mu Ngeleku (ke·raʹti·on, “ka lumbinga”), yene ya difu ni lumbinga. Lelu, o jimbwende ene mu ji bhana hanji kala kúdya phala o jikabalu, jingombe ni jingulu. O ibhidi ya bhiti na-yu o munzangala yú, ya mu bhonzele kyavulu, o kiki a kilondekesa mu vondadi yê ya kúdya né mwene o kudya kwa jingulu.—Tala o milongi phala kutokwesa mu Lu 15:15.

(Luka 15:17-24) Kya zubha ku sunga kilunji-phe, wixi: Akalakadi oso yaná ku bhata dya tat’etu, ala ni kudya kwâ kwa soko, kwa subhuka, eme-phe kunu, eme ngi-fwa ni nzala! ¹⁸ Ngi zanguka ngiya kwa tat’etu, hé nga kèla: Tat’etu, nga te kituxi ku dyulu kwa Nzambi, ni mu ngongo ko-kwé. ¹⁹ Ki ngi fwama dingi ku ng’ixana ngi mon’é. Ngi bhake kyá ngo bhu kididi kya mukalakadi wé. ²⁰ Anga u balumuka, hé wiza bhu kididi kya tat’â. Ki ala mù kwiza-phe, hanji wala dikanga, tat’â wa mu mono. Anga henda ya mon’ê i mu kwata, u lenga lusolo, u di bhubhala-nê, u mu bhana jibeju. ²¹ Mona-phe wixi: Tat’etu nga te kituxi ku dyulu kwa Nzambi ni mu ngongo ko-kwé! Ki nga fwama dingi ku ng’ixana ngi mon’é. ²² Maji o tata-phe wambela abhik’ê, wixi: Bhekenu, lusolo, kizwatu kya matunda, mu mu zwike-kyu! Mu tyenu we nela mu mulembu ni jisabhatu ku inama! ²³ Bekenu kangombe kanete, mu ka jibhe, tu dye, tu sanguluke! ²⁴ Mukonda mon’ami yú wa fwile, lelu wa bhana o mwenyu; wa texikile, lelu wa moneka. Anga a kwata ku bhanga fesa!

milongi phala kutokwesa mu Lu 15:17-24

ko-kwé: Mba “kwa eye.” O kizwelu mu Ngeleku e·noʹpi·on, kilombolola “ku pholo yé; kuta kwa,” a ki zwela we mu ukexilu yú mu divulu dya 1Sa 20:1 mu Septuaginta. Mu velusu yiyi, Davidi webhwidisa Jonata: “Kituxi kyahi ki nga te kwa tat’enu?”

mukalakadi wé: Kyoso kya vutuka ku bhata, o mon’a wa banzele kubhinga kwa tat’ê phala ka mu tambulule dingi kala mon’ê maji kala mukalakadi. O mukalakadi wexile muthu ka bhange mbandu ya mwiji, maji selevende, wexile muthu u kalakala ngó o kizuwa n’aye.—Mat 20:1, 2, 8.

u mu bhana jibeju: Mba u “mu bhana beju ni henda yoso.” O kizwelu “u mu bhana jibeju,” kilombolola o ukexilu wa katunda wa kizwelu mu Ngeleku phi·leʹo, sayi ithangana a ki lungulula kala “kubhana nzobole” (Mat 26:48; Mar 14:44; Lu 22:47) maji mu ithangana yavulu kilombolola “kuzola muthu” (Nz 5:20; 11:3; 16:27). Kuma wa mu menekena ni henda yoso, o tat’a wa londekesa o vondadi ya kexile na-yu ya ku tambulula dingi o mon’ê wa dyela.

ku ng’ixana ngi mon’é: Sayi mikanda a bandekesa kiki: ‘Ngi bhange kyá ngó kala ngi mukalakadi wé,’ maji o izwelu i tu sanga mu velusu yiyi a i soneka kala ya kexile mu mikanda yavulu yokulu. Sayi akwá kutokwesa o Bibidya a zwela kwila o kizwelu kyo bandekese, ki kwatekesa o velusu yiyi kukala ni kibanzelu kimoxi ni Lu 15:19.

kizwatu . . . nela . . . jisapatu: O kizwatu kiki, ki kyexile kizwatu kyoso-kyoso kyexile kizwatu kya katunda—nange o kizwatu kiki, a kexile mu ki bhana kala ujitu kwa asonyi a katunda. O kuta o nela mu mulembu wa mon’ê, kulondekesa o henda ya tat’a ni vondadi yê ya ku mu bhana dingi o ujitu ni kididi kya kexile na-kyu m’ukulu. O nela ni jisapatu, ka kexile ku ji bhana ku abhika. Mu kiki, o tat’a wa kexile mu londekesa kwa mon’ê kwila, u mu xikina dingi kala muthu wa tokala ku mwiji.

(Luka 15:25-32) Kyoso imí’yiyi ki ya mu bhita, mona wa dikota-phe wa kexile ku mábhya. O mù kwiza, kya zukama k’onzo, wívwa o kwimba ni kutonoka. ²⁶ Anga wixana muthu ku akwa-mbèle, hé wibhudisa mba kima kyahi kiná. ²⁷ Kwala mukwa-mbèle: Phang’é weza! Tat’enu-phe yu wa tumina kujibha kangombe kanete, mukonda wa mu tambulula ni mwenyu ni kudisanza. ²⁸ Mwène anga u futuluka, ngwayê ku bokona! Tat’â anga u tunda, u kala ku mu bhomba. ²⁹ Mwène-phe u kumbulula tat’â, wixi: Mivu yoso yiyi i nga ku kalakela kala ngi mubhika, kiluwa-phe ngi xibhaka ngó kima ki wa ngi tumu. Maji né kyenyókyo, eye-phe kwa ngi bhana ngó lumoxi, kahombo ka kubhanga fesa ni makamba mami. ³⁰ Lelu-phe kyeza mon’é, yó wa zange o itadi yé ni jindumbu, eye wa mu jibhila kya kangombe ka nete! ³¹ Kwala tat’â: Mon’ami eye izuwa yoso wene ni eme; ima yami yoso yé. ³² Twa fwama-phe kubhanga fesa yiyi, ni tu londese o kusanguluka kwetu. Mukonda phang’é yú wa fwile, lelu weza ni mwenyu; wa texikile lelu wa moneka!

Tokwesa o Milongi ya Nzambi

(Luka 14:26) Se muthu wiza kò-kwami, anga u kamba ku beta ku ngi zola eme, o tat’â ni mam’â, ni mukaji’ê, ni an’ê, ni jiphange jê ja mala ni ja ahatu ni a kale ndenge, katé ni mwenyu wê-mwène, ka tena kukala xibulu yami.

milongi phala kutokwesa mu Lu 14:26

kuzemba: Mu Bibidya, o kizwelu “kuzemba” kyala ni ilombolwelu yavulu. Ki tena kulombolola kukala ni njinda katé o muthu kya zubha mu kubhanga kima kya yibha ku athu. Mba ki tena kulombolola kukamba kuwabhela muthu mba kima, kiki kibhangesa o muthu kubhanga yoso ni yoso phala ka kale kumoxi ni muthu yú mba ni kima kiki. Mba ki tena kulombolola ngó kukamba kuzola kyavulu. Mu kifika, kyoso Jakobo wambe kwila wa “zembe” Liya ni kwila wa zolele Lakele, kiki kilombolola kwila mwene wa zolele lwavulu Lakele, o Liya ndenge (Di 29:31; Mate 21:15.) o kizwelu kiki a ki tumbula we mu madivulu okulu a Jijudé. Mu yiyi ya zwele Jezú ku akayed’yê, ki izwelu yayibha mba ya katombo phala o miji yé, mba phala ene mwene, mukonda se kyene ki ya lombolwele, ki yeji kala ni kibanzelu kimoxi ni ilongesu ya Bibidya. (Sokesa Mar 12:29-31; Ef 5:28, 29, 33) Mu kiki mu ukexilu yú, o kizwelu “kuzemba” kilombolola “kukamba kuzola lwavulu.”

(Luka 16:10-13) Woso u bhanga kidi mu kama kófele, u bhanga we kidi mu kima kyónéne. O woso u bhanga mangonya mu kama kófele, u bhanga we mangonya mu kima kyonéne. ¹¹ Kuma enu se mwa kambe kubhanga kidi mu mvwama wa mangonya ma mundu yú, nanyi u mi dyelela mu umvwama wa kidi? ¹² Se mwa kambe ku kala mu akwa kidi ku ima yangene, mukwa-hi u mi bhana o kima kyenu? ¹³ Kana-ku ngàmba u tena ku kalakela ngana jiyadi. Kuma u zemba ngana imoxi, hé u zola ya mukwá; mba u di tuma ni ngana imoxi, hé u tènda yamukwá. Enu wenu ki mu tena kubhikila kumoxi ni Nzambi ni Mamunu.

Mulangidi 07/17 difwe 4-5 kaxi 7-8

Sota o Jimbote Jala ni Valolo ya Kidi

⁷ Tanga Luka 16:10-13. O musoso wa Jezú wa londekesa kwila, o kimbadi kya bhange ukamba ni athu avulu, phala ku mu kwatekesa. Maji Jezú wa mesenene kwila, o maxibulu mê a bhanga ukamba ni yó ala ku dyulu, Jihova ni Jezú. Mwene wa mesenene ku tu kwatekesa kutendela kwila, o ukexilu wa kukalakala ni jimbongo jetu, wa tokala kulondekesa se tu xikina Nzambi mba kana. Kyebhi ki tu tena kubhanga kiki?

⁸ Tu tena kulondekesa o kixikanu kyetu kwa Nzambi, mu kusangela kitadi, phala kukwatekesa o kikalakalu kya kuboka, kya kanene Jezú. (Matesu 24:14) Sayi mon’a ndenge a muhatu mu ixi ya Índia, wa kexile mu phopheka kitadi mu kaxa yê. Mukonda dya kiki, mwene kexile dingi kusumba ima ya kutonoka. Kyoso o kaxa kyezala ni kitadi, mwene wa sangela o kitadi phala kukwatekesa o sidivisu ya kuboka. Sayi phange mu ixi ya Índia, wala ni díbhya dya makoko. Mwene wa bhana makoko ku jiphange a lungulula o madivulu mu dimi dya Malaiala. Kuma o jiphange a bhingile kusumba makoko, mwene wa xinganeka kwila, o kusangela makoko, kwa beta-o-kota, kubhana kitadi, ndenge. Kubhanga kiki kulondekesa “kudimuka.” O jiphange ku ixi ya Ngeléxya, ene mu sangela máji, jikeju, ni makúdya a mukwá phala o jiphange ku Betele.

Kitangelu Kya Bibidya

(Luka 14:1-14) Kizuwa kimoxi, kya sabhalu, Jezú u bokona m’onzo ya dikota dimoxi ya jifalizewu, phala kùdya-nê mbolo. Anga mundu a kala mu tonginina Jezú. ² Bhenyobho-phe bhu pholo yê bhu kala muthu wa kate uhaxi wa menya, wa bhingi o mukutu woso, ni maku ni inama wa jimbi. ³ Jezú anga wibhula jimesene ja Kitumu, ni jifalizewu, wixi: Kya tokala ku Kitumu kyetu o ku saka kya sabhalu, inga kana? Ene-phe a di xibhâ, ka vutula kima. ⁴ Mwène-phe u tula lukwaku ku haxi, u mu saka, anga u mu tuma kuyê. ⁵ Anga wambela ene, wixi: Mukwa-hi mudyenu, u kala ni mon’ê mba ngombe yê, i di bhala mu dikungu, u kamba ku i katula-mu kindala mu kizuwa kya sábhalu? ⁶ Anga a lémbwa ku mu vutwila maka enyá. ⁷ Jezú anga wa tela kifika, oso asonyi a fesa, mwène kya batekela kuma ala kusola o ididi ya ukota ya ku xikama, wixi: ⁸ Se muthu wa kwixana mu fesa ya ukaza, ku sole kididi kya sulu ku pholo. Sumba mwène wexana dingi mukwenu wa ku tundu eye mu ukota. ⁹ Woso wa kwixana, ni eye ni mwéne, kya-nda kwiza ni a ku ambele, wixi: Mwenyú mu bhane kididi kyê. Eye-phe jisonyi ni ji ku kwate, ki u setuka dingi kididi kya tolo. ¹⁰ Inda se a kwixana, eye uya hé u xikama kididi kya tolo. O k’iza yó wa kwixana, u kwila: Kamba, banda dingi ku thandu. Kyókyo eye-phe a ku mwesa dingi ujitu bhu pholo ya akwenu oso u wa xikama-nâ ku meza. ¹¹ Mukonda woso u di zangula, a mu tula; o woso-phe u di tolesa, a zangula. ¹² Jezú anga wambela we yu wa mu kuvitala, wixi: Ki u bhanga njandalu mba seyalu, kana kwixana o makamba mé, mba jiphange, mba jindandu, mba akwa dyembu dyé a mono itadi. Imoxi ene wâ a ku kuvitala dingi ni a ku bhane vutwilu ya mbote yoso i wa a bhange. ¹³ Ki u bhanga-phe fesa, exana jingadyama, ni inema, ni atenguna, ni ifôfo; ¹⁴ Nda u kale ni ku zediwa. Mukonda ene ka tena ku ku vutwila, mu ku futa ki wa a bhange. Maji vutwilu yê-phe wa kà i tambula kwa Nzambi, kizuwa ki fukunuka athu oso abhangi-ambote.