Milongi Phala o Yônge, Ukexilu wa Ukidistá ni Ukunji Wetu
7-13 YA KATATU
O VALOLO YA MAK’Â NZAMBI | IKALAKALU 21-22
“O Vondadi ya Jihova i Bhite”
(Ikalakalu 21:8-12) Ki kwakye, twa katuka, hé tu bhixila ku Sezaleya. Anga tu tula m’onzo ya Felipe dya mukunji, wa tokala ku sambwadi dya diyakono a a solele mu Jeluzaleme, mwène anga u tu langeka. 9 Mwen’yú u kala ni an’ê awana a ahatu, hanji ala ilumba, akwa wanji wa upolofeta. 10 Mu kubhanga tu izuwa bhenyobho, ku Judeya ku tunda polofeta, dijina dyê Akabo. 11 Anga u tu sanga, u tambula o phonda ya Phawulu, u di kuta o inama yê-mwène ni maku, wixi: Eme nzumbi ikôla wambe kiki: Mukwa phonda yê yiyi, kyen’iki kya kà mu kuta o Jijudé mu Jeluzaleme, hé a kà mu thelekala bhu maku ma akwa jixi jengi. 12 Ki twevu kiki, ni etu, ni jiphange akwa bhata bhobho tu dyonda Phawulu twixi kana kubanda ku Jeluzaleme.
Testemunho Cabal pág.177-178 parág. 15-16
“O Vondadi ya Jihova i Bhite”
15 O thembu yoso ya kexile Phawulu ni Felipe, kwa bhixila mujitu a mwixana Akabo. O akexile mu inzo ya Filipe, a kijidile kwila Akabo wexile polofeta, wa kanene kwila, kweji kwiza nzala ya dikota, mu utuminu wa sobha Kaládyo. (Ikalakalu 11:27, 28) Nange a dibhwidisa: ‘Mukonda dyahi Akabo weza? Weza ni njimbu yahi?’ Enyoso a kexile mu tala Akabo kyoso mwene kya kexile mu kwata o phonda ya Phawulu, yexile ni mbandu ya kukuta kitadi ni ima ya mukwa. Akabo wa kutu o inama ni makwê ni phonda yiyi. Yu wa mateka o kuzwela: ‘Nzumbi ikôla yambe kiki: Mukwa phonda yiyi, kyen’iki kya kà mu kuta o Jijudé mu Jeluzaleme, hé a kà mu thelekala bhu maku ma akwa jixi jengi.’—Ikalakalu 21:11.
16 O kikanenu kya londekesele kwila, Phawulu weji kuya mu Jeluzaleme. Kya londekesa we kwila o ima yeji bhanga, yeji mu bhangesa ku mu “thelekala bhu maku ma akwa jixi jengi.” O athu evu o kikanenu kiki, a divu kyayibha. Luka wa soneka: “Ki twevu kiki, ni etu, ni jiphange akwa bhata bhobho tu dyonda Phawulu twixi kana kubanda ku Jeluzaleme. Kyenyókyo Phawulu wa kumbulula, wixi: Mu didila-hi kiki, anga mu ngi bhekela lamba dyavulu ku muxima? Kuma eme ngala polondo, ki ku ngi kuta ngó, maji katé ni ku ngi jibha mu Jeluzaleme mukonda dya dijina dya Ngana Jezú.”—Ikalakalu 21:12, 13.
(Ikalakalu 21:13) Kyenyokyo Phawulu wa kumbulula, wixi: Mu didila-hi kiki, anga mu ngi bhekela lamba dyavulu ku muxima? Kuma eme ngala polondo, ki ku ngi kuta ngó, maji katé ni ku ngi jibha mu Jeluzaleme mukonda dya dijina dya Ngana Jezú.
Testemunho Cabal pág. 178 parág. 17
“O Vondadi ya Jihova i Bhite”
17 Xinganeka ya mu bhita. O jiphange katé ni Luka, akexile mu fidisa Phawulu phala kaye mu Jeluzaleme. A mukwa adidi. Mukonda dya henda ya londekesa o jiphange kwa mwene, Phawulu ni henda yoso wambela kwila o jiphange a kexile mu mu “bhekela lamba dyavulu ku muxima,” kala kyambe o isoneku ya mukwa mu Ngeleku, “ene a mu bulu o muxima wê.” Né mwene kiki, mwene ka xikina, ni kyoso kya sange o jiphange mu mbanza ya Tilu, mwene kehela kwila, o misambu mba o masoxi mâ i mu bhangesa kuvutuka kudima. Mu veji dya kiki, Phawulu wa lombolwela mukonda dyahi mwene wa tokala mwéne kuya. Mwene wa londekesa kuswina! kala kya bhangele Jezú, Phawulu wa kexile polondo phala kuya mu Jeluzaleme. (Jih 12:2) Phawulu ka kexile mu sota kufwa, maji se kiki kya bhitile, mwene weji ki mona kwila ujitu o kufwa mukonda dya ku kayela Jezú Kidistu.
(Ikalakalu 21:14) O ki twa lémbwa ku mu fudisa, twa nyoha-ku, twixi: O vondadi ya Ngana i bhite.
Testemunho Cabal pág. 178 parág. 18
“O Vondadi ya Jihova i Bhite”
18 Ihi ya bhange o jiphange? Ene a xila o kima kya solo mwene, o Bibidya yambe: “O ki twa lémbwa ku mu fudisa, twa nyoha-ku, twixi: O vondadi ya Jihova i bhite” (Ikalakalu 21:14) Oso akexile mu fudisa Phawulu phala kaye mu Jeluzaleme, ene ka jijila dingi phala o ima i bhite kala kya mesenene ene. Ene evu, ya a xikina ya zwela Phawulu, ni kuxikina o vondadi ya Jihova, sumbala kya bhonzele phala ene. Phawulu wa matekene o kwenda njila ku disukilu yeji mwambata mu kufwa. Ki kyeji bhonza phala mwene sé o yó a mu zolele ka mu fidisile.
Tokwesa o Milongi ya Nzambi
(Ikalakalu 21:23, 24) Ndoko, u bhange kyoso ki tu ku ambela: Twala ni mala awana a bhange polomesa. 24 Ene’yó di bunde-nâ, u di zelese nâ kumoxi, o dixipeza dyâ di kale mu konda yé, katé kya bhuta mitwe. Mu kyokyo ene oso-phe anga ku k’ijiya kuma ima yoso yevu, ku ku tatela ki ya kidi. Kuma a mona kwila eye-mwene we, mu wendelu wé mukwa kukumbidila o Kitumu kya Mozé.
Testemunho Cabal pág. 184-185 parág. 10-12
‘Ngivwenu i Nga-nda mi Lombolwela mu ku Dizokela’
10 Ku mbandu ya mukwa, Phawulu wa kexile mu xila o athu a mukwa akexile mu divwa kyambote mu kubhaka o ijila ya Jijudé, kala o kubhaka o Sabhalu mba yó ajila makúdya a mukwa. (Lo. 14:1-6) Mwene ka bhana ijila yê ya lungu ni kusaya. Mu kidi Phawulu wa saye Timote phala o Jijudé ka kale ni phata ya Timote mukonda o tat’ê wejile mukwa Ngeleku. (Ikalakalu 16:3) O muthu mwene weji sola se a mu saya mba kana. Phawulu wambe kwa akwa Ngalásya: “ki u kala a ku saye, ki u kala ka ku saye, kyene kyoso ki kya kate kima; kya kate-ku o kuxikana ku kalakala ni henda.” (Ng. 5:6) Mu kiki, o ku kusaya phala kulondekesa kwila wa xikina o Kitumu, mba phala kulondekesa kwila kwa bhingi kuku saya phala na kuxikina kwa Jihova, kilondekesa ku kamba kixikanu.
11 Mu kiki, o ima ya kexile mu kwívwa ya kexile mu thandanganyesa o jikidistá akwa Judá. Mukonda dya kiki, o tufunga a bhana o kitendelesu kwa Phawulu: “Twala ni mala awana a bhange polomesa. Ene’yó di bunde-nâ, u di zelese nâ kumoxi, o dixipeza dyâ di kale mu konda yé, katé kya bhuta mítwe. Mu kyokyo ene oso-phe a-nda ku k’ijiya kuma ima yoso yevu, ku ku tatela ki ya kidi. Kuma a mona kwila eye-mwene we, mu wendelu wé mukwa kukumbidila o Kitumu kya Mozé.”—Ikalakalu 21:23, 24.
12 Phawulu weji tena kulondekesa kwila, o maka ala bhu ki mukonda dya ima yevu ya lungu ni mwene, maji ya lungile ni jikidistá akwá Judá a di kwatenene mu Kitumu kya Mozé. Maji mwene wa kexile polondo phala kuxikina, se ene ka bhukumukine o Itumu ya Nzambi. Mu kubhita thembu, mwene wa soneka: “Sumbala eme ki ngala bhoxi dya Kitumu kya Mozé; maji kyoso ki ngi kalakala mu’axaxe ka Jijudé ala bhoxi dya Kitumu, eme wami ng’ila kala ngala bhoxi dya Kitumu, phala ngi nganyale o Jijudé, akwa Kitumu.” (1Ko 9:20) Mukonda dya kiki, Phawulu wa kalakala ni tufunga akwa Jeluzaleme, yu wa kituka kala wala “bhoxi dya Kitumu.” Mu kubhanga kiki, mwene wa bhana phangu yambote phala etu lelu, kubelesela o tufunga ni kukamba kujijila o kubhanga o ima kala ki twa mesena.—Jih 13:17.
(Ikalakalu 22:16) Kiki-phe u lalekela-hi dingi? Balumuka, u bhinge Ngana ku ku kwatekesa, ni a ku batizale, o ituxi yê nda a ku loloke-yu.
milongi phala kutokwesa Ik 22:16
o ituxi yê nda a ku loloke-yu: mba “o ituxi yê a i loloke mu kukola o dijina dyê.” O ituxi ya muthu, keji ku i sukula mba ku i loloka bhu kaxi ka batizu ya menya kana, maji mu kukola o dijina dya Jezú, mu ku mu dyelela ni kulondekesa kixikanu bhu kaxi ka ibhangelu yê yambote ya Ukidistá.—Ik 10:43; Tiy 2:14, 18.
Kitangelu Kya Bibidya
(Ikalakalu 21:1-19) Ki twa zubha ku di wanununa-nâ, naviyu ya katuka, anga yenda lusolo katé ku kikôlo kya Kozi. O mu kizuwa kya kayadi twa bhixila ku Lode, o kutunda koko, tuya ku Patala. 2 Anga tu sanga naviyu ya-nda kuzawuka katé ku Fenixa, anga tu dilônga, tu katuka. 3 O ki twa bhixila bhu kididi bhwa tu monekena o kikôlo kya Xipele, kikôlo twa ki xye ku kyasu anga tu lunga ku Sidya, hé tu kwaka bhu Tilu, kuma naviyu bhene bhu ya-nda kulongomwena o imbamba. 4 O ki tu sanga-bhu jixibulu, twa xala-nâ bhenyobho sambwadi dya kizuwa. En’yá anga a zwela ni kutena kwa nzumbi ikôla, a dimuna Phawulu kuma ka kà dyote mu Jeluzaleme. 5 Maji o ki twa zubha kubhanga izuw’oyo, twa katuka dingi o njila yetu. Ene oso ni ahatu’â, ni an’â, hé a tunda mu mbonge mu ku tu xinjikila, anga tu fukama-nâ ku ndundu, anga tu samba, tu di xalesa. 6 Etu anga tu dilônga mu naviyu, ene a vutuka ku mbabhata mâ. 7 Ki twa zubha o njila ya naviyu ya kutunda ku Tilu, tu kwaka bhu Photolomayida. Bhenyobho jiphange anga tu ji menekena, tu induluka-nâ kizuwa kimoxi. 8 Ki kwakye, twa katuka, hé tu bhixila ku Sezaleya. Anga tu tula m’onzo ya Felipe dya mukunji, wa tokala ku sambwadi dya diyakono a a solele mu Jeluzaleme, mwène anga u tu langeka. 9 Mwen’yú u kala ni an’ê awana a ahatu, hanji ala ilumba, akwa wanji wa upolofeta. 10 Mu kubhanga tu izuwa bhenyobho, ku Judeya ku tunda polofeta, dijina dyê Akabo. 11 Anga u tu sanga, u tambula o phonda ya Phawulu, u di kuta o inama yê-mwène ni maku, wixi: Eme nzumbi ikôla yambe kiki: Mukwa phonda yê yiyi, kyen’iki kya kà mu kuta o Jijudé mu Jeluzaleme, hé a kà mu thelekala bhu maku ma akwa jixi jengi. 12 Ki twevu kiki, ni etu, ni jiphange akwa bhata bhobho tu dyonda Phawulu twixi kana kubanda ku Jeluzaleme. 13 Kyenyókyo Phawulu wa kumbulula, wixi: Mu didila-hi kiki, anga mu ngi bhekela lamba dyavulu ku muxima? Kuma eme ngala polondo, ki ku ngi kuta ngó, maji katé ni ku ngi jibha mu Jeluzaleme mukonda dya dijina dya Ngana Jezú. 14 O ki twa lémbwa ku mu fudisa, twa nyoha-ku, twixi: O vondadi ya Ngana i bhite. 15 Kya bhiti izuw’oyo, twa kutu imbamba yetu, hé tu banda ku Jeluzaleme. 16 Sayi Jiphange jimoxi-mu, akwa mbonge ya Sezaleya, anga aya mu ku tu bheka. Ene hé a tu ambata katé m’onzo mu twa-nda kutambula o kizalu, ya muthu mukwa kikôlo kya Xipele, dijina dyê Menasome. Muthu mwen’yú wala kya kidistá kyokulu. 17 O ki twa zubha kubhixila mu Jeluzaleme, Jiphange ja tu tambulula ni ngalasa yavulu. 18 Ki kukya, ni Phawulu ni etu tuya mu kudimona ni Tiyaku. Adyakime oso a kilunga anga a kala bhenyobho. 19 Phawulu kya zubha o ku a menekena, mwène wa a kunda mu kimoxi-kimoxi ima yoso ya bhangesa Nzambi mu ukunji wê ku akwa jixi jengi.
14-20 YA KATATU
O VALOLO YA MAK’Â NZAMBI | IKALAKALU 23-24
“A mu Tatela Kwila Mwene Dibhebhu ni Kwila Mukwa Kavwanza”
(Ikalakalu 23:12) Ki kwakye-phe, Jijudé ja di kase, anga a ta kikutu kya kudilokela ni mázwi, exi: Ki tudi, ki tunu, katé twa jibha Phawulu.
(Ikalakalu 23:16) Maji o mwebhu a Phawulu-phe, mon’a phang’yê ya muhatu, u k’ivwa kyoso kya mu batamena, anga wiza u bokona mu mbonge, u ki tangela Phawulu.
Testemunho Cabal Cap. 24 pág. 191 parág. 5-6
“Kolokota”
5 O kikwatekesu kya tambula Phawulu, kya bhixila mu kithangana kya tokala. Mu kizuwa kya kayela, 40 a Jijudé ndenge, “a ta kikutu kya kudilokela ni mázwi, exi: Ki tudi, ki tunu, katé twa jibha Phawulu.” Mu “kikutu” kiki, o Jijudé a mesenene kubhanga yoso phala kujibha poxolo Phawulu, mu kuxikina kwila se ka ki bhangele eji bhita ni mavuwa. (Ikalakalu 23:12-15) O kikutu kyá, kya xikina ku adyakime ni ku akunji a makota, kyexile kwixana Phawulu mu Inzo ya Dikota ya Kufundisa, phala ku mu fundisa ni kulombolola ima ya lungu ni mwene. Maji mu njila ya kuya mu Inzo ya Dikota ya Kufundisa, o a te o kikutu, eji kwata Phawulu phala ku mu jibha.
6 O mwebhu wa Phawulu, wevu o kikutu yu wayi mu mu tangela. Phawulu wa bhingi ku munzangala phala ku kitangela ku Komanande ya kifuxi ya masoladi a Loma, Kalawudyo Lizyo. (Ikalakalu 23:16-22) Mu kidi, Jihova wa zolo o minzangala a bhanga kala o mwebhu wa Phawulu ká mu tange o dijina, ni kuswina kwoso a tá o myenyu yâ mu ilwezu phala ku kwatekesa o mundu wa Nzambi, ni kukala fiyele mu kubhanga yoso ya tena mu kikalakalu kya Utuminu.
(Ikalakalu 24:2) Teletulo kya mu ixana, u kwata kufunda, wixi: Eselênsya dyê Ngana Nguvulu! Mukonda dya kutumina kwé kwa unjimu, kokwé twa mwena-ku kutululuka kwavulu, o ku mwanu wé, o usweya wa tebhunuka mu kifux’iki.
(Ikalakalu 24:5, 6) Kuma o diyal’idi twa mu ijiya, wa di fangana dibhebhu. Mwène mukwa kukitukisa o Jijudé mu ngongo yoso, mwen’yú kihwende mu kisoko kya akwa Nazalé. 6 Wa té-ku we o kusota kukasanesa o Tembulu, etu twa mu kwata. [Tweji-phe ku mu fundisa kala ki ala mu Kitumu kyetu.
Testemuho Cabal pág. 192 parág. 10
“Kolokota”
10 Mu mbanza ya Sezaleya, Phawulu a mu “ tuma ku mu bhaka mu kinzo kya Helode,” phala ku kingila katé kyoso o athu a mu tatela kyeji bhixila mu Jeluzaleme.(Ikalakalu 23:35) Mu kubhita izuwa itanu ene a bhixila; o mukunji wa dikota Ananiya, o mulongexi a mwixana Teletulo ni kibuka kya adyakime. Teletulo wa dyanga kuximana Fele, mu ima ya bhanga ku Jijudé, phala ku mu bhomba o muxima n’a mu xikina. Mu kuzwela mu maka a a bheka, o Teletulo wa zwela ya lungu ni phawulu, wixi: “Kuma o diyal’idi twa mu ijiya, wa di fangana dibhebhu. Mwène mukwa kukitukisa o Jijudé mu ngongo yoso, mwen’yú kihwende mu kisoko kya akwa Nazalé. Wa té-ku we o kusota kukasanesa o Tembulu, etu twa mu kwata. Tweji-phe ku mu fundisa kala ki ala mu Kitumu kyetu. O Jijudé ja mukwá ja kexile n’ê, a “mu kwatekesa mu kufunda exi im’iyi ya kidi.” (Ikalakalu 24:5, 6, 9) O kitatelu kya kwila mukwa kufunyisa, mukwa kukala ku pholo dya kibuka kya akwa kavwanza, ni kukasanesa o Tembulu, kibhangesa o muthu ku mu balakala phala ku mu jibha.
(Ikalakalu 24:10-21) Nguvulu kya mu bhalula kwila a zwele, Phawulu wa kubhulula wixi: Mukonda ngejiya kwila eye wa bhange kya mivu yavulu ni kufundisa o kifux’iki kya Jijudé; kya ngi wabhela we o kufunda bhu pholo yé. 11 Tuma ku k’ijiya eye ngana, kwila kwa tena ngó kwinyi dya kizuwa ni kiyadi, tunde ki nga bandele ku Jeluzaleme mu kubheza Nzambi. 12 Mu Tembulu ka ngi sange-mu nga kwata jiphata ni muthu, mba ngala kuvunza mundu, né mu malombe, né mu nzunga. 13 O ima ya ngi tatela we bhabha, ki i moneka mbangi ya kidi. 14 Maji ngi fisala kima kimoxi kokwé, ngana: Eme nga mu kayela o Njila yoyo ya mu kwixana ene o Jijudé exi ya makutu; maji phala eme-phe, wene o wendelu u nga fwama kubhikila na-u Nzambi ya jitata jetu. O ima yoso yosoneke mu Kitumu kya Mozé, ni mu madivulu ma jipolofeta, eme nga i xikana. 15 Ngala we ni kudyelela kwa Nzambi, ni ene yá na-ku, kuma hádya kukala difukunukinu dya athu ayuka ni athu abhukumuka. 16 Mukonda dya kiki, nga kwata mwanu wa kukala ni muxima wa kambe o kwêla, ni kwa Nzambi ni ku athu, izuwa yoso. 17 Kwa ngi bhitila mivu yavulu ku makanga, eme ngejile kubhekela o kifuxi kyetu jimola ni mawujitu. 18 O ki nga kexile mu kubhanga kiki, kwila nga zubha kyá o kikalakalu kya kudibonza, Jijudé jimoxi-mu kyene kya ngi sangele mu Tembulu. Maji ki nga di bande ni mundu wavulu, ki ngi kwata we mvunda yoso-yoso. 19 Kwa kexile-phe ni Jijudé jimoxi-moxi ja tundu ku Azya. En’yó ene a fwamene kukala bhenyabha bhu pholo yé ni a ngi kuzale, se ngi mukwa mulonga wâ. 20 O kya kamba-bhu, en’yá a tange kyoso o kikuma kya ngi mwene na-kyu, kyoso ki ngemanene bhu pholo ya Kyônge kya Dikota. 21 Hé kima, kikale o dízwi ngó ki nga di kolele mu’axaxe kâ, ngixi: O kudyelela kwa madifundu ni kufukunuka kwâ, kwene kwa ngi bhekela o mulonga yú, u mwala ku ngi fundisila enu bhabha lelu.
Testemunho Cabal pág. 193-194 parág. 13-14
“Kolokota”
13 Phawulu wa tu xila phangu yambote phala ku i kayela se a twambata bhu pholo ya jinguvulu mukonda dya ubhezelu wetu, n’a tu tatela makutu kwila twa akwa kufunyisa mba kubhanga mbandu ya kibuka kya kavwanza mba kibuka ki ta o myenyu ya athu mu ilwezu. Phawulu ka zwela ni nguvulu izwelu ya kubhômba o muxima kala kya bhangele Teletulo. Phawulu wa londekesa o ukexilu wa kuxila ni kutululuka. Ni kuxila kwoso mwene wa bhana umbangi wa kidi. Mwene wa zwela kwila ‘sayi Jijudé ja tundu ku Azya’ a mu tatele kwila wa kasanesa o tembulu, ka kexile bhenyobho, yu wa mesenene kwila ene a kala-bhu phala n’a londekese se o ima ya mu tatele ya kidi mba kana.—Ikalakalu 24:18, 19.
14 O kima kya beta-o-kota o kumona kwila, Phawulu ka dixibha, mwene wa bhana umbangi wa kixikanu kyê. Ni kuswina kwoso, poxolo wa zwela dingi ya lungu ni kixikanu kyê ku difukunukinu, o maka amoxi a bhekela o kavwanza, kyoso mwene kyexile mu Inzo ya Dikota ya Kufundisa. (Ikalakalu 23:6-10) Mu ku dizokela, mukonda dyahi Phawulu, wa zwela kyavulu ya lungu ni kixikanu kyê? Mukonda o maka alungu ni difukunukinu, benge-benge o kixikanu kwa Jezú ni ku difukunukinu dyê, ene o maka a bhekesa o kavwanza. (Ikalakalu 26:6-8, 22, 23) Mu kidi, Phawulu wa kexile ni maka yá, mukonda dya kubhana umbangi wa lungu ni Jezú ni difukunukinu dyê, o jinguma jê, ka xikinine o kidi kiki.
Tokwesa o Milongi ya Nzambi
(Ikalakalu 23:6) Phawulu kya mono kuma kaxaxe-kâ ala jisaduzewu, kaxaxe kamukwâ jifalizewu, mwène u di kola mu kaxi ka Kyônge, wixi: Enu akwetu, eme ngi falizewu, ngi mon’a falizewu. O kudyelela kwa madifundu, ni kufukunuka kwâ, kwene kwa ngi bhekela o mulonga wen’yú wala ku ngi fundixila!
milongi phala kutokwesa Ik 23:6
Eme ngi Falizewu: Sayi athu akexile-bhu, ejidile Phawulu. (Ik 22:5) Ene, mu kwívwa Phawulu kudixana kala ngi mon’a falizewu, a tendela kwila, Phawulu wa ejidisa o kidyelelu kya kexile na-kyu mwene ni Jifalizewu. Ene a tendela kwila Phawulu ka kexile mu sweka o kidi mba kutanga makutu, mukonda ene ejidile kwila mwene wa kitukile Kidistá wa swina. Maji mu ukexilu yú, o izwelu ya Phawulu a tena ku i tendela, mu ukexilu wa kusokesa kima; Phawulu wa kexile mu dilondekesa kala Falizewu mu veji dya ku dilondekesa kala Sadusewu, mukonda mwene wa kexile ni kixikanu ku difukunukinu kala o Jifalizewu. Mu kubhanga kiki, Phawulu wa kexile ni kixikanu kimoxi ni Jifalizewu akexile-bhu. Mu kuzwela kiki, nange Phawulu wa kexile mu banza kwila, o adyakime mu Inzo ya Dikota ya Kufundisa eji wa bhela o ima yeji zwela mwene ni kikalakalu kyeji bhanga. (Ik 23:7-9) O izwelu ya Phawulu mu divulu dya Ikalakalu 23:6, yene imoxi ya zwela kyoso kya dizokela bho pholo ya Sobha Ngilipa. (Ik 26:5) Kyoso Phawulu kya kexile mu Loma, mu ku sonekena o Jikidistá mu mbanza ya Filipe, wa tumbula dingi o kidyelelu kya kexile na-kyu, kuma wexile Falizewu. (Fi 3:5) Kiki tu ki mona we, kyoso mwene kya zwela ya lungu ni Jikidistá exile Jifalizewu mu ukulu, a a tange mu divulu dya Ikalakalu 15:5.—Tala o milongi phala kutokwesa mu Ik 15:5.
(Ikalakalu 24:24) Kya bhiti izuwa, Fele weza ni Nduluxila, muhatu’ê, kuma Judé. Anga u tuma kwixana Phawulu, phala ku mu ivwa o maka ma kixikanu kya Jezú Kidistu.
(Ikalakalu 24:27) Kya tena mivu iyadi-phe, Fele a mu lendela ku unguvulu kwala Poloxo Festu. O Fele-phe, kuma wa mesenene kudiwabhesa ku Jijudé, wa xyê Phawulu mu’aleya.
milongi phala kutokwesa Ik 24:24
Nduluxila: Mwene o mona wa katatu wa Helode a mu tumbula mu divulu dya Ikalakalu 12:1, a mwixana wé Helode Ngilipa I. Mwene a mu vwala ku muvu wa 38 K.K. Mwene wexile phange ya Ngilipa II ni Mbelenise. (Tala o milongi phala kutokwesa mu Ik 25:13 ni mu Glossário, “Herodes” mu Bibidya ya Phutu.) O Nguvulu Fele, wexile o diyala dyê dya kayadi. Wa dyangele kukazala ni sobha ya Sidya Aziz de Emesa, maji a dixisa yu wa kazala ni Fele ku muvu wa 54 K.K., mba kyoso mwene kexile ni 16 ya mivu. Nange mwene bhene bhwa kexile kyoso Phawulu kya zwela ni Fele mu “kulombolola kyoso ki kala o kuyuka, ki kala o kutolola jihanji, ki kala o kufundisa.” (Ik 24:25) Kyoso Fele kya bhana o ungana kwa Festu, mwene wa xisa Phawulu mu kaleya “kuma wa mesenene kudiwabhesa ku Jijudé,” mwene wa bhange kiki, phala ku sangulukisa muhatu’ê, wexile mukwa Judá.—Ik 24:27.
Kitangelu Kya Bibidya
(Ikalakalu 23:1-15) Phawulu bhenyobho Kyônge kyoso u k’ixi swí, wixi: Enu akwetu! Eme ngende bhu pholo ya Nzambi ni muxima wa kidi, katé mu kizuwa kya lelu. 2 Mukunji wa dikota Ananiya, anga u tuma yó a mu imanena, ku mu bha huxi ku dikanu. 3 Phawulu anga u mu ambela, wixi: Kamangonya! Nzambi hinu u ku bhela-kyu eye kaxtiku! Mukonda eye wa xikamena ku ngi fundisa kya tokala mu Kitumu, anga u tuma ku ngi bhesa huxi? Kyokyo mu Kitumu ki kyala-mu! 4 Ene emana-bhu, ambela Phawulu, exi: Kifwa o mukunji wa dikota, mubhik’a ngene a Nzambi, eye u mu xinga? 5 Phawulu wixi: Ki nga k’ijiya akwetu, kwila mwène mukunji wa dikota. Kuma kyosoneke mu Mikanda Ikôla, kwila: Mufundixi’a mundu wé, kana ku mu zwela kyayibha. 6 Phawulu kya mono kuma kaxaxe-kâ ala jisadusewu, kaxaxe kamukwâ jifalizewu, mwène u di kola mu kaxi ka Kyonge, wixi: Enu akwetu, eme ngi falizewu, ngi mon’a falizewu. O kudyelela kwa madifundu, ni kufukunuka kwâ, kwene kwa ngi bhekela o mulonga wen’yú wala ku ngi fundixila! 7 Kya zubha o kuzwela kiki, kya bhekela mvunda mu jifalizewu ni jisadusewu, o Kyonge anga ki di wana mu’axaxe. 8 Kuma o jisadusewu akwa kwila exi: ki kwene kufukunuka kwa madifundu, ki kwene jinzumbi, ki kwene ji-anju. Maji o jifalizewu ima yoso yiyi a i xikana, exi sayi. 9 Anga ki bheka jibuya javulu. Amoxi ku jimesene ja Kitumu, a tokala ku jifalizewu, emana, hé a zoka exi: Etu muthu yú ki tu mu mono ni kikuma. Sumba kwala nzumbi mba anju mwene ya mu zwelesa! 10 Mvunda anga i vula, katé Komanande, mukonda dya hele ya Phawulu ku mu sanujuna kwa ene, u tuma o masoladi kutuluka, ni ku mu katula ni kuswina mu’axaxe kâ, phala ku mu bheka dingi mu mbonge. 11 Usuku wen’yó Ngana anga u tulukila Phawulu, hé a mu imanena bhu mbandu yê, wixi: Kolokota! Kala ki wa bhana o umbangi wami mumu mu Jeluzaleme, kyene we ki wa kà bhana umbangi mu Loma. 12 Ki kwakye-phe, Jijudé ja di kase, anga a ta kikutu kya kudilokela ni mázwi, exi: Ki tudi, ki tunu, katé twa jibha Phawulu. 13 Mala a te o kikutu kiki, ala makwinyi a wana a muthu ndenge. 14 Ene anga a bhixila ku akunji a makota ni adyakime, exi: Etu twa di kutu ni mazwi mavulu, kwila ki tudi, ki tunu, katé twa jibha Phawulu. 15 Kiki-phe ni enu ni Kyonge kya Dikota kumoxi, mu tuma kwambela Komanande kuma a bheke Phawulu bhu pholo yenu. Mwila kala o mulonga wê mu’andala mu u tetulula dingi kyambote. Etu-phe, wila ngó u tula, twala polondo ku mu jibha.
21-27 YA KATATU
O VALOLO YA MAK’Â NZAMBI | IKALAKALU 25-26
“Phawulu wa Bhingi Phala ku mu Fundisa Kwa Sézalu, yu wa Bhana Umbangi Kwa Sobha Helode Ngilipa”
(Ikalakalu 25:11) Se ngala ngi mukwa kikuma kya kutondala o Kitumu, mba nga te kituxi ki tokala ku ngi jibha, ki ngi ditunu kufwa. O ki kala ima yoso ya ngi tatela mala yá ki ya kidi, kana we muthu u tena ku ngi telekala kwa ene. Kala kiki, eme nga fundila kubhixila kwa Sézalu.
Testemunho Cabal pág. 198 parág. 6
“Nga Bhingi Phala ku Ngi Fundisa Kwa Sézalu!”
6 O vondadi ya Festu ya kusangulukisa o Jijudé yeji ta o mwenyu wa Phawulu mu kilwezu. Mu kiki, Phawulu wa katula mbote mu ufolo wa kukala mukwa Loma. Mwene wa tangela Festu kwila: “Eme ngemana bhu kibhuna kya Sézalu kya milonga, kuma bhene bha tokala o ku ngi fundisila. O Jijudé ki ngala ngi mukwa kikuma kyâ, eye-mwene wa k’ijiya. . . . Kala kiki, eme nga fundila kubhixila kwa Sézalu!” Se muthu wa bhingile kiki, ka tokalele ku mu dituna. Festu wa londekesa o kidi kiki mu kuzwela: “Eye wa fundila kubhixila kwa Sézalu, kwa Sézalu; kwene mwene ku uya.” (Ikalakalu 25:10-12) Mu kubhinga ku mu fundisa ku nguvulu yonene, Phawulu wa xisa phangu phala o Jikidistá ja lelu. Kyoso o jinguma kya mesene ku tu ‘dyódya milonga, bhu kaxi ka ji ngonge’, o Jimbangi ja Jihova a lengela ku jinzo ja makota ja kufundisa, phala kuzokela o njimbu yambote.—Jis 94:20.
(Ikalakalu 26:1-3) Ngilipa anga wambela Phawulu, wixi: A ku bhana disesa dya kuzwela. Phawulu anga u sunununa o lukwaku lwê, u kwata kufunda, wixi: 2 Nga di mono kuzediwa, sobha Ngilipa! Kwila eme ngi fundila lelu bhu pholo yé, o ima yoso ya ngi tatela o Jijudé. 3 Kya di wabhela we, mukonda eye u mesene, wejiya o ifwa yoso ni maka ku Jijudé. Nga ku dyóndo-phe u ng’ivwe ni mwanu.
Testemunho Cabal pág. 198-201 parág. 10-16
“Nga Bhingi Phala ku Ngi Fundisa Kwa Sézalu!”
10 Phawulu ni kuxila kwoso wa sakidila o Sobha Ngilipa, mu ku mu bhana o kithangana kya ku dizokela bhu pholo yê, yu wa mu lombolwela kwila o sobha wexile muthu wejidile kyambote o ifwa ni maka akexile mu di bhana-nawu o Jijudé. Phawulu wa jimbulula o ukexilu wa mwenyu wê m’ukulu, wixi: “Kuma kisoko kya beta kunjandamana mu ubhezelu wetu, mwene mu nga tokala, mukonda nga kexile ngi Falizewu.” (Ikalakalu 26:5) Kuma wexile Falizewu, Phawulu wa kingile o wijilu wa Mexiya. Mu kiki, kuma wexile kya Kidistá, Phawulu ni kuswina kwoso wa londekesa kwila Jezú, mwéne o Mexiya a mu kingile. O kixikanu kyexile na-kyu mwene ni jinguma jê, kwila Nzambi wa-nda kumbidila o kikanenu kya bhangela ku jikuku jâ, kiki kyéne kyexile o kikuma kya kufundisa Phawulu mu kizuwa kyenyókyo. O maka yá a bhangesa Ngilipa ku mesenene kwívwa dingi ya kexile mu zwela Phawulu.
11 Mu kulembalala o kithangana kya kexile mu zukutisa o Jikidistá, Phawulu wambe: “Eme-mwène nga fikila kidi kuma, nga tokala kubhanga ima yavulu ya kuxinukina o dijina dya Jezú dya Nazalé . . . Mukonda we njinda ya ngi kwatele kinene, nga a salukila kyavulu [o akayedi a Kidistu], katé nga a zukutisa ni ku madyembu a makanga.” (Ikalakalu 26:9-11) Phawulu ka kexile mu vudisa o ima. Athu avulu ejidile o ukexilu wa yibha wa zukutisile o Jikidistá. (Ng 1:13, 23) Ngilipa nange wa dibhwidisa ‘ihi ya bhangesa o diyala didi kulungulula o ukexilu wê?’
12 O kibhwidisu kiki a ki tambwijila mu izwelu ya Phawulu, kyoso kyambe: “Kyene kya ngi bhekesele kuya ku Damasku, ki nga tambula o kutena ni mikanda, ku akunji a makota. Maji mu kumbi dya mediya, eye ngana u Sobha, mu njila nga mono mukengeji wa tundu ku dyulu, o kubhenya kwê kwa dikumbi ndenge mu kutwa. O mukengeji wen’yú wa ngi mwikina eme ni athu u ngende-nâ. Etu oso ki twa zubha o ku di bhala bhoxi, ngevu dízwi dya ng’ambela mu uzwelelu wa Hebelewu, dixi: Sawulu, Sawulu! Eme walu ngi zukutixilahi? Eye, ni kuthathamana kwos’uku, walu di kwam’é ngó e’mwene, mukwa ni ngombe ki i phupha isende ku jisongo. Ngixi: Eye nanyi, Ngana? Ngana wixi: Eme Jezú, walù ngi zukutisa.”—Ikalakalu 26:12-15.
13 Ande dya kisuma kiki, wedile kala wa mu “phupha isende ku jisongo.” Kala o kyama se ki phupha ku ponda ya kisongo kyeji dikwama, kyene kimoxi we ni Phawulu, wa dikwamene mu ukexilu wa nzumbi, mu kubhanga kima ki kya kexile mu vondadi ya Nzambi. Jezú, mu kumonekena Phawulu mu kikoka kiya ku Damasku, wa bhangesa Phawulu kulungulula o ibanzelu ni ukexilu wê.—Nzwá 16:1, 2.
14 Mu kidi, Phawulu wa lungulula ni lusolo o ukexilu wa mwenyu wê. Ku pholo ya Ngilipa, mwene wambe: “Kisumwa kya tundu ku dyulu ki ngi ki xibhaka. Nga dyangela kubhana jingolokela ku akwa Damasku, ngedi ni ku Jeluzaleme, ni m’oxi yoso ya Judeya, katé ni ku akwá jixi jengi. Nga a jimbwila jinga kuma a tokala a dyela ni kweha o ituxi yâ, n’ a bhiluke kwa Nzambi, ni kubhanga o imbamba ya fwamena o kudyela kwa kidi.” (Ikalakalu 26:19, 20) Kwa bhitile kyá mivu yavulu tundé Phawulu kya kexile mu kumbidila o kikalakalu kya mu bhanene Jezú mu kisuma kyenyókyo. Mbote yahi ya bheka? O a xikinine o njimbu yambote ya boko Phawulu, a dyela o ukexilu wâ wayibha wa undumbu ni ima yamukwá, ya a mateka kusidivila Nzambi. Ene a kituka athu ambote, mu kuxila o ijila ni itumu ya jinguvulu.
15 Maji o ima yoso yiyi, ki i kexile ni valolo phala o jinguma ja Phawulu. Mwene wambe: “Kyene kya ngi kwatela o Jijudé kyoso ki nga kexi mu Tembulu, anga a sota ku ngi jibha. Kya ngi kudila Nzambi-phe, nga kolokota katé mu kizuwa kya lelu, ni kubhana umbangi wê ku makota ni ku jindenge.”—Ikalakalu 26:21, 22.
16 Kuma tu Jikidistá ja kidi, twa tokala kukala “polondo kuvutwila muthu woso” u tu ibhula o kidyelelu ki twala na-kyu. (1 Ph. 3:15) Mu kuzwela ni afundixi ni atumini ya lungu ni kixikanu kyetu, twa-nda ditunda kyambote mu kukayela o phangu ya Phawulu, o ukexilu wa zwela ni Ngilipa ni Festu. Se ni kuxila kwoso tu zwela kyebhi o kidi kya Bibidya kya mu lungulula o myenyu ya athu, k’o myenyu yetu ngó, maji ni ya athu oso a xikina o njimbu yetu, nange tu tena kubhangesa kwila o njimbu i tula ku mixima ya jinguvulu jiji.
(Ikalakalu 26:28) Bhenyobho Ngilipa anga wambela Phawulu, wixi: Kindal’iki u ngi bhomba kyá kukala Kidistá?
Testemunho Cabal pág. 202 parág. 18
“Nga Bhingi Phala ku Ngi Fundisa Kwa Sézalu!”
18 Maji Phawulu wa kexile ni kitambwijilu phala o nguvulu: “Eme ki ngi saluka, mwenexi Festu. Nga tange maka ma kidi ni kilunji. Kuma eye sobha Ngilipa, im’yiyi wa ijiyé, kyene ki nga mu zwelela sé héle. . . . Eye Sobha Ngilipa, Jipolofeta wa ji xikana? Nga ku ijiya kuma wa xikana!” Ngilipa wa tambwijila: “Kindal’iki u ngi bhomba kyá kukala Kidistá?” (Ikalakalu 26:25-28) O izwelu yiyi, kikale ya kidi mba kana, ilondekesa kwila o umbangi wa bhana Phawulu, wa tula ku muxima wa sobha.
Tokwesa o Milongi ya Nzambi
(Ikalakalu 26:14) Etu oso ki twa zubha o ku di bhala bhoxi, ngevu dízwi dya ng’ambela mu uzwelelu wa Hebelewu, dixi: Sawulu, Sawulu! Eme walu ngi zukutixilahi? Eye, ni kuthathamana kwos’uku, walu di kwam’é ngó e’mwene, mukwa ni ngombe ki i phupha isende ku jisongo.
milongi phala kutokwesa Ik 26:14
kuphupha isende ku jisongo: O jisongo mixi ya lebha yala ni jisosa ja felu jatu ku ponda, o idimakaji akexile mu phupha na-ju ku yama phala kwenda. (Af 3:31) O izwelu “kuphupha isende ku jisongo” sabhu a i sokesa ni ngombe ki i belesela kyoso o ngana yê u mu phupha ni muxi, yene i bhânga hanji, o kiki ki mu bhekela jifidila. Sawulu wa kexile we ni ukexilu yú a-nde dya kukituka Kidistá. Mu kuzukutisa o akayedi a Jezú, kuma exile ni kikwatekesu kya Jihova Nzambi, Phaulu wa kexile mu ta o mwenyu wê mu kilwezu, mu ku dikwama. (Sokesa ni Ik 5:38, 39; 1Ti 1:13, 14.) Mu divulu dya Ndongixi 12:11, o kizwelu “jisongo” a ki tumbula phala kusokesa o izwelu ya muthu wa yuka i bhangesa o jingivwidi kwívwa o jindunge jê.
nwt glossário (mu Bibidya ya phutu)
Musongo. O musongo muxi wa lebha wala ni sosa ya felu yatu ku ponda, o idimakaji akexile mu phupha na-yu ku yama phala kwenda. O kuphupha isende ku jisongo a i sokesa ni izwelu ya muthu wa yuka i bhangesa o jingivwidi kwívwa o jindunge jê. O “kuphupha isende ku jisongo” sabhu a i sokesa ni ngombe ki i belesela kyoso o ngana yê u mu phupha ni muxi, yene i bhânga hanji, o kiki ki mu bhekela jifidila.—Ik 26:14; Af 3:31.
(Ikalakalu 26:27) Eye Sobha Ngilipa, Jipolofeta wa ji xikana? Nga ku ijiya kuma wa xikana!
Sentinela 15/11/03 pág. 16-17 parág. 14
Kwatekesa Akwenu Kuxikina o Njimbu ya Utuminu
14 Phawulu wejidile kwila Ngilipa wexile Judé mu dijina. Mu kubhinga phala ku mu fundisa, ni kwijiya kwila, Ngilipa wejidile o ifwa ya akwa Jijudé, Phawulu mu ku mu fundisa wa jimbulula o kuboka kwê mu kwamba kwila, “ki ngene mu zwela kima-phe kya kambele Mozé ni jipolofeta ku ki zwela kwila hinu k’iza,” kya lungu ni kufwa ni difukunukinu dya Mexiya. (Ikalakalu 26:22, 23) Mu kuzwela ni Ngilipa, Phawulu webhula: “Eye Sobha Ngilipa, Jipolofeta wa ji xikana?” Sobha Ngilipa kejidile se ihi yeji zwela. Se mwene wa zwelele kwila ka xikina ku jipolofeta, kiki kyeji mu bhangesa ku mu mona kala kála ni kixikanu kya Jijudé. Maji se mwene wa xikinine mu izwelu ya Phawulu bhu pholo ya athu oso, eji mwixana Kidistá. Phawulu ni unjimu woso, wa tambwijila o kibhwidisu kya bhange: “Nga ku ijiya kuma wa xikana!” Kyebhi kya tambwijila Ngilipa? Mwene wambe: “Kindal’iki u ngi bhomba kyá kukala Kidistá?” (Ikalakalu 26:27, 28) Sumbala Ngilipa ka kituka Kidistá, maji kiki kilondekesa kwila o njimbu ya Phawulu ya mu tula ku muxima.—Jihebelewu 4:12.
Kitangelu Kya Bibidya
(Ikalakalu 25:1-12) Festu kya zubha kutula mu mbanza yê u bhanga izuwa itatu, anga u tunda mu Sezaleya, u banda ku Jeluzaleme. 2 Akunji a makota, ni makota m’athu ku Jijudé, anga a mu kana kwenyóko ni kutatela Phawulu. 3 Anga a mudyonda ku a bhanga favolo ya kutuma Phawulu n’eze ku Jeluzaleme. Kifwa yene o ndunge yâ ya ku mu batamena mu njila n’ a mu jibhe. 4 Festu-phe wa a vutwila kuma Phawulu a mu bhake mu Sezaleya, o mwène kwene kwanda kuya kindala. 5 Wixi: Oso-phe adyakime a tena mudyenu, tu kulumukina kumoxi, muthu yú se wa bhange kya yibha, ni a mu kuzale. 6 Festu kya zubha kubhanga-nâ nake dya kizuwa, mba dikwinyi, wa kulumuka ku Sezaleya. Kimene kyê anga u xikama ku kibhuna kya milonga, hé u tuma kutakana Phawulu. 7 Mwène kya zubha o kwiza, Jijudé ja tundu mu Jeluzaleme ji mu bhaka bhu’axaxe ni ku mu tatela ima yavulu yayibha, maji yene yoso-phe ki i moneka umbangi. 8 Phawulu-phe mu kufunda kwê, wixi: Eme ni ku Kitumu kya Mozé, ni ku Tembulu, ni kwa Sézalu, ki kwala nga mu te kituxi. 9 Festu-phe mukonda wa mesena kudibhomba ku Jijudé, wa kumbulula Phawulu, wixi: Eye wandala u banda ku Jeluzaleme, n’a ku fundise o mak’ama kwenyoko bhu pholo yami? 10 Kwala Phawulu-phe: Eme ngemana bhu kibhuna kya Sézalu kya milonga, kuma bhene bha tokala o ku ngi fundisila. O Jijudé ki ngala ngi mukwa kikuma kyâ, eye-mwene wa k’ijiya. 11 Se ngala ngi mukwa kikuma kya kutondala o Kitumu, mba nga te kituxi ki tokala ku ngi jibha, ki ngi ditunu kufwa. O ki kala ima yoso ya ngi tatela mala yá ki ya kidi, kana we muthu u tena ku ngi thelekala kwa ene. Kala kiki, eme nga fundila kubhixila kwa Sézalu. 12 Kyenyokyo, Festu kya zubha o ku di kunda ni jindongixi jê, wixi: Eye wa fundila kubhixila kwa Sézalu, kwa Sézalu; kwene mwene ku uya.
28 YA KATATU–3 YA KAWANA
O VALOLO YA MAK’Â NZAMBI | IKALAKALU 27-28
“Phawulu wa Dilôngo mu Báluku Phala Kuya ku Loma”
(Ikalakalu 27:23, 24) Nga zwela kiki, kuma usuku wa lelu, kwa ngi tukulukila anju ya Nzambi, nga mu tokala, ngene ku mu sedivila, 24 Wixi: Ku kale ni wôma, Phawulu! Kuma eye wa bhingi wa kèmana bhu pholo ya Sézalu. Telesa-phe, o Nzambi mu mbote yê wa ku bhana kyá oso u wala kwendela-nâ kumoxi mu naviyu.
Testemunho Cabal pág. 208 parág. 15
“Ki Bhwa-nda Kufwa Muthu”
15 Phawulu mu baluku sé phata wa bhana umbangi ku athu avulu ya lungu ni “kudyelela o kizwelu kya bhele Nzambi.” (Ikalakalu 26:6; Ko.1:5) Kuma, akexile mu kilwezu kya kuboba mu menya, Phawulu weji tena kwa bhana kidyelelu kya kubhuluka mu kithangana kyenyókyo. Mwene wambe: ‘usuku wa lelu, kwa ngi tukulukila anju ya Nzambi, nga mu tokala, ngene ku mu sedivila, wixi: Ku kale ni wôma, Phawulu! Kuma eye wa bhingi wa kèmana bhu pholo ya Sézalu. Telesa-phe, o Nzambi mu mbote yê wa ku bhana kyá oso u wala kwendela-nâ kumoxi mu naviyu. Wila kiki, enu mu jingana, tululukenu! Kuma eme nga dyelela Nzambi, nga xikana kwila kyoso kya ngi tangela kyene kya-nda kubhita. Kya bhingi-phe tu katukila mu kikôlo.’—Ikalakalu 27:23-26.
(Ikalakalu 28:1, 2) Ki twa zubha o kubhuluka, kwila twa bhixila kyá ku ngongwenya, kyene ki twejiya kuma kikôlo a k’ixana Melita. 2 O akwa jixi jengi a tungu momo a twidikisa uthu wahi ngó! Kuma ene a wika tubya, anga a tu tambulula etu oso, mukonda dya mvula yala kunoka, mukonda we dya mbambi.
Testemunho Cabal pág. 209 parág. 18
“Ki Bhwa-nda Kufwa Muthu”
18 O abhuluka akexile mu kikôlo kya Melita, ku fwila o dikumbi ku Sesilya. (Tala o kaxa “Onde ficava Malta?”, mu difwe 209.) O athu a tungile mu kikôlo a zwela dimi dyéngi, a ‘a tambulula ni henda yoso.’(Ikalakalu 28:2) Ene a wika túbhya phala o ajitu abhuluka, abhixila bhenyobho, abete, ya akexile mu teketa ni mbambi. O túbhya twa kwatekesa ene kwota sumbala ni mbambi ni mvula yexile-ko. O kiki kya bhana wé kithangana phala kubhanga-ko madiwanu.
Testemunho Cabal pág. 210 parág. 21
“Ki Bhwa-nda Kufwa Muthu”
21 Kwexile mvwama a mwixanene Pubilo, wevwile jixi javulu, wa tungile mu dyembu dyenyódyo. Nange mwene wexile o mutumini wa akwa Loma mu Melita. Luka wa mu tange kala “mwadyakime wa dikota wa mu tumina kikôlo,” mu ku mu tumbula mu dijina dya ujitu, kala kya disange mu isoneku ya Melita. Mu izuwa itatu, wa tambulula kyambote Phawulu ni oso ejile na-u kumoxi mu dibhata dyê. Maji-phe o tat’â ya Pubilo wa katele. Luka wa lombolola ni kidi kyoso o uhaxi wa kexi na-u. Mwene wa soneka kwila “u kala mu kata febele ni mu mala mwa mu kala kubwalala ni kikolôta,” mu kutumbula o ukexilu wa uhaxi. Phawulu wa sambe, wa tula o maku ku thandu dya diyala, yu weluka. Mu kumona o madiwanu yá, o athu mu mbanza yenyeyó, a diwana, ya a bheka o jihaxi jâ phala kwa saka, a bheka we kudya phala Phawulu ni athu oso exile na-u.—Ikalakalu 28:7-10.
(Ikalakalu 28:16, 17) O ki twa zubha kutula mu Loma, Kabhitangu u thelekala jipelezo kwa xefe ya kambamendo. Maji o Phawulu a mu ehela ku di kalela ni kididi kyê, ni disoladi dyala ku mu inga. 17 Ki twa zubha kubhanga izuwa itatu, Phawulu mwène wa tumu kwixana o makot’athu ku Jijudé, a kexile mu Loma, phala kudimona-nâ. O kya bhongoloka, wa ambela wixi: Eme, akwetu Jiphange, sumbala ki ngi bhange mundu wetu kima kyayibha, ki ngi tondala ifwa ya jitata jetu, o Jijudé mu Jeluzaleme a ngi thelekala upelezo wa akwa Loma.
Testemunho Cabal pág. 213 parág. 10
“U Bhana Umbangi”
10 Enyoso kyoso kya bhixila mu Loma, “Phawulu a mu ehela ku di kalela ni kididi kyê, ni disoladi dyala ku mu inga.” (Ikalakalu 28:16) O jipelezu a a kwikile mu jinzo jâ, akexile mwa langa ku masoladi ni kwa kuta ni malubhambu phala ka lenge. Sumbala a mu kutile ku mulangidi, maji wa bhana umbangi wa lungu ni Utuminu, mukonda o malubhambu ka kexile mu mu bhangesa kudixibha. Kyoso kya nyoha mu izuwa itatu mu njila ya bhange, mwene wexana o adyakime a Jijudé exile mu Loma, phala kudimona na-u ni kwa bhana umbangi.
Tokwesa o Milongi ya Nzambi
(Ikalakalu 27:9) Anga tu kala-bhu mwene kithangana. O ki twa mono thembu ya tu bhiti, o kwendela ku musanza kwala kyá ilwezu, kuma kizuwa kya kujila kya bhiti kyá, Phawulu wa a dimuna
milongi phala kutokwesa Ik 27:9
kizuwa kya kujila: Mba “o kujila ku mbeji ya kamusasadi.” Lit., “O kujila.” O kizwelu mu Ngeleku “o kujila” kilombolola o kujila kya tumbula mu Kitumu Kya Mozé, yene o kujila akexile mu ki bhanga kumoxi mu kizuwa kya kyamenga, a kixana we Yom Kippur (Mu Ngeleku, yohm hakkippurimʹ, “Kizuwa kya Kuvungina”). (Ij 16:29-31; 23:26-32; Dya 29:7; tala o Glossário, “Dia da Expiação” mu Bibidya ya phutu.) O kizwelu “huhenu o myenyu yenu,” a ki tumbula mu Kizuwa Kya Kujila, a tena ku kitendela kala o kudibhakula ni muxima woso mu kubhanga kima, kala o kujila. (Ij 16:29) O kizwelu “kujila” ki tu sanga mu divulu dya Ikalakalu 27:9, kilondekesa kwila o kima kya dyanga kya kexile mu bhanga mu Kizuwa Kya Kyamenga, yexile o kujila. O Kizuwa Kya Kujila akexile mu kibhanga ku disukilu dya mbeji ya Katutu mba ku dimatekenu dya Kamusasadi.
(Ikalakalu 28:11) Kya bhiti mbeji jitatu, tu katuka mu naviyu ya Xandediya ya bhitila o thembu ya mbambi mu kikôlo. O naviyu yen’yiyi dijina dyê Kakulu ni Kabhasa.
milongi phala kutokwesa mu Ik 28:11
An’a Zeus, mba Kakulu ni Kabhasa: Kala ki tanga o misoso ya akwá Loma ni akwá Ngeleku, o “an’a Zeus” mba Kakulu ni Kabhasa (Mu Ngeleku, Dióscuros) exile Castor ni Pólux, kiyadi kyâ exile jingongo, exile an’â a nzambi Zeus (Jupiter) ni n’a mvwale Spartan Leda. Akexile mu a mona kala alangidi ya endexi a jibáluku, kala exile ni kutena kwa kubhulula yó exile mu boba mu musanza wa kalunga. O milongi yiyi ya lungu ni majina a soneke ku báluku, ilondekesa kwila o musoso yú, a u soneka ku muthu wa monene ni mesu mê, o izulukutu yoso ya bhiti.
Kitangelu Kya Bibidya
(Ikalakalu 27:1-12) Kya zubha o kudikunda kwila tu endela mu naviyu mu kuya ku Itálya, Phawulu ni jipelezo jamukwâ a jithelekala kwa Kabhitangu dijina dyê Julyo. Mwene wa tokalele ku kompanyiya yexana kwamba ya Sézalu Nguxi. 2 Anga tu di longa mu naviyu ya Ndalamito ya-nda kuya ku matabhu a kibumu kya Azya. Bhenyobho anga tu katuka. Aristarko mukwa mbonge ya Tesalonika ku Masedonya, hé u kala we ni etu. 3 Mu kizuwa kya kayadi anga tu kwaka bhu tabhu dya Sidonya, Julyo anga u bhanga Phawulu kyambote, u mu ehela kuya mu ku di mona ni makamba mê, n’a kale ku usonyi, mbé a tambule yoso ya bhindamena. 4 Mu ku tunda mu Sidonya, tu lunga ku musanza, anga tu bhita ku dima dya kikôlo kya Xipele, mukonda ku twa kanene o kitembwe ki kya lungu-ku. 5 O ki twa zubha kuzawuka o musanza wa Silisya ni Pamfidya, tu kwaka bhu Mila mu mbonge ya tokala ku Lisya. 6 Kabhitango anga u sanga bhenyobho o naviyu ya Xandediya yala kuya ku Itálya, anga u tu longa momo. 7 Naviyu ki ya bhange izuwa yavulu ni kwenda kimwanu, kya tu bonzo o kubhixila ngó bha lulama ni Sinidu. Kuma o kitembwe ki kya tu ehela ku di tela koko, twa bhitila ku dima dya kikôlo kya Keleta, hé tu lulama bhu Salamone. 8 Anga tu tala hadi mu ku kunga ni kibumu kyê, katé ki twa kwaka kididi a k’ixana Tabhu dya Tululuka, bha zukama ni dyembu dya Laseya. 9 Anga tu kala-bhu mwene kithangana. O ki twa mono thembu ya tu bhiti, o kwendela ku musanza kwala kyá ilwezu, kuma kizuwa kya kujila kya bhiti kyá, Phawulu wa a dimuna, wixi: 10 Enu jingana, nga mono kuma o njil’iyi yandù kala ni hadi yavulu, ni imbamba ya-nda kudibota, ni naviyu, ni myenyu ya athu avulu ya-nda kufwa. 11 Maji o Kabhitangu-phe wa swu ngó mutabhwidi, ni mukwa naviyu yê, kevu dingi kya zwela Phawulu. 12 Mukonda we o ditabhu ki dya wabhela ku bhitila-bhu o thembu ya mbambi, athu ala-bhu kota a longesa o kukatuka dingi, phala kuteza kubhixila ku Fenise, o thembu ya mbambi n’a i bhitila koko. Kuma dyódyo ditabhu dya Keleta, dya bhana o mbandu ku suweste, o mbandu yamukwâ ku nordeste.