Алhазен

Алһазен, сала 965 Д.М., ль бажаре Бәсре һатийә дьнйайе. Ньһа әв бажар ль Ираqе йә. Әw мьжул бу стернасийева, кʹимйайева, матәматикева, бьжишкийева, музикева, оптикева, физикева у һәлбәства. Иро щәм мә һәнә тьштед öса, жь бо чь жи әм дькарьн Алһазенрʹа спасдар бьн.

БӘНДАВ СӘР ЧʹӘМЕ НИЛЕ

Сәрһати дәрһәqа Алһазен гәләк бәла бьбу. Әwи хwәст сәр ава чәʹма Ниле бәндав чекә, кö ава Ниле бьн контроле бә. У әв йәк wәкә 1 000 сал пешийа wе йәке бу, ча дь сала 1902-да бәндава Әсwане һатьбу авакьрьне.

Чаwа тʹәрихи дьбежә, Алһазен һазьр кьр плана чекьрьна бәндаве сәр чʹәме Нил, сәва кö жь зьһайе у селаве, Мьсьр хьлаз бә. Чахе сәрwере Qаһире бь наве Абу ал-Маншур ал-Һәʹким бь-Амриһ Алләʹһ, сәрнаве кʹижани кö Халиф бу, бьһист дәрһәqа плана Алһазен, әwи әw тʹәглиф кьр ль Мьсьре сәва кö Алһазен бәндав чекә. Ле чахе Алһазен бь чʹәʹвед хwә әв чʹәʹм дит, әwи фәʹм кьр кö жь qәwата wи дәр ә әв бәндав чекә. Алһазен тьрсийа кö пʹадша әw щәза бькә, ләма жи әw хwә дәwса дина дани. Әв йәк һʹәта мьрьна Халифе кʹьшанд, демәк 11 сал шунда дь сала 1021-да. Wе һʹале хwәда, гәләк wәʹде Алһазен һәбу кö дәрһәqа нетед хwә бьфькьрә.

«КʹЬТЕБА ОПТИКАЙЕ»

Чахе Алһазен һатә азакьрьне, әwи ньвиси «Кʹьтеба Оптикайе» йа кö жь һʹәфт пʹара бу у әв һатә һʹәсабкьрьне, ча «кʹьтебәкә лап гьринг дь тʹәрихийа физикайеда». Дь ве кʹьтебеда әw шеwьр дькә дәрһәqа експерементед хwә бона шәwqе. Мәсәлә кö чаwа шәwq пʹаравәдьбә сәр щурʹә-щурʹә рʹәнга, жь нәйньке дьбьрьqә у йед дьн. Әw öса жи леколин дькьр тегьһиштьна чʹәʹв, анатомйа у сазкьрьна чʹәʹв.

Дь qьрна 13-да, кʹьтеба wи жь Әрәби ль сәр Латини һатьбу wәлгәрʹандьне, у qьрна шунда, зандаред Әwрупайе жь кʹьтеба wи һьнә тьшт дьготьн. Чьмки әв кʹьтебәкә навдар бу. Ньвисандьна Алһазен дәрһәqа шуше, һимәкә фәрз дани бона һостәйед Әwрупайе кö бәрчʹәʹвк чекьн. Чахе Алһазен дö шушә бәр һәв данин, әв жи бу һиме чекьрьна һурбин у дурбине.

КАМЕРАЙА КӘВЬН

Алһазен тедәрхьст принсипед кö паши бунә һʹиме кʹьшандьна шькла. Әwи чекьр камерайа обскурайе. Әв бу «отʹаха тәри», кʹидәре кö qöлькәк һәбу у жь ве qöльке шәwq дькʹәтә һʹöндьр у пашопе ль сәр диwера отʹахе, нишан дькьр шькьла кö ль дәрва бу.

Дь сала 1800-да, дь ве камерайеда һьнә һащәт зедә кьрьн, бь сайа чь жи әв дькарьбу шькьлед баш чекьра. Ахьр чь дәркʹәт? Камера. Һʹәму камерайед модерн у хwәха жи чʹәʹв дьхәбьтьн бь принсипед чаwа кö дь камерайа обскурайеда һәбу.a

МЕТОДА ЗАНДАРИЙЕ

Алһазен öса жи леколина тʹәбйәте дькьр. Леколина wи гәләк әʹщебмайи бу бона wан чаха. Әw бу йәк жь wан леколинкʹара, йе кö диса дьщерʹьбанд һьнә теорийа у нәдьтьрсийа дайнә бьн шьке тьштед qәбулкьри, һәрге избатийа ве йәке тʹöнә бу.

Леколина зандарийа модерн әм дькарьн бь гьлийед öса тʹәмам кьн «Баwәрийа хwә избат кә!» Һьнә мәрьв һʹәсаб дькьн, кö Алһазен һәйә «баве метода зандарийейә модерн». Ләма жи әм дькарьн бежьн, wәки иро гәләк тьшт һәнә, сәва чь жи әм дькарьн жь wи спасдар бьн.