Дӧ Ԝәлгәрʹед кӧ Наве Хԝәде Пәймана Нуда Вәгәрʹандьн
Йәк жь ԝан дӧа, кʹижан кӧ гәләк мәрьв әзбәри заньн, Дӧайе Хӧдан ә, дәрһәԛа кʹижани Иса шагьртед хԝә һин дькьр. Әв дӧа Пәймана Нуда ньвисар ә. Әв дӧа ӧса дәстпедьбә: «Баве мәйи әʹзмана! Наве тә пироз бә [демәк һӧрмәт бә]» (Мәтта 6:9). Наве Хԝәде ԝәлгәрʹандьна Инглизида һатийә ньвисаре «Jehovah», ле щарна жи «Йаһԝәһ».a Бьдьнә һʹьше хԝә ԝан ԝәлгәрʹандьнада ӧса жи һәйә навед хӧданед ԛәлп, йед ӧса ча Зәус, Һәрмәс у Артәмис. Дә ижа гәло нәлазьм бу, ԝәки ԝана наве Хԝәдайе рʹаст у авторе Кʹьтеба Пироз әʹйан кьрана? (Кʹаред Шандийа 14:12; 19:35; 2 Тимотʹейо 3:16).
Пәймана Нуда наве һьнә хӧданед ԛәлп те хәбьтандьне. Ле гәло наве Хԝәдейи рʹаст теда гәрәке нәйе ньвисаре?
Ԝәлгәрʹед Кʹьтеба Пироз сәр зьмане Инглизи, наве кʹижана йә Ланселот Шедԝел у Фредерик Паркер дьготьн ԝәки наве Хԝәде Пәймана Нуда гәрәке бе вәгәрʹандьне. Чьма хәбәра «вәгәрʹиньн» дьбежьн? Чьмки әԝана избат бун, ԝәки ньвисаред орижиналда наве Хԝәде һәбуйә, ле паше ԝәлгәрʹа нәньвисинә. Ле чьрʹа ԝана ве йәкеда избат бун?
Шедԝел у Паркер заньбун, ԝәки һәбун манускрипт, кʹижан кӧ нав дькьрьн Пәймана Кәвьн, сәре-серида бь зьмане Ибрани һатьбунә ньвисаре, кʹижанада бь һʹәзара щара наве Хԝәде һатийә ньвисаре. Ләма жи әԝана әʹщебмайи дьман, чахе дьдитьн ԝәки манускриптед Пәймана Нуда наве Хԝәде тʹӧнә йә.b Хенщи ԝе йәке Шедԝел ӧса жи дьдит ԝәки чахе ԝәлгәрʹа манускриптед Пәймана Нуда гьли-готьнед манускриптед Пәймана Кәвьн данә хәбате, мәсәлә мәләке Йаһоԝа, ԝана наве Хԝәде дәрхьстьнә у дәԝсе данә хәбате хәбәра Kyʹri·os, чь кӧ те һʹәсабе «Хӧдан» (2 Пʹадшати 1:3, 15; Кʹаред Шандийа 12:23).
Наве Хԝәде сәр зьмане Ибрани
Һʹәта кӧ Шедԝел у Паркер ԝәлгәрʹандьнед хԝәйә сәр зьмане Инглизи нәшьр кьрана, һьнә ԝәлгәрʹед дьн ԝәлгәрʹандьнед хԝәйә сәр зьмане Инглизида, наве Хԝәде Пәймана Нуда вәгәрʹандьбун, ле нә һʹәму щийа.c Пешийа сала 1863 чахе Паркер Пәймана Нуйә Ԝәлгәрʹандьна Рʹастә-Рʹаст нәшьр кьр, һьнге жь ԝәлгәрʹед Инглизи тʹӧ кәси Пәймана Нуйә нәшьркьрида наве Хԝәде һʹәму щийа вәнәгәрʹандьбун. Гәло Ланселот Шедԝел у Фредерик Паркер кʹе бун?
Ланселот Шедԝел
Ланселот Шедԝел (1808-1861) ԛанунзан бу кӧрʹе Ланселот Шедԝел Аха бу, кʹижан кӧ Инглистанеда ԛӧльхийа бьльндда бу. Кӧрʹ әндәме Дера Инглизи бу. Рʹаст ә, әԝи Сейәканә баԝәр дькьр, ле диса жи һьндава наве Хԝәде ԛәдьр дьда кʹьфше у дәрһәԛа наве Хԝәде дьгот «наве ЙАҺОԜАЙИ рʹумәт». Шедԝел ԝәлгәрʹандьна хԝәда демәк кʹьтебед Мәтта у Марԛосда, текста сәрәкәда 28 щара наве «Йаһоԝа» дайә хәбате. Ле әʹламәтийед зедәйә бона ԝан текстада 465 щара.
Дьԛәԝьмә Шедԝел һьнге дәрһәԛа наве Хԝәде пеһʹәсийа, чахе әԝи Пәймана Кәвьнә орижиналда сәр зьмане Ибрани дит. Әԝи гот ԝәки әԝед кӧ ԝәлгәрʹандьна Кәвьнә сәр зьмане Ибранида дәԝса наве Хԝәде, данә хәбате хәбәра Kyʹri·os, «әԝана ԝәлгәрʹед нәһʹәлал бун».
Кʹьтеба Мәтта сәр зьмане Инглизийә ԝәлгәрʹанди бь әʹламәтийед зедәйә Шедԝел (1859), кʹижан кӧ кʹьтебханә Бодлинеда һәйә. CC BY-NC-SA 2.0 UK. Һатә гӧһастьне: Текст бь хәзе һатийә кʹьфшкьрьне
Ԝәлгәрʹандьна Шедԝел, йа кʹьтеба Мәтта 1:20
Шедԝел ԝәлгәрʹандьна хԝәда наве Йаһоԝа щара әʹԝльн кʹьтеба Мәтта 1:20-да дайә хәбате. Бона ве рʹезе әʹламәтийа зедәда әԝи ӧса ньвиси: «Хәбәра [Kyʹri·os] вьра у щийед дьнда жи те һʹәсабе ЙАҺОԜА, демәк наве Хԝәдейи лайиԛ: ләма жи гәләк фәрз ә наве Хԝәде ԝәлгәрʹандьна Инглизида вәгәрʹиньн». Әԝи ӧса жи гот: «Һӧрмәт-рʹумәта һьндава наве Хԝәде әве йәке дәʹԝа дькә. Әԝи хԝәха наве хԝә ЙАҺОԜА әʹйан кьр: чахе әм дәрһәԛа Йаһоԝа хәбәр дьдьн, у наве Йаһоԝа дьдьнә хәбате, ве четьр тьштәк тʹӧнә йә». Паше жи әԝи ӧса готийә: «Версийа мәйә Инглизида [Версийа Аԛуб Пʹадша йа Дәстуркьри] наве ЙАҺОԜА тʹәне һьнә щийа һәйә . . . дәԝса наве Хԝәдейи шәхси ньвисар ә Хӧдан». Шедԝел ӧса жи зедә кьр: «Хӧдан . . . сәрнавәки лапи нәлайиԛ ә», кʹижан кӧ дәԝса наве Хԝәде дьдьнә хәбате, һәла һьнге жи ԝи нав дькьн «Хӧдан», гава мала ԝида ньн.
«[Хԝәде] хԝәха наве хԝә ЙАҺОԜА әʹйан кьр: чахе әм дәрһәԛа Йаһоԝа хәбәр дьдьн, у наве Йаһоԝа дьдьнә хәбате, ве четьр тьштәк тʹӧнә йә».—Ланселот Шедԝел
Шедԝел ԝәлгәрʹандьна хԝәйә Мәтта сала 1859-да нәшьр кьр, ле версийа хԝәйә Мәтта у Марԛос тʹәвайи, сала 1861-да нәшьр кьр. Паше ида әв хәбата ԝи сәкьни. Әԝ сала 1861-да, 11 Чьләйе мьр. Һьнге 52 сали бу. Ле әв әмәке ԝи бадиһәԝа нибу.
Фредерик Паркер
Бизнесменәки Лондонейи дәԝләти, наве кʹижани Фредерик Паркер бу (1804-1888) дәрһәԛа ԝәлгәрʹандьна Шедԝел йа Мәтта пеһʹәсийа. У әԝи дәстпекьр Пәймана Ну ԝәлгәрʹинә, чахе 20 сали бу. Паркер һинкьрьна Сейәканә баԝәр нәдькьр у ве йәкеда жь Шедԝел щӧдә дьбу. Әԝи ньвиси: «[Бьра] тʹәмамийа Дера Кӧрʹе [Хԝәдейи] дәлал . . . рʹастийе ԛәбул кә . . . у Хԝәдайе Һьмзор Йаһоԝа бьһʹәбинә». Паркер ӧса жи тʹәхмин дькьр, ԝәки манускриптед Пәймана Ну, кʹижанада кӧ данә хәбате хәбәра Kyʹri·os ча Хӧдан Хԝәде у Хӧдан Иса, бь рʹасти мәрийа дьхальфиньн, чьмки бь ве йәке чәтьн дьбә щӧдәтийа ортʹа ԝанда бьвиньн. Ләма жи Паркер әʹщебмайи ма чахе дит, ԝәки Шедԝел һьнә текстада Kyʹri·os дайә хәбате дәԝса наве «Йаһоԝа».
Гәло Паркер чь щурʹәйи карьбу әве пьрсе фәʹм бькә? Әԝ зьмане Ибрани һин дьбу, һәла һе жи әԝи чәнд кʹьтеб у бәлавок ньвиси дәрһәԛа грамәра зьмане Ибрани. Әԝ ӧса жи бу әндәме заньнгәһа Англо-Библийати, йа кӧ манускриптед Кʹьтеба Пироз бь ве нете леколин дькьр, кӧ ԝәлгәрʹандьна Кʹьтеба Пирозә Инглизи йа лапә баш дәрхә. Сала 1842-да Паркер ԝәлгәрʹандьна хԝәйә пешьн йа Пәймана Ну нәшьр кьр, кʹижан кӧ бь һьнә пʹара бу.d
Ԝәлгәрʹандьна Пәймана Ну йа Паркер (Һейинфитер)
Әмәке Паркер бона Вәгәрʹандьна Наве Хԝәде
Чәнд сала Паркер дәрһәԛа пьрсед ӧса дьньвиси: «Чь чах хәбәра Kyʹri·os те готьне сәр Хӧдан Иса у чь чах сәр Хӧдан Хԝәде? Чьма хәбәра Kyʹri·os бь грамәри данә хәбате ча нав, нә кӧ сәрнав?»
Чахе Паркер дит ԝәлгәрʹандьна Шедԝел йа Мәтта йа сала 1859, кʹидәре кӧ дәрһәԛа Kyʹri·os әʹламәтийа зедә һәбу, әԝи фәʹм кьр, ԝәки һьнә контекстада Kyʹri·os «гәрәке бе ԝәлгәрʹандьне ча Йаһоԝа». Ләма жи әԝи ԝәлгәрʹандьна хԝәйә Пәймана Ну дәстпекьр рʹаст кә, сәва кӧ наве Йаһоԝа ԝан щийа лекә, кʹидәре кӧ лазьм ә, чьмки әԝи фәʹм кьр ԝәки контекст у грамәра Ибрани әве йәке дәʹԝа дькә. Дәрхьстьна Паркерә Ԝәлгәрʹандьна Пәймана Нуйә Рʹастә-Рʹаст йа сала 1863, текста сәрәкәда наве Хԝәде 187 щара һатийә хәбьтандьне. Ча те кʹьфше әв версийа Инглизийә пешьн бу, кӧ һатьбу нәшьркьрьне, кʹидәре кӧ наве Хԝәде һатьбу хәбьтандьне нава тʹәмамийа Ньвисаред Ибранида.e
Рʹупʹела пешьн йа ԝәлгәрʹандьна Паркерә Пәймана Ну йа сала 1864
Паркер ӧса жи сала 1864-да нәшьр кьр Информасийа Тʹопкьри йа Версийа Инглизийә Пәймана Ну . . . тʹәви Версийа Инглизийә Дәстуркьри. Мәʹнийа ве йәке, кӧ әԝи чьма дӧ версийа тʹәвайи кьрә йәк, әԝ бу, ԝәки бьдә кʹьфше кʹидәре у ча версийа ԝи жь йед дьн щӧдә дьбә.f
Паркер сәва кӧ бьдә кʹьфше ԝәки вәгәрʹандьна наве Хԝәде чьԛас фәрз ә, дина мәрьва да сәр һьнә рʹезед жь Версийа Дәстуркьри. Мәсәлә Рʹомайи 10:13 кʹидәре ньвисар ә: «Кʹи гази наве Хӧдан кә, ԝе хьлаз бә». Паркер пьрсе дьдә: «Гәло [кʹи] фәʹм кьр ԝәки әв рʹезе жь Версийа Инглизийә Дәстуркьри . . . дәрһәԛа Йаһоԝа дьбежә, нә кӧ дәрһәԛа Кӧрʹ Иса Мәсиһ, Хӧдане мә?»
Рʹомайи 10:13 Версийа Аԛуб Пʹадшада (ль жор) у ԝәлгәрʹандьна Паркерә йа сала 1864
Паркер беһʹәсаб пʹәре хԝә хәрщ дькьр, сәва кӧ бәлавока, кʹахаза у ньвисаред хԝәйә дьн нәшьр кә. Бь рʹасти әԝи һаԛас пʹәре хԝә хәрщ кьр, чьԛас кӧ ԝәкә 132 000 $ Дәԝләтед Йәкбуйи йә. Әԝи ӧса жи гәләк копийед хԝә, бепʹәрә шандә насед хԝәрʹа, у ӧса жи әндәмед дерерʹа ԝәки бьхуньн у пебьһʹәсьн.
Һьнә зандара ԛәрфе хԝә ньвисаред Паркер у Ԝәлгәрʹандьна ԝийә Пәймана Ну дькьрьн, кʹижан кӧ синоркьри бун. Ԝана бь кьред хԝәйә ӧса дьданә кʹьфше, ԝәки ԛимәт накьн әмәке Паркер, Шедԝел у йед дьн, кʹижана кӧ наве Хԝәдейи шәхси Пәймана Нуда вәгәрʹандьн.
Һун ӧса жи дькарьн видеойа 10 дәԛа бьньһерʹьн, кʹижан кӧ һе зедә әʹламәти әʹйан дькә дәрһәԛа ве йәке: Музейа Ԝорԝике: «Кʹьтеба Пироз у Наве Хԝәде».
a Ԝәлгәрʹандьнед сәр зьмане Кӧрманщида «Jehovah» һатийә ԝәлгәрʹандьне ча «Йаһоԝа», щарна жи «Йаһԝәһ».
b «Йаһ» наве Йаһоԝа бь форма кьн ә, кʹижан кӧ Әʹйанти 19:1, 3, 4, 6, хәбәра «Һалелуйада» һәйә, чь кӧ те һʹәсабе «Щьмәʹт, рʹумәт кьн Йаһ!»
c Шедԝел тʹәмамийа Пәймана Ну ԝәлнәгәрʹанд. Ԝәлгәрʹед дьн жи һәбун, мәсәла Филип Додрищ, Едԝард Һарԝуд, Ԝилийам Нукәм, Едгар Тейлор у Гилберт Ԝакфилд.
d Паркер сәва кӧ шьхӧле хԝәйә бизнезе жь шьхӧле хԝәйә Кʹьтеба Пирозва гьредайи башԛә кә, нава шьхӧле Кʹьтеба Пирозда наве зедә да сәр хԝә, демәк Һерман Һейинфитер. Әв нав апендикса Ԝәлгәрʹандьна Дьнйа Тʹәзәда чәнд щийа һәйә.
e Сала 1864-да Паркер Версийа Инглизийә Пәймана Ну нәшьр кьр у ԝедәре наве Хԝәде 186 щара дайә хәбате.
f Пешийа ԝәлгәрʹандьнед Паркер, гәләк ԝәлгәрʹандьнед Ибранийә Пәймана Нуда һьнә рʹезада наве Хԝәде һатьбу хәбьтандьне. Ӧса жи сала 1795-да Щон Щейкоб ԝәлгәрʹандьна Алмани нәшьр кьр, кʹидәре жь Мәтта һʹәта Щьһуда 90 щари зедәтьр наве Хԝәде һатийә хәбьтандьне.