Елйас Һутер у Кʹьтеба Пирозә Ибранийа Кәвьн

ТÖ дькари бьхуни Кʹьтеба Пироз ль сәр зьмане Ибранийа кәвьн? Һәмьки на. Дьqәwьмә тә qә нә жи әв дитийә. Ле һәрге тö пебьһʹәси дәрһәqа Елйас Һутер, рʹәwшәнбире qьрна 16 у дәрһәqа дö нәшьред wийә Кʹьтеба Пирозә Ибранийа кәвьн, әв йәк wе али тә бькә Ньвисаред Пироз һе qимәт ки.

Елйас Һутер дь сала 1553-да дь бажарәки бьчʹукда Герлитседа һатә буйине, йе кö незики синоре Алманийайә модерн ә. Әв бәрбь синора Полонистане у Кʹомара Чехйе йә. Һутер зьманед рʹöһьлата Навин дь заньнгәһа Лутеранида, ль шәһәре Йенеда һин дьбу. Чахе әw 24 сали бу, әw дь бажаре Лейптсингеда ча професоре зьмане Ибрани һатә кʹьфшкьрьне. Һьнә wәʹдә шунда әwи дь Нурнбергеда мәкʹтәбәк дит, кʹидәре кö шагьрт дькарьбун нава чар салада зьмане Ибрани, Йәwнани, Латини у Алмани һин бьн. Дь мәкʹтәбед у заньнгәһед дьнда тьштед öса тʹöнә бун.

НӘШЬРА МÖҺИМ

Дь сала 1587-да, Һутер дәрхьст нәшьра Ибрани чь кö әʹйан бу чаwа Пәймана Кәвьн. Әва нәшьра һатә навкьрьне «Дерек һа-Кодеш», чь кö һатьбу һьлдане жь Ишайа 35:8, у те һʹәсабе «Рʹейа Пирозийе». Һʹәрфед бәдәw бь кʹижани кö әʹламәтийа зедә һатьбу ньвисандьне, әʹйан дькьр кö «һәр тьштед ве нәшьре бь рʹасти жи чьqас хwәшьк ьн». Әв Кʹьтеба Пироз бу кʹьтебәкә мöһим у qимәт сәва шагьрта, чьмки әwана wәк һащәтәкә керһати әв дьданә хәбате, бона һинбуна зьмане Ибрани.

Сәва кö фәʹм бькьн, чьма Кʹьтеба Пирозә Ибрани йа Һутер öса керһати бу, wәрен әм шеwьр кьн дәрһәqа дö чәтьнайа, рʹасти кʹижани кö шагьрт һатьн чахе дьхwәстьн Кʹьтеба Пироз ль сәр зьмане Ибранийә кәвьн бьхуньн. Чәтьнайик әw ә, кö дь ве кʹьтебеда алифбәйа лап щöдәкьри у нәнас һатьбу хәбьтандьне, чь кö жь алийе рʹасте сәр алийе чʹәʹпе дьхwандьн. У йа дöда әw ә кö, пешгьр у пашгьред хәбәра һатьбун хәбьтандьне, жь бо чь жи чәтьн бу хәбәра тедәрхьн. Мәсәлә, wәрен әм дина хwә бьдьнә хәбәра Ибрани נפשׁ (те готьне нефеш), у те һʹәсабе «нәфс». Дь кʹьтеба Һәзәqел 18:4-да, пешийа хәбәре те хәбьтандьне пешгьра ה (һа), чь кö wәк бәрнав ә пешийа хәбәре, бь кʹижани кö саз дьбә хәбәра הנפשׁ (һа нәфәш), йан «нәфс, щан». Һәрге öса бьньһерʹьн, хәбәра הנפשׁ (һан нәфәш) дькарә öса бе кʹьфше, кö тебежи әв хәбәрәкә лап дьн ә, нә мина хәбәра נפשׁ (нефеш).

Һутер, сәва кö али шагьртед хwә бькә, да хәбате текʹника нәшьрейә баш. Демәк һʹәрфед ньвисаре йа бь зьмане Ибрани, әwи бь дö щурʹа ньвиси бу. Кʹока һәр хәбәре, әwи зәлал әʹйан кьр, ле пешгьр у пашгьр әwи данә хәбате әʹламәтийа зедәда у ида бь һʹәрфед щöдәкьри ньвиси. Бь ве йәке шагьртарʹа һеса бу кʹока хәбәра Ибрани тедәрхьн, у әви зьмани жи рʹьнд һин бьн. Дь Кʹьтеба Пирозә «Nеw World Translation of thе Holy Scripturеs—With Rеfеrеncеs», метода öса дь спартьнада те хәбьтандьне.a Кʹока хәбәре бь һʹәрфед рʹәш ньвисар ә, ле пашгьр у пешгьр бь ньвисара нормал ньвисар ә. Мәсәлед жоре готи, дьдьнә кʹьфше, wәки һʹәрфед ньвисаре чь кö дь Кʹьтеба Пирозә Һöтерда дь Һәзәqел 18:4-да те хәбьтандьне, у һʹәрфед ньвисаре кö «Кʹьтеба Пирозә Бь Әʹламәтийа Зедә» дь спартьнеда һәнә, мина һәв ьн.

НӘШЬРА ИБРАНИ ЙА «ПӘЙМАНА НУ»

Һутер öса жи дәрхьст нәшьр, чь кö әʹйан ә wәк «Пәймана Ну» бь әʹламәтийа зедә у ль сәр 12 зьмана. Әва нәшьра һатә нәшьркьрьне дь Нурнбәргда дь сала 1599-да, ләма жи ль сәр ве йәке гәләк щар дьбежьн Зьманзане Нурнбәрге. Һутер дьхwәст кö Ньвисаред Пирозә Йунани жи wәлгәрʹинә ль сәр зьмане Ибрани. Әwи гот кö һәрге һәла һе «лазьм бә пʹәред qальм жи бьдә», сәва кö ль сәр зьмане Ибрани wәлгәрʹинә у леколина wе йәке бькә, һежа йә кö бьдә.b Ләма жи әwи сафи кьр Пәймана Ну жь зьмане Йунани ль сәр зьмане Ибрани хwәха wәлгәрʹинә. Һутер һʹәму тьшт да алики, у нава саләкеда тʹәмамийа шьхöле wәлгәрʹандьне тʹәмам кьр.

Гәло wәлгәрʹандьна Ибранийә Һутер йа Ньвисаред Ибранийа, чьqаси баш бу? Незики сала 1875, рʹәwшәнбире Ибрани бь наве Франс Делиш ньвиси: «Wәлгәрʹандьна Ибрани йа Һутер мәщал да Мәсиһийа, кö зьманед нәәʹйан фәʹм бькьн у һʹәта ньһа әв wәлгәрʹандьн һежа йә. Мәсәлә паши дәрхьстьна wе нәшьре, әв бу wәлгәрʹандьнәкә бәлабуйи, чь кö öса рʹастә-рʹаст гьли шьроwәдькьрьн».

НӘШЬРА ҺЕЖА

Жь бо wәлгәрʹандьна хwә, һәмьки Һутер дәwләмәнд нәбу, чьмки нәшьред wи рʹьнд нәдьһатьнә фьротане. Хенщи wе йәке, әв шьхöле wи гәләк баш һʹöкöм дькьр ль сәр мәрийа. Мәсәлә, Пәймана Ну йа Ибрани йе кö әwи дәрхьст, һатьбу тʹәзәкьрьне у дь сала 1661-да Wилиам Робертсон әв диса нәшьр кьр у дь сала 1798-да жи Ричард Кедик әв щара дöда нәшьр кьр. Чахе Һöтер жь зьмане орижиналейә Йунанийа wәлдьгәʹранд, әwи дьда хәбате сәрнавед Kyʹri·os (Хöдан) у Thе·osʹ (Хwәде) дәwса «Йаһоwа» (יהוה, ЙҺВҺ), чахе ньвисандьн жь Ньвисаред Ибранийа һатьбу һьлдане йан жи чахе әwи тʹьре кö ль вьр дәрһәqа Йаһоwа хәбәрдан дьчә. Әв йәк бь рʹасти жи гәләк әʹщебмайи йә, чьмки гәләк wәлгәрʹандьнед Пәймана Ну жи надьнә хәбате наве Хwәдейи шәхси. Жь wәлгәрʹандьна Һутер диса щарәке һатә кʹьфше, кö наве Хwәде дь Ньвисаред Йунанида гәрәке щийе хwә бьгьрә.

Һәрге дь Ньвисаред Йунанида һуне наве Хwәде Йаһоwа бьвиньн, йан дина хwә бьдьнә спартьне жь «Rеfеrеncе Biblе» («Кʹьтеба Пироз бь Әʹламәтийа Зедә»), бькьнә бира хwә әмәке Елйас Һутер у Кʹьтеба Пироз йа Wийә Ибрани.