Щьнәта сәр Әʹрде; Чʹирок ә йан Реали йә?

Щьнәт! Гәләк брошуред сәва һесабуна мәрьва, öса бәдәw у рʹәнгани чекьринә, wәки дина мәрийа бькʹьшиньн бәрбь щийед пʹьрʹ бәдәw, кö wәк «щьнәте нә». Бь ве йәке әwана мәрийа һелан дькьн һәрʹьнә wан щийа хwәрʹа һеса бьн у һʹәму хәм у чәтьнайед хwә бир бькьн. Ле ча әм заньн, чахе мәри жь һесабуне пашда wәдьгәрʹә мал, һʹәму тьшт диса öса нә, чаwа кö һʹәбу.

Бь рʹасти жи хwәстьна мәрийа кö щьнәтеда бьн, пʹьрʹ qәwи йә. Ләма жи пьрсед öса пешда тен: «Гәло ‹щьнәт› әв тʹәне чʹирок ә? У һәрге öса нә, чьма мәрьв һьзрәт ьн бькʹәвьнә щьнәте? У әв дькарә тьштәкә реали бә?»

ТʹӘРИХИЙА ЩЬНӘТЕ

Һʹәта ньһа, тʹема дәрһәqа щьнәте мәрьварʹа гәләк һʹәwас ә. Гәләка жь wан дәстпекьрьн дәрһәqа ве йәке бьфькьрьн, паши wе йәке ча жь Кʹьтеба Пироз пеһʹәсийан дәрһәqа бахче Едене йа «ль алийе рʹоһьлате». Ле чьма әв бахчәки мәхсус бу? Сәрһатийеда ньвисар ә: «Хöдан Хwәде жь әʹрде һәр дар шин кьрьн, дитьнерʹа һʹәwаскʹар у хwарьнерʹа хwәш». Әв бь рʹасти жи щики хwәш у баш бу. У тьште мәхсус ви бахчәйида әw бу, кö ль wьр «нава бахчәда . . . дара жийине» һәбу (Дәстпебун 2:8, 9).

Хенщи wе йәке, дь кʹьтеба Дәстпебунеда те готьне дәрһәqа чар чʹәма, йед кö жь ви бахчәйи дәрдькʹәтьн. Жь wан чʹәма дö һʹәв, һʹәта рʹожа иройин әʹйан ьн: Дищлә у Фьрат (Дәстпебун 2:10-14, бьньһерʹә спартьна ДТʹ). Әв дö чʹәм жь Кәндава Фарсе дькʹьшьн бәрбь Ираqе, чь кö бәре пʹара Фарса кәвьн бу.

Ча те кʹьфше щьнәта сәр әʹрде дькʹәтә пʹара култура Фарса. Дь Филадәлфийайеда йәк жь бажаред Пәнсилванийайе йа Дәwләтед Йәкбуйи, һәйә музейәк, кʹидәре кö те хwәйкьрьне халича Фарси йа qьрна 16. Ль сәр ве халиче нәqьшкьри йә бахчәки суркьри бь баха у кöлирка. Хәбәра Фарьси «бахче суркьри», öса жи те һʹәсабе «щьнәт». У ләма жи әв шькьле нәqьшкьри ль сәр ве халиче, рʹьнд дьдә кʹьфше шьроwәкьрьна Кʹьтеба Пироз дәрһәqа бахче Еденейи хwәшьк.

Бь рʹасти, дь гәләк зьманада у културада нав тʹәмамийа дьнйайеда, сәрһатийед дәрһәqа щьнәте гәләк щар тенә гьликьрьне. Чахе мәрьв жь щики дәрбази щийе дьн дьбун, әwана тʹәви хwә әв сәрһатийед орижинале жи дьбьрьн, йед кö пәй wәʹдәрʹа ль гора култура мәрийа һатьнә тʹәвхьстьне тʹәви чʹирока у һʹәкийата. Һәла һе иро жи, чахе мәрьв щийед бәдәw дьвиньн, әwана дәрбера нав дькьн ча щьнәт.

ДЬГӘРʹЬН ЩЬНӘТЕ

Һьнә рʹеви дьхәбьтин кö щьнәта öндакьри бьвиньн. Мәсәлә, чахе Чарлз Гордон, сәрәскәре ордийа Британи дь сала 1881-да чубу гьрава Сәйшәле, әw пʹьрʹ әʹщебмайи ма жь бо бәдәwийа Валлә де Маи у әwи дьгот кö әв һәйә бахче Едене. Әв щи ньһа жь алийе Йунеско те парастьне. Дь qьрна 15-да, сәфәре Итали Кристофор Коломбöс, незики гьрава Һьспаньолайе бу, ньһа Кʹомара Доминикийә Һаити йә. Чахе әwи әв щи дит, әwи тʹьре кö әwи бахче Едене дит.

Дь Кʹьтеба тʹәрихийейә модернда йа бь наве Mapping Paradisе, («Хәритәйә Щьнәте») 190 зедәтьр хәритәйед кәвьн һәнә, у сәр һʹәчʹи зәʹф жь wана Адәм у Һеwанә дь бахчәда. Дь ве кʹьтебеда öса жи һәйә хәритәк мöһим йа qьрна 13, копийа манускрипта Беатус Лейебана. Жоре ль сәр ве манускрипте кʹьфшкьри йә чаргошә, йа кö щьнәте дьдә кʹьфше. Жь ве щьнәте чар чʹәм дәрдькʹәвьн, «Дищлә», «Фьрат», «Писон» у «Щеон», йед кö дькʹьшьн бәрбь чар qöлбед хwә, у бь ве йәке дьдьнә кʹьфше бәлакьрьна Мәсиһтийе ль сәр чар qöлбед дьнйайе. Жь ве йәке рʹьнд те кʹьфше, кö рʹаст ә тʹö кәс сәд сәләфи ньзанә щийе щьнәта әʹсли, ле диса жи мәрьв чирок у сәрһатийед хwәда дәрһәqа щьнәте гьли дькьн у жь ньсьләке һʹәта ньсьла дьн әв бәла дьбә. Бь ве йәкә әwана дьдьнә кʹьфше һʹьзрәта дьле хwә.

Ньвискʹаре Инглизийә qьрна 17, Щон Милтон әʹйан ә бь һәлбәста хwә, наве кʹижани йә Paradisе Lost («Щьнәта Öндакьри»). Әв һәлбәст ль сәр һʹиме кʹьтеба Дәстпебун ә, демәк ль сәр һʹиме сәрһатийа дәрһәqа гöне Адәм у дәркʹәтьна wи жь Едене. Дь ве кʹьтебеда Милтон дина хwә дьдә созе дәрһәqа жийина һәр-һәйи ль сәр әʹрде, у әwи ньвиси: «Тʹәмамийа әʹрде wе бьбә щьнәт». Паши wе йәке, Милтон ньвиси кʹьтеба бь наве Paradisе Rеgainеd («Щьнәта Дити»).

ГÖҺАСТЬНА НЬҺЕРʹАНДЬНЕ

Әʹшкәрә йә, кö нава тʹәрихийеда тʹема дәрһәqа щьнәте гәләк мәрьварʹа һʹәwас бу у әwана дьхәбьтин кö щьнәте бьвиньн. Ле чьма ньһа нагәрʹьн? Бәре пешьн, чаwа кö леколинкʹаред «Хәрита Щьнәте» готьн, wәки «леколинкʹаред религийа . . . хwә гьртьн жь wе йәке, кö бәрдәwам кьн щийе щьнәте бьгәрʹьн».

Дереда мәрийа һин дькьн, кö ахьрийа-ахьрийе мәрьв дьчьнә әʹзмен, нә кö wе ль сәр әʹрде щьнәте бьжин. Ле дь Кʹьтеба Пирозда Зәбур 37:29-да те готьне: «Рʹасте ль әʹрде wар бьн у һәр-һәйе wе сәр бьжин». Һәмьки иро нькари бежи кö әʹрд щьнәт ә. Ле гәло әм жь кʹö заньн кö әв созе жь Кʹьтеба Пироз wә бе сери?a

ЩЬНӘТА РЕАЛИ

Йаһоwа Хwәде, йе кö Щьнәта әʹсли әʹфьрандьбу, соз дайә кö wе диса әʹрде бькә щьнәт. Чь щурʹәйи? Те бира wә Иса әм һин кьрьн дöа бькьн: «Пʹадшатийа тә бе, әʹмьре тә бә, чаwа ль әʹзмен, öса жи ль сәр әʹрде» (Мәтта 6:10). Әв Пʹадшати, йа кö дәсте Исада нә, зутьрәке wе дәwса һʹәму сәрwеред дьнйайе бә (Данийел 2:44). Бьн сәрwертийа ве Пʹадшатийе, qьрара Хwәде дәрһәqа әʹрде щьнәте, wе әʹсәйи бе сери.

Ишайа пʹехәмбәр жь бина бәр Хwәде ньвиси, кö Щьнәта создайи wе чь щурʹәйи бә. Демәк кö һʹәму хәм, чәтьнайи у шәрʹ-дәwен кö иро инсанәте дьдьнә чәрчьрандьне, wе бенә һьлдане (Ишайа 11:6-9; 35:5-7; 65:21-23). Жь кʹәрәма хwә wәʹдә бьвиньн, сәва кö әван рʹезед жь Ишайа бьхуньн. Бь ве йәке баwәрийа wә һьндава созед Хwәде, wе бьшьдә. Öса әме qәбулкьрьна Хwәде бьстиньн у щьнәтеда жи ләзәте бьвиньн, чь кö Адәм у Һеwайе öнда кьрьн (Әʹйанти 21:3).

Чьма әм дькарьн баwәр кьн кö һевийа мә дәрһәqа Щьнәте әв нә чʹирок у һәкийәт ә, ле тьштәкә реали йә? Чьмки Кʹьтеба Пироз дьбежә: «Әʹзман әʹзманед Хöдан ьн, ле әʹрд Wи да мәрьвайе». Щьнәта ль сәр әʹрде wе әʹсәйи һәбә, чьмки Хwәде «хwәйе готьна хwә» йә у Әwи әве йәке соз дайә (Зәбур 115:16; Тито 1:2). Wаа, Кʹьтеба Пироз созәки чьqас хwәш дьдә: Щьнәта һʹәта-һʹәтайе!