November

Satana waambile’mba kafwako wakonsha kwingijila Yehoba kyatutu ne. (Yoba 2:4, 5) Nanchi luno Satana waleka kwamba bino byambo nyi? Kwalepeshatu. Byo papichile myaka yavula, kimye Satana kyo bamupangilemo mwiulu, watwajijile kupamo mambo bakalume ba Lesa ba kishinka. (Lum. 12:10) Lelo jino, Satana watwajijila kwamba’mba bantu bapopwelatu Lesa na mambo a bintu byawama byo ebapa. Ukebesha bingi amba tukane luusa lwa Lesa lwa kwitulama ne kuleka kumwingijila. Kimye kyo mubena kupita mu lweseko, esekai kufwanyikizha amba mubena kumona Satana ne bandemona banji baimana lubaji lumo. Bakeba kumona byo musakuba, kabiji babena kwamba’mba katatakatu mulefulwe. Kabiji ku lubaji lukwabo kuji Yehoba, Mfumu wetu aye Yesu Kilishitu, bashingwa basangulwa, ne biumbi bya bamalaika. Nabo babena kumona byo mubena kupita mu lweseko, kabiji babena kwimutundaika kuchinchika. Baumvwa bulongo pa kumona amba mwachinchika ne kutwajijila kwikala ba kishinka kwi Yehoba byonka byaamba kinembelo kya lelo. w16.04 2:8, 9

Inge mwapwisha lukatazho, ko kuba’mba ‘mwabwezha mulongo wenu mu jishinda jawama.’ Pano inge mwisamba nanji bimye byavula bino mwakankalwa kupwana, po po mwakonsha kuba kyalondelapo, kutwala mambo ku bakulumpe mu kipwilo. Javula tupwana na balongo betu kwa kubula ne kwingijisha mashinda onse asatu aji pa Mateo 18:15-17. Kino kyawama bingi. Mambo ka? Mambo javula, muntu walenga mambo uswa kuba’mba walubankanya, kabiji wingijilapo ne kuwamisha byubilo byanji, onkao mambo, kechi kwikala ne kumupanga mu kipwilo ne. Kabiji awa ye balengele mambo umulekelako mambo pa kuba’mba babwezhe mutende. Onkao mambo, lujimuno lwapaine Yesu lwitumweshatu patoka’mba kechi twafwainwa kufikenatu kunyemena ku bakulumpe mu kipwilo ne. Twakonsha kuyakotu inge kya kuba twaeseka mashinda atanshi abiji bino aye wakana, kabiji inge twashiinwa’mba kine walubankanya. w16.05 1:15, 16

Atweba tutundaika Bufumu bwa Lesa. Na mambo a kuba kechi tutundaika makafulumende a bantu ne, twikala na jiwi ja mu muchima jatoka kimye kyo tusapwila’mba Bufumu bwa Lesa bo bonkatu bukafumyapo makatazho a bantu onse. Bapopweshi ba bubela bevwanga mu bya bumulwila ntanda, kabiji kino kilengela bantu kwabenamo. Bino na mambo a kuba atweba kechi twivwanga mu bya bumulwila ntanda ne, twakwatankena pamo na balongo betu ne banyenga mwaya ntanda. (1 Pe. 2:17) Bino byo tubena kunangijila ku mpelo ya buno bwikalo bwa kwa Satana, kiketukatazhanga bingi kubula kwivwanga mu bya bumulwila ntanda. Bantu ano moba kechi ‘bakeba kumvwañana’ nangwa “kumvwa” ku bakwabo ne, kabiji bakayangatu na kwabenamo. (2 Timo. 3:3, 4) Balongo betu bamo babena kuyanda na mambo a kwaluka kwa bintu bibena kuba ba mulwila ntanda mu kyalo kyabo. O ene mambo o twafwainwa kwinengezhezha jimo lonka luno kubula kwivwanga mu bya bumulwila ntanda inge bintu byakatazha. w16.04 4:3, 4

Bantu bamo balanguluka’mba baji na luusa lwa kuba byonse byo bakeba. Pano bino, tukeba kuba bintu byakonsha kusangajika Yehoba. Onkao mambo, saka tukyangye kufuukulapo bya kuba, twafwainwa kulanguluka pa byaamba Baibolo ne kwibikookela. Kya kumwenako, Baibolo witubuula Lesa byo amona mashi, onkao mambo twafwainwa kulondela byo aamba. (Nte. 9:4; Byu. 15:28, 29) Twafwainwa kulomba Yehoba amba etukwashe kufuukula bintu bikamutokesha ku muchima. Mu bintu byo tufuukulapo mufuma byawama nangwa byatama. Inge twafuukula bulongo, tufwenya kwipi ne Yehoba. Inge twabula kufuukula bulongo, bulunda bwetu na Lesa bupwa. Kabiji byo tufuukulapo byakonsha kusangajika bakwetu nangwa kwibalefula. Kechi twafwainwa kuba kintu kyakonsha kuzhingijisha balongo betu nangwa kukookesha lwitabilo lwabo ne. Kabiji kechi twafwainwa kuba bintu bikalengela balongo mu kipwilo kupusenamo ne. Onkao mambo, kyanema kuba’mba tufuukulenga bintu bulongo.—Loma 14:19. w16.05 3:4, 5

Yehoba usanta bingi inge twaingijisha kimye kyetu bulongo kutanga ne kufunda Baibolo ne mabuku alumbulula Baibolo. (Efi. 5:15, 16) Bino na mambo a kimye, twakonsha kutaana kuba’mba tubena kutatu maana ku kutanga mabuku amo, bino akwabo ne. Inge kyaikala bino, twafwainwa kujimuka bingi. Mambo ka? Inge twabula kujimuka, twakonsha kutendeka kulanguluka’mba Binembelo bimo nangwa mabuku amo alumbulula Baibolo kechi muji mafunjisho akonsha kwitukwasha ne. Tuba byepi inge twatanga kinembelo kibena kwamba pa bintu byo tubena kubula kupitamo mu bwikalo? Nangwa inge kya kuba awo buku bamunembela banyike, atweba saka twakoma? Nanchi tutangamotu kya lubilo lubilo, nangwa apo kampe ne kutangamotu nenyi? Inge ketube bino, twakonsha kushalapo pa bintu byanema byakonsha kwitukwasha. Twafwainwa kuvuluka’mba bintu byonse byo betunembela bifuma kwi Yehoba. w16.05 5:5, 6

Yehoba wingijisha kipwilo ne bakulumpe kwitubumba. Inge bakulumpe bamona’mba muji mumo mo tubena kubula kuba bulongo, betukwasha. Bino kechi bamba byo balanguluka abo bene ne. Pakuba balomba kwi Yehoba kuba’mba ebakwashe ne kwibapa maana. Kabiji bakebakeba bishinka mu Baibolo ne mu mabuku a bwina Kilishitu pa kuba’mba betukwashe. Vulukainga’mba lujimuno lwabo lumwesha’mba Lesa wimutemwa. Inge mwaumvwina lujimuno, mukekala nobe buchimba bwanekena Yehoba bo akonsha kubumba, kabiji mukamwenamo byawama. Kabiji tukamweshanga byubilo byawama ku bantu baji mu nyaunda yetu kuvwangakotu ne bo tufunjisha Baibolo. Lesa kechi ukanjikizha bantu kupimpula byubilo byabo ne, bino wibabuulatu mizhilo yanji yawama. Apa bino abo bene basalapo kupimpula byubilo byabo nangwa ne. w16.06 1:13, 14

Mutumwa Yoano naye waambilepo bingi pa kino kishinka. Waambile kuba’mba inge muntu watemwisha bintu bya mu ino ntanda, ko kuba’mba “bya kusakasaka bya mubiji ne bintu bisakasaka meso ne muntu kwimwesha na bintu byo aji nabyo mu bwikalo,” kimwesha’mba “butemwe bwa kutemwa Tata kechi buji mwi aye ne.” (1 Yoa. 2:15, 16) Onkao mambo, twafwainwa kwipimanga atweba bene kimye kyonse kumona inge twatemwa bintu bya mu ino ntanda. Twakonsha kutaana kuba’mba twatendeka kutemwa bya kisangajimbwe, mvwajilo ne mwekelo ya bantu ba mu ino ntanda. Nangwa kampe twakonsha kutendeka kukeba “bintu bikatampe” kupichila mu kukeba kufunda kufika palepa. Ntanda ipya ijitu pepi. Onkao mambo, twafwainwa kuvulukanga byambo byanema byaambile Mosesa pa Mpitulukilo ya mu Mizhilo 6:4! Umvwe twayuka ne kwitabila kuba’mba “Yehoba Lesa wetu ye Yehoba umotu,” tukamwingijilangatu aye yenka kwapwa ne kumupopwela mu jishinda jo akeba.—Hebe. 12:28, 29. w16.06 3:14

Kujitu bintu bicheche byanema bikebewa mu bwikalo, nabiji kajo, bivwalo ne nzubo. Bino bintu bisakasaka muchima kechi bipwa ne. Kabiji bantu bavula kechi bayuka’mba bintu bimo byo bakeba kechi byanema mu bwikalo ne. Muntu wikala mu kyalo kiyanji wakonsha kukeba bintu byapusana na muntu wikala mu kyalo kyanonka. Mu byalo bimo, bantu bakeba bingi kwikala na foni, kapulututu nangwa mpunzha. Mu byalo bikwabo, bantu bakeba kwikala na bivwalo bipotwa na mali avula, nzubo ikatampe nangwa motoka upotwa na mali avula. Nangwa twikala mu kyalo kinonshi nangwa kiyanji, tuji na mali avula nangwa ne, twakonsha kutendeka kusaka bintu byavula byabula kunema nangwa kampe byo twakonsha kukankalwa kupota.—Hebe. 13:5. w16.07 1:3

Bantu bavula lelo jino balanguluka’mba kechi bakeba kuyuka Lesa ne. (Mat. 5:3) Bengijisha kimye kyabo ne bulume na kukeba kwikala na bintu byavula bya mu ino ntanda. (1 Yoa. 2:16) Tukeba mupashi wa Lesa kwitutangijila kechi mupashi wa ntanda ne. Yehoba witukwasha na mupashi wanji kuyuka bintu bijitu pepi kumweka. (1 Ko. 2:12) Bino twafwainwa kujimuka. Nangwatu bintu byanema bya mu bwikalo byakonsha kwitulengela kubula kwingijila Yehoba bulongo. (Luka 21:34, 35) Bakwabo bakonsha kwitubuula’mba kechi tuji na maana ne, na mambo a kwitabila’mba tubena kwikala mu moba apelako a ino ntanda. (2 Pe. 3:3-7) Bino kechi twafwainwa kwibaswisha kwitulefula ne, mambo tuji na bishiino bimwesha’mba mpelo ijitu pepi. Inge tukeba mupashi wa Lesa kwitutangijilanga twafwainwa kupwilanga kimye kyonse na balongo betu. w16.07 2:13, 14

Bantu bavula balomba mambo kibalengela kumvwa bulongo, bino kechi baitabila’mba Lesa umvwa milombelo ne. Bafwainwa kuyuka’mba Yehoba ye ‘umvwa milombelo.’ Yesu waambijile baana banji ba bwanga amba: “Umvwe mwalomba kintu mu jizhina jami, nkekyuba.” (Yoa. 14:14) Kino kilumbulula’mba twakonsha kulomba “kintu” kyonse monka mwayila kyaswa muchima wa Yehoba. Yoano wanembele’mba: “Luno lo luketekelo lo tuji nalo mwi aye amba kintu kyonse kyo twakonsha kumulomba mwayila kyaswa muchima wanji, aye witumvwa.” (1 Yoa. 5:14) Kyawama bingi kukwasha bantu kuyuka’mba lulombelo kechi lukwashatu muntu kukasuluka ne, bino ke jishinda ja kusolomokelamo “jitanda ja lusa lukatampe” lwa Yehoba. (Hebe. 4:16) Inge twafunjisha bantu bya kulomba mu jishinda jawama, kubula kulomba ku balesa bangi ne kulomba pa bintu byafwainwa, twibakwasha kwikala balunda ba Yehoba ne kutaana lutekenesho inge ke bamaname.—Sala. 4:1; 145:18. w16.07 4:11, 12

Bino byambo byo byamba Bakamonyi ba kwa Yehoba bonse. Pano kyakonsha kwikala byepi inge mukolwa kolwa nangwa mwakota kabiji kechi mwingila maola avula mu mwingilo ne? Kimye kyonse vulukainga kuba’mba byo mwisamba mambo awama na bantu bemulama ne bakwabotu, mwingilo wenu wazhila utumbijika Lesa wetu. Inge bemukasa na mambo a lwitabilo lwenu, kyamweka mwamba pa bukine, kabiji kino kisangajika muchima wa Yehoba. (Maana 27:11) Abino byo byo kiji inge muji mu kisemi mo mwapusenamo bupopweshi bino mwatwajijila kwikala na lufunjisho lwa pa bunke, kupwila, ne kusapwila. (1 Pe. 3:1-4) Nangwatu inge bintu byakatazha, mwakonsha kutota Yehoba ne kutwajijila kuyilako palutwe. Yehoba ukemupesha umvwe mwatwajijila kuyilako palutwe mu mwingilo wanji, byo mwingilako mwingilo wanema wa kusampanya bukine bwaamba pe Lesa ku boba bakeba kumvwa bukine. w16.08 3:19, 20

Luno lunengezho kechi lulengela mwanamukazhi kubula kunema ku mwatawanji ne. Bino lukwasha mwanamukazhi kwingila mwingilo Lesa ye amupa byo aambile’mba: “Kechi kyawama muntu [Adama] kutwajijila kwikala bunke ne. Nsakumulengela nkwasho wamufwainwa.” (Nte. 2:18) Byonkatu Kilishitu, “mutwe wa kipwilo,” byo amwesha butemwe, mwanamulume mwina Kilishitu naye wafwainwa kwingijisha bumutwe bwanji mu butemwe. Inge wauba bino, mukazhanji umvwa’mba wazhikijilwa kabiji kimupelela kumunemeka, kumutundaika, ne kumunekenena. Kulondela byaubanga Yesu, baana banji ba bwanga bafwainwa kwitemwa bene na bene byonka Yesu byo ebatemenwe. (Yoa. 13:34, 35; 15:12, 13; Efi. 5:25) Butemwe bwa mu masongola bumwesha bena Kilishitu bwafwainwa kukosa bingi kya kuba bafwainwa kwipana kufwila mukwabo inge kyakonsheka. w16.08 2:3, 4

Byambo byenu byawama byakonsha kutundaika bakwenu. Mwakonsha kukwasha bakwenu kwingijila Yehoba na muchima yense. Pa kupwila, kange mulubengako kuba’mba mwakonsha kutundaika bakwenu na mikumbu yenu yawama ne. Yehoba wakwashishe Nehemiya ne bakwabo kukosesha maboko abo ne kwingila mwingilo. Bapwishishe kushimukulula nsakwa ya Yelusalema mu moba 52. (Ne. 2:18, tubyambo twa munshi; 6:15, 16) Nehemiya kechi watangijilengatu mwingilo ne. Ne aye mwine waingijileko mwingilo wa kushimukulula nsakwa ya Yelusalema. (Ne. 5:16) Bakulumpe mu kipwilo bavula nabo balondela byaubile Nehemiya kupichila mu kwingilako mingilo ya kushimika nangwa kulama bulongo Nzubo ya Bufumu. Byo bengijila pamo na basapwishi mwingilo wa kusapwila ne byo bengila mwingilo wa bukafunga, bakosesha maboko a boba baji na bijikila.—Isa. 35:3, 4. w16.09 1:15, 16

Bantu ba Lesa balondela lujimuno lwa mu Baibolo lwa kuba’mba: “Onkao mambo, ipayai binungwa bya mibiji yenu bya pano pa ntanda, na mambo a bulalelale, bubipisho, milanguluko yatama ibindankanya muchima.” (Kolo. 3:2, 5) Kechi tukeba kulengela bakwetu ba mu lwitabilo kibakatazha kulondela luno lujimuno ne. Balongo ne banyenga baleka byubilo bya bulalelale bakilwa na miteeto ya bumbulwa kulumbuluka. (1 Ko. 6:9, 10) Kechi twafwainwa kwibalengela kibakatazha kushinda bino byubilo ne. Inge tuji na balongo ne banyenga, mvwajilo yetu yafwainwa kumwesha’mba mu kipwilo muji bantu baji na byubilo byawama. Tuji na luusa lwa kwisajila bya kuvwala byo twafwainwa kuvwala. Nangwa byonkabyo, atweba bonse twafwainwa kuvwala bivwalo byakonsha kukwasha bakwetu kwikala na byubilo byawama ne kulondela buzhile bwa Lesa mu milanguluko yetu, mu byambo ne mu byubilo.—1 Pe. 1:15, 16. w16.09 3:9, 10

Ba mulume ne mukazhi ba mu France baambile’mba: “Twaitabila mwi Yehoba, bino kino kechi kilumbulula’mba ne baana betu nabo baketabila ne. Kechi tuswana lwitabilo ne. Baana betu batendeka kwikala na lwitabilo pachepache.” Mulongo umo wa ku Australia wanembele’mba: “Kukwasha baana kwikala na lwitabilo ke mwingilo wabaya bingi. Mwakonsha kulanguluka’mba mwakumbula bulongo bwipuzho bwa mwanenu. Bino wakonsha kwimwipuzha bwipuzho buntutu bumo kimye kikwabo. Mikumbu yo mwakonsha kukumbula mwanenu lelo, pakupitapo kimye kechi ukatondwa ne. Mwafwainwa kwibalumbulwila jikwabo bishinka byavula pa mitwe yo mwisambilepo kwingijisha mashinda apusana pusana.” Umvwe mwi bansemi, nanchi kimye kimo mumona mwingilo wa kufunjisha ne kukwasha baana benu kwikala banabalume ne banabakazhi baji na lwitabilo amba wakatazha nyi? Na maana etu kechi twakonsha kwingila uno mwingilo ne. (Yele. 10:23) Bino twakonsha kwingila bulongo inge ketulombe lutangijilo lwa Lesa. w16.09 5:1, 2

Bantu bafuma mu byalo bingi bebikako kulondela bisho bya mu kyalo kyo bajimo. Abino byo byaubile ne Luta. Kitanshi, wanemekele kisho kya bantu ba mu kyalo mo avilukijile kupichila mu kulomba luusa lwa kupupula kajo. (Luta 2:7) Kechi waingijishe luusa lo bamupeele mu jishinda jatama ne. Kya bubiji, wasanchile pa lusa lo bamubijile. (Luta 2:13) Inge bantu bafuma mu kyalo kingi bamwesha bino byubilo byawama, bantu ba mu kyalo mo bavilukila ne bakwabo ba mu lwitabilo bakebanemeka. Tumvwa bingi bulongo kuba’mba na mambo a lusa lukatampe lwa Yehoba, waswisha bantu bapusana pusana kumvwa mambo awama. Mu byalo byabo kampe kechi bakonsheshe kufunda Baibolo nangwa kupwanañana na bantu ba Yehoba ne. Na mambo a kuba’mba baiya mu kyalo kyetu kabiji tubena kupwanañana nabo, nanchi kechi twakonsha kwibakwasha kwikala bakasuluka nenyi? w16.10 1:17-19

Bapopweshi ba Lesa bavula bingi lelo jino, babena kulondela byaubile Yesu kupichila mu kwikala na luketekelo lwakosa ne kuchinchika meseko. Akilangulukai byapichilemo Rudolf Graichen, wasemekejilwe mu kyalo kya Germany mu 1925. Uvuluka bipikichala bya bintu byanembwa mu Baibolo byalamikile bansemi banji pa lubumbulu. Wanembele’mba: “Kipikichala kimo kyamwesheshenga musuka ne mwana mukooko, mwana ne kisumpa, mwana ñombe ne bokwe, bonse saka baikala mu mutende, kabiji babena kwibatangijila ku kalombwana. . . . Bino bipikichala byankwashishe bingi.” (Isa. 11:6-9) Nangwa kya kuba bamumanyikile bingi pa myaka yavula, ku bakapokola ba kipanyi kya Nazi, ne ku bakapokola ba kipanyi Communist, ku musela wa Germany, Rudolf watwajijile kwikala na lwitabilo lwakosa mu mulaye wa paladisa pano pa ntanda. Lukatazho lukwabo lwapichilemo Rudolf lwajinga lwa kufwisha bainanji, bafwile na kikola kiya na mambo a kusumwa ku mbalebale ne nkuso mu kampu wa lumanamo mu Ravensbrück kabiji bashanji lwitabilo lwakookele kya kuba banembele’mba baleka kwikala Bakamonyi ba kwa Yehoba. w16.10 3:12-14

Bakalume ba Yehoba banemeka bingi buku wazhila wa Lesa, Baibolo. Na mambo a kuba’mba twi bambulwa kulumbuluka, atweba bonse betufundako na lujimuno lwa mu Binembelo. Tuba byepi inge betufundako? Langulukai pa byaubile bena Kilishitu ba mu myaka kitota kitanshi ba Yodia ne Shinchike. Bano banabakazhi bashingwa baikele na makatazho akatampe. Luno lukatazho lwabo lwakonsheshe kuvulañanya mutende wa kipwilo kyonse. Baibolo kechi witubuulapo byafuminemo ne, pano bino, bano banyenga kyamweka bakookejile lujimuno lwa mutumwa Paulo. (Fili. 4:2, 3) Makatazho a uno mutundu bimye bimo ataanwa ne mu bipwilo bya Bakamonyi ba kwa Yehoba lelo jino. Nangwa byonkabyo, twakonsha kupwisha ano makatazho nangwa kwiachinuzhuka inge ketulondele lujimuno luji mu Mambo a Lesa, Baibolo. Kabiji inge twanemeka Buku wa Yehoba tukalondelanga mikambizho ijimo.—Sala. 27:11. w16.11 3:1-3

Atweba bonse tukeba kwitutundaika, kikatakata kimye kyo tukiji banyike. Mufunjishi aye Timothy Evans waambile’mba: “Baana . . . bakeba kwibatundaika byonkatu bijimwa byo bikeba mema. Mwana inge babena kumutundaika, uyuka’mba bamunemeka.” Bino tubena kwikala mu bimye byakatazha. Bantu betemwatu bene, kechi baji na butemwe ne, kabiji bavula kechi batundaika bakwabo ne. (2 Timo. 3:1-5) Satana Diabola ukeba kwitulefula mambo wayuka’mba jo jishinda jo akonsha kukokesheshamo bulunda bwetu na Lesa. Satana waletejile Yoba bya malwa byapusana pusana ne kumubepela bubela uno muntu wa kishinka na mulanguluko wa kukeba kumulefula, pano bino wakankelwe. (Yoba 2:3; 22:3; 27:5) Twakonsha kushinda mingilo ya kwa Diabola kupichila mu kutundaika ba mu kisemi kyetu ne balongo ne banyenga mu kipwilo. Umvwe twatwajijila kuba bino, tukekwashanga atweba bene na bene kwikala na lusekelo mu bisemi byetu ne mu kipwilo. w16.11 1:4, 6

Ku ntendekelo ya myaka kitota kya bu 16, banabalume bachechetu babujile moyo bafuukwilepo kutuntulula Mambo a Lesa mu milaka yaambanga bantu bavula. Ne kine Mabaibolo byo avujile, bantu batendekele kutanga. Byo batangilenga, baipwizhenga mepuzho nabiji a kuba’mba: ‘Pepi mu Mambo a Lesa panembwa’mba kuji mpunzha ya lumanamo? Pepi Baibolo po aamba’mba muntu wafwainwa kupana mali ku bapulishiti kuba’mba balombeleko muntu wafwa? Pepi Baibolo po aamba’mba kwafwainwa kwikala Bapapa ne bankwasho babo?’ Bantangi ba chechi bazhingijile bingi pa kwibepuzha mepuzho a uno mutundu. Banabalume ne banabakazhi bakananga ano mafunjisho bebazhachishanga ku bantangi ba chechi ne kwibapana ku kafulumende kuba’mba bebepaye. Bakebelenga’mba bantu baleke kutanga Baibolo ne kuleka kuzhinauka mafunjisho a mu chechi. Ne kya kine bavula balekele. Nangwa byonkabyo, kwajinga bantu bacheche bakaine kukookela byakebelenga Babilona Mukatampe. Bataaine bukine bwa mu Mambo a Lesa kabiji bakebelenga kuyukilapo byavula. w16.11 4:13

Bena Kilishitu bonse bafwainwa kwikala ba kishinka. (Efi. 4:25) Satana ye “shanja bubela.” Ananyasa ne mukazhanji bafwile na mambo a kubepa bubela. Kechi twafwainwa kwikala ba bubela byonka byo bajinga ne. (Yoa. 8:44; Byu. 5:1-11) Bino nanchi bukishinka bulumbululatu kubula kubepa nyi? Umvwe kine tusanchila Lesa pa lusa lwanji lukatampe, tukekala ba kishinka ne mu mashinda akwabo. Kubepa ke kwamba bintu byabula bya kine. Nangwa byonkabyo, Yehoba ukeba bantu banji kwikala ba kishinka mu bintu byonse, kechi kubulatu kwamba bubela ne. Wakambizhe bena Isalela amba: “Mwafwainwa kwikala bazhila, mambo amiwa Yehoba Lesa wenu, nazhila.” Kepo aambile ne bintu bimo mo bafwainwe kumwesheshanga’mba bazhila. Lesa waambile’mba: “Kechi mwafwainwa kwiba ne, kechi mwafwainwa kujimbaikañana ne, kabiji kechi mwafwainwa kwibepelanga anwe bene na bene ne.” (Levi 19:2, 11) Kyatamakotu ke kya kuba’mba muntu ubula kukeba kwamba bubela wakonsha kujimbaikanga bakwabo. w16.12 1:17, 18

Mu Mambo a Lesa, tutaanamo byambo bya kwa Yesu bya lutekenesho. Byambo byanji ne mafunjisho anji byatekeneshanga bingi banteleki banji. Bantu bavula baishilenga kwi aye mambo wakwashanga bajinga na makatazho, kukosesha bakookele ne kutekenesha bapopomenwe. (Mat. 11:28-30) Wakwashanga bantu kwikala na bulunda bwawama ne Lesa ne kwibalangulukilako. (Mako 6:30-32) Mulaye wa kwa Yesu ukingila ne luno. Byonkatu byo akwashishe batumwa banji, ne anweba byo byo akonsha kwimukwasha. Kechi kilumbulula’mba kanatu mwaikala ne Yesu pepi bino wimukwasha ne. Yesu byo aji Mfumu mwiulu, watwajijila kubila bantu lusa. Onkao mambo, inge mwaikala na bijikila, ‘ukemukwasha pa kimye kyafwainwa.’ Yesu wakonsha kwimukwasha bya kuba na bijikila ne kwimulengela kwikala na luketekelo ne kuchinchika.—Hebe. 2:17, 18; 4:16. w16.12 3:4, 6

Nowa waikalanga mu ntanda ‘mwayujiletu bukapondo’ ne bulalelale. (Nte. 6:4, 9-12) Nangwa kya kuba Nowa wasapwijilenga byambo bya Yehoba bya lujimuno, kechi wakonsheshe kukanjikizha bantu kupimpula byubilo byabo ne kuswa byambo byo asapwijilenga ne, kabiji kechi wakonsheshe kulengela Muyulo kwiya bukiji ne. Nowa waketekejile kuba’mba Yehoba ukafikizha mulaye wanji wa kufumyapo bubi, kabiji waketekejile’mba Lesa ukoba kino pa kimye kyafwainwa. (Nte. 6:17) Ne atweba tubena kwikala mu ntanda mwavula bubi, kabiji twayuka’mba Yehoba walaya’mba ukeyonauna. (1 Yoa. 2:17) Pano bino, kechi twakonsha kukanjikizha bantu kuswa “mambo awama a Bufumu” ne. Kabiji kechi twakonsha kulengela “malwa akatampe” kutendeka bukiji ne. (Mat. 24:14, 21) Byonka byaubile Nowa, ne atweba twafwainwa kwikala na lwitabilo lwakosa ne kuketekela’mba katatakatu Lesa engijilepo. (Sala. 37:10, 11) Twashiinwa’mba Yehoba kechi ukaleka ino ntanda yatama kutwajijila kupitaila pa juba jo atongola ne.—Ha. 2:3. w17.01 1:5-7

Lelo jino, bantu bavula babena kwingijisha kutama luusa lwabo lwa kwifuukwila bintu kuba bakwabo byatama. Byonkatu byaamba Baibolo amba “mu moba a kupelako” kukekala bantu “babula kusanta.” (2 Timo. 3:1, 2) Kechi twafwainwa kwingijishanga kutama kya bupe kitupa Yehoba ne. Twakonsha kuchinuzhuka byepi kwingijisha kutama luusa lwa kwifuukwila bintu? Atweba bonse tuji na luusa lwa kwifuukwilapo pa kusala balunda ba kupwanañana nabo, bya kuvwala, mwekelo, ne bya kisangajimbwe. Nangwa byonkabyo, twakonsha kutendeka kwingijisha luusa lwa kwifuukwila bintu “kubilamo byatama” umvwe twaikala bazha ba bisakasaka mubiji nangwa twaikala na ndangulukilo yatama ya bantu ba mu ino ntanda. (1 Pe. 2:16) Kechi twafwainwa kwingijisha luusa lwetu lwa kwifuukwila bintu “kubilamo bisakasaka mubiji ne,” bino twafwainwa kusala bintu biketukwasha kulondela bino byambo bya kuba’mba: “Bintu byonse saka mwibyubila lukumo lwa Lesa.”—Nga. 5:13; 1 Ko. 10:31. w17.01 2:12-14

Byaubile Nehemiya bimwesha kwipelula byo kwakonsha kwitukwasha kubula kwiketekela inge mingilo yo twingila yapimpulwa nangwa inge betunungilapo mingilo ikwabo. Umvwe mukulumpe mu kipwilo wiketekela na mambo a byo apitamo, wakonsha kutendeka kwingila mingilo ya kipwilo kwa kubula patanshi kulomba kwi Yehoba. Bakwabo bakifuukula bya kuba, apa bino balomba Yehoba amba apeshe byo bafuukulapo. Nanchi kuba bino kumwesha’mba muntu wipelula nyi? Muntu wipelula uvuluka kuba’mba wafwainwa kulomba kwi Lesa saka akyangye kufuukulapo bya kuba kabiji wafwainwa kuyuka mwingilo wanji mu jibumba ja Lesa. Busendwe bwetu bwa kuba bintu kechi bwaesakana pamo na bulume bwa Yehoba ne. Kikatakata inge tubena kukeba kuba kintu kyo twakyubapo kala nangwa inge tubena kupita mu lukatazho lo twapichilemo ne kala, twafwainwa kujimuka, mambo twakonsha kutendeka kuketekela mu maana etu. (Maana 3:5, 6) Kechi twafwainwa kulanguluka’mba mingilo yo tuji nayo itulengela kwikala banema kukila bakwetu mu kisemi nangwa mu kipwilo ne. Pakuba twafwainwa kwingijilanga pamo na balongo ne banyenga.—1 Timo. 3:15. w17.01 4:7, 8

Yehoba wakebelenga bantu amba bakekalenga myaka ne myaka pano pa ntanda. (Nte. 1:28; Sala. 37:29) Wapele Adama ne Evwa bintu byavula byakonsheshe kwibalengela kwikala bulongo. (Yako. 1:17) Yehoba wibapele luusa lwa kwifuukwila bintu, bulume bwa kulanguluka, ne maana a kumwesha butemwe ne kwikala na balunda. Lesa wabuujile Adama byo afwainwe kuba pa kumwesha lukookelo. Adama wafunjile bya kwilama aye mwine, bya kulama banyama ne bujimi. (Nte. 2:15-17, 19, 20) Kabiji Yehoba wapele Adama ne Evwa kanwa, maboko, meso, matwi, ne myona pa kuba’mba bajenga kajo, kukwata bintu, kuteleka, kumona, ne kumvwa bwema. Onkao mambo, beyowelenga bintu byawama byajinga mu Paladisa. Bano bantu batanshi bajinga na mingilo yawama bingi. Kabiji bafwainwe kutwajijila na kufunda ne kuyukilako bintu byavula. Yehoba wapele Adama ne Evwa bulume bwa kusema baana balumbuluka. Yehoba walengele ntanda ne kubikapo bintu byawama bingi pa kuba’mba bakekalengapo myaka ne myaka. w17.02 1:6, 7

Mambo a Lesa akwashanga byepi banabalume batangijilenga bantu ba Lesa? Akilangulukai pa byaubile Mfumu Yosiya. Byo bataaine buku wa Mizhilo ya Mosesa, munembeshi wa kwa Yosiya watendekele kumutangila. Mambo a Lesa alengejile Yosiya kwingila mukwekele wa konauna bankishi bonse ne kulekesha bupopweshi bwa bubela, kabiji wanengezhezhe kijiilo kya Lupitailo kikatampe. (2 Mfu. 22:11; 23:1-23) Na mambo a kuba Yosiya ne bantangi bakwabo ba kishinka batangijilwanga na Mambo a Lesa, bapimpulanga bintu kwesakana na mwayila lutangijilo lwa Lesa ne kulumbulwila bantu. Luno lupimpu lwalengejile bantu ba Lesa ba kala kulondela bikeba Lesa. Pano bino, bamfumu bamo batangijilanga bantu ba Lesa kechi balondelanga mikambizho ya Lesa ne. Bimye bimo, Yehoba wakambulanga bano bantangi nangwa kupingizhapo bakwabo. (1 Sam. 13:13, 14) Mu kuya kwa kimye, Yehoba watongwele ntangi wakijile bamfumu bonse bo asajile kala. w17.02 3:11, 12, 14

Lesa walengele bantu “mu kipasha kyanji.” (Nte. 1:27) Onkao mambo, bantu bonse bajipo na byubilo bimo byawama. Bakonsha kwitemwa bene na bene, kwiubila lusa ne kumwesha kifyele. Bantu bonse baji na jiwi ja mu muchima. Jino jiwi jibakwasha kuyuka byawama nangwa byatama, byafwainwa ne byabula kufwainwa, nangwa kwikala ba kishinka nangwa ne. (Loma 2:14, 15) Bantu bavula batemwa mpunzha ya butooto ne bintu bya buuya. Bakebesha bingi kwikala na bakwabo mu mutende. Umvwe bayuka nangwa ne, bantu bonse bajipo na byubilo bimo bimwesha’mba balengwa mu kipasha kya Yehoba, kabiji twafwainwa kwibanemeka. Nangwa byonkabyo, twafwainwa kuyuka pa kupelela pa kupa bantu mushingi. w17.03 1:5, 6

Lesa kechi uba bintu na bukaji na mambo a kuzhingila, byonka byuba bantu ne. Bino Yehoba byo amwene kuba’mba bena Ninevwa balapila, wapimpwile byo afuukwilepo kuba. Byo aubile bino, wamwesheshe byo alangulukilako bantu, byo epelula ne byo obila bantu lusa. Kimo kimye, kyakonsha kuwama kulangulukapo jibiji pa byo twafuukwilepo kala, kikatakata inge bintu byaaluka. Yehoba naye wapimpwileko bintu byo afuukwilepo kala na mambo a kuba bintu byaalukile. (1 Mfu. 21:20, 21, 27-29; 2 Mfu. 20:1-5) Inge twayukapo bishinka bimo byo twabujile kuyuka kala, twakonsha kupimpulako bintu byo twafuukwilepo kala. Mfumu Davida bamubuujile bya bubela pa munkana wa kwa Saulo, aye Mefibosheta, kabiji wafuukwilepo bya kuba pe aye. Bino Davida byo bamubuujile sawakya wa kine, wapimpwile byo afuukwilepo kuba.—2 Sam. 16:3, 4; 19:24-29. w17.03 2:14, 15

Inge pamweka lukatazho, twafwainwa kumonapo mafunde a mu Baibolo aamba pa lolo lukatazho ne kwialondela. Akilangulukai pa kino. Nyenga umo wayuka kuba’mba wafwainwa kusapwila mambo awama. (Byu. 4:20) Twambe’mba ukeba kuya mu busapwishi, pano bino mwatawanji wabula Kamonyi ukeba’mba uno nyenga ekale pa nzubo jojo juba. Wamwambila’mba papita moba po baikelepo na kwisamba bubiji bwabo, kabiji ukeba’mba bengijile pamo mwingilo umo pa nzubo. Nyenga wakonsha kuvulukapo Binembelo bimo, nabiji kya kuba’mba twafwainwa kukookela Lesa ne mukambizho wa kusapwila ne kulenga baana ba bwanga. (Mat. 28:19, 20; Byu. 5:29) Bino wafwainwa ne kuvuluka Binembelo byaamba’mba mukazhi wafwainwa kunekenena mwatawanji ne kukooka muchima. (Efi. 5:22-24) Nanchi mwatawanji ubena kumukanya kusapwila nyi, inyi ukebatu’mba ajo juba bekaleko pamo na kwisamba? Twafwainwa kulangulukapo bulongo pa kuba’mba tufuukulenga bintu bisangajika Lesa ne kumwesha kukooka muchima. w17.03 4:17