Yehoba Usapwila “Jimo Mu Ntendekelo Bintu Bikamweka Ku Mpelo”
“Yenka usapwila jimo mu ntendekelo bintu bikamweka ku mpelo, ne kusapwila jimo mu bimye bya kala kene bintu bikyangye kumweka.”—ISAYA 46:10.
1, 2. Mwakonsha kwambapo amba ka pa mambo a konaunwa kwa Babilona, kabiji kino kimweshapo ka pe Yehoba?
PAKACHI ka bilo, balwanyi ba kubwiletu kya kukubula kwabuka mukola wa Ufelata, kuya mu muzhi wa Babilona. Byo baubile kebanangijile ku kibelo kya kutwelelamo kuya mu muzhi, bakuminye bingi. Bataine kinzhilo kya Babilona kyashalatu kyashi. Bashilikale aku babukatu mukola, bafikenejiletu pengele kuya mukachi ka muzhi. Nobe mu kukopa kwa jiso, muzhi yense bamutaile mukañumbwañumbwa. Kilusa, mukulumpe wa bano bashilikale bashinjile muzhi wakambizhe amba bena Isalela bajinga mu buzha bebalekeko. Bena Isalela bavula bajinga mu buzha babwelele kwabo ne kutendeka kupopwela Yehoba jibiji mu Yelusalema.—2 Byambo bya Moba 36:22, 23; Ezela 1:1-4.
2 Abya bintu byaubiwe mu 539-537 B.C.E. bebyambapo bingi ku bashayuka ba mpito. Kyakilapo kunema ke kya kuba’mba abya bintu byonse byayukanyikijilwe jimo saka kwakishala myaka 200. Yehoba walengejile ngauzhi wanji aye Isaya kulumbulwila jimo konaunwa kwa Babilona. (Isaya 44:24–45:7) Lesa kechi waambiletu pa konaunwa kwa Babilona konka ne, watongwele ne jizhina ja muntu ukamonauna.a Byo aambijilenga bena Isalela bajinga bakamonyi banji pa kyo kya kimye, Yehoba waambile’mba: “Vulukai bintu byamwekelenga kala; mambo amiwa ne Lesa, ka kujipo mukwabo ne; amiwa ne Lesa, ka kujipo mukwabo waesakana pamo ne amiwa ne, yenka usapwila jimo mu ntendekelo bintu bikamweka ku mpelo, ne kusapwila jimo mu bimye bya kala kene bintu bikyangye kumweka.” (Isaya 46:9, 10a) Ee kine, Yehoba ke Lesa wakonsha kuyukila jimo bintu bikamweka.
3. Ñanyi mepuzho o twaya tukumbule?
3 Bintu ka bya kulutwe Lesa byo ayukila jimo? Nanchi Yehoba wayukila jimo byo tukobanga pa muntu pa muntu nyi? Abya moba etu atongwelwa jimo nyi? Baibolo wakumbula ano mepuzho ne oa aipuzhiwa mu kibaba kyalondelapo.
Yehoba ke Lesa wa Bungauzhi
4. Mwina bungauzhi bwanembwa mu Baibolo ñanyi?
4 Byo ayuka bya kulutwe, Yehoba walengejile bakalume banji ba mu moba a kala kunemba bungauzhi bwavula bingi bwitulengela kuyuka bintu byo akoba. Yehoba waambile’mba: “Byo naambile kala byamweka, kabiji pano mbenakwamba bintu bipya; kasa bikyangye kumweka mbena kwimubulabyo.” (Isaya 42:9) Bantu ba Lesa kine byo bashukwapo!
5. Twafwainwa kubapo byepi byo twayuka bintu bikoba Yehoba?
5 Ngauzhi Amosi waamba’mba: “Kine Nkambo Yehoba kechi uba kintu kwa kubula kwikisolwela jimo ku bakalume banji bangauzhi ne.” Kine uno ke mutembo wanema bingi. Akimonai kya kumwenako Amosi kyo aingijishe! Waambile’mba: “Bokwe waimba, ñanyi usakubula kuchina?” Byonkatu byo kyubiwa umvwe bokwe waimbilatu kipikipi bantu ne banyama bafikenatu kwilutonkola, ne bungauzhi nabiji bwa kwa Amosi nabo byo byo bwaamba pe Yehoba. Bwaamba’mba: “Nkambo Yehoba waamba, nanchi ñanyi wakonsha kukana kwaula?”—Amosi 3:7, 8.
“Byambo” bya Yehoba ‘Bifikizhiwa’
6. Byambo ‘byafukwile’ Yehoba pa mambo a konaunwa kwa Babilona byaishile kufikizhiwa byepi?
6 Yehoba waambile bino byambo kupichila mwi ngauzhi Isaya amba: “Abya byo nafukula kuba bikekala kikupu, kabiji nkoba byonse byo nasaka.” (Isaya 46:10b) Lesa ‘wafukwile’ amba Kilusa afume ku Pelisha aye ku Babilona ne kumonauna. Bino byambo Yehoba wibyambile kala kene. Byonka byo twamona, bino byambo byaishile kufikizhiwa mu 539 B.C.E.
7. Mambo ka o twafwainwa kuketekelatu na muchima wetu yense amba “byambo” bya Yehoba bikafikizhiwa?
7 Mu moba a kunyuma, Kilusa saka akyangye nangwa kushinda Babilona ne, Yehoshafwata Mfumu wa mu Yuda bamulukukile ku nzhita ya bena Amonyi ne Moabu. Walombele amba: “Anweba Yehoba Lesa wa bashakulu betu, anweba kechi mwi Lesa wa mwiulu nenyi? Anweba kechi mwi mfumu wa pa bufumu bonse bwa mikoka ya bantu nenyi? Kabiji mu kuboko kwenu muji bulume ne ngovu, kya kuba’mba kafwako nangwa umo wakonsha kwimwimena ne.” (2 Byambo bya Moba 20:6) Isaya naye wamwesheshe luketekelo lumotu byo aambile amba: “Yehoba wa mabumba ye wikifukula kala kabiji ñanyi ukekivulañanya? Kabiji kuboko kwanji wikutanyika kala kabiji ñanyi ukekubwezha?” (Isaya 14:27) Mfumu Nebukaneza byo alubulukile muchima panyuma ya bukonye, waambile amba: ‘Kafwako wakonsha kumukanya [Lesa] kuba kyo asaka ne, nangwa kumwambila’mba, mubena kuba ka?’ ine. (Danyela 4:35) Ee, Yehoba waamba’mba: “Byambo byami . . . kechi bikabwelatu byatu kwi amiwa ne, poso kuba kyonkakya kyo nafukula, ne kulumbulukila mu kyonkakya kintu kyo nebitumijile.” (Isaya 55:11) Twafwainwa kuketekelatu na muchima wetu yense amba “byambo” bya Yehoba byonse bya kine kabiji bikafikizhiwa.
“Kufukula kwa Myaka ne Myaka” kwa kwa Lesa
8. “Kufukula kwa myaka ne myaka” kwa kwa Lesa ko ku ka?
8 Mu nkalata yanji ku bena Kilishitu ba mu Efisesa, mutumwa Paulo waambile pa “kufukula kwa myaka ne myaka” kwafukwile Lesa. (Efisesa 3:11) Kino kechi kyatala mu kuba’mba Lesa watongaulatu byonse byo akoba tonko tonko ne. Kimweshatu patoka amba Yehoba ukafikizha mulanguluko wanji wa kuntendekelo wa ene mambo o alengejile bantu ne ntanda. (Ntendekelo 1:28) Pa kuba’mba tumvwishe mulanguluko wanji, akimonai byaamba bungauzhi butanshi.
9. Nga byambo biji pa Ntendekelo 3:15 bimwesha byepi mulanguluko wa Lesa?
9 Mulaye uji pa Ntendekelo 3:15 umweshatu patoka’mba panyumatu ya kuba ba Adama ne Evwa balenga mambo, Yehoba waambile amba mwanamukazhi wa kifwanyikizho ukasema mwana. Kabiji wayukile amba mwanamukazhi ne Satana bakekala balwanyi na balwanyi kabiji ne nkunwa yabo pamo. Nangwa kya kuba Yehoba waitabizhe amba Lukunwa wa mwanamukazhi bamusume ku kashiko, mu kuya kwa moba uno yenka Lukunwa wafwainwe kunyanta muloolo, nangwa amba Satana Diabola ku mutwe. Mu kuya kwa moba, kyaswa muchima wa Yehoba kyayukanyikijilwenga mu kisaka kyo asajile kufikatu ne kimye Yesu kyo ayukanyikilwe amba ye Mesiasa.—Luka 3:15, 23-38; Ngalatiya 4:4.
Yehoba byo Afuukwijile Jimo
10. Nanchi Yehoba wafukwijile jimo kufumatu kuntendekelo amba ba Adama ne Evwa bakalenga mambo nyi? Londololai.
10 Mutumwa Petelo byo aambilenga pa mingilo ingila Yesu, waambile’mba: “[Yesu] ye bayukijile jimo, panopantanda kasa pa kyangye kulengwa, pakuba wasololwa kuno ku mpelo ya myaka na mambo a anweba.” (1 Petelo 1:20) Nanchi Yehoba wafukwijile jimo amba ba Adama ne Evwa bakalenga mambo ne kuba’mba kitapisho kya bukuzhi bwa kwa Yesu kikakebewanga nyi? Ine. Kyambo kya Kingiliki kyatuntululwa amba “kasa pa kyangye kulengwa” kilumbulula amba “kusemununa.” Nanchi ba Adama ne Evwa saka bakyangye kulenga mambo ne, basemenepo baana nyi? Ine. Batendekele kusema baana panyuma ya kulenga mambo. (Ntendekelo 4:1) Ba Adama ne Evwa byo basatukile, Yehoba po po afukwile amba kwafwainwa kwikala “lukunwa.” Basatukile saka bakyangye kusemapo mwana. Lufu ne lusanguko lwa kwa Yesu byo byajinga bukuzhi, kuba’mba bundengamambo ne Satana byonse bikonaunwe.—Mateo 20:28; Bahebelu 2:14; 1 Yoano 3:8.
11. Yehoba wafukwijile jimo kubiwa kwa ñanyi bintu mu kufikizha kyaswa muchima wanji?
11 Lesa wafukwijile jimo amba kukobiwe bintu bikwabo mu kufikizha nkebelo yanji. Paulo ye waambilepo pa kino byo anembejile bena Efisesa amba kyaswa muchima wa Lesa ke kya kuba’mba ‘akakonkanye bintu byonse mwi Kilishitu, ne biji mwiulu, ne biji panopantanda.’ Kabiji byo aambilenga pa bintu “biji mwiulu,” ko kuba’mba aba bakalamanga pamo ne Kilishitu, Paulo walondolwele amba: “Twatongwejilwe jimo monka mwayila kufukula kwanji, aye wingila byonse monka mo atwala muchima wanji.” (Efisesa 1:10, 11) Ee, Yehoba wafukwijile jimo amba bantu bacheche bo bakenunga ku Lukunwa lwa mwanamukazhi kabiji amba bo bakalamanga na Kilishitu mu kuleta bibusa kupichila mu bukuzhi. (Loma 8:28-30) Mutumwa Petelo watongwele kano ka jibumba amba “mukoka wazhila.” (1 Petelo 2:9) Mu kimwesho, mutumwa Yoano bamumwesheshe kibelengelo kya bonse bakalamanga ne Kilishitu amba ba 144,000. (Lumwekesho 7:4-8; 14:1, 3) Byo bakamukwashanga Kilishitu Mfumu, bakamuletelanga Lesa “lutotelo lwa kutota lukumo lwanji.”—Efisesa 1:12-14.
12. Twayuka byepi kuba’mba ba 144,000 kechi batongwelwe pa muntu pa muntu ne?
12 Kufukwila jimo amba kukekala ba 144,000 kechi kilumbulula amba bantu bamo batongwejilwe jimo pa muntu pa muntu amba bakengijilenga Lesa mu bukishinka ne. Byambo biji mu Binembelo bya bwina Kilishitu bya Kingiliki byanembejilwe kukwasha ne kukosesha bena Kilishitu bashingwa kuba’mba bekalenga balumbulukatu kabiji bafwainwa lwito lwa kuya mwiulu. (Filipai 2:12; 2 Tesalonika 1:5, 11; 2 Petelo 1:10, 11) Yehoba wayukijile jimo amba jibumba ja ba 144,000 jikobanga kyaswa muchima wanji. Bano bena Kilishitu bashingwa bene pa muntu pa muntu bo besajila bwikalo bwabo byo bwafwainwa kwikala.—Mateo 24:13.
Bintu Yehoba byo Ayukila Jimo
13, 14. Yehoba wingijisha byepi bulume bwanji bwa kuyukila jimo bintu, kabiji mambo ka?
13 Yehoba byo aji Lesa wa bungauzhi ne nkebelo, pano wingijisha byepi bulume bwanji bwa kuyukila jimo bintu? Twayukishatu bulongo amba mashinda a Lesa a bukine, aoloka, kabiji a butemwe. Mutumwa Paulo byo anembejile bena Kilishitu Bahebelu ba mu myaka kitota kitanshi, waambiletu patoka amba luchipo lwa Lesa ne mulaye wanji byo ‘bintu bibiji bibula kwaluka mambo Lesa kechi ubepa ne.’ (Bahebelu 6:17, 18) Kabiji mu nkalata yo anembejile mwana wa bwanga Titusa, Paulo wabwelele waambapo pa kino amba Lesa ‘kechi ubepa ne.’—Titusa 1:2.
14 Nangwa kya kuba Yehoba ye wa bulume bonse, kechi wingijisha bulume bwanji kutama ne. Mosesa walondolwele amba Yehoba “ye Lesa wakishinka wabula bubi, aye ye waoloka ne kuluñama.” (Mpitulukilo ya mu mizhilo 32:4) Byonse byuba Yehoba byailatu monka mwayila byubilo byanji byawama. Byubilo byanji byakilamo bimwekanyikatu patoka ke butemwe, maana, buchibamambo, ne bulume.
15, 16. Mu bujimi bwa Edena, Yehoba wamulumbulwijile Adama amba ka?
15 Akimonai bino byubilo byo ebimwesheshe mu bujimi bwa Edena. Byo aji Shetu wa butemwe, Yehoba wanengezhejile bantu bintu byonse byakebewenga. Wapele Adama bulume bwa kulanguluka ne kuyuka mwatala bintu. Adama kechi wajinga nobe banyama banunkulatu kya kununkula ne, aye wafwainwe kwifukwila bintu bya kuba. Panyuma ya kulenga Adama, Lesa wamwene “byonsetu byo alengele, kabiji byonsetu byaji byawamishatu.”—Ntendekelo 1:26-31; 2 Petelo 2:12.
16 Yehoba wapele Adama muzhilo wa kubula kuja ku “kichi kya kuyuka byawama ne byatama,” kabiji kino kyamwesheshengatu patoka amba Adama wafwainwe kufukula bya kuba. Lesa waambijile Adama “kuja ku bichi byonse bya mu bujimi” kanatu kichi kimo kechi wafwainwe kujako ne, kabiji wamujimwine amba ukafwa umvwe wajako ku kichi kyo amukainye. (Ntendekelo 2:16, 17) Lesa kechi wamufile Adama ne, wamubujiletu patoka byonse byakonsheshe kufumamo. Adama wafwainwe kubapo byepi?
17. Mambo ka o twafwainwa kwambila’mba Yehoba kechi uyukila jimo byonse ne?
17 Nangwa kya kuba Yehoba Lesa uji na bulume bwakuyukila jimo bintu, kechi wayukiletu byonse kolololo byafwainwe kuba ba Adama ne Evwa ne. Kabiji kechi kyayilamotu nangwa kuyilamo kwamba’mba Yehoba Lesa wayukila jimo byonse bikobiwanga ne. Yehoba byo aji Lesa wa butemwe, kechi wakonsha kutongwela jimo amba abe bantu bakasatuka kabiji bakapitanga mu malwa ne. (Mateo 7:11; 1 Yoano 4:8) Onkao mambo, Yehoba kechi uyukila jimo bintu byonse ne.
18. Mambo ka Yehoba kyo abujila kwikela mbulwakoloka nangwa kya kuba kechi uyuka bintu byonse ne?
18 Byo kiji kuba’mba Yehoba kechi wayukatu byonse ne, nanchi kilumbulula’mba mbulwakoloka nyi? Ine. Mosesa wamulumbulwile Yehoba amba: “Aye Jibwe, mingilo yanji yalumbulukatu.” Kechi ye walengejile amba bantu bekale bandengamambo ne. Bunsatuki bwa kwa Adama bo bwalengela amba atweba bonse twikale bandengamambo. Mutumwa Paulo waambiletu patoka amba: “Bundengamambo byo bwatwelele panopantanda ku muntu umo, ne lufu nalo lwatwelele na bundengamambo, kabiji byonkabyo ne lufu lwakumbene ku bantu bonse.”—Mpitulukilo ya mu mizhilo 32:4, 5; Loma 5:12; Yelemiya 10:23.
19. Ñanyi mepuzho akambiwapo mu mutwe walondelapo?
19 Mu byo twisamba, twafunda kuba’mba Yehoba watemwa bololoke. (Salamo 33:5) Wingijisha byubilo byanji mu kufikizha nkebelo yanji. (Loma 8:28) Byo aji Lesa wa bungauzhi, Yehoba “usapwila jimo mu ntendekelo bintu bikamweka mu mpelo, ne kusapwila jimo mu bimye bya kala kene bintu bikyangye kumweka.” (Isaya 46:9, 10) Twafunda kuba’mba aye kechi uyukila jimo byonsetu ne. Onkao mambo, kino kyakonsha kwitulengela kuba ka? Twakonsha kufukulapo byepi bya kuba kwesakana na bikeba Lesa? Kabiji umvwe ke tube bino mufuma ñanyi mapesho? Ano onse mepuzho akambiwapo mu mutwe walondelapo.
[Tubyambo twa mushi]
a Monai buloshuwa wa kuba’mba A Book for All People, peja 28, wanembwa na Bakamonyi ba kwa Yehoba.
Mwakonsha Kulumbulula Nyi?
• Ñanyi bya kumwenako bya kukala bimwesha’mba “byambo” bya Lesa kine ‘bifikizhiwa?’
• Ñanyi bintu Yehoba byo atongwejile jimo kwesakana na kufukula kwanji kwa “myaka ne myaka”?
• Mu ñanyi jishinda Yehoba mo ayukila jimo bintu?
[Kipikichala pa peja 20]
Yehoshafwata waketekejile mwi Yehoba
[Kipikichala pa peja 21]
Lesa waambijile jimo amba Yesu ukafwa ne kusangulwa
[Kipikichala pa peja 22]
Nanchi Yehoba wafukwijile jimo bintu bikobanga ba Adama ne Evwa nyi?