BUTALA BWA MABUKU BWA PA INTANETI
Kyamba kya Usopa
BUTALA BWA PA INTANETI
Kikaonde
Pa kukebela
  • Bisopelo
  • BAIBOLO
  • MABUKU
  • KUPWILA
  • w08 6/15 pp. 7-11
  • Bintu Byo Twafwainwa Kunyema

Vidyo ufwamo.

Yakana kushinkuka.

  • Bintu Byo Twafwainwa Kunyema
  • Kyamba kya Usopa—2008
  • Tumitwe tucheche
  • Bukaji Buji Kulutwe na Lwendo bo Tukanyema
  • “Nyemaimo mu Babilona”
  • Lekai Kupopwela Bankishi
  • “Chinai Bulalelale”
  • Lekai “Kutemwa Mali”
  • ‘Nyemai bya Lwiso lwa Bwanyike’
Kyamba kya Usopa—2008
w08 6/15 pp. 7-11

Bintu Byo Twafwainwa Kunyema

‘Anweba kisaka kya miloolo, ñanyi wimujimuna’mba munyeme bukaji bubenakwiya?’—MAT. 3:7.

1. Bya kumwenako ka bya mu Baibolo byaamba pa kunyema?

UMVWE mwaumvwa kyambo kya kuba’mba ‘nyemai’ ki ka kiya mu milanguluko yenu? Bamo bakonsha kuvulukapo nsongwalume Yosefwa wanyemene muka Potifwalo wakebelenga kulaala nanji. (Nte. 39:7-12) Bakwabo bakonsha kulanguluka pa bena Kilishitu banyemene mu Yelusalema mu mwaka wa 66 C.E., baumvwijile lujimuno lwa kwa Yesu lwa kuba’mba: “Byo mukamona Yelusalema sa bamuzhokoloka ku mazhita, kepo . . . baji mu Yudea balekai bakanyemene ku mitumba; ne abo baji mukachi bakalupukemo.”—Luka 21:20, 21.

2, 3. (a) Yoano Mubatishi watazhizhe mwepi pa kwibasanzamo bantangi ba bupopweshi? (b) Yesu wakoseshe byepi lujimuno lwaambilepo Yoano?

2 Bya kumwenako byaambiwapo kala byajinga bya kunyema kya kine. Lelo jino, bena Kilishitu ba kine pepi nobe mu byalo byonse mwaya ntanda, bafwainwa kunyema bukiji bukiji mu bukifwanyikizho. Yoano Mubatishi waingijishe kyambo kya kuba’mba ‘nyemai’ mu bukifwanyikizho. Pa boba baishile na kumona Yoano pajinga ne bantangi ba Bayudea bemonanga nobe baoloka ne kubula kukeba kulapila. Balengulwile bingi bantu bayanji babatizwenga kumwesha amba balapila. Yoano Mubatishi wibasanzhilemo bantangi ba bupopweshi bajinga bakamfutumfutu amba: ‘Anweba kisaka kya miloolo, ñanyi wimujimuna’mba munyeme bukaji bubenakwiya? Byonkabyo pangai bipangwa byafwainwa lulapilo.’—Mat. 3:7, 8.

3 Yoano kechi waambilenga pa kunyema konkakwe ne. Wibajimwinenga pa luzhachisho lwaishilenga, ko kuba’mba juba ja bukaji. Kabiji waambijile bantangi ba bupopweshi amba pa kuba’mba bakapuluke joja juba, bafwainwe kupanga kipangwa kyamwesheshe’mba balapila. Palutwe kacheche, Yesu wasanzhilemo bantangi ba bupopweshi mambo byubilo byabo bya bumbanzhi byamwesheshe’mba shabo wa kine wajinga Diabola. (Yoa. 8:44) Yesu wakoseshe lujimuno lwaambilepo Yoano, byo ebechile’mba, ‘anweba baana ba balunkungwe [nangwa’mba kipiji]’ ne kwibepuzha’mba: “Mukapuluka byepi ku lukabisho lwa mu Ngehena?” (Mat. 23:33) Yesu watazhizhe mwepi pa kwamba’mba “Ngehena”?

4. Yesu watazhizhe mwepi pa kwamba’mba “Ngehena”?

4 Ngehena yajinga kimpachiko kyajinga pangye ya nsakwa ya Yelusalema ko basokanga ndochi ne bitumbi bya banyama bafwa. Yesu waingijishe kyambo kya Ngehena kilumbulula lonaiko lwa kukabula kusangulwa. (Monai pa peja 27.) Bwipuzho bwanji bo aipwizhe pa mambo a kubula kuya mu Ngehena bwamwesheshe’mba jibumba jonse ja bantangi ba bupopweshi bafwainwe lufu lwa myaka.—Mat. 5:22, 29.

5. Mpito imwesha byepi amba lujimuno lwapaine Yoano ne Yesu lwafikizhiwe?

5 Bantangi ba Bayudea banungileko ku bundengamambo bwabo byo bamanyikile Yesu ne baana banji ba bwanga. Palutwe kacheche, kwesakana na byonka byajimwine Yoano ne Yesu, juba ja bukaji bwa Lesa jafikile. Abwa ‘bukaji bwaishilenga’ bwafikijiletu lubaji lumo, ko kuba’mba Yelusalema ne Yudea, onkao mambo, kyakonshekele kunyemamo. Buno bukaji bwaishile kimye Yelusalema ne nzubo ya Lesa kyo byaonawinwe ku nzhita ya bena Loma mu 70 C.E. Aa “malwa” amufikijile Yelusalema abayile bingi kukila kintu kyonse kyo apichilemo. Bavula bebepaile kabiji bamo nabo batwajilwe mu buzha. Kino kyamwesheshenga bikekala malwa akatampe akafikila bavula betela’mba bena Kilishitu, ne bupopweshi bukwabotu.—Mat. 24:21.

Bukaji Buji Kulutwe na Lwendo bo Tukanyema

6. Ki ka kyatendekele kubiwa mu kipwilo kya bena Kilishitu batanshi?

6 Bena Kilishitu bamo ba mu myaka kitota kitanshi basendukile mu lwitabilo kabiji bantu bamo bebalondejile. (Byu. 20:29, 30) Batumwa ba kwa Yesu byo bakijinga bomi, baikele ‘bakukanya’ bano bantu basendukile mu lwitabilo, pano byo bafwile, bena Kilishitu bavula ba bubela balengele mabumba avula. Lelo jino, kuji bupopweshi bwavula bingi bufunjisha bintu byapusana pusana mu Kilishitendomu. Baibolo waambijile jimo pa kwikalako kwa bantangi ba mu Kilishitendomu ne kwibatela bonse mu bujibumba amba: “Muntu wa bumpupabizhila” kabiji amba “mwana wa lonaiko . . . yenkawa ye akepaya Nkambo Yesu . . . ne kumuvulañanya ke watu na kumweka kwa kwiya kwanji.”—2 Tesa. 2:3, 6-8.

7. Mambo ka byambo bya kuba’mba “mwana wa lonaiko” kyo byaingijishiwa ku bantangi ba mu Kilishitendomu?

7 Bantangi ba mu Kilishitendomu ke bampupabizhila mu jishinda ja kuba’mba bajimbaika bantu bavula bingi kupichila mu kutumbijika mafunjisho, moba a kukokoloka, ne byubilo byapusana na Baibolo. Byonka byajinga bantangi ba bupopweshi bo azhachishe Yesu, bapopweshi ba ano moba baji lubaji lwa “mwana wa lonaiko” nabo bazhachishiwa konaunwa kwa kubula kukasangulwa. (2 Tesa. 1:6-9) Pano ki ka kikamwekela bantu baongolwa ku bantangi ba mu Kilishitendomu ne ku bantangi ba mu bupopweshi bukwabo bwa bubela? Pa kuba’mba tukumbule buno bwipuzho, twayai twisambe pa bintu byaubiwe panyuma ya konaunwa kwa Yelusalema mu 607 B.C.E.

“Nyemaimo mu Babilona”

8, 9. (a) Ñanyi byambo bya bungauzhi byaambile Yelemiya ku Bayudea bajinga bazha mu Babilona? (b) Babilona byo bamushinjile ku bena Media ne bena Pelisha, ñanyi kunyema kwaubiwe?

8 Ngauzhi Yelemiya waambijile jimo pa mambo a konaunwa kwa Yelusalema kwaubiwe mu 607 B.C.E. Waambile’mba bantu ba Lesa bakebatwala mu buzha, bino bakebabwezha ku ntanda yabo panyuma ya kupitapo “myaka makumi atanu na abiji.” (Yele. 29:4, 10) Yelemiya wajinga na byambo byanema bya kwambila boba Bayudea bo batwajile mu buzha ku Babilona amba, bekale kwa kubula kwichampakanya na bupopweshi bwa bubela bwaubiwanga mu Babilona. Kino kyakonsheshe kwibalengela kubwela ku Yelusalema na kutumbijika mpopwelo ya kine pa kimye kyo atongwejile jimo mwine Yehoba. Kino kyamwekele panyumatu ya kuba bena Media ne bena Pelisha bashinda Babilona mu 539 B.C.E. Mfumu Kilusa wa bubiji ku Pelisha wapaine mukambizho wa kuba’mba Bayudea babwele na kushimukulula nzubo ya Yehoba mu Yelusalema.—Ezela 1:1-4.

9 Bayudea kukila pa 42,000 bashukijilwe jino jishuko ne kubwelamo. (Ezela 2:64-67) Byo baubile bino, bafikizhizhe bungauzhi bwakambizhiwe na Yelemiya bwa kunyemena ku mpunzha ingi. (Tangai Yelemiya 51:6, 45, 50.) Bwikalo bwa Bayudea kechi bwibalengejile bonse kwenda museke walepa kubwela ku Yelusalema ne Yuda ne. Aba bashajile mu Babilona, nabiji ngauzhi Danyela wajinga mukote, bakonsheshe kutambwila mapesho a Lesa, kikulutu inge baji batwajijile na kutundaika mpopwelo ya kine mu Yelusalema na muchima wabo yense ne kwipatula ku mpopwelo ya bubela ya bena Babilona.

10. Ñanyi mambo a “bya bunya” abena kuba “Babilona Mukatampe”?

10 Lelo jino, bantu bavula bingi baji mu bupopweshi bwapusana pusana bwa bubela bwatendekele kubiwa mu Babilona wa kala. (Nte. 11:6-9) Buno bonse bupopweshi butelwa’mba “Babilona Mukatampe, inanja bapite ne inanja bya bunya bya panopantanda.” (Lum. 17:5) Bupopweshi bwa bubela bwatundaika bingi bakalama ba bumulwila ntanda pa myaka yavula. Pa bintu “bya bunya” byuba bupopweshi bwa bubela paji ne makondo avula mwavwangwa bantu bavula ‘baipaiwa panopantanda.’ (Lum. 18:24) Bintu bikwabo “bya bunya” byavwangamo kukuna baana ba bacheche ne misango ikwabotu ya kwilaala yuba bantangi ba bupopweshi ne yo baitabizha kubiwanga mu machechi abo. Nanchi kya kuzhinaukatu ne kuzhinauka kuba’mba Yehoba Lesa katatakatu akonaune ino ntanda ya bupopweshi bwa bubela nyi?—Lum. 18:8.

11. Ñanyi mutembo uji na bena Kilishitu ba kine Babilona Mukatampe saka akyangye konaunwa?

11 Bena Kilishitu ba kine bayuka kino kishinka baji na mutembo wa kujimuna bantu baji mu Babilona Mukatampe. Jishinda jimo jo bebajimwinamo ke kwibapa ma Baibolo ne mabuku alumbulula Baibolo anengezha ‘kalume wa kishinka ne wa maana,’ ye batongwele kwi Yesu kuba’mba apanenga ‘kajo ka ku mupashi pa kimye pafwainwa.’ (Mat. 24:45) Umvwe bantu bamwesha lusekelo mu mambo awama a mu Baibolo, kwikala lunengezho lwa kwibakwasha kupichila mu kwibafunjishanga Baibolo. Twaketekela’mba bakakonsha ‘kulupukamo mwi aye Babilona’ mema saka akiji mu kapokoso.—Lum. 18:4.

Lekai Kupopwela Bankishi

12. Lesa umona byepi kupopwela bipashañano ne bankishi?

12 Kya bunya kikwabo kyubiwa mu Babilona Mukatampe ke kupopwela bipashañano ne bankishi. Lesa wibitela’mba, “bya bunya” kabiji amba “bankishi.” (Mpitu. 29:17) Bonse bakeba kutokesha Lesa ku muchima bafwainwa kuchinuzhuka kupopwela bankishi, monka mwaambila byambo bya Lesa amba: “Amiwa ne Yehoba, ajo jo jizhina jami; kabiji lukumo lwami kechi nkelupana nangwa ku umo ne, nangwa kupana kutotwa kwami ku bankishi ba kusonga ne.”—Isa. 42:8.

13. Ñanyi mashinda a bujimuku a kupopwelamo bankishi o twafwainwa kunyema?

13 Mambo a Lesa aambamotu patoka mashinda akwabo a bujimuku a kupopwelamo bankishi. Kya kumwenako, atela lunkumbwa amba “kupopwela bankishi.” (Kolo. 3:5) Kukumbwa ke kukomoka bintu byo bakanya, nabiji bipe bya mukwenu. (Lupu. 20:17) Malaika waishile kwikala Satana Diabola waikele na muchima wa lunkumbwa wa kukeba kwikala nobe Mwine Wakilamo ne kukeba kumupopwela. (Luka 4:5-7) Kino kyamulengejile kusatukila Yehoba ne kujimbaika Evwa kuba’mba akumbwe kintu kyamukainye Lesa. Adama naye wapopwejile nkishi byo anemekele milanguluko yanji ya kukomoka mukazhanji kukila kukokela Shanji wa butemwe wa mwiulu. Kupusanako na kino, aba bonse bakeba kunyema juba ja bukaji bwa Lesa, bafwainwa kumupopwelatu aye yenka kwapwa ne kubula kwikala na lunkumbwa lwa uno mutundu.

“Chinai Bulalelale”

14-16. (a) Mambo ka Yosefwa kyo aikela wawama kumwenako? (b) Twafwainwa kuba byepi inge twaikala na kilaka kya kukeba kwilaala kwabula kufwainwa? (c) Twakonsha kuba byepi pa kuba’mba tuchine bulalelale?

14 Tangai 1 Kolinda 6:18. Muka Potifwalo byo akebele kongola Yosefwa, Yosefwa wanyemene ne kumusha uno mwanamukazhi. Yosefwa ke wakumwenako wawama bingi bena Kilishitu bakyangye kutwela mu masongola nangwa baji mu masongola ye bafwainwa kulonda! Jiwi janji ja mu muchima Yosefwa jafunjishiwe bulongo na bintu bimo byamwesheshe amba Lesa washikwa bubi. Ne atweba umvwe tukeba kulondela mukambizho waamba’mba, “chinai bulalelale,” tuchinuzhuka kuba bintu byakonsha kwitulengela kwikala na kilaka kya kukeba kwilaala na muntu wabula mwina kwetu. Betubula’mba: ‘Ipayai bya ku mibiji yenu . . . bulalelale, ne bubipisho, ne kusakasaka kubindankanya muchima, ne kusakasaka kubi konse, ne lunkumbwa, alo ko kupopwela bankishi; mambo na mambo a bino bintu bukaji bwa Lesa bubenakwiya.’—Kolo. 3:5, 6.

15 Apano paambiwa’mba “bukaji bwa Lesa bubenakwiya.” Bantu bavula mu ntanda bekala bingi na kilaka kya kukeba kwilaala kwabula kufwainwa kabiji ne kwitumpa betumpamo. Onkao mambo, atweba bena Kilishitu twafwainwa kulomba kwi Lesa kuba’mba etukwashe ne kwitupa mupashi wazhila pa kuba’mba tubule kwikala na kilaka kya kukeba kwilaala kwabula kufwainwa. Kabiji kufunda Baibolo, kutanwa ku kupwila kwa bwina Kilishitu, ne kusapwila mambo awama ku bantu bitukwasha ‘kwendanga mu mupashi.’ Kino kitulengela kubula “kuba bya lwiso lwa buntunshi.”—Nga. 5:16.

16 Kya kine, umvwe ke tutambe bipikichala bya mulekese, kechi ‘tukendanga mu mupashi ne.’ Popamotu, mwina Kilishitu yense wafwainwa kwiketa aye mwine ku bya kutanga, kutamba, nangwa kumvwa ku byambo byakonsha kumulengela kwikala na kilaka kya kwilaala. Kabiji kyatama ‘bantu bazhijikwa’ ba Lesa kusenseka pa bino bintu nangwa kwisambapo bene na bene. (Efi. 5:3, 4) Umvwe ke tuchinuzhuke bino, tumwesha Shetu wa mwiulu amba kine tukeba kuchinuzhuka bukaji bwanji bubena kwiya, kabiji tukeba kwikala mu ntanda ipya ya bololoke.

Lekai “Kutemwa Mali”

17, 18. Mambo ka o twafwainwa kulekela “kutemwa mali”?

17 Mu nkalata yanji itanshi yo anembejile Timoti, Paulo wanembelemo mafunde afwainwa kutangijila bena Kilishitu, bamo ke boba bakebele kumwenamo mfweto na mambotu a kwikala bena Kilishitu. Bakwabo baesekele kwingijisha bintu byazhila kuba’mba bamwenemo kajilo. Paulo wajimwine bantu “balanguluka’mba, munema wa kunemeka Lesa mo mwa kumwena bintu [bya ku mubiji].” Lukatazho lwakonsha kwikala lwa “kutemwa mali.” Kutemwa mali kwakonsha kulengela muntu uji yense, munonshi nangwa muyanji kwikala mu lukatazho.—1 Timo. 6:1, 2, 5, 9, 10.

18 Abya mwakonsha kulangulukapo bya kumwenako bimo bya mu Baibolo bya bantu baonawine bulunda bwabo na Lesa na mambotu a “kutemwa mali,” nangwa kutemwa bintu byabula nkito byapotewa na mali nyi? (Yosh. 7:11, 21; 2 Mfu. 5:20, 25-27) Paulo wakambizhizhe Timoti amba: “Obewa, muntu wa Lesa, uchineko ku byo bino bintu; ne kulonda bololoke, ne munema wa kunemeka Lesa, ne lwitabilo, ne butemwe, ne butekanye, ne bukimote.” (1 Timo. 6:11) Kumvwina luno lujimuno kwanema bingi ku bonse bakeba kupuluka mu juba ja bukaji jibena kwiya.

‘Nyemai bya Lwiso lwa Bwanyike’

19. Bakyanyike bonse bakebewa ka?

19 Tangai Byambo bya Mana 22:15. Kukosama kwakakachila mu muchima wa mwanyike kwakonsha kupelawizha kumutwala mungi. Lujimuno lwa mu Binembelo lo lwakonsha kumukwasha. Bena Kilishitu bavula bakyanyike babula kwikala na bansemi babo Bakamonyi ba kwa Yehoba bakeba bingi kwingijisha mafunde a mu Baibolo. Bakwabo bamwenamo bingi mu bibakwasha balongo babo bafikapo baji mu kipwilo. Kechi na mambo a wapana lolo lujimuno lwa mu Baibolo ne, kukokela lolo lujimuno kwakonsha kuletela muntu lusekelo kino kimye ne kulutwe na lwendo.—Hebe. 12:8-11.

20. Bakyanyike bakonsha kukeba byepi bukwasho bwakonsha kwibakwasha kuleka milanguluko yatama?

20 Tangai 2 Timoti 2:20-22. Bakyanyike bavula babula kumvwina lujimuno bekala na makatazho nabiji muchima wa kwikyombesha, lunkumbwa, bulalelale, kutemwa mali, ne kukeba bintu bya kisangajimbwe. Abino bimwesha “lwiso lwa bwanyike,” lwaambiwapo mu Baibolo amba twilunyeme. Kunyema kukebewa mwina Kilishitu wakyanyike kwilama ku bintu byatama biji byonse. Kikatakata kyawama kulondela lujimuno lwa Lesa lwa kulondela byubilo byanji “pamo ne boba beta Nkambo na muchima watoka to.”

21. Ñanyi mulaye wawama walayile Yesu Kilishitu pa mambo a baana banji ba bwanga baji nobe mikooko?

21 Kikale twi banyike nangwa bakulumpe, umvwe twakana kuteleka ku bantu bakeba kwitongola, kimwesha’mba tukeba kwikala baana ba bwanga ba kwa Yesu baji nobe mikooko ‘inyema . . . jiwi ja benyi.’ (Yoa. 10:5) Nangwa byonkabyo, pa kuba’mba tukabule konaunwa ku juba ja bukaji bwa Lesa, kuji ne bikwabo byo twafwainwa kuba, kechi kunyematu bintu byatama konka ne. Twafwainwa kwikala ne na byubilo byawama. Mutwe walondelapo ukamba pa bishinka bitanu na bibiji. Twafwainwa kwisamba pa bino bishinka, mambo Yesu walayile uno mulaye wawama wa kuba’mba: “Amiwa neipa [mikooko yami] bumi bwa myaka; ne ayo kechi ikonaike myaka yonse nangwa pachechetu ne; kabiji ka paji nangwa umo ukeinsompola mu kuboko kwami ne.”—Yoa. 10:28.

Musakukumbula’mba Ka?

• Ñanyi lujimuno lwapaine Yesu ku bantangi ba bupopweshi?

• Ñanyi kizumba kibena kupitamo bantu bavula lelo jino?

• Mashinda ka a kupopwelamo bankishi o twafwainwa kunyema?

[Bipikichala pa peja 9]

Umvwe mwaumvwa kyambo kya kuba’mba ‘nyemai,’ ki ka kiya mu milanguluko yenu?

    Mabuku a mu Kikaonde (1992-2025)
    Shinkai
    Shinkulai
    • Kikaonde
    • Tuminaiko Bakwenu
    • Byo Mukeba
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Terms of Use
    • Privacy Policy
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Shinkulai
    Tuminaiko Bakwenu