Bantu Batanga Magazini Etu Bepuzha’mba . . .
Nanchi Ngehena Mpunzha ya Mujilo mo Bamanyika Bantu nyi?
▪ Mu mashimikila a Mambo Awama, Yesu wajimwine baana banji ba bwanga kubula kuya mu Ngehena. Kino kyamwesha kuba’mba Yesu wakebelenga amba batesheko muchima ku luno lujimuno. Pano nanchi walumbulwilenga amba bantu bakapyangatu kikupu mu mujilo wa helo nyi?—Mateo 5:22.
Kitanshi, twayai tukimone kyambo kine mo kyatala. Kyambo kya Kingiliki kya Geʹen·na kijitu pamo na kyambo kya Kihebelu kya geh Hin·nomʹ, kilumbulula ‘kimpachiko kya Hinomu,’ nangwa kwikitela kyonse amba geh veneh-Hin·nomʹ, “kimpachiko kya bana ba Hinomu.” (Yoshua 15:8; 2 Bamfumu 23:10) Ino mpunzha yayukanyikwa lelo jino amba Wadi er-Rababi, ke kimpachiko kicheche kabiji kyazhika kiji pakachi ka kabeta ka ku bulenge ne kabeta ka ku bulenge muzhika bwa Yelusalema.
Mu moba a bamfumu ba bena Yuda, kufuma mu myaka kitota kya butanu na busatu B.C.E., ino mpunzha baubilangapo bisho bya kupopwela kwa bubela byavwangilemo ne kusoka baana mu mujilo ke bitapisho. (2 Byambo bya Moba 28:1-3; 33:1-6) Ngauzhi Yelemiya waambijile jimo kuba’mba kino kimpachiko kikekala ke mpunzha bena Babilona yo bakepayilapo Bayudea bakonsheshe kusatukila Lesa na mambo a bubi bwabo.a—Yelemiya 7:30-33; 19:6, 7.
Kwesakana na byanembele shayuka Muyudea aye David Kimhi (c. 1160-c. 1235 C.E.), kino kimpachiko bekyalwile ke kimbotela mo batayanga ndochi bantu ba mu Yelusalema. Ino yajinga mpunzha mo basokelanga ndochi kabiji mujilo kechi wazhimanga ne. Bintu byonse byo batayanga mu kino kimbotela byapyangatu pelu ne kwalukatu ke buto.
Bantuntuluzhi bavula ba Baibolo batuntulula kyambo kya Geʹen·na amba “helo.” (Mateo 5:22, King James Version) Mambo ka? Mambo baesakenyenga lufunjisho lwa bantu babulanga kupopwela Lesa lwa kuba’mba, panyuma ya lufu muntu watama utwajijila kwikala na bumi ne kumanyikwa mu mujilo ku byo basokelanga bintu mu kimpachiko kyajinga pangye ya Yelusalema. Nangwa byonkabyo, Yesu kechi waesakenye Ngehena ku kumanyikwa ne.
Yesu wayukile amba mulanguluko wa kusoka bantu batuntulu mu mujilo ke wa bunya kwi Shanji, aye Yehoba. Kwamba pa byo baingijishanga Ngehena mu moba ajingako ngauzhi Yelemiya, Lesa waambile’mba: “Bashimika bipandawilo bya patuntama bya Tofweta biji mu kimpachiko kya mwana Hinomu bya kusokamo bana babo ba balume ne ba bakazhi; kyo nabujile kwibakambizha amiwa, nangwa kwikilangulukatu mu muchima wami ne.” (Yelemiya 7:31) Kabiji mulanguluko wa kumanyika bafu wapusenamo na kyubilo kya Lesa kya butemwe, kubikapotu ne bifunjisha Baibolo kuba’mba bafu “kafwako kyo bayuka ne.”—Musapwishi 9:5, 10.
Yesu waingijishe kyambo kya “Ngehena” kufwanyikizha ku lonaiko lwa myaka lwa bantu bakonaunwa kwi Lesa. Onkao mambo, ndumbulwilo ya kyambo kya “Ngehena” ipasha na mwatala byambo bya kuba’mba “kizhiba kya mujilo,” byanembwa mu buku wa Lumwekesho. Bino byambo byonse bibiji bilumbulula lonaiko lwa myaka lwa bantu bakabula kusangulwa.—Luka 12:4, 5; Lumwekesho 20:14, 15.
[Tubyambo twa mushi]
a Buku umo waamba pa buno bungauzhi amba: “Byo bakonauna Yelusalema, bangikazhi bavula bakebepaya ne kutaya mibiji yabo mu kimpachiko kwakubula kwibazhika, mo bakabolela nangwa kupyatu pelu.” (New Catholic Encyclopedia)