BUTALA BWA MABUKU BWA PA INTANETI
Kyamba kya Usopa
BUTALA BWA PA INTANETI
Kikaonde
Pa kukebela
  • Bisopelo
  • BAIBOLO
  • MABUKU
  • KUPWILA
  • w11 6/15 pp. 16-17
  • Nanchi Abalahama kya Kine Walelele Bangamela Nyi?

Vidyo ufwamo.

Yakana kushinkuka.

  • Nanchi Abalahama kya Kine Walelele Bangamela Nyi?
  • Kyamba kya Usopa—2011
  • Byambo Bipashako
  • Izaka Wasongwele Mwanamukazhi Wawama
    Buku Wami wa Mashimikila a mu Baibolo
  • Yehoba Wamutelele’mba “Mulunda Nami”
    Kyamba kya Usopa Kibena Kubijika Bufumu Bwa Yehoba (Kya Kufundamo)—2016
Kyamba kya Usopa—2011
w11 6/15 pp. 16-17

Nanchi Abalahama kya Kine Walelele Bangamela Nyi?

BAIBOLO waamba’mba, pa banyama bakulela Abalahama bo bamupele kwi Felo pajinga ne bangamela. (Nte. 12:16) Kalume wa kwa Abalahama byo ajinga pa lwendo lwalepa lwa kuya ku Mesopotamya, wasendele “bangamela jikumi ba ku bangamela ba nkambo yanji.” (Nte. 24:10) Onkao mambo, Baibolo umweshatu patoka’mba Abalahama walelele bangamela mu myaka 3,500 yapitapo.—Nte. 24:10.

Bamo kechi baswa kino ne. Buku wa New International Version Archaeological Study Bible waamba’mba: “Bashayuka bechochekapo bingi pa bangamela mambo bantu bavula balanguluka’mba, kala kene kechi balelanga bangamela ne. Bantu batendekele kulela bano banyama mu ma 1200 B.C., Abalahama saka afwile kala kene.” Onkao mambo, byambo bitanshi bya mu Baibolo byaamba pa bangamela bebimona’mba bya bubela nangwa’mba bishimitu.

Nangwa byonkabyo, bashayuka bamo bakana’mba, nangwa kya kuba bantu batendekele kwingijisha bangamela panyuma ya kupitapo myaka 3,500, kechi kilumbulula’mba ne kukala byobyo kyajinga ne. Buku wa Civilizations of the Ancient Near East waamba’mba: “Bishinka byo bapesapesa katataka bimwesha’mba bantu batanshi kulela bangamela bajinga ku bulenge musela bwa kyalo kya Alabya panyuma pa kupitapo myaka 4,500. Patanshitu bebalelelanga kufumyako mukaka, boya, biseba ne nyama ya kuja. Bino kechi papichile myaka yavula na po bayukijile’mba bakonsha ne kwibengijisha kusendelapo bipe ne.” Kimye kyo batendekele kwingijisha bano banyama kusendelapo bipe Abalahama saka akyangye kwikalako, bekiyukila ku bikupa ne bintutu bikwabo byo bazhikawile bashayuka.

Kabiji kuji ne buku mwanembwa bishiino bya kuyukilako. Uno buku yenka muntu umo waamba’mba: “Mu Mesopotamya muji kiinga kimo kikatampe po balenga banyama. Pa bano banyama paji ne [ngamela] ne binshabulwila byavula bimwesha uno nyama byo aji. Abino byonse bibena kumwesha’mba, bantu ba ku Mesopotamya kyamweka batendekele kulela bano banyama byo panyuma ya kupitapo myaka 3,500.” Ano o moba ajingako Abalahama.

Bashayuka bamo bamba’mba basulu ba ku Bulenge bwa Alabya bapoteshanga bintu binunka bulongo, basendelanga bipe byabo pa bangamela kukilañanya kiselebwa kuya ja buyeke ku mapunzha nabiji Ijipita ne Silya. Bano basulu bo baletele bangamela mu oa matanda. Kyamweka bantu bavula baubanga buno busulu kala mu ma 2000 B.C.E. Ntendekelo 37:25-28 yaamba’mba pa basulu bena Ishimela basendelanga bintu binunka bulongo pa bangamela kutwala ku Ijipita saka papita kala ne myaka kitota kimo panyuma ya kimye kyajingako Abalahama.

Kampe bangamela kechi bebengijishanga ku bantu bavula baikelanga ku musela wa kalunga ka mema ka Meditelanya panyuma ya kupitapo myaka 1,500 ne, pano bino kuji biyukilo bimwesha’mba kwajinga bantu bamo balelelepo bangamela. Buku wa The International Standard Bible Encyclopedia waamba’mba: “Kechi kyailamo kumona byambo bya kuba’mba bashakulu bebalelanga bangamela amba byabubela ne, mambo kuji bishiino byavula bimwesha’mba bantu bajingako bano bashakulu saka bakyangye kwikalako balelanga bangamela.”

    Mabuku a mu Kikaonde (1992-2025)
    Shinkai
    Shinkulai
    • Kikaonde
    • Tuminaiko Bakwenu
    • Byo Mukeba
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Terms of Use
    • Privacy Policy
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Shinkulai
    Tuminaiko Bakwenu