Jishimikila ja Bwikalo
Bulunda Bwaikala Myaka 60 Kabiji Bukabula Kupwa Ne
Kyajinga kimye kya mabanga mu 1951, bansongwalume bana bajinga na myaka pakachi ka 20 ne 23, bayile mu tuzubo mwikala mafoni a bena kengi mu muzhi wa Ithaca, mu New York. Bajinga bingi na lusekelo byo batuminenga mafoni ku mapunzha a kwalepa nabiji ku Michigan, Iowa, ne ku California. Bakebelenga kubula bakwabo bintu byawama bingi.
MU ÑONDO wafumineko wa February, bapainiya 122 bafikile mu muzhi wa South Lansing, mu New York mu U.S.A., na kutanwa ku Sukulu wa nambala 17 wa Gileada. Pa bano pajinga ne ba Lowell Turner, William (Bill) Kasten, Richard Kelsey, ne Ramon Templeton. Ba Lowell ne Bill bafumine ku Michigan, Richard wafumine ku Iowa, ne Ramon wafumine ku California baishile kwikala balunda bawama bingi.
Pa kupitapo bañondo batanu, bonse bajinga bingi na lusekelo byo baumvwine kuba’mba Mulongo Nathan Knorr ubena kufuma ku ofweshi mukatampe wa ntanda yonse kwiya na kumonañana na baana ba sukulu. Bano balongo bonse bana, bamwesheshe kuba’mba babena kukeba kwingijila pamo mu kyalo kimo, inge kyakonsheka. Abya bafwainwe kufunda byavula pa mambo a mwingilo wa bumishonale wa kuya na kwingijila mu kyalo kingi nyi? Ee, bafwainwe!
Kyakijilemo ne kwibaletela lusekelo kimye Mulongo Knorr kyo atendekele kwibabula ko bakaya na kwingijila. Batanshi bo baichile pa mutuntamo, bajinga bonka bano bansongwalume bana, baakaminwe, pano byo baishile kuyuka’mba bakaya na kwingijila pamo baumvwine bingi bulongo. Bebatumine kwepi? Bakwabo mo bafunjilenga, bakuminye bingi ne kupopwela byo baumvwine kuba’mba bebatuma kuya na kwingijila ku Germany.
Bakamonyi ba kwa Yehoba konse konse bakuminye bingi pa bukishinka bwa Bakamonyi ba mu Germany kufuma mu 1933 kuya kulutwe kufika ne kimye kya bukalama bwa kwa Hitler. Baana ba sukulu bavula bavuluka byo banengezhezhenga bivwalo ne bintutu bikwabo bya kukwasha balongo kupichila mu kwingijisha kipamo kyakwashanga balongo mu Europe panyuma ya Nkondo ya Bubiji ya Ntanda Yonse. Bantu ba Lesa mu Germany bajinga bakumwenako bawama bingi mu kwikala na lwitabilo lwakosa, kwipana, kuchinchika ne kuketekela mwi Yehoba. Lowell uvuluka byo alangulukilenga amba ‘pano tusakwibayuka bulongo balongo ne banyenga.’ O ene mambo bonse o baikejile na lusekelo ne kukeba kutumina bakwabo ne bisemi byabo mafoni kuba’mba bebabule byo kiji.
BYO BAYILENGA KU GERMANY
Pa 27 July, 1951, bano bansongwalume bana bakanjijile mu bwato bukatampe kufuma pa kiito kya mukola mukatampe waikela ku musela wa New York, kuya ku Germany. Luno lwajinga lwendo lwa moba 11. Mulongo Albert Schroeder, wajinga mufunjishi wa sukulu wa Gileada kabiji waikele mu Jibumba Jitangijila, wibafunjishepo byambo bimo bya mu mulaka wa Kijelemani. Kabiji na mambo a bena Germany bamo bajinga mu bwato, kampe bano balongo bafunjilepo ne byambo bikwabo. Bino kyamweka bano bantu baambilenga milaka yapusana pusana ya mu kyalo kya Germany. Kino kibavulañenye bingi.
Lukelo pa kibiji pa 7 August, balongo bafikile mu muzhi wa Hamburg mu Germany nangwa kya kuba baendele lwendo lwalepa pa mukola. Kabiji bamwene bintu byavula byaonaikile mu kino kyalo na mambo a nkondo yajingamo pa myaka itanu na umo yapichilepo. Na mambo a kuba baumvwine moyo pa kumona bino bintu, baimene lwendo ne kwenda bufuku bonse na shitima kuya ku Wiesbaden kwaikejile ofweshi wa musampi pa kyo kya kimye.
Pa Kisatu lukelokelo aku bekilatu pa kiteshenyi, basambakene Kamonyi wajinga na jizhina ja Kijelemani ja kuba’mba Hans. Hans wibasendele mu motoka wanji ne kwibafikizha pa Betele po ebashile na nyenga wa kikulumpe wakatazha wabulanga kukeba kwamba Kizungu. Kyamweka uno nyenga walangulukilenga’mba inge ambenga na jiwi ja peulu po po basakumvwa byo abena kwamba. Pano bino, nangwa kya kuba waambilenga na jiwi ja peulu, uno nyenga ne balongo bana kimotu bakankelwe kumvwañana. Kyapeleleko, Mulongo Erich Frost wakwatankanyanga mingilo ya musampi wasolomokele ne kwibemuna na lusekelo mu Kizungu. Baumvwine bingi bulongo.
Ku mpelo ya ñondo wa August, bano balongo batainwe kimye kitanshi ku kushonkena mu Germany, kwajinga na mutwe wa kuba’mba “Mpopwelo Yatoka” mu muzhi wa Frankfurt am Main. Bantu bonse batainweko bajinga 47,432, kabiji bantu 2,373 babatizhiwe, balengejile bano bamishonale kwikala na kizaku kya kusapwila. Pano bino, moba acheche alondejilepo, Mulongo Knorr wibabujile kuba’mba basakwikala pa Betele ne kwibapa mingilo ya kwingila.
Na mambo a kutemwa mwingilo wa bumishonale, Ramon wakainepo ne jikwabo kuya na kwingijila pa Betele mu United States. Nangwatu Richard ne Bill nabo kechi balangulukilengapo bya kwingijila pa Betele ne. Lusekelo lo bajinga nalo na mambo a mwingilo wabo, lwibalengejile kushiinwa kuba’mba Yehoba ye wayuka bintu byo bakeba. Onkao mambo, kyawama bingi kulondela lutangijilo lwa Yehoba kukila kuta muchima pa bintu byo tukeba. Yense wafunda kino kishinka, ukamwingijilanga Yehoba na lusekelo konse ko bamutuma ne mwingilo yense ye bamupa.
KIZHILA!
Bavula ba mu kisemi kya Betele mu Germany batemenwe bingi pa kwikala na bena America bebafunjishenga Kizungu. Pano bino, juba jimo byo bajinga mu kibamba mwa kujiila, bunga bwapwijile pa punki. Mulongo Frost watendekele kwamba na jiwi jakosa mu Kijelemani pa kintu kimo. Bavula mu kisemi bazhindaminetu nzoo bakinka ne bilungi panshi. Bano balongo bakatataka nangwa kya kuba kechi baumvwinenga byo baambilenga ne, batendekele kuyuka’mba baambilenga pe abo. Onkao mambo, kimye Mulongo Frost kyo aambile na jiwi jakosa amba, “KIZHILA!” ne kubwezhapo bino byambo bimye byavula saka apatauka, kibalengejile kwakamwa. Ki ka kyalengejile kuba’mba azhingile?
Byo bapwishishe kuja, ponkapotu bonse bayile mu bibamba byabo. Pa kupitapo kimye, mulongo wibambijile amba: “Pa kuba’mba mwitukwashe, mwafwainwa kwambanga Kijelemani. O ene mambo Mulongo Frost o aambijile amba kanatu mufunde mulaka wa Kijelemani, kwisamba ne anweba mu Kizungu “KIZHILA!”
Ba mu kisemi kya Betele bakokejile uno mukambizho. Kino kyalengejile bano bakatataka kufunda Kijelemani ne kufunda kuba’mba lujimuno lwapaine mulongo mu butemwe nangwa kya kuba kimye kitanshi kyaketezhe kwilwingijisha, bino mwafumine byawama bingi. Lujimuno lwapaine Mulongo Frost lwamwesheshe byo atemwa jibumba ja Yehoba ne balongo banji.a O ene mambo bano balongo bana o bamutemwejile.
KUFUNJILA KU BAKWETU
Twakonsha kufunjilako bintu byawama ku bakwetu bakamwa Lesa byakonsha kwitukwasha kwikala na bulunda bwawama na Yehoba. Bano balongo bana, bafunjijileko bintu byavula bingi ku balongo ne banyenga bakishinka bavula ba mu Germany kabiji ne abo bene mulwabo befunjishangapo bintu bimo. Richard walumbulula’mba: “Lowell wayukileko pacheche mulaka wa Kijelemani kabiji waambanga bulongo, pakuba atweba bashala kitukatezhenga bingi. Na mambo a kuba ye wajingapo mukulumpe pe atweba bonse, ye twaipuzhanga byambo bimo bya mu Kijelemani kabiji ye witutangijilanga.” Ramon uvuluka’mba: “Byo twayile na kufwakasha kimye kitanshi ku Switzerland panyuma ya kupwisha mwaka umo mu Germany, naumvwine bingi bulongo kimye mulongo wa mu kyalo kya Switzerland kyo etupele kazubo kanji ka mapulanga kuba’mba twikalengamo. Twaikele milungu ibiji kwa kubula kukatazhiwapo na Kijelemani ne. Pano bino, kechi nayukile byalangulukilenga Lowell ne. Aye wakoselepo kuba’mba lukelo tutangenga ne kwisamba kinembelo kya juba mu Kijelemani. Nangwa kya kuba kyankatezhenga, aye wakoselepotu amba kana twingijishenga mulaka wa Kijelemani. Pano bino, twafunjile kintu kyanema bingi. Kyawama bingi kulondela lutangijilo lwa boba bakeba kwitukwasha, nangwa kya kuba kimye kimo kuba bino kwakonsha kukatazha. Kuba bino kwitukwasha pa myaka yavula ne kwitulengela kulondela lutangijilo lwa Lesa.”
Kabiji bano balunda bana benemekanga ne kulondela bintu byo befundangako byonka byo kyanembwa mu Filipai 2:3 kuba’mba: “Na muchima wa kwipelula saka mulanguluka amba bakwenu bemukila.” Onkao mambo, Bill bamunemekele bingi ku bakwabo ne kumupa mingilo yo bamwene kuba’mba wakonsha kwiingila bulongo kukila abo. Lowell uvuluka’mba: “Inge bintu byakatazha nangwa paji bibena kukebewa kwingijilapo, twaambilanga Bill. Wayukile bingi mwa kubila na makatazho byonka byo twalangulukanga ne atweba, pano bino atweba twachinanga.”
MASONGOLA A LUSEKELO
Bonse bana bafuukukwilepo kusongola. Baubiletu awu wasongola, pa kupitapo kimye mukwabo naye byonkabyo. Kutemwa Yehoba ne mwingilo wabo wa kimye kyonse ko kwibalengijile kwikala balunda, onkao mambo, bakebelenga kusongola banabakazhi bajinga na muchima wa kwingijila Yehoba mu bwikalo bwabo. Mwingilo wa kimye kyonse wibafunjishe kuba’mba kupana kwawama kukila kutambula kabiji ne kuba’mba bafwainwe kunemeka bintu bya Bufumu kukila bintu byabo. Onkao mambo, basajile banyenga bo bamwene kuba’mba baji mu mwingilo wa kimye kyonse. Na mambo a kino, masongola abo akosele kabiji a lusekelo.
Pa kuba’mba bulunda nangwa masongola atwajijile, Yehoba wafwainwa kwikalamo. (Sapwi. 4:12) Nangwa kya kuba Bill ne Ramon bafwishishe bakazhi babo kulutwe, bonse babiji bajinga bingi na lusekelo pa lutundaiko lwa bakazhi babo bakishinka. Lowell ne Richard batwajijila na kwibatundaika ku bakazhi babo, kabiji Bill wasongwele jibiji mwanamukazhi wa kishinka pa kuba’mba atwajijile mu mwingilo wa kimye kyonse.
Myaka yalondejilepo, mingilo yabo ibalengejile kuya ku mapunzha apusana pusana kikatakata mu Germany, Austria, Luxembourg, Canada ne United States. Na mambo a kwabenamo, kechi baikelenga pamo byonka byo kyajinga kala ne. Nangwa kya kuba baabenejilemo, batwajijile na kwibula mapesho afuminenga mu mwingilo wabo, ne kwikosesha mu bya bulanda byo bapichilengamo. (Loma 12:15) Twafwainwa kunemeka ne kusanchila balunda ba uno mutundu. Ke bupe bwawama kufuma kwi Yehoba. (Mana 17:17) Lelo jino kyakatazha bingi kwikala na balunda ba kine. Pano bino, mwina Kilishitu wa kine wakonsha kwikala na balunda bavula. Atweba Bakamonyi ba kwa Yehoba twiyowa bulunda na bakwetu ba mu lwitabilo kuzhokoloka ntanda yonse, kabiji bulunda bwakilapo kunema ke bobwa bo tuji nabo na Yehoba ne Yesu Kilishitu.
Byonka byo kikala ku bonse, bano balunda nabo bapichilenga mu makatazho a mu bwikalo. Kampe na mambo a kufwisha mulume nangwa mukazhi, bijikila biya na mambo a bikola bikatampe, kulama bansemi, makatazho a kukomesha baana aku na kwingila mwingilo wa kimye kyonse, kwakamwa na mambo a kupewa mingilo ya Lesa ikwabo, kabiji ne makatazho eya na mambo a kukota. Pano bino, atweba bonse twayuka kuba’mba balunda bo twikala nabo ne boba bekala mu mapunzha a kwalepa kuvwangako Yehoba ne Yesu betukwasha kuyuka mwa kubila na makatazho onse.
BULUNDA BWA MYAKA
Lowell byo afikizhe myaka 18, Ramon myaka 12, Bill myaka 11, ne Richard myaka 10, bepaine kwi Yehoba. Kino kintu kyawamine bingi. Kabiji byo bafikizhe myaka pakachi ka 17 ne 21, bonse batendekele mwingilo wa kimye kyonse. Baubile byonka byaamba Musapwishi 12:1 amba: “Sa uvuluka Mulenga wobe mu moba a bwanyike bobe.”
Inge mwi bena Kilishitu ba kyanyike, inge kyakonsheka, tambwilai lwito lwa Yehoba lwa kutendeka mwingilo wa kimye kyonse. Na mambo a lusa lwanji, mukekala na lusekelo byonka byaubile bano balunda bana, kwikala bakalama ba mwanzo, ba nkambi, nangwa kufwakesha misampi; kwingijila pa Betele, kuvwangako ne kwikala mu Tuvoto twa Misampi; kufunjisha Sukulu wa Mwingilo wa Bufumu, Sukulu wa Mwingilo wa Bupainiya, ne kwamba majashi pa kushonkena kukatampe ne kucheche. Bano balunda bana bajinga bingi na lusekelo pa kuyuka’mba bantu bavula bamwenejilemo mu mingilo yabo. Baingijile ino mingilo yonse mambo byo bakijinga banyike batambwijile lwito lwa Yehoba lwa kumwingijila na mweo yense.—Kolo. 3:23.
Lelo jino, Lowell, Richard, ne Ramon babwela jibiji na kwingijila pamo pa musampi wa mu muzhi wa Selters mu Germany. Kyatamakotu ke kya kuba’mba mulongo Bill wafwile mu 2010 saka abena kwingila bupainiya bwiikajila mu United States. Bulunda bwanji na balongo bakwabo basatu bwa myaka 60 bwapwile na mambo a lufu. Pano bino, Lesa wetu Yehoba kechi ulubako balunda nanji. Twakonsha kusumininwa kuba’mba mu bukalama bwa Bufumu bwanji, bulunda bwa bena Kilishitu bonse bwapwile pa kakimye kacheche na mambo a lufu, bukabwela jibiji.
Saka akyangye kufwa, Bill wanembele amba: “Pa myaka 60 ya bulunda bwetu, kechi mvulukapo nangwatu kimye kimo kyo bwatamine ne. Bulunda bwetu ke kintu kyo nanemekele bingi.” Kabiji aba basatu bashala baji na luketekelo lwa kukatwajijila na bulunda mu ntanda ipya, banungilepo amba, “Bulunda bwetu po po bwatendekatu.”
[Tubyambo twa mushi]
a Jishimikila ja bwikalo ja Mulongo Frost janembelwe mu Kyamba kya Usopa kya Kizungu kya April 15, 1961, mapa 244-249.
[Mabulañano pa peja 18]
Lusekelo lo bajinga nalo na mambo a mwingilo wabo, lwibalengejile kushiinwa kuba’mba Yehoba ye wayuka bintu byawama
[Mabulañano pa peja 21]
“Pa myaka 60 ya bulunda bwetu, kechi mvulukapo nangwatu kimye kimo kyo bwatamine ne”
[Kipikichala pa peja 17]
Kutendekela ku kipiko kuya ku kilujo: Richard, Lowell, Ramon, ne Bill baikele balunda ku sukulu wa Gileada
[Bipikichala pa peja 18]
Peulu: Ramon wafunjishenga Sukulu wa Mwingilo; ku kilujo: Richard waingijilenga na mashinyi unemba makeyala pa makalata pa Betele mu muzhi wa Wiesbaden
[Bipikichala pa peja 19]
Peulu: Mulongo Frost (ku kilujo) na bakwabo kimye kyo bafwakeshenga na Mulongo Knorr (ku kipiko); ku kilujo: Kimye kyo bayile na kufwakasha ku Switzerland mu 1952
[Kipikichala pa peja 20]
Kutendekela ku kipiko kuya ku kilujo: Richard, Bill, Lowell, ne Ramon kimye kyo basambakene mu muzhi wa Selters pa kupana bishimikwa bya musampi kwi Yehoba mu 1984
[Kipikichala pa peja 21]
Kutendekela ku kipiko kuya ku kilujo: Ramon, Richard ne Lowell