BUTALA BWA MABUKU BWA PA INTANETI
Kyamba kya Usopa
BUTALA BWA PA INTANETI
Kikaonde
Pa kukebela
  • Bisopelo
  • BAIBOLO
  • MABUKU
  • KUPWILA
  • g16 Na. 5 pp. 14-15
  • Aristotle

Vidyo ufwamo.

Yakana kushinkuka.

  • Aristotle
  • Labainga!—2016
  • Tumitwe tucheche
  • Byambo Bipashako
  • Aristotle Wanembele pa Bintu Byavula Bingi
  • Chechi wa Bakatolika Waswile Byafunjishanga Aristotle
  • Bijimo
    Labainga!—2016
  • Nanchi Baibolo Waleka Kwingila Nyi, Inyi Wambatu Pa Bikamweka Kulutwe?
    Kyamba kya Usopa Kibena Kubijika Bufumu Bwa Yehoba (Kya bena kengi)—2018
  • Galileo
    Labainga!—2015
Labainga!—2016
g16 Na. 5 pp. 14-15

BIPIKICHALA BYA BANTU BA KALA

Aristotle

Aristotle

ARISTOTLE wajingako kala papita ne myaka 2,300, kabiji waingijile mingilo yavula bingi ya bya sayansi ne bya buntemwamaana. Ne lelo jino, bantu bafunda pa bintu byo aubile ne byo anembele, kabiji mabuku anji beatuntulula mu milaka yavula. Shayuka wa bya kala, aye Professor James MacLachlan, wanembele’mba “pa myaka 2000, bantu mu Europe batwajijile kunemeka byafunjishanga Aristotle.” Kabiji Bakatolika ne machechi afumine mu Bakatolika, kubikapotu ne Bamozilemu, pa kufunjisha baambanga ne pa bintu bimo byanembele Aristotle.

Aristotle Wanembele pa Bintu Byavula Bingi

Aristotle wanembele pa bintu byavula bingi, nabiji pa bya kulengalenga, bya tubangabanga, bilengwa byumi, bya bushabyambo, buntemwa maana, bumulwila ntanda, bingila bongo, bya kisangajimbwe, bisela bya bankaizhi, ne pa milaka yapusana pusana. Wafunjishe ne kuba’mba mweo ufwa. Bino wayile bingi nkuwa mu bya sayansi ne bya buntemwa maana.

Kala, bashayuka Bangiliki pa kulumbulula ntanda ne byo yalengwa, patanshi balangulukangapo bulongo pa bintu byo bamonanga ne kwibyesakanya na byo bayukile kala, apa bino bamona byo bakonsha kufunjilako. Baitabijile’mba inge balangulukapo bulongo pa bishinka byo bayuka kala, kyakonsha kwibakwasha kutaana bishinka byo babujile kuyuka.

Na mambo a buno buntemwa maana, bataaine bishinka byavula bingi, nabiji kishinka kya kuba’mba bintu byonse mu lwelele biji mu ndonda. Lukatazho ke lwa kuba’mba balangulukangatu pa bintu kwesakana na byo bakonsheshe kumona pa kyokya kimye. Kino kyalengejile ne bantemwa maana nabiji Aristotle kuya mungi pa kukebakeba bishinka. Lufunjisho lumo lo balumbulwijile mungi ke lwa kuba’mba mapulaneti ne tubangabanga byenda saka bizhokoloka ino ntanda. Mu oa moba, kafwako wazhinaukanga luno lufunjisho ne. Buku wa kuba’mba The Closing of the Western Mind waamba’mba: “Bantu inge batala mwiulu ne kulanguluka pa byo bamonanga, kibalengelanga kwitabila lufunjisho lwa Bangiliki lwa kuba’mba ntanda iji pakachi ka lwelele.” Kabiji lukatazho lwajingapo ke lwa kuba’mba ne Chechi wa Bakatolika waitabijile luno lufunjisho amba lwa kine.

Chechi wa Bakatolika Waswile Byafunjishanga Aristotle

Mu myaka ya kala, bantu betelanga’mba “bena Kilishitu” mu Europe baitabijile’mba byavula byafunjishe Aristotle byajinga bya kine bya kubula ne kuzhinauka. Bafunjishi bamo ba mu chechi wa Roman Catholic baingijishanga ne mabuku a kwa Aristotle pa kufunjisha. Mufunjishi umo pe abo wajinga Thomas Aquinas (wa mu myaka ya 1224-1274) Onkao mambo, lufunjisho lwa kwa Aristotle lwa kuba’mba ntanda iji pakachi ka lwelele beluvwangilemo mu mafunjisho a Chechi wa Bakatolika. Ne bantangi bamachechi afumine mu Bakatolika, nabiji Calvin ne Luther, nabo baitabijile luno lufunjisho ne kwamba’mba lwafuma mu Baibolo.—Monai kakitenguluzha ka kuba’mba, “Batanganga Bingi Baibolo, Bino Bamulumbulwilanga Mungi.”

Bamo baitabijile’mba, byavula byafunjishanga Aristotle byajinga bya kine bya kubula ne kuzhinauka

Nembi umo, aye Charles Freeman waambile’mba: “Bimye bimo, kyakatazhanga bingi kumonapo lupusano pa byafunjishanga Aristotle ne mafunjisho a Bakatolika.” O ene mambo bamo o bambila’mba Aquinas wavwangilemo mafunjisho avula a kwa Aristotle mu Chechi wa Bakatolika. Charles Freeman wanembele’mba: “Aquinas waikeletu nobe muntu upopwela Aristotle.” Twakonsha ne kunungapo’mba machechi nao byo byo aikele. Palutwe kacheche, shayuka wa bya tubangabanga ne nsamushi, aye Galileo wa ku Italy wamwesheshe bishiino bya kuba’mba ntanda yo izhokoloka juba. Pano bino, bamutwajile ku kije kikatampe ne kumukanjikizha kwamba’mba bishiino byo apaine byajinga bya bubela.a Aristotle mwine waambile’mba bya sayansi bipimpulwa kwesakana na bishinka bya katataka. Bino bantangi ba mu machechi kechi bateleko maana ku kino kishinka ne.

a Inge mukeba kuyukilapo bikwabo, monai Labainga! wa Kizungu wa April 22, 2003, pa mutwe wa kuba’mba “Galileo’s Clash With the Church.”

BISHINKA

  • Aristotle wakebanga bingi kuyuka bintu kabiji “wanemekele bingi bilengwa byonse mambo wayukile’mba kuji ene mambo o byaikelako.’—Buku wa kuba’mba Aristotle—A Very Short Introduction.

  • Waitabijile’mba kuji “Bulume,” bukekalako myaka ne myaka bulengela bintu byonse mu lwelele kwenda.

  • Aristotle ye watendekeshe mafunjisho amo a sayansi.

  • Aristotle wafunjishanga Alekasanda Mukatampe (Alexander the Great) byo akijingatu mwanyike.

Kipikichala kibena kumwesha’mba ntanda iji pakachi ka lwelele

Bantu bavula kala baitabijile’mba ntanda iji pakachi ka lwelele

Batanganga Bingi Baibolo, Bino Bamulumbulwilanga Mungi

Bafunjishi ba machechi bajingako kala bakakachijile ku lufunjisho lwa kwa Aristotle lwa kuba’mba ntanda iji pakachi ka lwelele na mambo a kuba balumbulwilanga mungi binembelo bya mu Baibolo, nabiji kinembelo kya Salamo 104:5. Kyaamba’mba: “[Lesa] waikajika ntanda pa bitendekesho byayo; kabiji ikekalanga pa mpunzha yayo myaka ne myaka.” Kino kinembelo kechi kyalumbulula’mba ntanda yaikala pakachi ka lwelele ne. Bino kyaamba’mba Lesa walenga ntanda kuba’mba ikekale myaka ne myaka.—Musapwishi 1:4.

Baibolo inge waamba pa bya sayansi, wamba bishinka. Kinembelo kya Yoba 26:7 kyanembelwe kala papita ne myaka 3,500, kyaamba’mba Lesa ‘wakobeka ntanda mu lwelele.’ Kabiji pa Yoba 38:33 paamba’mba kuji mizhilo itangijila tubangabanga ne mapulaneti mu lwelele.

    Mabuku a mu Kikaonde (1992-2025)
    Shinkai
    Shinkulai
    • Kikaonde
    • Tuminaiko Bakwenu
    • Byo Mukeba
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Terms of Use
    • Privacy Policy
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Shinkulai
    Tuminaiko Bakwenu