Kitango 8

Nanchi Mambo ka Lesa o Aswishisha Buyanji?

1, 2. Kika bantu javula kyobalanguluka pa buyanji bwa bantu?

KIMYE kyo pamweka malwa akatampe, a onauna bipe ne kwipaya bantu, bavula kechi bomvwisha kine kintu kilengela bino bintu byatama kubiwa ne. Bamo bakatazhiwa bingi pakumona kuvula kwa kushinta, nshiji ya bumbanzhi, ne malwañano. Ne anwebatu pamo kampe mwakiipuzhapo kala kuba’mba, ‘Nanchi mambo ka Lesa o aswishisha buyanji?’

² Bavula baleka kuketekela Lesa, na mambo akuba’mba kechi batanapo mukumbu wawama ku jino jipuzho ne. Balanguluka kuba’mba kechi uta mana ku bantu ne. Bamo nabo betabizha buyanji kwikala lubaji lwa bwikalo bazhingila bingi ne kupamo Lesa mambo pa bubi bonse buji mu bwikalo bwa bantu. Umvwe kyakuba ne anweba byo byomulanguluka, kwakubula nangwa kuzhinaukatune musakukebesha kuyuka Baibolo kyo yamba pa ano mambo.

BUYANJI KECHI BUFUMA KWI LESA NE

3, 4. Mambo ka o twashiinwa kuba’mba bubi ne buyanji kechi bifuma kwi Yehoba ne?

³ Baibolo itubujishatu kuba’mba Yehoba Lesa kechi yeulengela buyanji botubena kumona ne. Ku kyakumwenako, mwana wa bwanga wa Bwina Kilishitu Yakoba wanembele bino’mba: “Muntu byo aesekwa kechi ambe’mba, naesekwa kwi Lesa, ne; mambo Lesa kechi wesekwa na bubi ne, ne aye mwine kechi weseka muntu nangwa umo ne.” (Yakoba 1:13) Byokiji bino, kechi twafwainwa kwamba’mba Lesa ye walengela lukatazho lwavula bibye lubena kumanyika bantu ne. Kechi uleta lweseko pa bantu kuba’mba bafikepo pakufwainwa bumi bwa mwiulu, nangwa kuswisha bantu kumanama na mambo a bubi bobekolomwejile abo bene mu bwikalo bwabo bwakala ne.—Loma 6:7.

⁴ Mu kunungapo, nangwatu bintu byatama byavula byaubiwa mu jizhina ja kwa Lesa ne ja Kilishitu, kafwakotu nangwa pamo Baibolo poimwesha kuba’mba umo wamwiabo waswisha ngubilo yauno mutundu ne. Lesa ne Kilishitu kechi bajipo na bulunda na bonse betongola’mba bebengijila bino aku sa babepa, ne kwiba, kwipaya ne kuvutula bintu, kabiji ne kuba bintu bikwabo byavula biyanjisha bantu ne. Mu bukine, “jishinda ja mubi bejishikwa kwi Yehoba.” Lesa “uji kwalepa ne babi.”—Byambo bya Mana 15:9, 29.

5. Byubilo bimo bya kwa Yehoba byo bika, kabiji wiumvwa byepi pa mambo a bilengwa byanji?

⁵ Baibolo ilondolola Yehoba’mba ‘wayula na lusa ne bibusa.’ (Yakoba 5:11) Itaya mbila ya kuba’mba “Mambo Yehoba watemwa buchibamambo bwaoloka.” (Masalamo 37:28; Isaya 61:8) Kechi ushinkanya ne. Usunga bilengwa byanji na lusa kabiji wibipa bintu byonse byawama pakuba’mba bikale na bwikalo bwawama. (Byubilo 14:16, 17) Bino byo byauba Yehoba kufumatu kuntendekelo ya bumi bwa panopantanda.

NTENDEKELO YAPWIJIJIKA

6. Bishimi bimo bitongola ntendekelo ya bwikalo bwa bantu amba yajinga byepi?

⁶ Atweba bonse twapijilwa kumona ne kumvwa misongo ne kuyanda. Onkao mambo kyakonsha kukatazha bingi kulangulukapo kimye kikabulako lukatazho, bino byo byo kyajinga mu ntendekelo ya bwikalo bwa bantu. Nangwatu bishimi bya mu mikoka imo byamba pa ntendekelo ya yeo mutundu ya lusekelo. Mu bishimi bya Kingiliki, “Kisaka kitanshi pa bisaka Bitanu bya Muntu” (Five Ages of Man) byatelwanga’mba “Kimye Kyakijishemo kuwama.” Mu kyokyo kimye bantu baikalanga bingi na bumi bwalusekelo, kechi kwajinga kukabakana, misongo, ne buyanji bwa bukote ne. Bena Chaina bamba’mba kimye kya bukalama bwa kwa Yellow Emperor (Huang-Ti) wa mu bishimi, bantu baikalanga mu mutende, sa beyowa lumvwañano na banyama ba mungye ne na bilengwatu bikwabo bya panopantanda. Bena Pelisha, Ijipita, Tibeta, Peruviya, kubikapotu ne bena Mekisiko bonse baji na bishimi byamba pa kimye kya lusekelo ne kyapwijijika kyajingako muntendekelo ya mpito ya bantu.

7. Mambo ka Lesa o alengejile ntanda ne bantu?

⁷ Bishimi bya mikoka bibwezhapotu biji mu kyanembwa kya kala kene kya mu mpito ya bantu, Baibolo. Itubula kuba’mba Lesa wabikile bantu babiji batanshi, Adama ne Evwa, mu paladisa utelwa’mba bujimi bwa Edena ne kwibakambizha’mba: “Semainga ne kusemununa, muvule ne kukumbana ponse pa ntanda ne kwiikokesha.” (Ntendekelo 1:28) Bansemi yetu batanshi beyowele kupwijijika kabiji bajinga na luketekelo lwa kumona ntanda yonse kwaluka ke paladisa muji kisemi kya bantu bapwijijika babena kwikala mu mutende wa kikupu ne lusekelo. Ayo yoyajinga nkebelo ya kwa Lesa pakulenga ino ntanda ne bantu pamo.—Isaya 45:18.

KUNUNUSHA KWA NA NSHIJI

8. Ba Adama ne Evwa baketekejilwe kumvwina ñanyi mukambizho, bino kika kyamwekele?

⁸ Pa kutwajijila kwikala na bibusa bya kwa Lesa, ba Adama ne Evwa bafwainwe kubula kuja ku “kichi kya kuyuka byawama ne byatama.” (Ntendekelo 2:16, 17) Inge baumvwijile muzhilo wa kwa Yehoba, inge kafwako buyanji bubena konauna bumi bwa bantu ne. Kupichila mu kumvwina mukambizho wa kwa Lesa, inge bamwesheshe butemwe pe Yehoba ne bukishinka bwabo kwi aye. (1 Yoano 5:3) Bino byonka byotwafunjile mu Kitango 6, bintu kechi byaendele mujojo jishinda ne. Byo atundaikilwe na Satana, Evwa wajileko kipangwa kya ku kyokya kichi. Panyuma ya byo byo, Adama naye wajileko kipagwa kyakanyiwe.

9. Ñanyi mambo avwangilemo Yehoba ao Satana o akolomwene?

⁹ Nanchi kamwamona kutama kukatampe kwa kyaubiwe ne nyi? Satana walukukilenga kifulo kya kwa Yehoba aye Mwine Wakila. Kupichila mu kwamba’mba, “Ine, kechi mukafwa ne,” Diabola wapachikile mawi a kwa Lesa akuba’mba, “ukafwa kine.” Mawi a kwa Satana alondejilepo alumbulwile kuba’mba Yehoba kechi wakebelenga amba ba Adama ne Evwa bayuke’mba bakonsha kwikala nobe Lesa ne, mujojo jishinda bamukaine Aye kuba’mba kechi wafwainwe kwibafukwila kyawama ne kyatama ne. Onkao mambo kununusha kwa kwa Satana kwalengele kifulo kya kwa Yehoba aye Mfumu wa mu Kulengwa konse kuzhinaukwa.—Ntendekelo 2:17; 3:1-6.

10. Nanchi mawi a kwa Satana alumbulwileka pa mambo a bantu?

¹⁰ Kabiji Satana Diabola walumbulwile kuba’mba bantu bakonsha kutwajijila kumvwina Yehoba kikulutu kumvwina Lesa kwibafweta. Mu mawi akwabo, bulumbuluke bwa muntu bwazhinaukilwe. Satana washiine kuba’mba kafwako muntu nangwa umo ukatwajijila kwikala wakishinka kwi Lesa mu kwitemenwatu ne. Kuno kushiina kwa na nshiji kwa kwa Satana kwasololwa patokatu too mu kishimikizho kiji mu Baibolo kya kwa Yoba, kalume wa kishinka wa kwa Yehoba wapichile mu lweseko lwatama bingi mwaka wa 1600 B.C.E. sakaakyangye kufika ne. Inge mwatanga byapitala bitanshi bibiji bya buku wa Yoba, mwakonsha kuyuka ene mambo bantu o bayanjila kabiji ne ene mambo Lesa o aswishisha buyanji.

11. Yoba wajinga muntu wamutunduka, bino ñanyi kishinawino Satana kyo aambile?

¹¹ Yoba, ‘muntu walumbuluka ne koloka,’ walukukilwe kwi Satana. Patanshi, Satana waambile’mba Yoba wajinga na milanguluko yatama kupichila mukwipuzha’mba, “Nanchi Yoba wimwakamwa anweba Lesa kyatunyi?” Kepo, Diabola mubujimuku bwanji apunyikile bonse babiji Lesa ne Yoba kupichila mukwibashinawina’mba Yehoba wapotele bukishinka bwa kwa Yoba kupichila mu kumuvimbila ne kumupeesha. Satana wanununshishe Yehoba’mba: “Bino umvwe mutanyike kuboko kwenu ne kukwatako ku kintu nangwa kimo kyo aji nakyo, aye ukemunena mwenga konka ku meso enu.”—Yoba 1:8-11.

12. (a) Ñanyi mepuzho afwainwetu kukumbulwa ingetu Lesa waswishishe Satana kweseka Yoba? (b) Kika kyafumine mulweseko lwa kwa Yoba?

¹² Nanchi Yoba waingijilanga Yehoba na mambotu a buwame bo atambwile kwi Lesa nyi? Nanchi bulumbuluke bwa kwa Yoba bwakonsheshe kutwajijila kwikala bwakosa mu lweseko nyi? Kabiji, nanchi Yehoba naye wajinga na luketekelo lwawana mwi kalume wanji pakuba’mba amuswishe kwesekwa nyi? Ano mepuzho afwainwe kwasukwatu inge kyakuba Yehoba waswishishe Satana kuleta meseko akatampe pe Yoba. Bukishinka bwa kwa Yoba mu luno lweseko lwaswishishe Lesa kumumwekela, byonka byo kyashimikizhiwa mu buku wa Yoba, bwashiine pakatampe kubingishiwa kwa bololoke bwa kwa Yehoba ne bulumbuluke bwa muntu.—Yoba 42:1, 2, 12.

13. Twavwangwamo byepi mu kyamwekele mu Edena ne kwi Yoba?

¹³ Nangwa kikale byonkabyo, kyaubiwe mu bujimi bwa Edena kabiji ne ku mwana mulume Yoba, kiji na bwaluluzhi bwazhika. Mambo akolomwene Satana avwangamo bantu bonse, kubikakotu ne atweba bonse lelo jino. Jizhina ja kwa Lesa jasebaine, ne bumfumu bwanji bwazhinaukilwe. Bololoke bwa muntu, aye kilengwa kya kwa Lesa bwazhinaukilwe. Ano mambo onse afwainwe kuchibiwa.

BYAKUCHIBA ANO MAMBO

14. Kimye kyoalukukwa na kunununsha kwa na nshiji, muntu ye bashinawina wakonsha kuba byepi?

¹⁴ Ku kyakumwenako, twayai twambe namba mwi nsemi uji na kisemi kyasangalala kiji na bana bavula. Pano abya inge kyakuba umo wamu bakwenu ye mwikala nanji kipikipi wasansanya bubela, kwimubepela’mba mwi nsemi watama. Byepi abya inge kyakuba awo mukwenu waamba’mba bana benu kechi bemutemwa ne, bekelatu kyonkakyo mambo kechi bayuka kwakuya ne, ne kwamba’mba bakonsha kwimusha inge kyakuba muntu umo wibapa jishuko jakufuminamo pa nzubo. Kimye kimo mwakonsha kwamba’mba abo ‘bubela bufita!’ Ee, pano bino mwakonsha kushiinwa byepi? Bansemi bamo bakonsha kuboboka mu bukaji na kino. Kukumbula na kuboboka kwayeo mutundu, kwakonsha kushiina kuba’mba ano mañwiñwi akine. Jishinda jawamisha jakwingijilamo na lukatazho lwa uno mutundu ke ja kupana kimye ku mushinawishi wenu kuba’mba ashiinwe na bubela bwanji ne bana benu nabo kumwesha bukamonyi bwa kuba’mba kine kine bemutemwa bingi.

15. Mu ñanyi jishinda Yehoba moaingijile na kunununsha kwa kwa Satana?

¹⁵ Yehoba uji nobe nsemi wa butemwe. Ba Adama ne Evwa bapashañanyishiwa ku bana, kabiji Satana ye uji palubaji lwa mukwenu wa bubela. Lesa mu mana kechi waonawine Satana, Adama, ne Evwa ponkapotu ne, bino waswishishe bano bangubabibi kutwajijila kwikala bomi pa ka kimye. Kino kyapele bansemi yetu batanshi kimye kya kusemenamo bana ne kutendekelamo kisemi kya bantu, kabiji kyapele Diabola kimye kya kushiinwamo mwine amba kana kunununsha kwanji kwajinga kwa kine nyi nangwane pakuba’mba ano mambo onse achibiwe. Nangwa kikale byonkabyo, kufumatu kuntendekelo, Lesa wayukile’mba bantu bamo bakekala bakishinka kwi aye ne mujojo jishinda Satana kushiinwa’mba ye wabubela. Byotwaikalapo bakusanta kuba’mba Yehoba watwajijila kupeesha ne kukwasha bamutemwa!—2 Byambo bya Moba 16:9; Byambo bya Mana 15:3.

KIKA KYASHIINWA?

16. Mu ñanyi jishinda panopantanda mopaishila kwikala mu bulume bwa kwa Satana?

¹⁶ Pepi na mpito yonse ya bantu, Satana uji na bwanabwabene bwa kwingijisha bujimbijimbi bwa buntekezhi pa bantu. Kuvwanga pa bintu bikwabo byoauba, uji na ngovu pa bapolitishani kabiji watundaika bupopweshi abo mubujimuku bumupopwela mukifulo kya kupopwela Yehoba. Mujojo jishinda, Diabola waaluka ke “lesa wa panopantanda,” kabiji utelwa’mba “mfumu wa panopantanda.” (2 Kolinda 4:4; Yoano 12:31) Kine kine, “panopantanda [pa]ji mu bulume bwa kwa aye mubi.” (1 Yoano 5:19) Nanchi kino kilumbulula’mba Satana washiinwa kuba’mba kunununsha kwanji kwa kufumya bantu bonse kwi Yehoba Lesa kwa kine nyi? Ine! Nangwatu kyakuba Satana waswishiwa kutwajijila kwikala mumi, Yehoba watwajijila kwingila nkebelo yanji. Pakuba Lesa byoaswisha bubi, nanchi pano, kika Baibolo kyoisolola pa ano mambo?

17. Kika kyotwafwainwa kuvulukanga pa mambo a bubi ne buyanji?

¹⁷ Yehoba kechi ye ulengela bubi ne buyanji ne. Pakuba Satana byoaikala ke mfumu wa panopantanda kabiji lesa wa bino byubilo bya bintu, aye ne bonse bamutundaika bo babena kulengela buyanji buji mu bwikalo bwa bantu ne bya malwa byonse bibena kuyanjisha bantu. Kafwakotu nangwa umo wafwainwa kwamba’mba Lesa yeubena kulengela lukatazho lwa uno mutundu ne.—Loma 9:14.

18. Yehoba byoaswisha bubi ne buyanji, kyashiina ka pa mambo a mulanguluko wa kwiimena pa bunke kwakubula Lesa?

¹⁸ Yehoba byoaswisha bubi ne buyanji kyashiina kuba’mba kwiimena pabunke kwakubula Lesa kechi kwaletapo byubilo byawamisha mu ino ntanda ne. Kya kine, mpito yayula malwa avula alondankana. Mambo o kyaikela bino ke akuba’mba bantu besajila bene kulondalonda bwanabwabene kabiji kechi batako muchima ku kyambo kya Lesa ne kyaswa muchima wanji nangwa pachechetu ne. Kimye bantu ba kwa Yehoba ba mu bimye byakala ne bantangi babo kyo balondalondanga “mashinda abo abo bene” ne kukana kyambo kyanji, mwafuminenga bya malwa. Kupichila mwi ngauzhi wanji Yelemiya, Lesa wibambijile’mba: “Bantu ba mana bakamona bumvu, ne kukakilwa pa kwibakwata na bubela bwabo; talai byo bakana byambo bya Yehoba, nanchi ñanyi mana o baji nao?” (Yelemiya 8:5, 6, 9) Byobakankalwa kulondela bipimo bya kwa Yehoba, bantu bonse baalukatu nobe bwato bwabula kilapo, buji pa kalunga ka mema paji lubesha mukatampe ubena kwalauka alaukatu.

19. Ñanyi kiyukisho kijipo kyakuba’mba Satana kechi wakonsha kufumya bantu bonse kwi Lesa ne?

¹⁹ Lesa byoaswisha bubi ne buyanji napo kyashiina kuba’mba Satana kechi wakonsha kufumya bantu bonse kwi Yehoba ne. Mpito imwesha kuba’mba kimye kyonse kwaikalanga bantu batwajijile kwikala bakishinka kwi Lesa ke na mambo na meseko nangwa malwa aishilenga pobaji ne. Pa myaka bitota byavula, bulume bwa kwa Yehoba mukwingijilako bakalume banji bwamwekesha, kabiji ne jizhina janji jatumbalala panopantanda ponse. (Kulupuka 9:16; 1 Samwela 12:22) Bahebelu kyapitala 11 betubula pa mambo a mukuku walepa wa bantu ba kishinka, kubikakotu ne Abela, Enoka, Nowa, Abalahama, ne Mosesa. Bahebelu 12:1 bebatela’mba ‘jibumba jikatampe ja batumonyi.’ Bajinga byakumwenako bya lwitabilo lubula kulefuka mwi Yehoba. Ne mu bino bimye byetu bya lelo, bavula bafwila pa kukana kulala bulumbuluke bwabo kwi Lesa. Kupichila mulwitabilo lwabo ne butemwe, bantu bayewo mutundu bashiinwa kuba’mba Satana kechi wakonsha kufumya bantu bonsetu kwi Lesa ne.

20. Yehoba byoaleka bubi ne buyanji kutwajijila kyashiina kika pa mambo a Lesa ne bantu?

²⁰ Kyapelako, Yehoba byoaswisha bubi ne buyanji kutwajijila kyapana bukamonyi bwa kuba’mba Yehoba bunke, aye Mulenga, ye ujitu na bulume ne nsambu ya kulama bantu pa mambo a mapesho ne lusekelo lwabo lwa myaka. Pa myaka bitota byavula, bantu baesekaeseka mitundu ya pusanapusana ya makamfulumende. Bino kika kyafumamo? Lukatazho lwakobankana ne lukaji luji mu byalo lelo jino, ke kiyukisho kyawana kya kuba’mba kine kine byonka bilondolola Baibolo, “muntu uyanjisha mukwabo muntu pa kumulama.” (Musapwishi 8:9, NW) Kanatu Yehoba bunke yewakosha kwitupokololako ne kufikizha nkebelo yanji itanshi. Ñanyi kimye kyoakoba kino, kabiji ukekyuba byepi?

21. Ñanyi kintu kikobiwa kwi Satana, kabiji ñanyi ukengijishiwa pakuba bino?

²¹ Ba Adama ne Evwa byo banekenejile ku bujimuku bwa kwa Satana, bukiji bukiji Lesa wataile mbila ya nkebelo Yanji ya jishinda ja lupulukilo. Yehoba wabijikile bino kwi Satana kuba’mba: “Kabiji nkalenga obewa ne mwanamukazhi ke muji ba mulwanyi na mulwanyi, kabiji ne wa mu kisemi kyobe ne wa mu kisemi kyanji pamo ke ba mulwanyi na mulwanyi. Kabiji aye ukafumpa mutwe wobe, ne obewa ukafumpa kashiko kanji.” (Ntendekelo 3:15) Ino mbila yapaine luketekelo lwakuba’mba Diabola kechi ukaswishiwa kutwajijila kuba byubilo byanji bya bubi kikupu ne. Mfumu wa Bufumu bwa Bumesiasa, Lukunwa walaiwe, aye Yesu Kilishitu, ‘ukafumpa mutwe wa kwa Satana.’ Ee, “palutwe kacheche,” Yesu ukachakakanya uno nsatuki aye Satana!—Loma 16:20.

NANCHI MUKOBAPO KA?

22. (a) Ñanyi mepuzho o mwafwainwa kutalañana nao? (b) Nangwatu Satana ubena kupemena bukaji bwanji pa bantu bakishinka kwi Lesa, kika kyobafwainwa kuyuka?

²² Byo mwayuka mambo onse avwangwamo, nanchi mukemana kulubaji lwa kwa ñanyi? Nanchi kupichila mu byubilo byenu mukashiina kuba’mba mwi bankwasho bakishinka bwa kwa Yehoba nyi? Pakuba Satana byoayuka kuba’mba kimye kyanji kyamukepela kala, ukengila papela ngovu yanji ne kupemena bukaji bwanji pa bonse bakeba kusunga bulumbuluke bwabo kwi Lesa. (Lumwekesho 12:12) Bino mwakonsha kwalulukila kwi Lesa kuba’mba emukwashe mambo “[Yehoba, NW] wayuka kupokolola banemeka Lesa mu lweseko.” (2 Petelo 2:9) Kechi akemuleke’mba mwesekwe kukila pa bulume bwenu ne, kabiji ukemumwena jishinda ja kuba’mba mwikale na ngovu ya kuchinchikilamo ku meseko.—1 Kolinda 10:13.

23. Kika kyo tubena kupembelela na luketekelo?

²³ Na luketekelo, twayai tupembelele kimye Mfumu Yesu Kilishitu kyo akobapo kintu pe Satana ne bantu bonse bamulondela. (Lumwekesho 20:1-3) Yesu ukafumyapo bonse bajimo na lubaji lwakuleta malwa ne binkunka bibena kuyanjisha bantu. Kanatu kyo kyo kimye kikafike, pa kino kimye buyanji bwakijishamo kutama ke bwa kufwisha batemwe betu. Tangai kitango kyalondelapo pakuba’mba muyuke kibamwekela.

MONAI INGE MWAYUKA

Twayuka byepi kuba’mba Yehoba kechi yeulengela bantu kuyanda ne?

Ñanyi mambo Satana o akolomwene mu Edena kabiji aumvwanyikile byepi mu moba a kwa Yoba?

Lesa byoaswisha buyanji kyashiina ka?