Kitango 14
Kukotela Pamo
1, 2. (a) Lupimpu ka lwikalapo umvwe muntu keaye na kukota? (b) Nga bantu baakamwanga Lesa mu kimye kya kala bataine byepi lusekelo mu moba a bukote bwabo?
PEKALA lupimpu lwavula bingi umvwe ketuye na kukota. Mubiji ukoka ne bulume bonse mpalampala. Pa kwitala mu kimbonyi, tumona mikafi pa bilungi byetu kabiji nsuki nayo yaluka ke mvwi kampetu ne kusebeka jibala. Twakonsha kwikala na kavulamya bingi. Bakilongo bavujilako umvwe baana basongola nangwa kusongolwa kabiji ne bankana nabo inge basemwa. Bakwabo nabo batambula penshonyi ne kutendeka kwikala bwikalo bupya.
2 Kwambatu kine, bukote bwakonsha kuleta bingi makatazho. (Musapwishi 12:1-8) Pano bino, akimonai byajinga bakalume ba Lesa mu kimye kya kala. Nangwa kya kuba bakotele ne kufwa, bajinga na maana ne milangwe ibaletejile lusekelo lukatampe bingi mu bukote bwabo. (Ntendekelo 25:8;32:29; Yoba 12:12; 42:17) Ki ka kibakwashishe kwikala balusekelo mu moba abo a bukote? Ene mambo ajinga a kuba’mba, baikajile monka mwayila mafunde o tutanga mu Baibolo lelo jino.—Salamo 119:105; 2 Timoti 3:16, 17.
3. Lujimuno ka Paulo lo apaine ku banabalume ne banabakazhi bakikulumpe?
3 Mu nkalata yanji kwi Titusa, mutumwa Paulo wanembelemo lutangijilo lwawama bingi ku bakikulumpe. Wanembele’mba: “Wibambile banabalume bakulumpe bekale ba kwilama bulongo, bashiñama, ba michima yatekanya, balumbuluka mu lwitabilo, ne mu butemwe ne mu butekanye: ne banabakazhi bakulumpe nabo pamo, wibambile bekale bafwainwa bazhijikwa, kechi ba kubabañana ne, nangwa kunonkwa buzha ku binyu ne, bekale bafunjishi ba kufunjisha byawama.” (Titusa 2:2, 3) Kukokela bino byambo kwakonsha kwimukwasha kuyuka bya kuba na makatazho a mu bukulumpe.
PIMPULAI BWIKALO UMVWE MWANENU WATENDEKEKA KWIIKELA
4, 5. Nga bansemi bavula bomvwa byepi kimye kifumapo baana babo pa nzubo ne kuya na kwiikela, kabiji bamo bapimpula byepi bwikalo bwabo umvwe kino kibamwekela?
4 Mingilo umvwe yapimpulwa ne bwikalo bwa muntu bwafwainwa kuyila monkamo. Kino kya kine umvwe baana bakoma, batendeka kwiikela bene nangwa basongola nangwa kusongolwa. Bansemi bavula kino kibavululako kuba’mba batendeka kukota. Nangwa kya kuba batemwa bingi umvwe baana babo bakoma, bansemi javula bakamwa bingi kulanguluka’mba kana bafunjishe bulongo baana babo bya kwiikela bunke bwabo nangwa ne. Kabiji bakonsha kwibatonganga bingi inge batendeka kwiikela.
5 Kya kine, bansemi batwajijila kuta muchima baana babo nangwatu panyuma ya kuba babena kwiikela. Inetu umo waambile’mba: “Umvwe naumvwa’mba baana bami babena kwikalatu bulongo, kindetela lusekelo bingi.” Shetu washimikizhe’mba: “Kimye mwanetu wamukazhi kyo afumine pa nzubo, kitukatezhe bingi. Witushijile bingi mukose mu kisemi kyetu mambo twaubilanga bintu pamo.” Pano, bano bansemi baubilepo byepi kimye baana babo kyo bebashiletu bunke? Javula, batanga bingi muchima ne kukwasha bantu bakwabo.
6. Ki ka kikwasha ba mu kisemi kubila bintu monka mo kyafwainwa?
6 Umvwe baana batwela mu masongola, mwingilo wa bansemi waluka. Ntendekelo 2:24 yaamba’mba: “Na onka ano mambo muntu ukaleka shanji ne inanji ne kulamachila ku mukazhanji, kabiji abo babiji bakekala ke mubiji umo.” Kuyuka mafunde a Lesa aamba pa bumutwe ne kwialondela bulongo kukakwasha bansemi kubila bintu monka mo kyafwainwa.—1 Kolinda 11:3; 14:33, 40.
7. Byubilo ka byawama byajingapo na shetu umo kimye baana banji babakazhi kyo basongwelwe ne kufuma pa nzubo?
7 Bamulume ne mukazhi bamo kimye baana babo babiji babakazhi kyo basongwelwe ne kufuma pa nzubo, beumvwine bingi kupelelwa mu bwikalo bwabo. Kimye kitanshitu, mwatawanji wazhingijilanga bingi bako banji. Bino, kimye kyo alangulukilepo pa jifunde jaamba pa bumutwe, wayukile pano kuba’mba bako banji bo bajinga na lūsa pa bakazhi babo. Onkao mambo, kimye baana banji kyo bakebangako bukwasho kwi aye, patanshi wibepuzhanga byalangulukapo bamwatawabo apa bino ne kwingijila nabo pamo monka mo bafuukwilanga. Bako banji luno bamumona’mba mulunda nabo kabiji batambulwila ne maana kufuma ko aji.
8, 9. Nga bansemi bamo bapimpula byepi bwikalo bwabo umvwe baana babo bakoma, bafuma pa nzubo ne kuya na kwiikela?
8 Kyakonsha kwikala byepi umvwe baana besongolatu katataka batendeka kuba bintu byabula bya mu binembelo, kabiji ne kukankalwa kumvwina bibena kwibabula bansemi? Bamulume ne mukazhi baji na baana baji mu masongola baambile’mba: “Kimye kyonse tukwasha baana betu kwikala na mweno imwenamo Yehoba bintu, pano bino inge twabula kuyila mumo na byo bafuukulapo, tulondela byo bafuukulapo ne kwibatundaika kuba byawama.”
9 Mu byalo bimo bya mu Asia, bainetu bamo kibakatazha bingi kuswisha baana babo kuya na kwiikela. Nangwa byonkabyo, umvwe banemeka lunengezho lwa bwina Kilishitu ne bumutwe, kino kikepeshako mitotololo na bako babo. Mwanamukazhi mwina Kilishitu umo “usanta kyabaya bingi” umvwe baana banji bafuma pa nzubo ne kuya na kwiikela. Utemwa bingi kumona baana banji byo batendeka nabo kulama bulongo bisemi byabo. Kabiji kino kibakepesheshako mingilo ne bya kulanguluka languluka byakonsha kukatazha aye ne bamwatawanji kimye kyo babena kuya na kukota.
KOSESHAINGA MFUNGWA YA MASONGOLA ENU
10, 11. Lujimuno ka lwa mu Binembelo lwakonsha kukwasha bantu kuchinuzhuka bitewa umvwe kebakunkuluke mu myaka?
10 Bantu bavula bobila bintu mu mashinda apusana pusana umvwe kebakunkuluke mu myaka. Banabalume bamo bavwala bivwalo bya kuba’mba bamwekenga nobe banyike. Banabakazhi bavula nabo bakamwa bingi na bintu byakonsha kwibamwekela umvwe baleka kuya ku ñondo. Kya bulandatu ke kya kuba’mba, bantu bamo bakunkuluka mu myaka bazhingijisha bingi bena kwabo ne kwibalengela kwikala na mukao kupichila mu kusengula na banabakazhi nangwa banabalume bakitwala. Nangwa byonkabyo, banabalume bakamwa Lesa, abo ‘bekala na michima ya maana ne kutekanya,’ ya kwikanya mu bintu byatama. (1 Petelo 4:7) Banabakazhi bakosa ku mupashi nabo bebikako kukosesha masongola abo na mambo a kutemwa bamwatawabo ne kukeba kutokesha Yehoba pa muchima.
11 Mfumu Lemwela watangijilwe na mupashi kunemba ne kutotaika “mwanamukazhi walumbuluka” ubila mwatawanji “byawama byonka, kechi byatama ne, mu moba anji onse a bumi bwanji.” Mwanamulume mwina Kilishitu kechi ukabula kusanchila mukazhanji pa kuyuka mwa kubila na makatazho onse o apitamo mu myaka yanji ya kunangijila ku bukulumpe ne. Butemwe bwanji bo bukamulengela ‘kumutakaika.’—Byambo bya Mana 31:10, 12, 28.
12. Bamulume ne mukazhi bakonsha kukosesha byepi mfungwa ya masongola abo mu kuya kwa myaka?
12 Mu kuya kwa myaka, kisemi kibayilako. Kitendeka kwikala na baana, bankana ne balongotu bakwabo baviluka amba bekalenga nakyo. Bamulume ne mukazhi bafwainwa kujimuka bingi. Kisemi byo kiya na kubayilako, bakonsha kwikalangatu na kimye kicheche kya kwikala pamo bubiji bwabo. Pa kuba’mba mukoseshe mfungwa ya masongola enu, mwafwainwa kumonangapo kimye kya kubila bintu pamo. Mwakonsha kwingijilanga pamo mu busapwishi nangwa kuyila pamo na kupempula balongo mu kipwilo. Yense wafwainwa kutesha muchima pa bintu bikeba mukwabo.—Filipai 2:4; Bahebelu 13:2, 16.
13. Kwikasulukila ne kwikala bakishinka kwingila ñanyi mwingilo ku bamulume ne mukazhi babena kukotela pamo?
13 Kange mubulenga kwisamba mu masongola enu ne. Ikasulukilainga pa kwisamba. (Byambo bya Mana 17:27) Mwanamulume umo waambile’mba: “Atweba twiyuka bingi bulongo kupichila mu kwita muchima ne kwilangulukilako.” Mukazhanji waitabizhe kino byo aambile’mba: “Byo twakotela pamo, tutomena pamo makabekabe nangwa tumutalela, kwisamba kabiji ne kwikwasha mu bintu byavula bingi.” Kwikasulukila ne kwikala bakishinka kwakonsha kukosesha mfungwa ya masongola enu kabiji kino kikalengela Satana kukankalwa konauna masongola enu.
SEKELAI MU BANKANA
14. Bankambo yanji Timoti baingijile ñanyi mwingilo pa kumukomesha’mba ekala mwina Kilishitu?
14 Bankana yo “minchinya” ya bakikulumpe. (Byambo bya Mana 17:6) Bulunda bwikala pakachi ka bankana ne bankambo yabo bwakonsha kusangajika bingi ne kukokolosha. Baibolo waamba pe Loisa, nkambo yanji Timoti, wakwatankene pamo na mwananji, aye Yunisa kufunjisha munkananji mwanyike, aye Timoti. Uno nsongwalume wakomene ne kuyuka’mba bainanji ne bankambo yanji banemekele bingi bukine bwa mu Baibolo.—2 Timoti 1:5; 3:14, 15.
15. Pa mambo a bankana, bakinkambo bakonsha kwingila ñanyi mwingilo wanema, kabiji kintu ka kyo bafwainwa kuchinuzhuka?
15 Akimonai mwingilo wanema bakinkambo ye bafwainwa kwingila. Anweba bakinkambo, mwafunjisha kala baana benu pa mambo a nkebelo ya Yehoba. Bino byo byo mwafwainwa kuba ne ku bankana benu. Banyike bavula batemwa bingi umvwe bankambo yabo ke bebashimikizhe mashimikila a mu Baibolo. Nangwa byonkabyo, kechi mwafwainwa kwangata mutembo wa bashabo wa kufunjisha baana babo bukine bwa mu Baibolo ne. (Mpitulukilo ya mu mizhilo 6:7) Anweba mwafwainwa kwibakwashakotu mu uno mwingilo. Lekai lulombelo lwenu lwikale nobe lwa nyimbi wa masalamo walombele’mba: “Ee kine, ne kufika ku bukote ne kuba mvwi, anweba Lesa, kechi mundeke ne, poso byo nkamba bulume bwenu ku kisemi kya kulutwe, ne ngovu yenu ku bonse bakeya.”—Salamo 71:18; 78:5, 6.
16. Nga bakinkambo bakonsha kuchinuzhuka byepi kuba bintu byakonsha kupwisha mutende mu kisemi kyabo?
16 Kya bulandatu ke kya kuba’mba, bakinkambo bamo bakabisha bingi bankana babo kya kuba kyalengela ne kupwisha mutende pakachi kabo ne baana babo bakoma. Nangwa byonkabyo, kifyele kyenu kyakonsha kulengela bankana benu kwimukasulukila umvwe kya kuba pajiko bintu bibakatazha byo bakankalwa kubula bansemi babo. Kimye kimo, bakyanyike bakonsha kuketekela’mba bankambo yabo bebalama butotwe, bakebambilako ku bansemi babo umvwe batamisha. Pano mwakonsha kuba byepi? Ikalai ba maana ne kutundaika bankana benu kukasulukila bansemi babo. Mwakonsha ne kwibalumbulwila’mba kuba bino kutokesha Yehoba ku muchima. (Efisesa 6:1-3) Umvwe kyakonsheka, mwakonsha kwisamba na bansemi babo pa lukatazho luji na baana babo. Kwibafya bankana benu pa bintu byo mwapitamo mu bwikalo bwenu ne. Bukishinka bwenu bwakonsha kwibakwasha bingi.
UBAINGA BINTU MONKA MUBENA KUYILA MYAKA YENU
17. Bena Kilishitu bakikulumpe bafwainwa kwikala na ñanyi muchima wajingapo na nyimbo wa masalamo?
17 Byo mubena kuya na kukota, mukatana’mba mubena kukankalwa kwingila mingilo yonse yo mwaingilanga kala nangwa kuba bintu byo mukeba. Pano muntu wakonsha kushinda byepi mikiika iya inge keaye na kukota? Mu milanguluko yenu mwakonsha kemwiumvwe nobe mukijitu na myaka 30, bino umvwe mwitala mu kimbonyi mukamona’mba mwakota. Kino kechi kyafwainwa kwimulefula ne. Nyimbi wa masalamo wasashijile Yehoba amba: “Kechi muntaye mu kimye kya bukote bwami ne; Nangwa kundeka byo buya na kupwa bulume bwami ne.” Ne anweba mwafwainwa kulondela mukoyo wajingapo na nyimbi wa masalamo, waambile’mba: “Amiwa nkemuketekelanga moba onse, ne kwimutotanga na kukizhapo, kukizhapo.”—Salamo 71:9, 14.
18. Mwina Kilishitu wakosa ku mupashi wakonsha kuba byepi bulongo umvwe watambula penshonyi?
18 Bavula benengezhezha jimo kwingilako pakatampe mu kutota Yehoba panyuma ya kutambula penshonyi. Shetu umo watambula penshonyi walondolwele’mba: “Nanengezhezhe jimo byo nafwainwa kuba umvwe mwanami wapwisha sukulu. Nalangulukilepo kuba’mba nafwainwa kutendeka mwingilo wa kimye kyonse kabiji ne kuleka busulu bwami pa kuba’mba ñingijile Yehoba bulongo kwa kubula bya kundabika. Nalombele kwi Lesa namba ankwashe.” Umvwe muji pa bwipi kutambula penshonyi, tanai lutekenesho mu byambo byaambile Mulenga wetu Mukatampe bya kuba’mba: “Kine kufika ne ku bukote bwenu, amiwa yenka, yami i ye, kabiji yami nkemupapanga kufika ne byo mukamena mvwi.”—Isaya 46:4.
19. Lujimuno ka lwapanwa ku boba babena kuya na kukota?
19 Kupimpula bwikalo bo mwaikelangamo kala panyuma ya kutambula penshonyi kechi kyapela ne. Mutumwa Paulo wajimwineko banabalume bakikulumpe kwikala ‘belama bulongo.’ Kuba bino kukebewa kwikanya kechi kukebesha bintu bya ku mubiji kuba’mba mwikale ntentente ne. Panyuma ya kutambula penshonyi, po po kyakonsha ne kukebewa kwifunjisha kwikanya mu bintu kukila kimye kyo mwaingilanga. Onkao mambo, payankanai, “kasa mukelwa kwingijisha [na ngovu] mwingilo wa Nkambo, byo mwayuka’mba, mwingilo wetu wa mwi Nkambo kechi ye watu ne.” (1 Kolinda 15:58) Ingilaingako pakatampe mu mingilo ya kukwasha bakwenu. (2 Kolinda 6:13) Bena Kilishitu bavula boba bino kupichila mu kusapwila na mukoyo mambo awama kwesakana na papelela bulume bwabo. Byo mubena kuya na kukota, ikalai “balumbuluka mu lwitabilo, ne mu butemwe, ne mu butekanye.”—Titusa 2:2.
BYA KUBA UMVWE MWINA KWENU WAFWA
20, 21. (a) Mu buno bwikalo bo tujimo, ñanyi kintu kibena kwabanya baji mu masongola? (b) Nga Ana waikala byepi wa kumwenako wawama ku boba bafwisha bena kwabo?
20 Kya bulandatu ke kya kuba’mba mu buno bwikalo bo tujimo, lufu lubena kwabanya bingi bantu baji mu masongola. Bena Kilishitu bafwisha bena kwabo bayuka’mba batemwe babo balaala tulo kabiji baketekela’mba bakebamona jibiji. (Yoano 11:11, 25) Bino, kufwisha mutemwe wobe kuleta bingi bulanda. Pano nga awa wafwisha mwina kwanji wakonsha kuba byepi na kino?a
21 Kuvulukanga byaubilepo muntu umo wanembwa mu Baibolo kukwasha bingi. Ana wafwishishe mulume panyuma ya kwikalatu nanji mu masongola myaka itanu na ibiji, kabiji tutanga pe aye amba wajinga na myaka 84. Twayuka’mba waikele bingi na bulanda bukatampe kimye kyafwile mwatawanji. Pano waubile byepi na buno bulanda? Aye waingijilenga Yehoba Lesa mu nzubo ya Lesa mute ne mu bufuku. (Luka 2:36-38) Kwa kubula nangwa kuzhinaukatu ne, mwingilo Ana ye aingijilenga na muchima wanji yense wamukwashishe bingi kupwisha bulanda ne mukose ye ajinga nanji na mambo a kufwilwa.
22. Nga banabakazhi ne banabalume bamo bafwilwa baubilepo byepi pa kushala bunke?
22 Mwanamukazhi wa myaka 72 wafwijilwe myaka jikumi yapitapo walondolwele’mba: “Kintu kyankatazha bingi ke kubula mukwetu wa kwisamba nanji.” “Ba mwatawami bantelekanga bingi. Twisambanga pa bintu bya mu kipwilo ne pa byo twaingilanga mu mwingilo wa bwina Kilishitu.” Mwanamukazhi mukwabo wafwilwa waambile’mba: “Nangwa kya kuba bulanda bukepana umvwe papita kimye, amiwa nekitana’mba, kikwasha muntu kupwisha bulanda, ke kutatu muchima ku bintu byo abena kuba. Kabiji wakonsha kutekenesha ne bakwabo.” Mwanamulume wafwilwa uji na myaka 67 waambile’mba: “Kintu kikwasha umvwe wafwilwa ke kwipana kutekeneshanga bakwenu.”
LESA WANEMEKA BINGI BAKOTE
23, 24. Baibolo wapana ñanyi lutekenesho lukatampe ku bakote kikatakata boba bafwilwa?
23 Nangwa kya kuba lufu lwabanya baji mu masongola, Yehoba aye wakishinka ku byo aamba. Mfumu Davida waimbile mu bukote bwanji amba: “Kuji kintu kimo kyo nalomba kwi Yehoba, kyo kyonka kyo nkakebanga: Namba, ngikale mu nzubo ya Yehoba moba onse a mweo wami, mmonenga buya bwa Yehoba, ne kulangulukalanguluka mu nzubo yanji yazhila.”—Salamo 27:4.
24 Mutumwa Paulo waambile’mba: ‘Nemekai banabakazhi bafwilwa, bauba bumukamfwilwa bwa kine kine.’ (1 Timoti 5:3) Luno lujimuno lwamwesha’mba bamukamfwilwa babula balongo babo, kipwilo kyakonsha kwibakwasha mu bintu bya ku mubiji. Nangwa byonkabyo, mukambizho wa “kunemeka” wavwangamo ne mulanguluko wa kwibashingika. Byo kitekeneshapo banabakazhi ne banabalume bafwilwa baji na munema wa kunemeka Lesa kuyuka’mba Yehoba wibanemeka kabiji ukebakosesha!—Yakoba 1:27.
25. Kikonkwanyi ka kiji na bakikulumpe?
25 Mambo a Lesa atangijilwe kunembwa na mupashi aamba’mba, “Mushingi wa banabalume bakote yo mvwi yabo.” Kabiji “ye munchinya wa lukumo; mu jishinda ja bololoke muntu mo mo amumwena.” (Byambo bya Mana 16:31; 20:29) Kikale muji mu masongola nangwa mwi bakatanda nangwa mwi bazhike, tangizhaiko kwingila mwingilo wa Yehoba mu bwikalo bwenu. Kine, inge mwauba bino, mukalenga jizhina jawama ne Lesa luno kabiji ne kutambula bumi bwa myaka ne myaka mu ntanda mukabula kwikala misongo ya bukote.—Salamo 37:3-5; Isaya 65:20.
[Tubyambo twa mushi]
a Umvwe mukeba kuyukilapo byavula pa uno mutwe, monai buloshuwa wa Ilyo Untu Watemwa Afwa, wanembwa na Bakamonyi ba kwa Yehoba.
NGA ANO MAFUNDE A MU BAIBOLO AKONSHA KUKWASHA BYEPI . . . BAMULUME NE MUKAZHI BABENA KUKOTELA PAMO?
Bankana yo “minchinya” ya bankambo yabo.—Byambo bya Mana 17:6.
Bukote bwakonsha kwimulengela kwikala na mashuko avula bingi a kwingijilamo Yehoba.—Salamo 71:9, 14.
Bakikulumpe batundaikwa kuba’mba bekale ba “kwilama bulongo.”—Titusa 2:2.
Aba bafwisha bena kwabo, nangwa kya kuba bekala na bulanda bukatampe, bakonsha kutana lutekenesho mu Baibolo.—Yoano 11:11, 25.
Yehoba wanemeka bingi bakote bakishinka. —Byambo bya Mana 16:31.
[Bipikichala pa peja 166]
Byo mubena kuya na kukota, itemwai anwe bene na bene