Ntatwilo Izakula Muchima

NTATWILO ke lubaji lwanema bingi ku jashi jonse. Umvwe mwazakula michima ya bantu bo mubena kwambako, bakateshako bingi muchima kukeba kumvwisha ku bisakulondelapo. Mu mwingilo wa mu bujimi, umvwe ntatwilo ya mwisambo wenu yabula kuzakula muchima wa muntu, kyakonsha kwimukatazha kutwajijila kwamba nanji. Umvwe kemwambe jashi mu Nzubo ya Bufumu, bantu kechi bakonsha kufumamo ne, bino bakonsha kutendeka kulanguluka pa bintu bingi inge mwakankalwa kwibazakula michima.

Pa kunengezha ntatwilo yenu, mwafwainwa kulabijila bino bintu: (1) kuzakula michima ya baji mu luonde, (2) kutongola mutwe wa jashi, (3) kumwesha ene mambo awo mutwe o anemena ku bantu bo mukambangako. Kimye kimo, bino bintu byonse bisatu mwakonsha kwibyubilatu pamo. Bino kimye kikwabo, mwakonsha kuba kimo kimo kabiji ne ndonda ya kwibyubilamo nayo yakonsha kupusana.

Bya Kuzakula Michima ya Bantu. Bantu inge bapwila pamo na kumvwa jashi kechi kilumbulula’mba basakufikenatu kuteshako muchima ku byo musakwambanga ne. Mambo ka? Mambo baji na bintu byavula bingi mu bwikalo bwabo byakonsha kwibalengela kubula kutako muchima. Kampe babena kulanguluka pa lukatazho lo baji nalo ku nzubo nangwa kampe bajipo na kijikila kikwabo mu bwikalo bwabo. Byo muji ñambi, muji na mwingilo wakosa wa kwibazakula michima ne kwibalengela kuteshako muchima ku byo mubena kwamba. Kuji mashinda avula o mwakonsha kubilamo kino.

Jashi jimo jo bayukisha bantu ke Jashi ja pa Mutumba. Jatendekele byepi? Kwesakana na jishimikila ja Luka, Yesu waambile’mba: “Mwatokwa anweba balanda . . . mwatokwa anweba mwafwa nzala pano . . . mwatokwa anweba mujila pano . . . mwatokwa, byo bakemushikwa bantu.” (Luka 6:20-22) Mambo ka ino ntatwilo o yazakwijile michima ya bantu? Mu byambotu bicheche, Yesu watongawile makatazho amo akatampe apichilengamo banteleki banji. Apa bino, mu kifulo kya kwambila kitala pa makatazho, wamwesheshe kuba’mba bantu bajinga na makatazho a uno mutundu bakonsha kutokwa kabiji waambijile mu jishinda jalengejile banteleki kukeba kumvwinapo ne bikwabo.

Mepuzho akonsha kwingila bingi bulongo kuzakwilamo bantu michima, pano bino afwainwa kuyilamo na kyo mubena kwambapo. Umvwe mepuzho enu amwesha’mba mukeba kwamba pa bintu banteleki byo baumvwapo kala, kizaku kyabo kya kukeba kuteleka kyakonsha kupwa. Kechi mwafwainwa kushikisha mepuzho akonsha kulengela banteleki kumvwa bumvu nangwa amwesha nobe paji mambo o balenga ne. Esekainga kushikisha mepuzho akonsha kwibalengela kulanguluka pa byo mubena kwamba. Panyuma ya kushikisha bwipuzho, tulumanaiko pacheche kuba’mba bantu bekaleko na kimye kya kukumbula bene mu michima yabo. Umvwe kebeumvwe’mba babena kwisamba ne anweba mu milanguluko, ko kuba’mba bata muchima ku byo mubena kwamba.

Kwingijisha bintu bimweka mu bwikalo nako ke jishinda jikwabo jawama ja kuzakwilamo bantu michima. Pano bino, kushimikizhatu jishimikila kechi kwakonsha kuzakula bantu michima ne, kikatakata umvwe akyo kintu kyalengeshapo bumvu muntu umo mu luonde. Umvwe bantu kebavulukeko jishimikila jo mwashimikizha, pano bino balubamo lufunjisho lujimo, ko kuba’mba kafwako kyo mwaubapo ne. Umvwe ntatwilo yenu ya jashi yatendeka na kintu kyamwekele, akyo kintu kyafwainwa kumwesha’mba kuji kintu kimo kyanema kiji mu jashi jenu. Nangwa kya kuba mwakonsha kuvwangamo ne bintu bikwabo kuba’mba akyo kintu kyo mubena kushimikizha kyumvwanyikishe, monai’mba byamwekele byo mukeba kushimikizha kechi byalepa kukila pa kipimo ne.

Bañambi bamo pa kwamba jashi bakitendeka na sawakya wa kintu kimo kyaubiwa katataka, byambo bimo biji mu pepala wa byambo nangwa byambo byaambapo babinemanga bamo. Bino nabyo byakonsha kukwasha bingi umvwe kine byayilamo na mutwe ye mubena kwambapo kabiji inge kya kuba byafwainwa ku luonde.

Umvwe jashi jenu ja kushilañana nangwa ja Kupwila kwa Mwingilo, kyawama kwipipisha ntatwilo yenu kwa kubula kuzhobakana. Umvwe mubena kwamba jashi ja mvula bantu, ntatwilo yenu kechi yafwainwa kukila pa maminiti a kwambilamo kyokyo kipungu kitanshi ne. Jashi jine jo jiji na byambo byanema bisakukwasha bantu, kechi ntatwilotu yonka ne.

Kimye kimo mwakonsha kutana’mba mubena kwamba ku bantu baluzhinauko nangwa bamilengulwila. Mwakonsha kuba byepi pa kuba’mba mwibazakule michima? Mwina Kilishitu wa kala aye Setepena ‘wayujile na mupashi ne maana,’ bamutwajile kya kumukanjikizha ku kije kya Bayudea kya Saniedilini. Akwa ko bamutwajile wakambile bingi bulongo kwibulwila bwina Kilishitu. Watatwile byepi? Watatwile na mushingi kabiji ne kutongolapo kintu kimo kyo bayukile aba bantu bamutotolweshenga. Waambile’mba: “Anwebakwetu ne bashetu, umvwai: Lesa wa lukumo wamwekele ku mushakulu wetu Abalahama.” (Byu. 6:3; 7:2) Ku Aleopagusa mu Atene, mutumwa Paulo pa kutendeka kwamba ku bantu watendekele kwesakana na bintu byonka byo bayukijile jimo amba: “Anweba bena Atene, mu bintu byonse namona byo mwakizhamo kupandawila balesa.” (Byu. 17:22) Na mambo a ntatwilo yawama, bantu bo aambilengako Setepena ne Paulo bakebeshe bingi kumvwa.

Umvwe muji mu mwingilo wa mu bujimi, ne anweba mwafwainwa kuzakula bantu michima. Umvwe mwina nzubo kechi mwamubujile jimo’mba mukeya ne, mukamutana wabilama na bintu bikwabo. Mu mapunzha amo a panopantanda, bantu baswalumukatu bafwainwa kufikenatu kwamba kine kintu kyo baendela. Kukwabo nako, muntu wafwainwa kulondela mwayila kisho kyo bobilamo bintu konkako saka akyangye kwamba kine kintu kyo aishila.—Luka 10:5.

Monse monse mo kyakonsha kwikela, kukasulukila bantu kwakonsha kwibalengela kukeba kwisamba nenu. Kikwasha bingi kutendeka na bintu byalamata ku bibena kulangulukapo yewo muntu. Mwakonsha kuyuka byepi bintu byo mwafwainwa kwambapo? Byo mwaji kufika, nanchi mwaji kumutana saka engilapo mingilo imo nyi? Kampe ubena kujima, kuwamisha pa lubanza, kulungisha motoka, kuteka, kuchapa nangwa waikala na baana. Abya ubatalengapo pa kintu kimo—nabiji pa pepala wa byambo nangwa pa kintu kibena kubiwa mu mukwakwa nyi? Nanchi bintu biji pa nzubo bibena kumwesha’mba watemwa kukwata masabi, kukaya bisela, nyimbo, kwendaenda, kwingijisha makompyuta nangwa bintutu bikwabo nyi? Bantu javula balanguluka pa bintu byo baumvwa katataka pa waileshi nangwa byo bajikumona pa malangalanga. Kwibepuzha nangwa kwambakotu pacheche pa bintu bya uno mutundu kwakonsha kwibalengela kukeba kwisamba nenu.

Byaubile Yesu pa kwisamba na mwanamukazhi mwina Samaliya ku mushima kwipi na muzhi wa Saikala, ke kya kumwenako kyawama kya kutendekelamo mwisambo wa kusapwilamo muntu.—Yoa. 4:5-26.

Mwafwainwa kunengezha bulongo ntatwilo yenu, kikatakata umvwe kipwilo kyenu kingijila javula mu yoyo nyaunda. Inge ne, mwakonsha kukankalwa kwibasapwila bantu.

Tongolai Mutwe. Mu kipwilo kya bwina Kilishitu, wakumupando nangwa ñambi mukwabo ubaambenga jashi, utongola mutwe wa jashi jenu ne kwimwita. Nangwa byonkabyo, kyakonsha kuwama ne anweba kutongola jikwabo mutwe mu ntatwilo ya jashi jenu. Mwakonsha kutongolako mutwe, bino kechi kutongola kishina kyambo pa kyambo ne. Kishina kiya na kuyukanyikwa pachepache monka mu kuya kwa jashi. Mu byambo bitanshi, mwafwainwa kutesha muchima kwambako pa mutwe.

Pa kutuma baana banji ba bwanga kuya na kusapwila, Yesu wibabujile byambo byo bafwainwe kusapwila. Wibabujile’mba: “Pa kuya, kasa musapwila’mba, Bufumu bwa mwiulu bwafwenya ke pepi.” (Mat. 10:7) Pa mambo a moba etu, Yesu waambile’mba: “Ano mambo awama a bufumu akasapwilwa.” (Mat. 24:14) Betukambizha ‘kusapwila mambo,’ ko kuba’mba kulondela kya kine byaamba Baibolo pa kusapwila. (2 Timo. 4:2) Bino saka mukyangye kuzhikula Baibolo nangwa kwamba pa Bufumu, javula kyanema bingi kukyambapo pa bintu bibena kumweka. Mwakonsha kwambako pa bumbanzhi, kubula makito, nshiji, makondo, bya kukwasha bakyanyike, bikola nangwa lufu. Pano bino, kechi mwafwainwa kwambila kitala pa bintu byatama ne; mambo byambo byo mubena kusapwila ke bya kukosesha bantu. Mu mwisambo wenu, esekeshai kukosela ku Mambo a Lesa ne ku luketekelo lwa Bufumu.

Mweshai Ene Mambo Mutwe o Anemena ku Bantu bo Mubena Kwambako. Umvwe mukambanga ku kipwilo, mwakonsha kusumininwa’mba aba baji mu luonde bakakebanga kumvwa ku byo mukambanga. Bino nanchi bakatelekanga byonka biteleka muntu umvwe ubena kufunda kintu kyo akeba kuyuka nyi? Nanchi bakateshako muchima na mambo a kuba bayuka’mba bintu byo babena kumvwa byakwatankana nabiji bwikalo bwabo kabiji ne na mambo a kuba’mba mubena kwibatundaika’mba bakobenga byobyo bintu nyi? Bakonsha kuba bino umvwe kya kuba kimye kyo mubena kunengezha jashi jenu mwalangulukapo bulongo pa bantu bo mukambangako—bwikalo bwabo byo buji, bintu byo banemeka kabiji ne milanguluko yabo. Umvwe mwauba kino, ko kuba’mba mu byambo byenu bya kutendekelapo, ambaipo ne pa bintu bibena kumwesha kino.

Kana mubena kwamba pa mutuntamo nyi, nangwa mubena kusapwila muntu, jishinda jimo jawama ja kulengela bantu kuta muchima ku mutwe ye mubena kwambapo, ke kwibavwangamo mu mwisambo. Mweshai makatazho abo, bintu byo bakeba nangwa mepuzho o babena kulangulukapo byo akwatankana na mutwe ye mubena kwisambapo. Inge mwamwesha’mba mwasalamo bishinka mu yewo mutwe ne kumona kikatakata byo byakonsha kwibakwasha, bakakebesha bingi kuteleka. Pa kuba’mba mube kino, mwafwainwa kunengezha bulongo.

Mwakwambila Yewo Mutwe. Bintu byo mwamba ku ntatwilo byanema bingi, pano bino jishinda jo mwibyambilamo najo jo jilengela bantu kutako muchima. Onkao mambo, nengezhezho yenu kechi yafwainwa kwikalatu byambo byo mukamba ne, yafwainwa kuvwangamo ne jishinda jo mukebyambilamo.

Kwingijisha byambo byafwainwa kwanema bingi pa kuba’mba kintu kyo mubena kwambapo kyumvwanyike, onkao mambo kyakonsha kwimukwasha bingi umvwe mwanengezha bulongo mikuku ya byambo itanshi ibiji nangwa isatu. Kyanema bingi kwingijisha mikuku ya byambo ipi kabiji yapela kwamba. Umvwe mukambanga jashi mu kipwilo, mwakonsha kunemba ino mikuku nangwa kampe kwiilamina mu mutwe kuba’mba byambo byenu bya ku ntendekelo bikomvwanyike na bulume. Kwamba byambo bya kushinkwila mu meso a nteka kwakonsha kwimukwasha kushikimana kuba’mba mwambe jashi jonse.

Kimye kya Kunengezhezhamo Ntatwilo. Kiji ku muntu mwine kumona kimye kya kunengezhezhamo ntatwilo. Bañambi bamo bayuka kwamba bulongo bamba’mba byambo bya kutatwilamo jashi byo bitanshi byo bafwainwa kutendekelapo kunengezha. Bakwabo nabo bafunda bya kwamba ku mvula bantu, bamba’mba byambo bya kutendekelapo kwamba jashi byafwainwa kwibikokozha panyuma ya kunengezha bulongo jashi jonse.

Mwafwainwa kuyuka mutwe byo aji kabiji ne bine bishinka bikatampe byo mukeba kukamba saka mukyangye kunengezha ntatwilo yafwainwa. Pano ibyepi umvwe mubena kunengezha jashi jo banembela jimo? Panyuma ya kwijitanga, umvwe mwalangulukapo byambo bimo byafwainwa kwijitatwilamo, kijitu bulongo kwibinemba. Kabiji vulukai ne kuba’mba pa kuba’mba byambo byenu bya kutatwilamo jashi bikawame, mwafwainwa kulangulukapo pa bantu bo mukambangako ne pa byambo byonse bijimo.