KITANGO 15
Umvwa byo Bakubula ne Kutambula Mafunde
1. (a) Mambo ka atweba bonse o tukebela kwitujimunako ne kwitufundako? (b) Jipuzho ka jotwafwainwa kwiipuzha?
BAIBOLO mu Yakoba 3:2 yaamba’mba: “Atweba bonse twituntula mu bintu byavula.” Twakonsha kulanguluka pa bimye byavula po twakankelwe kwikala bantu balondela bikambizha Byambo bya Lesa. Onkao mambo tuswa kuba’mba Baibolo yaamba kine byo yaamba’mba: ‘Kasa umvwa byo bakubula, ne kutambula mafunde, amba ukekale wa maana mu moba obe a kulutwe.’ (Byambo bya Mana 19:20) Kwakubula nangwa kuzhinaukatu ne, twapimpula kala byubilo mu bwikalo bwetu kuba’mba bikele mwayila mafunjisho a mu Baibolo. Bino tuba byepi umvwe mwina Kilishitu mukwetu witujimunako pa kintu kimo?
2. Twakonsha kubapo byepi umvwe betujimunako?
2 Bamo bekangaizha bingi ne kukepesha mambo o bauba, nangwa kupamo bakwabo mambo amba bobaji kundengela kuba kikye. Bino kyawama kumvwa byo babena kukubula ne kwibingijisha. (Bahebelu 12:11) Ee bino, kafwako muntu wafwainwa kuketekela bakwabo kubangatu byaoloka ne, kabiji kafwako wafwainwa kuba kimye kyonse saajimunatu bakwabo pa tubintu tucheche nangwa pa bintu Baibolo byo yabula kwambapo byafwainwa mwine muntu kwifuukwila byakuba ne. Kimye kimo awo muntu ubena kupana lolo lujimuno kechi wayuka ne bishinka byonse byaji kulengela kyo kyo kintu kubiwa ne, kanatu bamulondolwelabyo bulongo. Pano bino mu luno lufunjisho lo tusakufunda, twayai twambe’mba lujimuno nangwa kufundwa ko bafundako yewo muntu kujitu bulongo, mambo kwafuma mu Baibolo. Muntu wafwainwa kubapo byepi?
Byakumwenako byo Twafwainwa Kulonda Mukumvwa byo Betubula
3, 4. (a) Bika biji mu Baibolo byakonsha kwitukwasha byotwafwainwa kumonanga lujimuno ne kufundwa? (b) Mfumu Saulo waubilepo byepi byo bamujimwineko, kabiji kika kyafuminemo?
3 Mu Byambo bya Lesa mwanembwa byubilo bya kine bya mu bwikalo bwa bantu bakebewenga kujimunwako. Kimye kimo, luno lujimuno lwaubiwanga pamo na kukambulwa. Muntu umo wakambwilwe wajinga Mfumu Saulo wa bena Isalela. Wakankelwe kumvwina Yehoba pa mambo a bena Amaleki. Bena Amaleki balwile na bakalume ba Yehoba, kabiji luzhachisho loaletele pa boba bantu babi lwajinga lwa kwibepayatu bonse pelu ne bilelwa kumo kumona kishalapo ne. Bino Mfumu Saulo washilepo mfumu wabo ne banyama babo bawamisha.—1 Samwela 15:1-11.
4 Yehoba watumine ngauzhi Samwela kuya na kumunena Saulo. Saulo waubilepo byepi? Waambile’mba kyakine nebavizha bena Amaleki, bino nakubatu namba mfumu wabo namushepo. Pano bino Yehoba kechi wakambizhe kuba byobyo ne. (1 Samwela 15:20) Saulo waesekele kupamo bantu mambo amba bobatamisha mambo akubula kwipaya banyama, amba: “Nebachiine bantu ne kukokela jiwi jabo.” (1 Samwela 15:24) Winemekeleko bingi aye mwine kyakuba walombele ne Samwela amba amunemekeko ku meso a bantu. (1 Samwela 15:30) Pano bino nangwa byonkabyo, Yehoba wamulengulwile Saulo amba kechi ukiji ke mfumu ne.—1 Samwela 16:1.
5. Kika kyamumwekejile Mfumu Uziya byoakaine kumubulako?
5 Mfumu Uziya wa bena Yuda “walengulwile Yehoba Lesa wanji, ne kutwela mu nzubo ya Yehoba na kusoka byakufutumuna.” (2 Byambo bya Moba 26:16) Bino mizhilo yaswishishetu bañanga bonka kufutumuna byakufutumuna. Bañanga bakatampe byobaesekele kumukanya Uziya, aye wazhingijile bingi. Kika kyaubiwe? Baibolo yaamba’mba: “Mbumba yalupukile pa kilungi kyanji ... mambo Yehoba wamupumine. Kabiji mfumu Uziya waikajile ke wa mbumba kufika ne ku juba ja lufu lwanji.”—2 Byambo bya Moba 26:19-21.
6. (a) Nga mambo ka Saulo ne Uziya o bakanyijile lujimuno? (b) Mambo ka kukana lujimuno o kwatamina ano moba?
6 Nga mambo ka Saulo ne Uziya o kibashupijile kumvwina lujimuno? Lukatazho lwine lwajinga bwitote, belangulukilenga amba banema bingi. Bantu bavula beletela malwa abo bene na mambo a bwitote. Balanguluka’mba kumvwina lujimuno kumwesha’mba wikileya nangwa’mba wilengulwisha. Bino bwitote bo buleya. Bwitote bulengela muntu kubula kulanguluka bulongo kyakuba keakane bukwasho bupana Yehoba kupichila mu Byambo byanji ne jibumba janji. O ene mambo Yehoba o ajimwina’mba: “Awa witota kulutwe ukonaika, kabiji awa uji na muchima wilundumika kulutwe ukapona.”—Byambo bya Mana 16:18; Loma 12:3.
Twafwainwa Kumvwinanga Lujimuno
7. Lufunjisho ka lo twakonsha kufunjilako kwi Mosesa waumvwijile byo bamubujileko?
7 Kabiji mu Binembelo mwanembwa ne byakumwenako byawama bya bantu baumvwijile lujimuno, kabiji twakonsha kufunjilako kwi abo. Akilangulukai Mosesa, ye babujileko kwi shanjivyala byoafwainwe kuba na mwingilo wanji wanemene. Mosesa waumvwijile byo bamubujileko ne kwingijisha byobyo byambo bukiji bukiji. (Kulupuka 18:13-24) Nangwa kyakuba Mosesa wajinga na kifulo kikatampe, mambo ka o aumvwijile byo bamubujileko? Mambo wipelwile. “Mosesa wajinga kimote kukila bantu bonse bajinga pano panshi.” (Kubala 12:3) Nga bukimote bwanema byepi? Zefwaniya 2:3 wakumbula’mba buleta bumi.
8. (a) Ñanyi mambo Davida o alengele? (b) Davida waubilepo byepi pa byamunenene Natana? (c) Bika byafumine mu mambo o alengele Davida?
8 Mfumu Davida waubile bukende ne Batesheba kabiji walangulukile kwipaisha mwatawanji Uliya, amba mambo azhimañanetu shitashita. Yehoba watumine ngauzhi Natana kuya na kumunena Davida. Bukiji bukiji walapijile ne kwitaba waitabile’mba: “Nalenga mambo kwi Yehoba.” (2 Samwela 12:13) Nangwa kyakuba Lesa waswile lulapilo lwa kwa Davida, bino wamanamine na byafumine mu bubi boaubile. Yehoba wamubujile’mba mpoko “kechi ikafumako ku nzubo [yanji] moba onse ne,” ne kuba’mba bakazhi banji bakapanwa ‘ku mukwabo,’ kabiji amba mwana wamulume ukasemwa mu bukende bo aubile “ukafwa kine.”—2 Samwela 12:10, 11, 14.
9. Kika kyotwafwainwa kubula kulubako umvwe betujimuna nangwa kwitufundako?
9 Mfumu Davida wayukile mfweto iji mukumvwina lujimuno. Pa kimye kimo wamusanchijile Lesa kupichila mu muntu waishile na ku mujimunako. (1 Samwela 25:32-35) Nanchi ne atweba byobyo tuji nyi? Umvwe byobyo tuji, ko kuba’mba tukazhikijilwa ku ñambilo ne bintu byavula byakonsha kwituletelela. Pano ibyepi umvwe twauba kintu kikebewa kwitujimunako nangwa kwitufundako? Twafwainwa kuyuka amba kwitujimuna ne kwitufundako ke kimwesho kya kuba’mba Yehoba witutemwa, ukeba’mba tukekale bulongo myaka ne myaka.—Byambo bya Mana 3:11, 12; 4:13.
Byubilo Byanema Byotwafwainwa Kwikala Nabyo
10. Kyubilo ka Yesu kyoaambile amba kyokikebewa ku boba bakatwela mu Bufumu?
10 Pakuba’mba twikale na bulunda bwawama na Yehoba ne na balongo betu ba bwina Kilishitu, twafwainwa kwikalapo na byubilo bimo. Yesu watongwelepo kyubilo kimo kimye kyoaimikile kaana kacheche mukachi ka baana banji ba bwanga ne kwamba’mba: ‘Kana anweba kwaluluka ne, ne kwikala pamo ne twana twa tucheche ne, kechi mukatwele nangwa kacheche mu bufumu bwa mwiulu ne. Kabiji awa wa kwipelula pamo ne kano kaana kacheche, ye yenka mukatampe mu bufumu bwa mwiulu.’ (Mateo 18:3, 4) Baana ba bwanga ba kwa Yesu bafwainwe kwipelula, mambo bepachikilenga mulwabo pa mambo a wafwainwe kwikala mukulumpe mwi abo.—Luka 22:24-27.
11. (a) Kwi bañanyi kotwafwainwa kwipelula, kabiji mambo ka? (b) Inge twipelula, tukoba byepi umvwe betujimunako?
11 Mutumwa Petelo wanembele’mba: “Anweba bonse kasa muvwala michima ya kwipelula, mwiingijile anwe bene na bene: mambo Lesa wibakanya betota, bino upana bupe ku bepelula.” (1 Petelo 5:5) Twayuka kuba’mba twafwainwa kwikala bepelula kwi Lesa, bino kino kinembelo kyamwesha’mba twafwainwa ne kwipelula ku bakwetu ba mu lwitabilo. Inge twipelula ku bakwetu ba mu lwitabilo, kechi tukakananga biketubulangako bakwetu ne, bino tukafunjilangako.—Byambo bya Mana 12:15.
12. (a) Ñanyi kyubilo kyanema kyendela pamo na kwipelula? (b) Mambo ka otwafwainwa kuta muchima ku byakonsha kufumamo mu byubilo byetu ku bakwetu?
12 Kyubilo kikwabo kikebewa kyendela pamo na kwipelula ke kutangizhako bikeba bakwenu. Mutumwa Paulo wanembele’mba: “Kafwako nangwa umo ekebele byamuwamina mwine ne, kana byawamina mukwabo... . Byonkabyo nangwa muja, nangwa mutoma, nangwa muba kya byepi nangwa kya byepi, byonse kasa mwibyubila lukumo lwa Lesa. Kabiji kechi mwikale ke ba kwituntulako Bayudea, nangwa Bangiliki, nangwa kipwilo kya Lesa ne.” (1 Kolinda 10:24-33) Paulo kechi waambile’mba twafwainwa kuleka kuba bintu byotukeba ne, bino witutundaika kubula kuba kintu kiji kyonse kyakonsha kulengela mukwetu kuba kintu jiwi ja muchima wanji jo kimubula’mba kyatama.
13. Kyakumwenako ka kyakonsha kumwesha amba twingijisha byotufunda mu Binembelo nangwa ne?
13 Abya mutangizhako bikeba bakwenu kukila byo mukeba anwe bene nyi? Atweba bonse twafwainwa kufunda kuba kino. Mwavula bingi mwakubila kino. Kyakumwenako, akilangulukai pa mvwajilo ne mwekelo. Abye ke bintu muntu mwine byo oba moakebela kwesakana na mwaambila mizhilo ya mu Binembelo pa mvwajilo ya mushingi, kumweka bulongo, ne ya butooto. Pano umvwe mwayuka’mba na mambo a nkomeno ya bantu momwikela, mvwajilo ne mwekelo yenu bilengela bantu kubula kumvwa mambo awama a Bufumu, abya mwakonsha kupimpula nyi? Ee, kukwasha bakwenu bantu kuba’mba bakekale na bumi bwa myaka kyakilamo kunema kukila kwitemwatu obe mwine.
14. Mambo ka o kyanemena kwikala bepelula ne kuta muchima ku bikeba bakwetu?
14 Yesu wajinga wakumwenako mu kwikala wipelula ne kuta muchima ku byakebanga bakwabo, mambo aye waovwele ne maulu a baana banji ba bwanga. (Yoano 13:12-15) Byambo bya Lesa byaamba pe aye amba: “Ikalai na ye uno muchima mwi anweba, yenka waji mwi Kilishitu Yesu: aye, nangwa waikajile mu musango wa buLesa, kechi walangulukile’mba, kwesakana na Lesa kyo kintu kya kukakachila ne, bino wialwile mwine nobe ke watu pa kutambula musango wa buzha, ne kwaluka ke wa mu kipasha kya bantu; kabiji byo amwekele mu bumuntu, wipelwile mwine, wakokejile ne ku lufu.”—Filipai 2:5-8; Loma 15:2, 3.
Kange Mukanenga Mafunde a Yehoba Ne
15. (a) Ñanyi lupimpu lotwafwainwa kuba pakuba’mba twikale na bumuntu busangajika Lesa? (b) Yehoba witujimuna ne kwitufundako atweba bonse kupichila mu ka?
15 Byotuji bandengamambo, kikebewa kupimpula muchima ne byubilo byetu umvwe tukeba kumwesha bumuntu bwa Lesa wetu. Twafwainwa kuvwala “bumuntu bupya.” (Kolose 3:5-14) Kujimunwa ne kufundwako kwitukwasha kuyuka bintu byotubena kubula kuba bulongo ne kumona byotwakonsha kwaluluka ne kwibyubanga bulongo. Baibolo yo nsulo mo twakonsha kutana mikambizho yo tukeba. (2 Timoti 3:16, 17) Ma buku alumbulula Baibolo ne kupwila kunengezhewa na jibumba ja Yehoba bitukwasha kwingijisha Byambo bya Lesa. Nangwa kyakuba lujimuno twilumvwinepo kala, abya twakonsha kuyuka kyalengela’mba betujimuneko jibiji ne kukeba kuwamishako mo tubena kubula kuba bulongo nyi?
16. Ñanyi bukwasho Yehoba boetupa atweba bonse pa muntu pa muntu?
16 Yehoba mu butemwe bwanji witukwasha kupwisha makatazho etu. Bantu bavula bakwashiwa bingi kupichila mu kwibafunjisha mafunjisho a Baibolo a pa nzubo. Bansemi bajimuna ne kufundako baana babo kwibalamawizha ku byubilo byakonsha kwibaletela malwa. (Byambo bya Mana 6:20-23) Javula bamo mu kipwilo bepuzha bakwabo ba mwingilo bayuka byavula kuba’mba bebabuleko maana ne kwibabulako mashinda akonsha kwibakwasha kukomenako mu mwingilo wa mu bujimi. Kimye kimo bakulumpe mu kipwilo nabo bepuzha bakulumpe bakwabo nangwa bakwabotu bayuka byavula mu mwingilo kuba’mba bebabuleko maana. Aba bayuka byavula bya ku mupashi bengijisha Baibolo kukwasha boba bakeba bukwasho, kabiji boba kino na muchima wa bukimote. Umvwe mubena kujimunako mukwenu, vulukai kwikala ‘bajimuka, kuchina’mba ne anweba mwakesekwa.’ (Ngalatiya 6:1, 2) Ee, atweba bonse tukeba kwitubulako ne kwitufundako kuba’mba tukwatankene pamo mu kupopwela Lesa yenka wakine.
Mepuzho Akupitulukamo
• Yehoba mu butemwe bwanji witukwasha byepi pa muntu pa muntu kumona byubilo bibena kukebewa kuwamishiwako?
• Mambo ka bavula o kibakatezha kumvwa byo babena kwibabula, kabiji kino kyatamina ka?
• Ñanyi byubilo byawama byakonsha kwitukwasha kumvwina byo babena kwitubula, kabiji Yesu wajinga byepi wakumwenako mu kino?
[Kipikichala pa peja 142]
Uziya wakaine kumvwa byo bamubujilenga kabiji wapuminwe na mbumba
[Kipikichala pa peja 142]
Mosesa wakwashiwe bingi byoaumvwijile byamubujile Yefelo