BUTALA BWA MABUKU BWA PA INTANETI
Kyamba kya Usopa
BUTALA BWA PA INTANETI
Kikaonde
Pa kukebela
  • Bisopelo
  • BAIBOLO
  • MABUKU
  • KUPWILA
  • lv Kitango 7 pp. 74-85
  • Nanchi Munemeka Bumi Byonka Lesa byo Ebunemeka Nyi?

Vidyo ufwamo.

Yakana kushinkuka.

  • Nanchi Munemeka Bumi Byonka Lesa byo Ebunemeka Nyi?
  • ‘Ikalai mu Butemwe bwa Lesa’
  • Tumitwe tucheche
  • Byambo Bipashako
  • BUMI NE MASHI BYAZHILA
  • KWINGIJISHA MASHI MU BIPATELA
  • MIZHILO YA YEHOBA IMWESHA’MBA SHETU WA BUTEMWE
  • CHINUZHUKAINGA NDANGULUKILO YATAMA
  • KANGE MWIVWANGENGA MU BIPAMO BYAZHATWA NA MAMBO A MASHI NE
  • NEMEKAINGA BUMI PA KUSAPWILA MAMBO A BUFUMU
  • Nanchi Mwanemeka Bumi Byonka Lesa byo Ebunemeka Nyi?
    Byo Twafwainwa Kwikala mu Butemwe bwa Lesa
  • Monainga Bumi Byonka Lesa byo Ebumona
    Nanchi Baibolo Kine Ufunjishaˈmba Ka?
  • Nemekai Bupe Bwenu bwa Bumi
    Kyamba kya Usopa—2004
  • Nemekainga Bumi Bupe Bwitupa Lesa
    Nanchi Baibolo Waamba’mba Ka?
Monai Bikwabo
‘Ikalai mu Butemwe bwa Lesa’
lv Kitango 7 pp. 74-85
A Christian woman records her medical decisions on a health proxy form

KITANGO 7

Nanchi Munemeka Bumi Byonka Lesa byo Ebunemeka Nyi?

“Anweba yenu muji na nsulo ya bumi.”—SALAMO 36:9.

1, 2. Ñanyi bupe bwanema bwitupa Lesa lelo jino, kabiji bwanemena ka?

SHETU wa mwiulu witupa kintu kyanema bingi, ko kuba’mba bumi byo tuji bantu ba milangwe bamwesha byubilo byanji. (Ntendekelo 1:27) Na mambo a buno bupe, tumvwisha mafunde a mu Baibolo byo etukwasha kumwenamo bintu byawama. Kwingijisha ano mafunde, tukakosesha bulunda bwetu ne Yehoba ne kumutemwa kabiji tukekala bantu “baji na milangwe yo bafunjisha kuyuka kyawama ne kyatama na mambo a kwiingijisha.”—Bahebelu 5:14.

2 Kikatakata ano moba, kumvwisha mafunde a mu Baibolo kwanema bingi mambo ntanda yatama kabiji kyakatazha bingi kwikala na mizhilo yakonsha kwingila ku kintu kyonse kyakonsha kwiyako mu bwikalo. Kuyilako palutwe mu bya michi kwamwesha bingi bulongo kino, kikatakata pa mambo a michi ne mashinda avwangamo kwingijisha mashi. Luno ke lubaji lo bafwainwa kulangulukapo bulongo bantu bonse bakeba kukookela Yehoba. Pano bino, umvwe twaumvwisha mafunde anema a mu Baibolo, twafwainwa kufuukula bintu bulongo mu jishinda jilengela jiwi jetu ja mu muchima kubula kwitukatazha ne kutwajijila kwikala mu butemwe bwa Lesa. (Byambo bya Maana 2:6-11) Twayai twisambe pa ano mafunde amo.

BUMI NE MASHI BYAZHILA

3, 4. Ñanyi kimye kitanshi Binembelo kyo byaambile pa kuzhila kwa mashi, kabiji kuno kuzhila kwaimena pa ñanyi mafunde?

3 Yehoba patanshi wamwesheshe bumi ne mashi byo anema ne byo azhila, kimye Kaina kyo aipayile Abela. Lesa wamwambijile Kaina amba: “Mashi a nkasobe aji mu mushiji abena kunjijila.” (Ntendekelo 4:10) Kwi Yehoba, mashi a kwa Abela aimenejilengako bumi bwanji bo bachibikizhetu. Onkao mambo, twakonsha kwamba’mba mashi a kwa Abela ajijiile Lesa kuba’mba ashinkanye.—Bahebelu 12:24.

4 Muyulo wa mu moba a kwa Nowa byo apwile, Lesa waswishishe bantu kuja nyama, bino kechi wibaswishishe kuja mashi ne. Lesa waambile’mba: “Pakuba nyama uji na bumi ko kuba’mba mashi, kechi mwafwainwa kumuja ne. Kununga pa kino, nkatotolwesha yense ukasumisha mashi a bumi bwenu.” (Ntendekelo 9:4, 5) Uno mukambizho waingijilenga ku bonse ba mu kisemi kya kwa Nowa, ne lelo jino ukingila. Uno mukambizho ubena kukosesha byambo Lesa byo aambile kwi Kaina amba, mweo, nangwa’mba bumi bwa bilengwa byonse bwimenako mashi. Kabiji uno mukambizho umweshatu patoka’mba Yehoba, aye Nsulo ya bumi, ukatotolwesha bantu bonse babula kunemeka bumi ne mashi.—Salamo 36:9.

5, 6. Mizhilo Lesa yo apele Mosesa yamwesheshe byepi kuba’mba mashi azhila ne kunema? (Monai kakitenguluzha “Nemekainga Bumi bwa Banyama.”)

5 Bino bishinka bibiji byanema, bebimwesha mu Mizhilo Lesa yo apele Mosesa. Pa Bena Levi 17:10, 11 paamba’mba: “Muntu yense . . . waja mashi a byepi nangwa a byepi, nkakana awa yense ukaja mashi kabiji nkamuchibako ku balongo banji. Mambo bumi bwa kintu kyumi buji mu mashi, kabiji amiwa neapana pa kya kusokelapo bitapisho kwikala a kufuchilako mambo enu, mambo mashi o afuchilako mambo na mambo a bumi buji mu mashi.”a—Monai kakitenguluzha kaamba’mba “Mashi Aji Bingi na Bulume bwa Kufuchilako Mambo.”

Nakonsha kulumbulwila byepi dokotala byo nafuukulapo pa bya kwingijisha tubibese twa mashi?

MASHI AJI BINGI NA BULUME BWA KUFUCHILAKO MAMBO

Mu Mambo a Lesa, mashi beambapo kuba’mba bumi. Onkao mambo, mu jishinda ja kumuzhachisha na mambo a kubula kulondela mikambizho ya Yehoba, ndengamambo walapila mu bena Isalela ba kala wapananga nyama kwikala kitapisho pa kya kusokelapo bitapisho kya Lesa. (Bena Levi 4:27-31) Kino kitapisho kyamufuchilanga mambo anji bino pa kakimyetu kacheche.

Byonka byo bekingijisha mu Baibolo, kyambo kya “kufuchila mambo” kilumbulula “kupingizhapo” nangwa “kuvweta,” byonka byo tuvweta pa mpuki na tampa waesakana bulongo. Nangwa byonkabyo, kafwako nyama wakonsheshe “kuvweta” bulongo nangwa’mba kufuchila bantu mambo ne. Pano bino, bitapisho bya banyama byaimenejilengako kitapisho kyalumbuluka kyaishilenga kya kufuchila mambo.—Bahebelu 10:1, 4.

Kuno kufuchila kwa mambo bekunengezhezhe pa “kulambulwa kwa mubiji wa kwa Yesu Kilishitu ye alambwile jimotu.” (Bahebelu 10:10) Bumi bwa Kilishitu bwalumbuluka, bwaimenejilengako “mashi anema aji nobe mashi a mukooko wabula bulema ne biko,” bwajingatu pamo na bumi bwaelele Adama. (1 Petelo 1:19) Byonkabyo, mu jishinda ja kukumya kabiji ja butemwe, Yehoba waingijile mu bololoke ne kunengezha “kwitupokolola myaka ne myaka.”—Bahebelu 9:11, 12; Yoano 3:16; Lumwekesho 7:14.

6 Mashi a nyama ye baipaya o babulanga kwingijisha pa kya kusokelapo bitapisho, beechilanga panshi. Onkao mambo, kino kyalumbulwilenga’mba, bumi bwabwelanga ku mwine Mwinabo. (Mpitulukilo ya mu Mizhilo 12:16; Ezikyo 18:4) Pano bino, bena Isalela kechi bafwainwe kufumyatu mashi onse mu misunyi ya nyama ye baipaya’mba baje ne. Kikulutu umvwe nyama bamwipaya ne kumukingya bulongo, mwina Isalela wafwainwe kuja na muchima umo, mambo kwichila mashi panshi kwamweshanga munema ku mwine Upana Bumi.

7. Davida wamwesheshe byepi amba mashi anema?

7 Davida ‘muntu watokeshe [Lesa] ku muchima’ waumvwishishe mafunde ajinga mu mizhilo ya Lesa yaamba pa mashi. (Byubilo 13:22) Juba jimo byo afwile kilaka, banabalume basatu bo ajinga nabo bakatwelele na lupata mu kampu wa balwanyi, ne kutapula mema mu mushima ne kumuletela Davida. Nga Davida waubilepo byepi? Waipwizhe’mba: “Nanchi nafwainwa kutoma mashi a bano banabalume baji kubika bumi bwabo mu kizumba nyi?” Kwi Davida, kutoma oa mema kwajinga nobe kutoma mashi a banabalume bo ajinga nabo babikile bumi bwabo mu kizumba pa kuba’mba beatapule. Onkao mambo, “wiechijile panshi kwi Yehoba,” nangwa kya kuba wafwile kilaka.—2 Samwela 23:15-17.

8, 9. Nanchi byaambile Lesa pa mambo a bumi ne mashi byaalukile kimye kyo alengele kipwilo kya bena Kilishitu nyi? Lumbululai.

8 Myaka 2,400 yalondejilepo Yehoba saka apa kala Nowa mukambizho pa mambo a mashi, kabiji myaka nobe 1,500 yalondejilepo saka alenga kala lulayañano lwa Mizhilo, aye watangijile na mupashi jibumba jitangijila ja kipwilo kya bena Kilishitu batanshi kunemba’mba: “Mupashi wazhila ne atweba pamo twafuukulapo kuba’mba kechi twimunungikilepo bintu bikwabo ne, poso kuba bino bintu byanema: kukana bintu byo batapishisha bankishi, mashi, ne nyama ya kubula kukingya, ne bulalelale.”—Byubilo 15:28, 29.

9 Kyamweshatu patoka kuba’mba, jibumba jitanshi jitangijila jaumvwishishe’mba mashi azhila bingi kabiji kwiengijisha kutama kujitu pamo na kupopwela mipashi nangwa kuba bulalelale. Bena Kilishitu ba kine nabo lelo jino balondela uno mukambizho. Na mambo a kuba balanguluka pa mafunde a mu Baibolo ne kwiengijisha, kibapelela bingi kutokesha Yehoba ku muchima umvwe kebafuukulepo bya kuba pa mambo a kwingijisha mashi.

KWINGIJISHA MASHI MU BIPATELA

A Christian woman explaining her personal decisions regarding the use of blood to her physician

How would I explain to a physician my decision regarding the use of blood fractions?

10, 11. (a) Bakamonyi ba kwa Yehoba bamona byepi kwibabika mashi mu mubiji ne bibese byao bikatampe? (b) Mu ñanyi mashinda bena Kilishitu mo bakonsha kwikela na milanguluko yapusana pusana pa mambo a kwingijisha mashi?

10 Bakamonyi ba kwa Yehoba bayuka’mba “kukana . . . mashi” kulumbulula kubula kuswa kwibabika mashi, kubula kupana nangwa kwibalamina mashi abo kuba’mba bakebabikemo jibiji mu mubiji. Na mambo a kunemeka mizhilo ya Lesa, bakana kutambula bibese bikatampe bina bya mashi: maselo achila (red cells), maselo atoka (white cells), maselo alengela mashi kuchimba (platelets), ne maselo a mema a mu mashi (plasma).

11 Lelo jino, na mambo a mashinda ajiko a kwengula engula, bino bibese bebyabanya mu tubibese tucheche to bengijisha mu mashinda apusana pusana. Nanchi mwina Kilishitu wakonsha kuswa tuno tubibese nyi? Nanchi witumona’mba “mashi” nyi? Muntu yense wafwainwa kwifuukwilapo aye mwine bya kuba. Kino kingila ne ku mashinda a kubukilwamo nabiji kwingijisha munkinyi ufumya mashi mu mishipeshipe (hemodialysis), munkinyi wa kulaminamo mashi amo (hemodilution) ne munkinyi uwamisha mashi afuma pa kilonda (cell salvage) avwangamo kwingijisha mashi a muntu mwine, kikulutu kechi bealaminapo kuntu kumo ne.—Monai bya Kulumbulula, “Tubibese twa Mashi ne Mashinda a Kutumbwilamo.”

12. Tuba byepi na bintu bikebewa kwingijisha jiwi jetu ja mu muchima?

12 Byo tuji na luusa lwa kwifuukwila bintu, nanchi kilumbulula’mba Yehoba kechi utako muchima ku bintu byo tusalapo kuba nenyi? Ine, aye Yehoba uta bingi muchima ku bintu byo tulangulukapo ne byo tukeba kuba. (Tangai Byambo bya Maana 17:3; 24:12.) Onkao mambo, inge twalomba Yehoba kwitutangijila ne kukeba kuyuka bulongo muchi nangwa jishinda ja kubukilwamo, twafwainwa kumvwina jiwi jetu ja mu muchima jo twafunjisha na Baibolo. (Loma 14:2, 22, 23) Kabiji kechi twafwainwa kuswisha bakwetu kwitukanjikizha kulondela byo basalapo ne, nangwa kwibashikisha’mba, “Umvwe yenu mwajinga mu luno lukatazho inge mwauba byepi?” Mu bintu bya uno mutundu, mwina Kilishitu yense wafwainwa ‘kwisendela mwine kisendwa kyanji.’b—Ngalatiya 6:5; Loma 14:12; monai kakitenguluzha kaamba’mba, “Nanchi Mashi Neamona’mba Azhila Nyi?”

NANCHI MASHI NEAMONA’MBA AZHILA NYI?

Jifunde: ‘Kanainga . . . mashi.’—Byubilo 15:20.

Mepuzho amo a kwishikisha anweba bene

  • Nakonsha kulumbulula byepi bibese bikatampe bina bya mashi byo byapusana na tubibese twa mashi?e

  • Mambo ka o nafwainwa kwifuukwilapo kuswa nangwa kukana tubibese twa mashi nangwa mashinda akwabo a kubukilwamo kwingijisha mashi ami?—Loma 12:2; Ngalatiya 6:5.

  • Nakonsha kulumbulwila byepi dokotala wami ene mambo o naswila nangwa kukana kwingijisha tubibese twa mashi?—Byambo bya Maana 13:16.

MIZHILO YA YEHOBA IMWESHA’MBA SHETU WA BUTEMWE

13. Nanchi mizhilo ya Yehoba ne mafunde anji amwesha ñanyi kintu pe aye? Lumbululai.

13 Mizhilo ne mafunde aji mu Baibolo amwesha Yehoba kwikala Upana mizhilo kabiji Shetu wa butemwe watesha muchima ku bwikalo bwa baana banji. (Salamo 19:7-11) Nangwa kya kuba mukambizho wa “kukana . . . mashi” kechi wamupaine na mambo a kwikala na bumi bwawama ne, pano bino wituzhikijila bingi ku bikola byavula biyako na mambo a kubikwa mashi mu mubiji. (Byubilo 15:20) Ne ba dokotala bavula baswa kuba’mba kubuka muntu kwa kubula kwingijisha mashi “ko kubuka kwawama bingi” kukila mashinda akwabo a kubukilwamo ano moba. Ku bena Kilishitu ba kine, bibena kwamba ba dokotala bya kubuka bantu kwa kubula kwingijisha mashi, bibena kumweshatu patoka kuba’mba Yehoba uji bingi na maana kabiji shetu wa butemwe.—Tangai Isaya 55:9; Yoano 14:21, 23.

14, 15. (a) Ñanyi mizhilo imwesha’mba Lesa watemwa bantu banji? (b) Mwakonsha kwingijisha byepi ano mafunde kwizhikijilamo?

14 Lesa watele muchima bantu banji bena Isalela ba kala kabiji kino kyamwekejile mu mizhilo yanji yavula. Wakambizhe bena Isalela kuzhokoloshako kalupango pa musemi peulu kuba’mba kubulenga kwikala mapuso, mambo pa musemi peulu baingijilangapo mingilo yavula bingi. (Mpitulukilo ya mu Mizhilo 22:8; 1 Samwela 9:25, 26; Nehemiya 8:16; Byubilo 10:9) Kabiji Lesa wakambizhe kuba’mba bañombe balume bashinta bafwainwe kwibalama bulongo. (Kulupuka 21:28, 29) Kulengulula ino mizhilo kwamweshanga’mba muntu kechi wata muchima bakwabo ne, kabiji kuba kino kwakonsheshe ne kumulengela kuzhatwa na mambo a mashi.

15 Mwakonsha kwingijisha byepi mafunde aji mu ino mizhilo? Kyanema bingi kulanguluka pa motoka wenu byo aji, ñendeshesho yenu ya motoka, banyama benu, nzubo yenu, mpunzha po mwingijila nkito ne makayo o musala kukaya. Mu byalo bimo, banyike bavula bafwa bingi mambo a kukaya makayo amo atama ebalengela kutanwa mu mapuso. Nangwa byonkabyo, banyike bakeba kutwajijila kwikala mu butemwe bwa Lesa, banemeka bingi bumi kabiji kechi bobila sapwe bintu byakonsha kubika bumi bwabo mu kizumba ne. Kabiji kechi balanguluka’mba banyike kuba batanwa mu mapuso ne. Abo beyowa bwikalo bwa mu bwanyike bwabo byo bakana bintu bileta makatazho.—Musapwishi 11:9, 10.

16. Ñanyi jifunde jaamba pa kufumya jivumo? (Monai tubyambo twa munshi.)

16 Ne bumi bwa mwana ukijitu munda mwa inanji bwanema bingi kwi Lesa. Ku bena Isalela ba kala, umvwe muntu wakozha mwanamukazhi wanema pa muchima ne aye wamukazhi nangwa mwananji ukiji munda wafwa na mambo a kumukozha, Lesa wamonanga awa muntu wakozhañana kwikala mbanzhi, kabiji wafwainwe kupana “bumi pa bumi.”c (Tangai Kulupuka 21:22, 23.) Akifwanyikizhaitu Yehoba byo omvwa pa kumona baana bavula bo babena kwipaya kya nshiji ku bainabo pa kufumya mavumo pa mwaka pa mwaka na mambo a kubatu’mba bakasuluke ne kutwajijila kuba bulalelale.

17. Mwakonsha kukwasha byepi muntu wafumishepo kala jivumo saka akyangye kuyuka mizhilo ya Lesa?

17 Nangwa byonkabyo, kyakonsha kwikala byepi ku mwanamukazhi wafumishepo kala jivumo saka akyangye kuyuka bukine bwa mu Baibolo? Nanchi kino kibena kulumbulula’mba kyapwa Yehoba kechi ukamubila lusa nenyi? Ine, kechi ibyo ne! Mambo muntu walapila kya kine wakonsha kuketekela Yehoba kumulekelako mambo anji na mambo a mashi a kwa Yesu aichikile. (Salamo 103:8-14; Efisesa 1:7) Kilishitu aye mwine waambile ne kuba’mba: “Naishile nakwita bandengamambo kuba’mba balapile, kechi bantu baoloka ne.”—Luka 5:32.

CHINUZHUKAINGA NDANGULUKILO YATAMA

18. Baibolo walumbulula byepi kine kintu kilengela bantu kwichila mashi?

18 Yehoba kechi ukebatu atweba kubula kukozha bakwetu ne, bino ukeba ne kuba’mba tufumyemo mu michima yetu mulanguluko watama ulengela kwichila mashi, ko kuba’mba kushikwa bantu. Mutumwa Yoano wanembele’mba: “Yense washikwa mulongo wanji ye mbanzhi.” (1 Yoano 3:15) Muntu wa uno mutundu kechi ushikwatu mulongo wanji ne, bino ukeba ne kuba’mba afwe. Bulwanyi bwanji bwakonsha ne kumulengela kwikala wa luntepentepe nangwa kubepela muntu bubela bwafiitatu bwii bwakonsha ne kumulengela kumuzhachisha kwi Yehoba. (Bena Levi 19:16; Mpitulukilo ya mu Mizhilo 19:18-21; Mateo 5:22) Kyawama bingi kufumya bintu byonse byatama mu michima yetu!—Yakoba 1:14, 15; 4:1-3.

19. Muntu ulondela mafunde a mu Baibolo umona byepi byambo biji pa Salamo 11:5 ne Filipai 4:8, 9?

19 Aba banemeka bumi byonkatu Yehoba byo ebunemeka, kabiji bakeba kutwajijila kwikala mu butemwe bwanji, bafwainwa kuchinuzhuka mashinda onse atama a bukapondo. Salamo 11:5 waamba’mba: “Aye washikwa muntu yense watemwa bukapondo.” Kino kinembelo kechi kibena kwambatu pe Lesa byo aji ne; ke jifunde jitukwasha kuyuka byo twafwainwa kwikala bwikalo bwawama. Jino jifunde jikwasha bantu batemwa Lesa kuchinuzhuka bya kisangajimbwe byonse bitundaika bukapondo. Kabiji byambo bya kuba’mba Yehoba ye “Lesa wa mutende” bilengela milanguluko ne michima ya bakalume banji kwikala na bintu byawamisha, bintu bitelwa bulongo, bintu byafwainwa kutotwa ku bantu kabiji bileta mutende.—Tangai Filipai 4:8, 9.

KANGE MWIVWANGENGA MU BIPAMO BYAZHATWA NA MAMBO A MASHI NE

20-22. Bena Kilishitu boba byepi na bintu bya ino ntanda, kabiji mambo ka?

20 Lesa umona kuba’mba ntanda yonse ya kwa Satana, yazhatwa na mashi. Mu Binembelo, bumulwila ntanda bwimenwako na banyama bakaji, bwaipaya bantu bavula bingi kuvwangakotu ne bakalume ba Yehoba bavula. (Danyela 8:3, 4, 20-22; Lumwekesho 13:1, 2, 7, 8) Basulu ne ba sayansi mu kwingijila pamo na bipanyi bya bumulwila ntanda byapasha banyama bakaji, balenga bilwilo byashinta bingi ne kumwenamo mali avula. O ene mambo binembelo o byaambila’mba, “pano pa ntanda ponse paji mu bulume bwa kwa aye mubi.”—1 Yoano 5:19.

21 Baana ba bwanga ba kwa Yesu byo ‘babula ba pano pa ntanda,’ kechi bevwanga mu bya bumulwila ntanda ne makondo ne, bachinuzhuka kwikala na mambo a mashi.d (Yoano 15:19; 17:16) Kabiji na mambo a kulondela Kilishitu, kechi bashinkanya umvwe bakwabo kebebamanyike ne. Abo batemwa balwanyi babo ne kwibalombelakotu.—Mateo 5:44; Loma 12:17-21.

22 Kyakila pa byonse, bena Kilishitu ba kine bachinuzhuka kukwatankana na “Babilona Mukatampe,” bufumu bwa ntanda yonse bwa bupopweshi bwa bubela bo bazhachisha bingi na mambo a mashi. Mambo a Lesa aamba’mba: “Mwi aye mwatainwe mashi a bangauzhi, a bazhijikwa ne a bonse bo baipayile pa ntanda.” Onkao mambo, betujimunako’mba: “Anweba bantu bami, lupukaimo mwi aye.”—Lumwekesho 17:6; 18:2, 4, 24.

23. Nanchi kilumbulula ka kufuma mu Babilona Mukatampe?

23 Kufuma mu Babilona Mukatampe kwavwangamo byavula kechi kufuuchishatu jizhina mu chechi muntu mo ayanga ne. Kwavwangamo ne kushikwa byubilo bya bunya bupopweshi bwa bubela byo bwaswisha ne kutundaika bulalelale, kwivwanga mu bya bumulwila ntanda ne kwikala na muchima wa kukebesha bunonshi. (Tangai Salamo 97:10; Lumwekesho 18:7, 9, 11-17) Kutemwa bino bintu javula mufumatu kwichila mashi a bantu.

24, 25. (a) Ñanyi kintu kyakonsha kulengela Lesa kubila muntu lusa walapila ye bazhachishe na mambo a mashi? (b) Kabiji kino kibena kwituvululamo ñanyi lunengezho lwajingako mu moba a kala?

24 Saka tukyangye kwipana ne kubatizhiwa, kampe twatundaikileko bwikalo bwa kwa Satana, onkao mambo kino kitulengejile kwikalako na mambo a mashi. Nangwa byonkabyo, byo twapimpwile byubilo byetu, kwikala na lwitabilo mu kitapisho kya bukuzhi bwa Kilishitu ne kwipana atweba bene kwi Lesa, twaikele na bibusa bya Lesa ne kwituzhikijila ku bintu byakonsha konauna bulunda bwetu ne aye. (Byubilo 3:19) Luno luzhikijilo lwituvululamo mizhi ya kunyemenamo yajingako kimye kya kala.—Kubala 35:11-15; Mpitulukilo ya mu Mizhilo 21:1-9.

25 Nga luno lunengezho lwaingilanga byepi? Umvwe kya kuba mwina Isalela waipaya mukwabo kya mapuso, uno waipayañana wanyemenanga ku muzhi umo wa ino mizhi ya kunyemenamo. Umvwe bamitonyi bafikilamo bapitulukamo bulongo mu mambo anji, awa muntu waipayañana kya mapuso waikalanga mu yewo muzhi wa kunyemenamo kufikatu ne kimye ñanga mukatampe kyo akafwa. Kepo akasulukile kwikala konse ko akeba. Kino kyamweshanga lusa lwa Lesa ne byo anemeka bumi bwa bantu. Ino mizhi ya kunyemenamo yajingako kala, yaesakana na lunengezho lwa Lesa lujiko lelo jino lwaimena pa kitapisho kya bukuzhi bwa Kilishitu bwa kwituzhikijila ku lufu lwakonsha kwitufikila na mambo a kulala mikambizho ya Lesa kwa kubula kuyuka, pa mambo a kuzhila kwa bumi ne mashi. Nanchi mwanemeka luno lunengezho nyi? Mwakonsha kumwesha byepi amba mwilunemeka? Jishinda jimo ke kukwasha bakwetu kuketekela mu lunengezho lwabikako Lesa lwa kwitupokolola, kikatakata na mambo a “malwa akatampe” afwenya kala pepi.—Mateo 24:21; 2 Kolinda 6:1, 2.

NEMEKAINGA BUMI PA KUSAPWILA MAMBO A BUFUMU

26-28. Bwikalo bwetu lelo jino bwipasha byepi na bobwa bwa kwa ngauzhi Ezikyo, kabiji twakonsha kwikala byepi mu butemwe bwa Lesa?

26 Bwikalo bujimo bantu ba Lesa lelo jino bwitulengela kuvuluka ngauzhi wajingako kala aye Ezikyo, Yehoba ye atongwele kwikala kasopa wa kujimunako bena Isalela. Lesa wamwambijile Ezikyo amba: “Inge waumvwa bintu byo nkamba, ukebanjimwineko.” Umvwe Ezikyo walengulwile uno mwingilo, inge bamuzhachishe na mambo a mashi a bantu bo baipayile kimye kyo baonawine Yelusalema. (Ezikyo 33:7-9) Bino Ezikyo wakookejile, kabiji kechi bamuzhachishe na mambo a mashi ne.

27 Lelo jino, tubena kupembelela mpelo ya ino ntanda yonse ya kwa Satana. Onkao mambo, Bakamonyi ba kwa Yehoba bayuka’mba baji na mwingilo mukatampe wa kubijika “juba ja kushinkanya” kwa Lesa ne kusapwila mambo a Bufumu. (Isaya 61:2; Mateo 24:14) Nanchi mwingilako pakatampe mu uno mwingilo wanema nyi? Mutumwa Paulo wateleko bingi muchima ku mwingilo wanji wa kusapwila. Na mambo a kino, wakonsheshe kwamba’mba: “Nabinga ku mashi a bantu bonse, mambo kechi nalekele kwimubuula kyaswa muchima wa Lesa ku bantu ne.” (Byubilo 20:26, 27) Ne atweba twafwainwa kulondela byo aubanga!

28 Nangwa byonkabyo, pa kuba’mba tutwajijile kwikala mu butemwe bwa shetu Yehoba, kechi twafwainwa kupelelatu pa kumona bumi ne mashi byonka Yehoba byo ebumona ne. Twafwainwa kutwajijila kwikala ba butooto, nangwa’mba bazhila kwi aye byonka byo tusakumona mu kitango kyalondelapo.

a Kwamba pa byambo byaambile Lesa bya kuba’mba, “bumi bwa kintu kyumi buji mu mashi,” magazini umo wa Scientific American waambapo’mba: “Nangwa kya kuba kyakonsha kwambiwa’mba mashi emenako bumi, bino byambo bya kuba’mba bumi bwa kintu kyumi buji mu mashi, bya kine: maselo onse a mashi akebewa bingi pa kuba’mba muntu ekale na bumi.”

b Monai Loleni! wa October 2006 mapa 19-26 wanembwa na Bakamonyi ba kwa Yehoba.

c Bashayuka balumbulula mwatala byambo biji mu Baibolo, baamba’mba nembelo ya kinembelo kya Kihebelu “kechi yaambatu pa kukozha mwanamukazhi yenkatu ne.” Kabiji monai ne kuba’mba Baibolo kechi watongolapo myaka ine ya mwana ukiji munda yakonsha kulengela muntu kumuzhachisha kwi Yehoba ne.

d Monai Kitango 5 kiji na mutwe wa kuba’mba, “Byo Twafwainwa Kuchinuzhuka bya Pano pa Ntanda.”

e Umvwe mukeba kuyukilapo byambo bikwabo, monai bya Kulumbulula “Blood Fractions and Surgical Procedures”

NEMEKAINGA BUMI BWA BANYAMA

Nangwa kya kuba Yehoba wituswisha kwipaya banyama kwikala manyi ne kulengako bivwalo nangwa kwituzhikijila ku byatama, twafwainwa kuyuka pa kupelela kechi kwibepayatu kipaye ipaye ne. (Ntendekelo 3:21; 9:3) Kechi twafwainwa kwikala byajinga Nimalode kibinda wakanamine waipayangatu banyama kipaye ipaye ne. (Ntendekelo 10:9) Twafwainwa kulondela Yehoba watesha muchima banyama bonse kuvwangakotu ne tuñonyi twakilamo kukepesha.—Yona 4:11; Mateo 10:29.

Mizhilo Lesa yo apele Mosesa yamwesheshe’mba Lesa wata muchima banyama. (Kulupuka 23:4, 5, 12; Mpitulukilo ya mu Mizhilo 22:10; 25:4) Kwesakana na ino Mizhilo, Byambo bya Maana 12:10 byaamba’mba: “Muntu waoloka ulama bulongo banyama banji bo alela, pakuba muntu mubi wibalama na muchima wakanama.” Katatakatu bantu bakanama ne byubilo byabo byatama bikapwe.

    Mabuku a mu Kikaonde (1992-2025)
    Shinkai
    Shinkulai
    • Kikaonde
    • Tuminaiko Bakwenu
    • Byo Mukeba
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Terms of Use
    • Privacy Policy
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Shinkulai
    Tuminaiko Bakwenu