BYA KULUMBULULA
Tubibese twa Mashi ne Mashinda a Kutumbwilamo
Tubibese twa mashi. Tubibese twa mashi twafuma mu bibese bina bikatampe bya mashi, ko kuba’mba maselo achila (red cells), maselo atoka (white blood cells), maselo alengela mashi kuchimba (platelets), ne maselo a mema a mu mashi (plasma). Mu maselo achila muji mashi avwangakana na mwela ye tupema wa oxygen (protein hemoglobin). Ino michi yo balenga ku ano mashi a bantu nangwa ku a banyama, beingijisha kubukilako bakolwakolwa baji na kikola kya kukepa mashi mu mubiji nangwa boba bakizhamo kunokola nangwa kufumya mashi avula.
Mu mema a mu mashi avula kufika ku 90%, muji ne bulume bulengela bibese bya mubiji kwingila (hormones), nabiji mukele (inorganic salts), bulume bukwasha mingilo ya mu mubiji kwingila bukiji (enzymes), ne kajo mu mubiji, kuvwangakotu ne ma mineral, apa bino ne shuka. Kabiji mu mema a mu mashi mo muji ne bulume buchimbisha mashi, tubilongolo twipaya bintu bileta misongo mu mubiji ne bujo bukomesha mubiji nabiji bobwa bufuma mu make. Umvwe muntu wakolwa kikola kimo, ba dokotala bakonsha kufuukulapo bya kumwasa maguya a muchi wa kuvimbila mubiji ku twishi (gamma globulin) ye bafumya ku mema a mashi a bantu babula bikola. Ku maselo atoka bakonsha kufumyako tubibese tuchetuche ne kulenga muchi utelwa’mba interferons ne interleukins ye bengijisha kubukilako bikola bimo bisambukilañana ne kansa.
Nanchi mwina Kilishitu wafwainwa kuswa michi muji tubibese twa mashi nyi? Baibolo kechi watongolapo muchi mwine wa kwingijisha ne, onkao mambo, muntu mwine ye wafwainwa kwifuukwila muchi ye akeba kwingijisha kwesakana na jiwi janji ja mu muchima. Bamo bakanatu muchi yense ye balenga kufuma ku tubibese twa mashi, mambo bayuka kuba’mba Mizhilo ya Lesa ku bena Isalela yakambizhe’mba pa kwipaya nyama mashi anji bafwainwe kwiechila “panshi.” (Mpitulukilo ya mu Mizhilo 12:22-24) Bakwabo nabo byo bakana kwibabika mashi onse mu mubiji nangwa bibese byao byonse bina, bakonsha kuswako michi ikwabo yavwangamo tubibese twa mashi. Kimye kimo, bakonsha kulanguluka’mba tubibese to baengula ku mashi tuleka kwimenako bumi bwa kintu kyo baji kufumyamo mashi.
Pa kufuukulapo bintu bya uno mutundu, langulukaipo pa ano mepuzho alondelapo: Nanchi nayuka’mba kukana tuno tubibese twa mashi kulumbulula’mba kechi nkaswa muchi yense, nabiji yewa ulwisha twishi ne bikola nangwa yewa ulengela mashi kuchimba kuba’mba aleke kufuma nyi? Nanchi nakonsha kulumbulwila dokotala ene mambo o nakaina nangwa o naswila kwingijisha tubibese tumo twa mashi nyi?
Mashinda a kutumbwilamo. Ano mashinda avwangamo kwingijisha munkinyi wa kuvuzhizhamo mashi mu mubiji ne munkinyi ukepeshako konaika kwa mashi. Pa kwingijisha munkinyi wa kuvuzhizhamo mashi mu mubiji, mashi amo beafumya mu mubiji ne kwialamina mu bafukuta mo beavwangakenya na muchi wabulamo mashi kuba’mba avule, apa bino beabwezha jikwabo mu mubiji wa muntu wakolwa. Munkinyi ukepeshako konaika kwa mashi, ovwa nangwa kususa mashi afuma pa kilonda ne kwiabwezha jibiji mu mubiji kimye kyo babena kutumbula muntu. Mashi beafumya pa kilonda nangwa mu mubiji ne kwiovwa bulongo kepo beabwezhamo jibiji mu mubiji wa ubena kukolwa. Na mambo a kuba kwingijisha ano mashinda kwakonsha kupusana monka mwapusena ba dokotala, mwina Kilishitu wafwainwa kuyuka bibena kukeba kumuba dokotala.
Pa kufuukula kuba bino, ishikishai anweba bene ano mepuzho alondelapo: ‘Umvwe kya kuba mashi ami amo beafumyamo mu mubiji kabiji kampe ne kwialama pa kakimye kacheche, nanchi jiwi jami ja mu muchima jikanswisha kumona ano mashi amba akiji ami abena kubula kukebewa kwiechila “panshi” nyi? (Mpitulukilo ya mu Mizhilo 12:23, 24) Nanchi jiwi jami ja mu muchima jo nafunjisha na Baibolo jikankatazha umvwe kimye kya kumbuka, mashi ami amo beafumyamo ne kwiawamisha, ne kwiabwezhamo jikwabo mu mubiji wami nyi? Abya nayuka’mba kukana mashinda onse a kubukilwamo avwangamo kwingijisha mashi ami kulumbulula’mba nakana mashinda onse nabiji oa a kukeba kuyuka mashi ami byo aji, kwingijisha munkinyi ufumya mashi mu mishipeshipe ne kwiawamisha nangwa oa a kwingijisha munkinyi kumwenako biji muchima nangwa mapwapwa nyi?’
Mwina Kilishitu wafwainwa kwifuukwilapo mwine bya kuba na mashi anji pa kumutumbula. Jino jishinda jingila ne pa kukeba michi yavwangamo kufumya mashi enu acheche, kampe kwiawamishako ne kwiabwezha mu mubiji pa kwimwasa nguya.