BUTALA BWA MABUKU BWA PA INTANETI
Kyamba kya Usopa
BUTALA BWA PA INTANETI
Kikaonde
Pa kukebela
  • Bisopelo
  • BAIBOLO
  • MABUKU
  • KUPWILA
  • bt Kitango 24 pp. 189-195
  • “Chinchika!”

Vidyo ufwamo.

Yakana kushinkuka.

  • “Chinchika!”
  • “Kushimuna Bulongo” Mambo a Bufumu bwa Lesa
  • Tumitwe tucheche
  • Byambo Bipashako
  • ‘Luchipo lo Bachipile’ Kechi Lwaingijile Ne (Byu. 23:11-34)
  • “Natemwa Bingi pa Kwiambila ami Mwine Mambo” (Byu. 23:35–24:21)
  • “Felikisa Waubile Moyo” (Byu. 24:22-27)
  • Chinchikai, Mambo Yehoba ye Nkwasho Wenu
    Kyamba kya Usopa Kibena Kubijika Bufumu Bwa Yehoba (Kya Kufundamo)—2020
  • Kulwilako Mambo Awama ku Babiloolo
    Kyamba kya Usopa Kibena Kubijika Bufumu Bwa Yehoba (Kya Kufundamo)—2016
  • “Telekai byo Nsakwiambila”
    “Kushimuna Bulongo” Mambo a Bufumu bwa Lesa
“Kushimuna Bulongo” Mambo a Bufumu bwa Lesa
bt Kitango 24 pp. 189-195

KITANGO 24

“Chinchika!”

Paulo bakebele kumwipaya kabiji wifumishe mu mambo byo eambijile kwi Felikisa

Lufunjisho lwaimena pa Byubilo 23:11–24:27

1, 2. Mambo ka Paulo kyo abujile kukumya pa byo bamumanyikilenga mu Yelusalema?

AKU Paulo bamupokololatu ku maboko a kiombe kyazhingijile mu Yelusalema, bamutayile jibiji mu kaleya. Uno mutumwa byo ajinga na mukoyo, kechi wakuminye pa byo bamumanyikilenga mu Yelusalema ne. Bamubujile’mba “tuleya ne bya malwa” byamupembelejilenga mu uno muzhi. (Byu. 20:22, 23) Nangwa kya kuba Paulo kechi wayukile bintu bikamumwekela ne, bino wayukile’mba bakamumanyika na mambo a jizhina ja kwa Yesu.​—Byu. 9:16.

2 Nangwatu bangauzhi bena Kilishitu bamujimwineko amba bakamukasa ne kumupana “ku bantu ba mu bisaka bya bantu.” (Byu. 21:4, 10, 11) Jibumba ja Bayudea jakebelenga kumwipaya kabiji kyamweka ba mu Kije Kikatampe bakebelenga ‘kumutabaula’ byo bamupachikilenga. Paulo wajinga mu maboko a bashilikale bena Loma kabiji bamutotolweshenga ne kumupamo mambo. (Byu. 21:31; 23:10) Na mambo a ano makatazho, mutumwa Paulo wakebelenga kumutundaika.

3. Kwepi ko tufumya Lutundaiko lwitulengela kutwajijila kusapwila?

3 Mu ano moba apelako, twayuka’mba “bakeba kwikala na munema wa kunemeka Lesa mwi Kilishitu Yesu, nabo bakebamanyikanga.” (2 Timo. 3:12) Kimye kyonse ne atweba tukeba kwitutundaika kuba’mba tutwajijile kwingila mwingilo wa kusapwila. Tusanta bingi pa byambo bya lutundaiko ne lutekenesho byo tutambwila mu mabuku etu ne pa kupwila kwitunengezhezha “kalume wakishinka kabiji wa maana.” (Mat. 24:45) Yehoba witulaya kuba’mba kafwako balwanyi ba mambo awama baketushinda ne. Kechi bakepaya bakalume banji bonse mu jibumba nangwa kulekesha mwingilo wa kusapwila ne. (Isa. 54:17; Yele. 1:19) Nga mutumwa Paulo kyajinga byepi? Nanchi watambwijile lutundaiko pa kuba’mba atwajijile kushimuna bulongo mambo awama nangwa kya kuba bamumanyikilenga nyi? Pano bañanyi bamutundaikile kabiji baubile byepi kino? Paulo waubilepo byepi pa byo bamutundaikile?

‘Luchipo lo Bachipile’ Kechi Lwaingijile Ne (Byu. 23:11-34)

4, 5. Ñanyi lutundaiko Paulo lo atambwijile, kabiji mambo ka o kyawamijile kwilutambwila pa kyokya kimye?

4 Mutumwa Paulo bamutundaikile bingi juba jalondejilepo panyuma ya kumupokolola ku Kije Kikatampe. Jishimikila jitubula’mba: “Nkambo waimene ko ajinga ne kumwambila amba: ‘Chinchika! Mambo byonka byo ubena kunshimuna bulongo mu Yelusalema, byo byo ukanshimuna ne mu Loma.’ ” (Byu. 23:11) Na mambo a byambo bya kwa Yesu bya lutundaiko, Paulo waketekejile kupokololwa. Wayukile kuba’mba ukafika mutende ku Loma ne kushimuna bulongo pe Yesu.

Mwipwa wa Paulo ubena kwisamba Kalidiusa Lisiasa.

“Banabalume kukila pa 40 bamubelamina.”​—Byu. 23:21

5 Paulo bamutundaikile pa kimye kyawama. Mambo juba jalondejilepo, banabalume Bayudea kukila pa 40 “bakonkene pamo ne kwifingisha bene amba kechi basakuja ne, poso bamwipaye Paulo.” Kuno ‘kukonkana pamo ne kwifingisha’ kwamwesheshe Bayudea byo bakebeshe kwipaya uno mutumwa. Kwesakana na byo baitabijile, umvwe bakankelwe kumwipaya, ko kuba’mba jajinga jifingo kwi abo nangwa bintu byatama kwibamwekela. (Byu. 23:12-15) Bañanga bakatampe ne bakulumpe baitabizhe amba Paulo bamutwale ku Kije Kikatampe na kumutebawizha jikwabo kubepa amba bakebelenga kuyuka bishinka pe aye. Pano bino, bano bantu babelamijile Paulo mu jishinda kukeba’mba bamwipaye.

6. Ñanyi kintu kyalengejile Paulo kubula kumwipaya, kabiji banyike lelo jino bakonsha kufunjilako ka ku mwipwa wa kwa Paulo?

6 Nangwa byonkabyo, mwipwa wa kwa Paulo waumvwine byo bamupingijilenga kabiji wakamubujile Paulo. Paulo naye waambijile mwipwa wanji kuya na kubula bino byambo mukulumpe wa bashilikale mwina Loma aye Kaludiusa Lisiasa. (Byu. 23:16-22) Yehoba watemwa bingi banyike baji byonka byajinga mwipwa wa kwa Paulo wabula kutongolwa pa jizhina, bachinchika ne kulwilako bantu ba Lesa pa kuba’mba batwajijile kwikala bakishinka ne kutundaika mwingilo wa Bufumu.

7, 8. Kaludiusa Lisiasa wanengezhezhe byepi kuzhikijila Paulo?

7 Kaludiusa Lisiasa watangijilanga banabalume 1,000 byo bamubujile kuba’mba Paulo bakebelenga kumwipaya, wakambizhe ba mu nzhita 470, ko kuba’mba bashilikale, bashilikale baendanga na mafumo ne baendanga pa bambili kwinengezha kumushinjikinya ne kumuzhikijila Paulo pa kuya ku Kesalea kufuma ku Yelusalema. Ku Kesalea bafwainwe kumupana kwi Kitumbafumu Felikisa.a Nangwa kya kuba Kesalea wajinga muzhi mwaikalanga bilolo bya bena Loma mu Yudea, mwajingatu Bayudea bacheche kabiji mwavujile bantu ba mu bisaka bikwabo. Bintu byo baubanga mu uno muzhi byapusene bingi na byo baubanga mu Yelusalema, mambo mu Yelusalema mwajinga misalululo ya bupopweshi kabiji bantu balwanga bingi. Mu Kesalea mo mwajinga ne kamba kakatampe ka nzhita ya bena Loma mu Yudea.

8 Kwesakana na muzhilo wa bena Loma, Lisiasa watumine nkalata kwi Felikisa kumubula mambo a kwa Paulo. Lisiasa byo aumvwine’mba Paulo wajinga ngikazhi mwina Loma, wamupokolwele ku Bayudea bakebelenga ‘kumwipaya.’ Waambile’mba Paulo kechi wajinga na mambo a “kumwipayilapo nangwa kumukashilapo mu kaleya” ne. Paulo bamupaine kwi kitumbafumu Felikisa kuba’mba omvwe mambo o bamupelengamo ne kumuchibilao, na mambo a byo bakebelenga kwipaya.​—Byu. 23:25-30.

9. (a) Luusa lwa kwa Paulo lwa kwikala mwina Loma belunyanchijile byepi? (b) Mambo ka o twakonsha kwingijisha luusa lwetu lwa bungikazhi mu kyalo?

9 Nanchi Lisiasa bintu byo anembele byajinga bya kine nyi? Kechi byonse ne. Kyamweka wakebelengatu kutalwa bulongo kwi kitumbafumu. Kechi wapokolwele Paulo ne, mambo uno mutumwa wajinga mwina Loma. Kabiji kechi wasolwele’mba wakambizhe Paulo amba “bamukase minyololo ibiji” ne “kumupuma bipumo” ne. (Byu. 21:30-34; 22:24-29) Onkao mambo, Lisiasa wanyanchijile luusa lwa kwa Paulo lwa kwikala mwina Loma. Lelo jino, Satana wingijisha bapopweshi batama betwimena kuntundwa kuswaka bantu kwitumanyika kabiji bano bakonsha kunyanchijila luusa lwetu lwa kupopwela Lesa mo tukebela. Bino byonka byajinga Paulo, bantu ba Lesa bakonsha kwingijisha luusa lwabo lwa bungikazhi mu kyalo ne kumona’mba bezhikijila kwesakana na mizhilo.

“Natemwa Bingi pa Kwiambila ami Mwine Mambo” (Byu. 23:35–24:21)

10. Ñanyi mambo akatampe o bapelemo Paulo?

10 Mu Kesalea Paulo ‘bamusopelenga mu kipango kya mfumu Heloda’ byo bapembelejilenga bantu ba kwiya na kumushiina kufuma ku Yelusalema. (Byu. 23:35) Byo papichile moba atanu, Ananyasa Ñanga Mukatampe, Teletulusa mukulumpe wa mizhilo ne jibumba ja bakulumpe baishile. Patanshitu Teletulusa watakaikile Felikisa pa byo aubijile Bayudea, kampe na mambo a kukeba kutalwa bulongo.b Kepo atatwile kwamba pa mambo a kwa Paulo amba uno muntu “uvulañanya mutende ne kulengela Bayudea bonse kusatuka pano pa ntanda ponse kabiji ye mwine ntangi wa bupopweshi bwa bena Nazala. “Wakebelenga ne kuzhilulula nzubo ya Lesa, bino twamukwachile.” Bayudea bakwabo “nabo bamushiinenga amba bino bintu bya kine.” (Byu. 24:5, 6, 9) Kuvulañanya mutende, kwikala ntangi wa bupopweshi bwatama ne kuzhilulula nzubo ya Lesa ajinga mambo akatampe akonsheshe kulengela muntu kufwilapo.

11, 12. Paulo wakaine byepi mambo o bamupelengamo?

11 Paulo bamuswishishe kwiambila mwine. Watatwile’mba: “Natemwa bingi pa kwiambila ami mwine mambo.” Wakaine mambo o bamupelengamo. Uno mutumwa kechi wazhilulwile nzubo ya Lesa nangwa kuvulañanya mutende ne. Waambile’mba kechi wajinga mu Yelusalema pa “myaka yavula” ne, kabiji waletejile bya“bupe” bena Kilishitu bayanjile na mambo a kipowe kya nzala ne lumanamo. Paulo waambishetu patoka amba saka akyangye kutwela mu nzubo ya Lesa, ‘witokeshe mwayila mizhilo’ kabiji wibikileko bingi kwikala “na jiwi ja mu muchima jatoka kwi Lesa ne ku bantu.”​—Byu. 24:10-13, 16-18.

12 Paulo waambile’mba “mu buno ‘bupopweshi,’ mo mo ñingijila” Lesa wa bashakulu bami mwingilo wazhila. Pano bino, waswile’mba waitabijile “bintu byonse byanembwa mu Mizhilo ne byaawile Bangauzhi.” Kabiji byonka byamupelengamo mambo bantu, aye waketekejile’mba kukekala “lusanguko lwa baoloka ne babula koloka.” Paulo waambijile bamupelengamo mambo amba: “Ambilai bano baji pano beambile abo bene inge paji kyatama kyo bataaine mwi amiwa kimye kyo naimene mu kije kya Saniedilini, kanatu byambo byo naambile kimye kyo nabijikile saka naimana mukachi kabo amba: ‘Lelo jino, babena kunchibila mambo na mambo a kuba naketekela kuba’mba bafwa bakasangulwa!’ ”​—Byu. 24:14, 15, 20, 21.

13-15. Ñanyi kintu kyo twakonsha kufunjilako kwi Paulo pa kwamba na kuchinchika umvwe betutwala ku bije?

13 Paulo waubile kintu kyawama bingi kyo twafwainwa kulondela umvwe betutwala ku bije na mambo a mpopwelo yetu ne kwitupamo mambo nabiji a kuba’mba tutwala bantu mungi, tuvulañanya mutende nangwa’mba tuji mu “bupopweshi bwatama.” Paulo kechi waambile byambo bya kutokesha kitumbafumu byonka byaubile Teletulusa ne. Pakuba aye wamwesheshe mushingi ne kutekanya. Wasajile byambo byawama bya kwamba ne kulumbulula byo kyajinga. Paulo waambile’mba “Bayudea bamo bafumine ku kibunji kya Asha” bamupelengamo mambo a kuzhilulula nzubo ya Lesa kechi baishile ne, kabiji mwayijile mizhilo aba bamupelengamo mambo bafwainwe kutanwapo.​—Byu. 24:18, 19.

14 Nangwa kyajinga bino, Paulo kechi wachine kwamba pa bintu byo aitabijilemo ne. Uno mutumwa waambile na kuchinchika pa byo aitabijile mu lusanguko, kintu kyamuletelejile byo bamutwajile ku Kije Kikatampe. (Byu. 23:6-10) Pa kwifumya mu mambo, Paulo waambile bingi pa lusanguko. Mambo ka o aambijile bino? Mambo Paulo washimwinenga pe Kilishitu ne lusanguko lwanji kintu kyakaine aba bamushikilwe. (Byu. 26:6-8, 22, 23) Waambilenga pa lusanguko ne pa kuketekela mwi Kilishitu ne lusanguko lwanji, kintu kyaletele bingi mapata.

15 Ne atweba byonka byajinga Paulo twakonsha kusapwila na kuchinchika ne kutundaikwa na byambo Yesu byo aambijile baana banji ba bwanga amba: “Kabiji bantu bonse bakemushikwa na mambo a jizhina jami. Pakuba awa ukachinchika kufika ne ku mpelo ukapuluka.” Nanchi twafwainwa kwakamwa pa byo tukamba nyi? Ine, mambo Yesu waambile’mba: “Byo bakemutwalanga ku kije, kange mukakamwe pa byo mukamba ne; bino kyonse kyo bakemubuula pa kyokya kimye mukekyambe, mambo anweba kechi yenu mukambanga ne, pakuba mupashi wazhila ye ukambanga.”​—Mako 13:9-13.

“Felikisa Waubile Moyo” (Byu. 24:22-27)

16, 17. (a) Ñanyi kintu kyaubile Felikisa kabiji waambile’mba ka pa bintu byapichilengamo Paulo? (b) Mambo ka Felikisa o aubijile moyo, kabiji wakebelenga ka kwi Paulo?

16 Kino kechi kyo kyajinga kimye kitanshi Felikisa Kitumbafumu kumvwa pa bintu byaitabijilemo bena Kilishitu ne. Jishimikila jaamba’mba: “Felikisa byo ayukile bulongo pa mambo a jino Jishinda, wakainye bantu ne kwibambila’mba: ‘Poso Lisiasa mwine mukulumpe wa bashilikale akeye, po po nkemuchibila ano mambo enu.’ Kabiji wakambizhe mukulumpe wa bashilikale kumusopanga, bino saka eendela ne kubula kukanya balongo banji kwiya na kumukwasha.”​—Byu. 24:22, 23.

17 Kabiji pakupitapo moba amo, Felikisa ne mukazhanji Dulusila wajinga Muyudea, baichile Paulo kuba’mba ‘bomvwe byo aitabila mwi Kilishitu Yesu.’ (Byu. 24:24) Pano bino, Paulo byo aambile pa “bololoke, kwikanya ne luzhachisho lukeya, Felikisa waubile moyo,” kampe bino bintu byakatezhenga bingi jiwi janji ja mu muchima na mambo a kintu kyatama kyo aubile mu bwikalo bwanji. Onkao mambo, waambijile Paulo amba: “Pa kino kimye akiyanga, bino umvwe nkekalepo na kimye, nkakwita jikwabo.” Felikisa wamonañananga ne Paulo bimye byavula kechi na mambo a kukeba kufunda bukine ne, bino walangulukilenga’mba Paulo usakukamupapo mazhikakanwa.​—Byu. 24:​25, 26.

18. Mambo ka Paulo o aambijile kwi Felikisa ne mukazhanji pa mambo a “bololoke, kwikanya ne luzhachisho lukeya”?

18 Mambo ka Paulo o aambijile kwi Felikisa ne mukazhanji pa mambo a “bololoke, kwikanya ne luzhachisho lukeya”? Bano bantu bakebelenga kuyuka kyo bafwainwe kuba pa ‘kwitabila mwi Kilishitu Yesu.’ Paulo byo ayukile byubilo byabo byatama, kukanama ne kubula kuchiba bulongo mambo, walumbulwijilenga bonse kintu kyo bafwainwe kuba pa kulondela Kilishitu. Kintu kyaambile Paulo kyamwesheshe Felikisa ne mukazhanji byo babulanga kulondela mizhilo yaoloka ya Lesa mu bwikalo bwabo. Kino kyafwainwe kukwasha bonse kuyuka’mba bantu bonse bakebatotolwesha kwi Lesa pa bintu byo balanguluka, kwamba ne kuba kabiji bafwainwe ne kuyuka’mba Felikisa mo achibijile mambo Paulo kechi mwaesakana na mo bakebachibila mambo abo kwi Lesa ne. Kino kyo kyalengejile ne Felikisa ‘kuba moyo.’

19, 20. (a) Twafwainwa kuba byepi na bantu bo tusapwilako bamweka nobe bakeba kufunda bukine bino saka babula kukeba kupimpula byubilo byabo ne kwikela mwayila bukine? (b) Twayuka byepi amba Felikisa kechi wajinga mulunda wa kwa Paulo ne?

19 Ne atweba mu mwingilo wetu, twakonsha kutana bantu baji byonka byajinga Felikisa. Kimye kitanshi bakonsha kumwesha nobe bakeba kufunda bukine, bino kechi bakeba kupimpula byubilo byabo ne kwikela mwayila bukine ne. Twafwainwa kujimuka bingi pa kukwasha bantu ba uno mutundu. Byonka byaubanga Paulo, ne atweba twafwainwa kwibabula bulongo kintu kyo bafwainwa kuba pa kuba’mba batokeshe Lesa ku muchima. Kampe bukine bukebafika pa michima. Nangwa byonkabyo, umvwe kyatanwa’mba kechi babena kukeba kusankilapo byubilo byabo byatama ne, kyawama kuleka kwibafunjisha ne kukebako aba babena kukeba kufunda bukine.

20 Byajinga Felikisa byayukanyikilwe mu byambo bya kuba’mba: “Byo papichile myaka ibiji, Felikisa bamuswaine kwi Polokiusa Fesatusa; kabiji na mambo a kuba Felikisa wakebelenga kwibatokesha pa muchima Bayudea, wamushile Paulo mu kaleya.” (Byu. 24:27) Felikisa kechi wajinga mulunda wa kwa Paulo ne. Felikisa wayukile’mba bajinga mu ‘Jishinda ja Nkambo’ kechi bajinga mu bupopweshi bungi nangwa bansatuki ne. (Byu. 19:23) Kabiji wayukile’mba Paulo kechi walajile mizhilo ya bena Loma ne. Pano bino, Felikisa walamine mutumwa mu kaleya mambo “wakebelenga kwibatokesha pa muchima Bayudea.”

21. Ñanyi kintu kyamwekejile Paulo panyuma ya kuba Polokiusa Fesatusa waikala kitumbafumu, kabiji Paulo wafumishe kwepi lutundaiko?

21 Byonka byo kiji mu kyepelo kyapelako kya buku wa Byubilo kitango 24, Paulo wakijinga kaili kimye Polokiusa Fesatusa aswaine pe kitumbafumu aye Felikisa. Onkao mambo, byo batatwile kumutotolwesha, Paulo bamutwajile ku babitumbafumu bapusana pusana. Uno mutumwa wachinchikile ‘bamutwajile ku bamfumu ne ku biloolo.’ (Luka 21:12) Byonka byo tusakumona, wakeambijile mwine kwi mfumu. Mu bintu byonse Paulo byo apichilemo, kechi wakokele mu lwitabilo ne. Onkao mambo, twashiinwa’mba Paulo watundaikilwe na byambo byaambile Yesu bya kuba’mba: “Chinchika!”

FELIKISA KITUMBAFUMU WA MU YUDEA

Mu mwaka wa 52 C.E., Mfumu Mwina Loma aye Kaludiusa watongwele muntu ye atemenwe aye Antonyusa Felikisa kwikala kitumbafumu wa mu Yudea. Byonka byajinga kolojanji aye Paleshi, Felikisa wajinga muzha mwana bene wa mu kisemi kya ku bufumu. Mukambizho wa kutongola mwana bene kwikala kitumbafumu mu Yudea na mushilikale kechi wajingako ne.

Felix.

Shayuka mwina Loma aye Tasitusa waambile’mba na mambo a kuba kolojanji ye wajinga mfumu, Felikisa “wakonsheshe kuba kintu kyatama kwa kubula wa kumupamo mambo.” Felikisa byo aikele kitumbafumu, “wakabishanga bantu, wajinga wa lunkumbwa kabiji waubilenga bintu byatama.” Byo ajinga kitumbafumu, Felikisa wasongwele Dulusila mwana wamukazhi wa kwa Heloda Agilipa I ye aangachile ku mwanamulume mukwabo. Jishinda Felikisa jo aubijilengamo bintu ku mutumwa Paulo jatamine bingi, mambo aye wakebelenga’mba Paulo amupepo mazhikakanwa.

Felikisa kechi walamanga bantu bulongo ne, kabiji kino kyalengejile Mfumu Nelo kumubwezha kwabo ku Loma mu mwaka wa 58 C.E. Jibumba ja mitonyi jamulondejile na kukamutotolwesha pa bukalama bwanji bwatamine, pano bino kyashimunwa kuba’mba kolojanji aye Paleshi wamupokolwele ku byo bakebelenga kumukabisha.

a Monai kakitenguluzha ka kuba’mba, “Felikisa Kitumbafumu wa mu Yudea,” pa jipa 193.

b Teletulusa watakaikile Felikisa na mambo a kwibalama “bulongo na mutende” mu kyalo. Nangwa byonkabyo, mu Yudea mutende wakepele mu kimye kya kwa Kitumbafumu Felikisa kukila kimye kyalaminenga bitumbafumu bikwabo kufikatu ne Loma byo bamulukukile. Kabiji kintu kikwabo kya bubela kyajinga kya “kusanta kukatampe” kwa Bayudea pa lupimpu lwaubile Felikisa. Pano bino, Felikisa bamulengulwile bingi ku Bayudea bavula na mambo a kwibamanyika ne kubula kwibalama bulongo.​—Byu. 24:2, 3.

    Mabuku a mu Kikaonde (1992-2025)
    Shinkai
    Shinkulai
    • Kikaonde
    • Tuminaiko Bakwenu
    • Byo Mukeba
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Terms of Use
    • Privacy Policy
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Shinkulai
    Tuminaiko Bakwenu