KITANGO 20
“Mukabanya Kyalo Kwikala Ke Kya Buswanyi”
PAIMENA KITANGO: Kwabanya kyalo byo kwalumbulwilenga
1, 2. (a) Ñanyi mikambizho Yehoba yo aambijile Ezikyo? (b) Ñanyi mepuzho o tusakwisambapo?
EZIKYO wamwene kimwesho kyamulengejile kuvuluka bintu byamwekele mu moba a kwa Mosesa ne Yoshua saka papita kala ne myaka nobe 900. Pa kyokya kimye, Yehoba walumbulwijile Mosesa byajinga mipaka ya Ntanda ya Mulaye kabiji palutwe kacheche, waambijile Yoshua byo bafwainwe kwabanya kyalo ku mikoka ya bena Isalela yonse. (Bala. 34:1-15; Yosh. 13:7; 22:4, 9) Bino mu mwaka wa 593 B.C.E., Yehoba wakambizhe Ezikyo ne Bayudea bo ajinga nabo mu buzha kwabanya jikwabo mapunzha a mu Ntanda ya Mulaye ku mikoka yonse ya bena Isalela!—Ezi. 45:1; 47:14; 48:29.
2 Kino kimwesho kyalumbulwilenga ka kwi Ezikyo ne ku Bayudea bakwabo bajinga mu buzha? Mambo ka kino kimwesho o kitundaikila bantu ba Lesa lelo jino? Nanchi kikafika kulutwe kukila byo kyafikile patanshi nyi?
Kimwesho Kyaambile pa Bintu Bina Byatundaikile Bayudea
3, 4. (a) Kimwesho kyapeleleko kyamwene Ezikyo kyalengejile Bayudea bajinga mu buzha kwikala na luketekelo lwa ñanyi bintu bina? (b) Mu kino kitango, tusakwisamba pa ka?
3 Kimwesho kyapeleleko kyamwene Ezikyo kyanembwa mu bitango 9 mu buku wa Ezikyo. (Ezi. 40:1–48:35) Kino kimwesho kyatundaikile Bayudea bajinga mu buzha kuba’mba kisaka kya bena Isalela kikafuma mu buzha. Ñanyi milaye yajinga mu kino kimwesho? Mulaye mutanshi wajinga wa kuba’mba bupopweshi bwa kine bukabwela monka mu nzubo ya Lesa. Wa bubiji, bañanga bakishinka ne bakafunga bakatangijilanga kisaka kya bena Isalela. Wa busatu, bena Isalela bonse bafumine mu buzha bakebapa mapunzha a buswanyi mu kyalo. Mulaye wa buna, Yehoba walayile’mba ukekala na bantu banji.
4 Bitango 13 ne 14 bya uno buku byaambile pe Yehoba byo abwezhezhe bupopweshi bwa kine ne byo anengezhezhe bakafunga bakishinka ba kutangijila bantu banji. Mu kino kitango, tusakwisamba pa kishinka kya busatu, ko kuba’mba mulaye waambile pa kuswana ntanda. Mu kitango kyalondelapo, tukesamba pa mulaye waamba pe Yehoba byo akekala nabo.—Ezi. 47:13-21; 48:1-7, 23-29.
“Kino Kyalo Bemupakyo Kwikala ke Kyenu”
5, 6. (a) Mu kimwesho kyamwene Ezikyo, ñanyi mpunzha yo bafwainwe kwabanya? (Monai kipikichala kitanshi.) (b) Kimwesho kyaambile pa kwabanya kyalo kyalumbulwilenga ka?
5 Tangai Ezikyo 47:14. Mu kimwesho, Yehoba wamwesheshe Ezikyo mpunzha ya kyalo yatendekele kumweka nobe “bujimi bwa Edena” pa kupitapo kimye. (Ezi. 36:35) Kepo Yehoba aambile’mba: “Ino yo mpunzha yo ukapa mikoka 12 ya bena Isalela kwikala mpunzha yabo.” (Ezi. 47:13) Ino “mpunzha” yo bebambijile kupana yajinga kyalo kya mulaye kya bena Isalela mo babwelele byo bafumine mu buzha. Kepo mu Ezikyo 47:15 kufika ku 21, Yehoba alumbulwile bulongo mipaka mwapelele kyalo kyonse kya mulaye.
6 Kino kimwesho kyaamba pa kwabanya mapunzha kyalumbulwilenga ka? Mipaka yaesakana yo baabenyenga yalengejile Ezikyo ne Bayudea bakwabo bajinga mu buzha kushiinwa kuba’mba Lesa ukebabwezha mu kyalo kyabo. Byambo byaambile Yehoba pa kulumbulula ntanda yabo ya mulaye byo ikekala, byafwainwa byatundaikile bingi Bayudea bajinga mu buzha. Nanchi bantu ba Lesa ba kala kya kine bebapele mapunzha a buswanyi mu kyalo kyabo nyi? Ee bebapele.
7. (a) Bintu byamwekele mu 537 B.C.E., bituvululamo ñanyi bintu? (b) Ñanyi bwipuzho bo tusakutendekelapo kwisamba?
7 Mu 537 B.C.E., saka papita kala ne myaka nobe 56, kufuma pamwenejile Ezikyo kimwesho, Bayudea bavula bajinga mu buzha batendekele kubwela mu kyalo kya Isalela ne kwikala kyalo kyabo kya buswanyi. Buno bungauzhi bwituvululamo ne bintu bibena kumweka mu bantu ba Lesa lelo jino. Kijitu nobe nabo bebabanya mapunzha a buswanyi mu kyalo kya mulaye. Mu ñanyi jishinda? Yehoba waswishishe bantu banji kutwela mu kyalo kya ku mupashi ne kwikala kyalo kyabo kya buswanyi. Twakonsha kufunjilako bintu byavula bingi ku Ntanda ya Mulaye Lesa yo abwezhezhe, ne kyalo kya ku mupashi kyo abwezha kijimo bantu ba Lesa lelo jino. Bino saka tukyangye kwisamba pa byo tubena kufunjilako, twayai tukikumbule buno bwipuzho, “Twashiinwa byepi kuba’mba kyalo kya ku mupashi kine ko kiji lelo jino?”
8. (a) Ñanyi kisaka Yehoba kyo apingizhe pa kisaka kya kisemwa kya bena Isalela? (b) Kyalo kya ku mupashi nangwa’mba paladisa kyo ki ka? (c) Kyaikeleko kimye ka, kabiji bañanyi bajimo?
8 Mu kimwesho kimo kyamwene Ezikyo, Yehoba waambile’mba bungauzhi bwaambile pa kubwezha bena Isalela ku kyalo kyabo bukafika kukila byo bwafikile patanshi inge ‘kalume wanji Davida,’ ko kuba’mba Yesu Kilishitu waikala mfumu ne kutendeka kulama. (Ezi. 37:24) Kino kyamwekele mu 1914 C.E. Pa kikye kimye, Lesa saka akana kala kisaka kya bena Isalela bakisemwa kwikala bantu banji ne kupingizhapo kisaka kya bena Isalela ba ku mupashi, ko kuba’mba bena Kilishitu bashingwa. (Tangai Mateo 21:43; 1 Petelo 2:9.) Kabiji Yehoba kechi wapingizhepotu kisaka kya bena Isalela ba kisemwa na kisaka kya ku mupashi ne, bino ne kyalo kya bena Isalela wapingizhepo kyalo kya ku mupashi, nangwa’mba paladisa. (Isa. 66:8) Byonka byo twafunjile mu Kitango 17 kya uno buku, kino kyalo kya ku mupashi ke paladisa wa ku mupashi mo bengijila Lesa. Mu ino mpunzha, bashingwa momo batwajijila kwingijila Yehoba kufumatu mu 1919. (Monai kakitenguluzha ka kuba’mba, “Mwaka wa 1919, Mambo Ka?”) Byo papichile kimye, aba baji na luketekelo lwa kwikala pano pa ntanda, ko kuba’mba “mikooko ikwabo,” nabo batendekele kwiya mu kino kyalo kya ku mupashi. (Yoa. 10:16) Nangwa kya kuba kyalo kyetu kya ku mupashi kyatwajijila kubayilako mu ano moba, bino mapesho avula akekalako panyuma ya Amagedonyi.
Kwabanya Mpunzha Bulongo Kabiji Aesakana
9. Yehoba walumbulwile byepi byo bafwainwe kwabanya kyalo?
9 Tangai Ezikyo 48:1, 28. Byo apwishishe kulumbulula mipaka mwapelele kyalo kyonse, Yehoba pano walumbulwile byo bafwainwe kwabanya kyalo. Wakambizhe kuba’mba mapunzha a buswanyi a mikoka 12 bafwainwe kwabanya aesakana kufuma ku kabeta ka ku buyeke kukafika ku kabeta ka ku bulenge, kutendekela ku mukoka wa bena Danyi ku kabeta ka ku buyeke kwatendekela kyalo ne kukapela ku mukoka wa bena Gadi ku mupaka, ku kabeta ka ku bulenge. Mapunzha onse a mikoka 12 ajinga na mapunzha atalañana kufuma ku mupaka wa kyalo ku musela, kukafika ku Kalunga ka Mema Kakatampe, nangwa’mba Kalunga ka Meditelanya ku muzhika.—Ezi. 47:20.
10. Kino kimwesho kyatundaikile byepi Bayudea bajinga mu buzha?
10 Kimwesho kyamwene Ezikyo kyatundaikile byepi Bayudea bajinga mu buzha? Ezikyo walumbulwile bingi bulongo byo bafwainwe kwabanya kyalo. Kino kyafwainwa kyalengejile Bayudea bajinga mu buzha kushiinwa’mba mwingilo wa kwabanya kyalo ukobiwa bingi bulongo. Kabiji mikoka 12 byo beyabenye mapunzha aesakana kyamwesheshenga kuba’mba Bayudea bonse bakafuma mu buzha bakebapa mapunzha a buswanyi aesakana mu kyalo kyabo. Kafwako wabujile mpunzha ya kwikalapo nangwa wabujile nzubo ne.
11. Tufunjilako ka ku kimwesho kya bungauzhi kyaambile pa kwabanya kyalo? (Monai kakitenguluzha ka kuba’mba, “Kwabanya Kyalo.”)
11 Ñanyi bintu byo tubena kufunjilako ku kino kimwesho lelo jino? Mu Ntanda ya Mulaye, kechi bapeletu mapunzha bañanga, bena Levi ne babinemanga bonka ne, bino bapele mapunzha bonse ba mu mikoka yonse 12 ya bena Isalela. (Ezi. 45:4, 5, 7, 8) Byobyo kiji ne mu ano moba, bashingwa bashalapo ne bamo ba mu “jibumba jikatampe” batangijila kechi bo bonkatu baji na mapunzha mu paladisa wetu wa ku mupashi ne, bino bonsetu mu jibumba jikatampe baji na mapunzha a kifwanyikizho.a (Lum. 7:9) Nangwa kya kuba kechi tuji na mingilo yavula mu jibumba ja Lesa ne, bino bonse tuji na mpunzha ne mwingilo wanema mu paladisa wetu wa ku mupashi. Kino kituletela bingi lusekelo!
Yehoba wanemeka bingi mingilo yonse yo twingila mu jibumba janji (Monai jifuka 11)
Luno Lupusano Lulumbulula ka kwi Atweba?
12, 13. Ñanyi mikambizho yapaine Yehoba yaambilenga pa kupa mikoka yonse mapunzha mu kyalo?
12 Mikambizho imo yapaine Yehoba pa bya kwabanya kyalo kyamweka yalengejile Ezikyo kukumya bingi mambo yapusene na mikambizho Lesa yo apele Mosesa. Twayai twisambe pa ino mikambizho. Imo yaambilenga pa kyalo. Ikwabo yaambilenga pa bangikazhi.
13 Mikambizho yaambilenga pa kyalo. Mosesa bamukambizhe kupa mikoka ikatampe mapunzha abaya kukila mikoka icheche. (Bala. 26:52-54) Bino Ezikyo, mu kimwesho Yehoba wamukambizhe kupa mikoka yonse mapunzha “aesakana [“byonka byo bapa mulongo wanji,” tubyambo twa munshi.].” (Ezi. 47:14) Onkao mambo, mapunzha a buswanyi o baabenyenga kufuma ku mupaka wa ku kabeta ka ku buyeke kuya ku mupaka wa ku kabeta ka ku bulenge afwainwe kwesakana pa kwabanya mikoka yonse 12. Bena Isalela bonsetu bafumine mu mikoka yonse 12 bafwainwe kwibapa mapunzha pa kwikala mu Ntanda ya Mulaye ya tukola yameneshanga kajo.
14. Mikambizho yapaine Yehoba yaambile pa bantu bafumine mu byalo bingi yapusene byepi na yajinga mu Mizhilo ya Mosesa?
14 Mikambizho yaambilenga pa bantu. Mizhilo ya Mosesa yazhikijilanga bantu bafumanga mu byalo bingi ne kwibalengela kupopwela Yehoba, bino kechi bebapangapo mpunzha ya kwikalapo mu kyalo ne. (Levi 19:33, 34) Bino, Yehoba wabujile Ezikyo byapusene na byo aambile mu Mizhilo ya Mosesa. Waambijile Ezikyo amba: “Mwafwainwa kuchibilako muntu wafuma ku kyalo kingi mpunzha kwikala ke yanji kufuma mu mikoka mo aikalanga.” Uno mukambizho wafuminyepo misalululo pa bantu ‘basemwanga ku bena Isalela’ ne bafumine ku byalo bingi baikalanga mu kyalo kyabo. (Ezi. 47:22, 23) Mu Ntanda ya Mulaye yamwene Ezikyo mu kimwesho, bantu baikelenga kwa kubula misalululo kabiji bapopwejilenga Yehoba saka bakwatankana.—Levi 25:23.
15. Mikambizho yaambile pa kyalo ne pa bangikazhi yasolwele ñanyi kishinka pe Yehoba?
15 Ino mikambizho ibiji yatambwile Ezikyo mu kimwesho yaambilenga pa kyalo ne pa bangikazhi yatundaikile bingi Bayudea bajinga mu buzha. Bashiinwe kuba’mba Yehoba ukebapa mapunzha aesakana nangwa bajinga bena Isalela bakisemwa, nangwa bajingatu bantu bafumine mu byalo bingi bapopwelanga Yehoba. (Eze. 8:20; Ne. 3:26; 7:6, 25; Isa. 56:3, 8) Kabiji ino mikambizho yamwesheshe patoka’mba Yehoba wanemeka bingi bakalume banji bonsetu. (Tangai Hagai 2:7.) Byobyo kiji ne lelo jino, Yehoba wanemeka bakalume banji bonsetu, baji na luketekelo lwa kuya mwiulu ne baji na luketekelo lwa kwikala pano pa ntanda.
16, 17. (a) Twamwenamo byepi pa kwisamba pa mikambizho yaambile pa kwabanya kyalo ne bangikazhi? (b) Mu kitango kyalondelapo tukesamba pa ka?
16 Twamwenamo byepi kwisamba pa mikambizho yaambile pa kwabanya kyalo ne bangikazhi? Tubena kufunjilako kuba’mba twafwainwa kukwatankana mu bulongo bwetu bwa ntanda yonse kabiji kechi mwafwainwa kwikala misalululo ne. Yehoba kechi uji na misalululo ne. Twafwainwa kwiipuzhanga’mba: ‘Nanchi ndondela Yehoba mu kubula kwikala na misalululo nyi? Nanchi nemeka bena Kilishitu bakwetu kufuma panshi ya muchima, ba bikoba byapusana pusana, banonka ne bayanji nyi?’ (Loma 12:10) Tumusanchila bingi Yehoba mambo wituleta mu paladisa wa ku mupashi, mo twingijila Shetu wa mwiulu mwingilo wazhila na muchima yense kabiji witupesha bingi.—Nga. 3:26-29; Lum. 7:9.
Nanchi ndondela Yehoba kubula kwikala na misalululo ne kunemeka bakwetu kufuma panshi ya muchima nyi? (Monai mafuka 15, 16)
17 Pano twayai twisambe pa kintu kya buna kyamwene Ezikyo mu kimwesho kyapeleleko. Kino kintu ke mulaye wa Yehoba wa kuba’mba ukekala na bantu banji bajinga mu buzha. Ñanyi bintu byo twakonsha kufunjilako ku uno mulaye? Ano mepuzho akakumbulwa mu kitango kyalondelapo.
a Inge mukeba byambo bikwabo byaamba pa kifulo kyanema ne mwingilo Yehoba ye apa bañanga ne babitumbafumu mu paladisa wetu wa ku mupashi, monai Kitango 14 kya uno buku.