BUTALA BWA MABUKU BWA PA INTANETI
Kyamba kya Usopa
BUTALA BWA PA INTANETI
Kikaonde
Pa kukebela
  • Bisopelo
  • BAIBOLO
  • MABUKU
  • KUPWILA
  • rr Kitango 10 pp. 112-120
  • “Mukekala na Bumi”

Vidyo ufwamo.

Yakana kushinkuka.

  • “Mukekala na Bumi”
  • Yehoba Pano Wabwezha Bupopweshi bwa Kine!
  • Tumitwe tucheche
  • Byambo Bipashako
  • “Aula pa Mambo Abino Bikupa” Kabiji “Aula ku Mwela”
  • “Bikupa Byetu Byauma, Kabiji Luketekelo Lwetu Lwapwa”
  • “Bikupa Byatendekele Kukonkana Pamo”
  • “Baikele na Bumi ne Kwimana Baimene”
  • Buku wa mu Baibolo Nambala 26—Ezikyo
    “Binembelo Byonse”—bya Kine Kabiji Byawama
  • ”Mpelo Imufikila”
    Yehoba Pano Wabwezha Bupopweshi bwa Kine!
  • ‘Nkebapa Muchima Umo’
    Yehoba Pano Wabwezha Bupopweshi bwa Kine!
  • ‘Babuule Bikekala Nzubo ya Lesa’
    Yehoba Pano Wabwezha Bupopweshi bwa Kine!
Monai Bikwabo
Yehoba Pano Wabwezha Bupopweshi bwa Kine!
rr Kitango 10 pp. 112-120
Bayudea bajinga mu Babilona baumvwine bingi kutama byo baumvwine kuba’mba Yelusalema ne nzubo ya Lesa bebyonauna

KITANGO 10

“Mukekala Na Bumi”

EZIKYO 37:5

PAIMENA KITANGO: Kimwesho kya kulengela “bikupa byauma” kwikala bantu bomi ne byo kyafikile kukila patanshi

1-3. Ñanyi kintu kyalengejile Bayudea bajinga mu Babilona kukumya bingi? (Monai kipikichala kitanshi.)

BAYUDEA bafwainwa bakuminye bingi. Mambo pa myaka kukila pa itanu, Ezikyo wibajimwinengako kuba’mba Yelusalema bakamonauna, bino abo batwajijile kuketekela mu bya bubela. Nangwa kya kuba waubile biyukilo byavula, kwibabuula bishimpi ne kwibasapwila, Bayudea abo bakainetu nsalansala kuswa’mba Yelusalema bakamonauna. Nangwa kya kuba baumvwine kuba’mba muzhi bamutaya mu kañumbwañumbwa ku nzhita ya bena Babilona, Bayudea abo bashiinwe’mba muzhi wabo kechi basakumonauna ne.

2 Bino byo papichile myaka ibiji kufuma kimye kyo bamutayile uno muzhi mu kañumbwañumbwa, kuji wanyemene kufuma ku Yelusalema wafikile mu Babilona na sawakya wa kuba’mba: “Muzhi bamonauna!” Uno sawakya waletejile Bayudea bajinga mu buzha bulanda bukatampe. Bakuminye bingi pa kumvwa’mba muzhi wabo, muji nzubo ya Lesa yazhila, uji mu kyalo kyanengela bamonauna. Balangulukilenga’mba kyapwa bunga bwapwila pa mpuki.—Ezi. 21:7; 33:21.

3 Bino pa kyonkakya kimye kyo bapelejilwe, Ezikyo popo amwene kimwesho kibalengejile kwikala na luketekelo. Ñanyi byambo byajinga mu kino kimwesho kyatekeneshe Bayudea bajinga mu buzha? Mambo ka kino kimwesho o kyanemena ku bantu ba Lesa lelo jino, kabiji twakonsha kumwenamo byepi pa muntu pa muntu? Pa kuba’mba tuyuke byavula, twayai twisambe pa bintu Yehoba byo asolwele kwi Ezikyo mu kimwesho.

“Aula pa Mambo Abino Bikupa” Kabiji “Aula ku Mwela”

4. Ñanyi bintu byamwene Ezikyo mu kimwesho?

4 Tangai Ezikyo 37:1-10. Mu kimwesho, Ezikyo bamutwajile mu musanza mwajinga bikupa byauma byavula bingi. Yehoba ‘wamuzhokolweshemo’ monse mu musanza mwajinga bikupa. Kyamweka wakebelenga’mba Ezikyo ebimweshe. Byo ebitajilenga bino bikupa saka abena kupitañana mo byajinga, wamwene bintu bibiji. Bino bikupa ‘byavujile bingi’ kabiji “byauminetu shau.”

5. Ñanyi mikambizho ibiji Yehoba yo abuujile Ezikyo, kabiji ki ka kyamwekele Ezikyo byo aubile byamukambizhe Yehoba?

5 Kepo Yehoba apele Ezikyo mikambizho ibiji yamulengejile kumona bya kukumya. Mukambizho mutanshi wajinga wa kuba’mba: “Aula pa mambo a bino bikupa,” wibikambizhe “kwikala jibiji na bumi.” (Ezi. 37:4-6) Ezikyo byo aawile, ponkapotu “kwaumvwanyikile kuvuma kwa bikupa, kabiji bikupa byatendekele kukonkana pamo,” kabiji “mishipeshipe ne misunyi” yatendekele kulamata ku bikupa, “ne kikoba nakyo kyalamachile konka.” (Ezi. 37:7, 8) Mukambizho wa bubiji wajinga wa kuba’mba: “Aula ku mwela” atendeke “kupupila pa” ino mibiji. Ezikyo byo aawile, “muya watwelele mwi abo kabiji baikele na bumi ne kwimana baimene, ne kwikala ke nzhita ikatampe.”—Ezi. 37:9, 10.

“Bikupa Byetu Byauma, Kabiji Luketekelo Lwetu Lwapwa”

6. Ñanyi byambo byaambile Yehoba byalengejile Ezikyo kumvwisha mwatajile kimwesho?

6 Yehoba walumbulwijile Ezikyo mwatajile kino kimwesho amba: “Bino bikupa kyo kisaka kyonse kya Isalela.” Kya kine, mambo bena Isalela byo baumvwine kuba’mba Yelusalema bamonauna, balangulukilenga’mba bajingatu pamo na bantu bafwa. O ene mambo o bajijilenga’mba: “Bikupa byetu byauma, kabiji luketekelo lwetu lwapwa. Kyapwa betupaatulako ku bakwetu.” (Ezi. 37:11; Yele. 34:20) Yehoba waumvwine kujila kwabo, ne kumwesha Ezikyo kimwesho kya kukumya kya bikupa kyamwesheshenga’mba luketekelo lwa bena Isalela kechi lwazhiya ne.

7. Ñanyi bintu Yehoba byo asolwejile Ezikyo byanembwa pa Ezikyo 37:12-14, kabiji byakwashishe byepi bantu banji kushiinwa’mba bakebafumya mu buzha?

7 Tangai Ezikyo 37:12-14. Kino kimwesho kyamwesheshenga’mba Yehoba ukasangula bena Isalela, ko kuba’mba ukebabwezha ku ntanda yabo, kabiji bakekala monka. Yehoba wabwelele wibatela jikwabo amba “bantu bami.” Bino byambo byafwainwa byatekeneshe bingi bena Isalela bajinga na bulanda. Mambo ka o bafwainwe kushiinwa’mba buno bungauzhi bwaambilenga pa kubwela kwabo, kine bukafika? Mambo Yehoba ye wibalayile. Waambile’mba: “Amiwa Yehoba, yami naamba ne kwikyuba.”

8. (a) “Kisaka kyonse kya bena Isalela” kyajinga byepi nobe kyafwa? (b) Kwesakana na kinembelo kya Ezikyo 37:9, bena Isalela bafwile byepi mu bukifwanyikizho? (Monai tubyambo twa munshi.)

8 Kwesakana na kino kimwesho kya bungauzhi, ñanyi kimye bena Isalela kyo bajinga nobe bikupa byauma? Bena Isalela batendekele kwibatwala mu buzha mu 740 B.C.E. kimye kyo batwajile mu buzha bangikazhi ba mu bufumu bwa mikoka jikumi bwa bena Isalela. Byo papichile myaka 130, bangikazhi ba mu Yuda nabo bebatwajile mu buzha. Pano “kisaka kyonse kya bena Isalela” bekitwajile mu buzha. (Ezi. 37:11) Mu bukifwanyikizho, Bayudea bonse bo batwajile mu buzha bajingatu nobe bafwa, nobe bikupa bya mu kimwesho kyamwene Ezikyo.a Kabiji vulukai kuba’mba bino bikupa “byauminetu shau,” kumwesha kuba’mba baikele nobe bafwa pa myaka yavula. Ne kya kine, bena Isalela ne bena Yuda baikele myaka 200 inge twiivwanga pamo kutendeka mu 740 kufika mu 537 B.C.E.—Yele. 50:33.

9. Bintu byamwekejile bena Isalela ba kisemwa ba kala ne “bena Isalela ba Lesa” bipasha byepi?

9 Bungauzhi bwa kubwezha bupopweshi bwa kine, nabiji bwaawile Ezikyo bukafika kulutwe kukila ne byo bwafikile kala. (Byu. 3:21) Byonkatu byo “baipayile” kisaka kya bena Isalela, ne kwikala saka kyafwa mu bukifwanyikizho pa myaka yavula bingi, ne “bena Isalela ba Lesa,” kipwilo kya bena Kilishitu bashingwa, nakyo mu bukifwanyikizho kyajingatu nobe kyafwa pa myaka yavula bingi. (Nga. 6:16) Kipwilo kya bena Kilishitu bashingwa kyajinga mu buzha pa myaka yavula kya kuba nabo twakonsha kwamba’mba bajingatu nobe “bikupa byaumatu shau.” (Ezi. 37:2) Byonka byo twafunjile mu kitango kyafumako, kipwilo kya bena Kilishitu bashingwa kyayile mu buzha mu myaka kitota kitanshi. Papichile myaka yavula bingi byonka byaamba kishimpi kya kwa Yesu kyaamba pa Bufumu bwa Lesa kya wichi ne nseku.—Mat. 13:24-30.

Ezikyo wamwene musanza mwajinga bikupa byauma

Bikupa “byaumatu shau” byamwene Ezikyo mu kimwesho, byaimenejilengako buzha mwajinga bena Kilishitu bashingwa pa myaka yavula mo bajinga nobe bafwa (Monai mafuka 8, 9)

“Bikupa Byatendekele Kukonkana Pamo”

10. (a) Ñanyi bintu byamwekele ku bantu ba Lesa byaambijilwe jimo biji pa Ezikyo 37:7, 8? (b) Ñanyi bintu byalengejile bantu ba Lesa bakishinka kushiinwa kuba’mba bakafuma mu buzha?

10 Ku bena Isalela ba kala, Yehoba waawile kuba’mba bantu banji bakabwela. (Ezi. 37:7, 8) Ñanyi bintu bimo byalengejile Bayudea bajinga mu buzha kutendeka pachepache kwikala na luketekelo lwa kuba’mba bakabwela? Kimo kibalengejile kyafwainwa ke byambo byaambile bangauzhi kala. Nabiji byambo byaambijile jimo Isaya bya kuba’mba “lukunwa wazhila” ukabwela mu ntanda. (Isa. 6:13; Yoba 14:7-9) Kabiji ne bungauzhi bwavula bwaambilenga pa kubwela bwaawile Ezikyo nabo bwafwainwa bwibalengejile kwikala na luno luketekelo. Kikwabo kibakwashishe kwikala na luketekelo ke banabalume bakishinka nabiji ngauzhi Danyela. Kabiji ne kushindwa kwa bena Babilona mu 539 B.C.E., nako kwafwainwa kwalengejile Bayudea kwikala na luketekelo lwa kubwela kwabo.

Mulongo Russell ne balunda nanji

KAKITENGULUZHA MWALUMBULULWA BISHINKA 10A: Bupopweshi bwa Kine Bebubwezha Pachepache

11, 12. (a) Kubwezha “bena Isalela ba Lesa” kwaubiwe byepi pachepache? (Monai kakitenguluzha ka kuba’mba, “Bupopweshi bwa Kine Bebubwezhezhe Pachepache.”) (b) Byambo biji pa Ezikyo 37:10 byakonsha kwitulengela kwipuzha ñanyi bwipuzho?

11 Nga kuno kubwela kwaubiwe byepi pachepache ku “bena Isalela ba Lesa,” kipwilo kya bena Kilishitu bashingwa? Pa myaka yavula yo baikele nobe bafwa mu buzha, “kuvuma kwa bikupa” kwaumvwanyikile, bantu baakamwanga Lesa byo batendekele kutundaika bupopweshi bwa kine. Mu kitota kya myaka kya bu 16, William Tyndale watuntulwile Baibolo mu Kizungu. Bantangi ba mu Katolika bazhingijile bingi mambo kino kyalengejile ne bantutu kwikala na Baibolo. Tyndale bamwipayile. Nangwa byonkabyo, bakwabo bachinchikile ne kutwajijila kutuntulula Baibolo mu milaka yavula. Onkao mambo, bantu batendekele pachepache kutanga ne kuyuka byaamba Mambo a Lesa.

12 Mu kuya kwa moba, Charles T. Russell ne balunda nanji batendekele kusolola bukine bwa mu Baibolo. Kino kyajingatu nobe “mishipeshipe ne misunyi” byatendeka kulamata ku bikupa. Kyamba kya Usopa kyatelwanga’mba Zion’s Watch Tower ne mabuku akwabotu akwashishe bantu bakishinka kuyuka bukine bwa mu Baibolo. Kino kibalengejile kukwatankana na bakalume ba Lesa bashingwa. Ku ntendekelo ya myaka ya mu ma 1900, bantu ba Lesa bashingwa batendekele kwingijisha mashikopo wa “Photo-Drama of Creation” ne buku wa Finished Mystery. Byo papichiletu myaka icheche, pano kimye kya Lesa mwine kyafikile kya kuba’mba ‘bemane.’ (Ezi. 37:10) Kino kyaubiwe byepi, kabiji kimye ka? Byamwekele kala mu Babilona bisakwitukwasha kukumbula buno bwipuzho.

“Baikele na Bumi ne Kwimana Baimene”

13. (a) Kutendeka mu mwaka wa 537 B.C.E., byambo biji pa Ezikyo 37:10, 14 byafikile byepi? (b) Ñanyi binembelo bimwesha kuba’mba bantu bamo ba mu bufumu bwa bisaka jikumi babwelele ku Isalela?

13 Bayudea bajinga mu buzha mu Babilona batendekele kumona kufika kwa buno bungauzhi mu mwaka wa 537 B.C.E. Mu ñanyi jishinda? Yehoba wibasangwile ne kwibalengela ‘kwimana’ byo ebapokolwele mu buzha ne kwibabwezha kwabo ku Isalela. Jibumba jikatampe ja Bayudea babalume 42,360 ne babujile bena Isalela 7,000 bafumine mu Babilona kuya na kushimukulula Yelusalema ne nzubo ya Lesa. Batendekele kwikala mu ntanda yabo. (Eze. 1:1-4; 2:64, 65; Ezi. 37:14) Byo papichile myaka nobe 70, Bayudea bakwabo kukila pa 1,750 bakwatankene ne Ezela kubwela ku Yelusalema. (Eze. 8:1-20) Bayudea babwelele ku Yelusalema bakijile pa 44,000. Bajinga “nzhita ikatampe.” (Ezi. 37:10) Kabiji Mambo a Lesa aamba’mba bangikazhi ba mu bufumu bwa mikoka jikumi, baana ba bashakulu bo batwajile mu buzha ku bena Asilya nabo babwelele mu kitota kya myaka kya butanu na busatu, Yesu saka akyangye kusemwa, kuba’mba bakakwasheko kushimukulula nzubo ya Lesa.—1 Moba 9:3; Eze. 6:17; Yele. 33:7; Ezi. 36:10.

Bashingwa mu 1919

KAKITENGULUZHA MWALUMBULULWA BISHINKA 10B: Ñanyi Lukwatankano Luji pa “Bikupa Byauma” ne ‘Bakamonyi Babiji’?

14. (a) Byambo biji pa Ezikyo 37:24 bitukwasha byepi kuyuka kimye kyafikile buno bungauzhi kukila byo bwafikile patanshi? (b) Ñanyi bintu byamwekele mu 1919? (Monai ne kakitenguluzha ka kuba’mba, Ñanyi Lukwatankano Luji pa ‘Bikupa Byauma’ ne ‘Bakamonyi Babiji’)

14 Buno bungauzhi bwafikile byepi kukila byo bwafikile kimye kitanshi? Byonkatu Lesa byo asolwele kwi Ezikyo mu bungauzhi bo twisambapo, buno bungauzhi bwafikile jikwabo kukila byo bwafikile patanshi kimye Davida Mukatampe, aye Yesu Kilishitu saka ikala kala pa Bufumu.b (Ezi. 37:24) Ne kya kine, mu 1919, Yehoba wapuyile mwela mu bantu banji. ‘Baikele na bumi’ jibiji kabiji bafumine mu buzha mu Babilona Mukatampe. (Isa. 66:8) Kepo Yehoba ebalengejile kwikala mu “ntanda” yabo, ko kuba’mba mu paladisa wa ku mupashi. Pano nga bantu ba Yehoba ba mu ano moba baikele byepi “nzhita ikatampe”?

Kulanguluka languluka pa milaye ya mu Baibolo

KAKITENGULUZHA MWALUMBULULWA BISHINKA 10C: Kwibakwasha Kwimana Jibiji

15, 16. (a) Nga bantu ba Yehoba ba mu ano moba baikele byepi “nzhita ikatampe”? (b) Buno bungauzhi bwanembele Ezikyo bwitukwasha byepi kushinda meseko o tupitamo mu bwikalo bwetu? (Monai kakitenguluzha ka kuba’mba, “Kwibakwasha Kwimana Jibiji”)

15 Kilishitu byo atongwele kalume wa kishinka mu 1919, bantu ba Lesa popo batendekele kumona byaambile Zekaliya. Zekaliya wajinga pa Bayudea babwelele kimye kyo aawile’mba; “Ba mu mitundu yavula ya bantu ne bisaka bya bantu byakosa bikeya na kukeba Yehoba.” Uno ngauzhi wafwanyikizhe bakebelenga Yehoba ku “bantu jikumi bafuma mu milaka yonse ya bisaka bya bantu.” Waambile’mba bano bantu bakwata “Muyudea,” ko kuba’mba bena Isalela ba Lesa, ne kwamba’mba: “Tubena kukeba kuya nenu, mambo twaumvwa’mba Lesa uji ne anweba.”—Zeka. 8:20-23.

16 Mu ano moba, bena Isalela ba Lesa ba ku mupashi (bashingwa bashalapo) ne “banabalume jikumi” (“mikooko ikwabo”) balenga “nzhita ikatampe,” bavula kya kine kine. (Ezi. 37:10) Byo tuji bashilikale ba kwa Kilishitu baji mu nzhita ibena kubayilakotu, tulondela Mfumu wetu aye Yesu, kufikatu ne byo tukatambula mapesho aji kulutwe.—Sala. 37:29; Ezi. 37:24; Fili. 2:25; 1 Tesa. 4:16, 17.

17. Ñanyi bintu byo tukesambapo mu kitango kyalondelapo?

17 Kubwezha bupopweshi bwa kine kwalengela bena Kilishitu kwikala na mwingilo mukatampe wanema bingi. Ñanyi mwingilo? Pa kuba’mba tukomvwishe mukumbu wa buno bwipuzho, tukesamba jikwabo pa mwingilo Yehoba ye apele Ezikyo, muzhi wa Yelusalema saka bakyangye kumonauna. Kino kyokyo tukesambapo mu kitango kyalondelapo.

a Bikupa byamwene Ezikyo mu kimwesho kechi byajinga bya bantu bafwile abo bene ne, bino byajinga bya “bantu bo baipayile.” (Ezi. 37:9) “Kisaka kyonse kya Isalela” bekipayile mu bukifwanyikizho, bantu ba mu bufumu bwa bisaka jikumi bwa bena Isalela ne ba mu bufumu bwa bisaka bibiji bwa Yuda byo bebashinjile ne kwibatwala mu buzha ku bena Asilya ne ku bena Babilona.

b Bungauzhi bwaamba pe Mesiasa bebulumbulwile mu Kitango 8 kya uno buku.

BYA KUTUNDAIKA BUPOPWESHI BWA KINE

  1. Mambo ka Bayudea bo batwajile mu buzha mu Babilona o baambijile’mba bikupa byabo byaumine? (Ezi. 37:11)

  2. Nga “bena Isalela ba Lesa” ba mu ano moba baikele byepi nobe bafwa? (Mat. 13:24-30)

  3. “Bena Isalela ba Lesa” bebasangwile byepi pachepache, kabiji ñanyi kimye kyo ‘baikele na bumi’ jibiji? (Ezi. 37:7-9)

  4. Mumvwa byepi pa kwikala mu “nzhita ikatampe” yaambilepo Ezikyo mu bungauzhi? (Ezi. 37:10)

    Mabuku a mu Kikaonde (1992-2025)
    Shinkai
    Shinkulai
    • Kikaonde
    • Tuminaiko Bakwenu
    • Byo Mukeba
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Terms of Use
    • Privacy Policy
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Shinkulai
    Tuminaiko Bakwenu