KITANGO 9
‘Nkebapa Muchima Umo’
PAIMENA KITANGO: Kubwezha bupopweshi bwa kine ne byaambapo bungauzhi bwa kwa Ezikyo
1-3. Bena Babilona batendekele byepi kwendeleka bapopweshi ba Yehoba, kabiji mambo ka?
FWANYIKIZHAI kuba’mba mwi Bayudea bakishinka bekala mu muzhi wa Babilona, kisaka kyenu mo kyaikala mu buzha pa myaka kukila pa 50. Byonka byo muba kimye kyonse, mubena kuya na kupopwela Yehoba pa juba ja Sabado kabiji musakumonañana ne na bakwenu bapopweshi ba Yehoba. Mubena kupita mu mikwakwa mwavula bantu kabiji mubena kumona mazubo avula mo bapopwela balesa ba bubela ne bankishi. Bantu babena kuya mu bino bishimikwa na kupana milambo ne kwimbila nyimbo balesa babo nabiji Maduka.
2 Mwataana bapopweshi bakwenu ne kuya kwalepa kwabula bantu.a Mwaya ku mpunzha imo kwazhindama bingi kwipi na mukola uji mu uno muzhi. Mwatendeka kulomba, kwimba nyimbo ne kutanga Mambo a Lesa ne kulanguluka langulukapo. Byo mwazhinda nzoo na kulomba, mubena kumvwa kyongo kya mema abena kwipuma ku mato o bakashila ku kitulu. Muji bingi na lusekelo mambo muji ku mpunzha yazhindama bulongo kwabula kyungwe. Mwaketekela kuba’mba kafwako bantu basakwiya na kwimuvulañanya byonka byo boba kimye kyonse ne. Pano mambo ka o beshila na kwimuvulañanya?
3 Mambo kufumatu ne kala, bena Babilona bashinjile makondo avula kabiji bantu bayukile’mba balesa babo ba bubela bo bebakwashanga kushinda makondo. Bena Babilona byo baonawine muzhi wa Yelusalema, bashiinwe’mba lesa wabo aye Maduka wajinga na bulume kukila Yehoba. Kino kyo kibalengela kwendeleka Yehoba Lesa ne bantu banji. Kabiji kimye kimo bemwendeleka’mba: “Twimbilaipo lwimbo wa ku Ziona”! (Sala. 137:3) Nyimbo iji mu masalamo yatakaika muzhi wa Ziona byo ashindanga balwanyi ba Yehoba. Kampe bena Babilona bemwendeleka na mambo a ino nyimbo. Bino nyimbo ikwabo iji mu masalamo yaamba pa bena Babilona. Salamo waamba’mba: ‘Baalula Yelusalema ke milumba ya byapumauka. . . . Aba betuzhokoloka babena kwitwambila mwenga ne kwituseka.’—Sala. 79:1, 3, 4.
4, 5. Ñanyi mulaye wajinga mu bungauzhi bwanembele Ezikyo, kabiji mu kino kitango tusakwisamba pa ka? (Monai kipikichala kitanshi.)
4 Kabiji fwanyikizhai’mba kuji ne Bayudea basatuka babena kwimuseka na mambo a kuketekela mwi Yehoba ne bangauzhi banji. Nangwa kya kuba babena kwimwendeleka, bino muji na lusekelo bingi mambo muji mu bupopweshi bwa kine. Mubena kulomba saka mwakasuluka ne kwimbila pamo nyimbo. Kutanga Mambo a Lesa kubena kwimutekenesha bingi. (Sala. 94:19; Loma 15:4) Pano fwanyikizhai jikwabo kuba’mba, pa kuno kupwila mupopweshi mukwenu umo waiya na muvungilo muji bungauzhi bwanembele Ezikyo. Mwaumvwa bulongo pa kumvwa mulaye wa Yehoba wa kuba’mba ukabwezha bantu banji mu kyalo kyabo. Mwasangalala bingi pa kumvwa byo babena kutanga buno bungauzhi na jiwi ja peulu. Mwatendeka kulanguluka pa kimye anweba ne kisemi kyenu kyo mukabwela ku kyalo kyenu na kushimukulula muzhi.
5 Mu bungauzhi bwanembele Ezikyo, muji milaye yavula bingi yaamba pa kubwezha bupopweshi bwa kine. Twayai twisambe pa ino milaye. Ino milaye yafikile byepi ku Bayudea bajinga mu buzha? Buno bungauzhi bubena kufika byepi mu ano moba? Kabiji tusakufunda ne pa bikafika buno bungauzhi mu kimye kya kulutwe.
“Bakebatwala mu Buzha mu Kyalo Kingi”
6. Lesa wajimwineko byepi bantu banji bamusatukijile pa bimye byavula?
6 Yehoba waingijishe Ezikyo kwambila bantu banji kuba’mba ukebakambula na mambo a byubilo byabo byatama. Waambile’mba: “Bakebatwala mu buzha mu kyalo kingi.” (Ezi. 12:11) Byonka byo twafunjile mu Kitango 6 mu uno buku, Ezikyo wajimwineko bantu pa bikebamwekela. Pano bino kechi ye wajinga mutanshi kujimunako bena Isalela ne. Kufumatu ne mu moba ajingako Mosesa, Yehoba wajimwineko bantu banji kuba’mba bakebatwala mu buzha inge batwajijila kumusatukila. (Mpitu. 28:36, 37) Kabiji bangauzhi bakwabo nabiji Isaya ne Yelemiya nabo bajimunangako bena Isalela.—Isa. 39:5-7; Yele. 20:3-6.
7. Yehoba wakambwile byepi bantu banji?
7 Kyataminekotu ke kya kuba’mba bena Isalela kechi bateleko muchima ku luno lujimuno ne. Mu kuya kwa moba, bafichishe Yehoba ku muchima mambo batendekele kupopwela balesa ba bubela, kubula bukishinka ne kulondela bakafunga batama bebatangijilenga. Na mambo a bino, Yehoba waswishishe kipowe kya nzala kwibaponena nangwa kya kuba kyajinga kyalo “kyavula mukaka ne buki.” (Ezi. 20:6, 7) Byonkatu byo aambijile jimo, Yehoba waswishishe bantu banji kwibatwala mu buzha. Mu 607 B.C.E., Nebukaneza mfumu wa mu Babilona waonawine Yelusalema ne nzubo ya Lesa. Bayudea bavula bapulukile bebatwajile mu buzha mu Babilona. Batendekele kwibendeleka ne kwibamanyika byonka byo balumbulula ku ntendekelo ya kino kitango.
8, 9. Lesa wajimwineko byepi kipwilo kya bena Kilishitu pa bantu basatukile mu kipwilo?
8 Nanchi kintu kyamwekejile Bayudea bajinga mu buzha mu Babilona kyamwekele ne mu kipwilo kya bena Kilishitu nyi? Ee, nabo kibamwekejile. Byonkatu byo bajimwineko Bayudea patanshi, baana ba bwanga bwa kwa Kilishitu nabo bebajimwineko saka kwakishala myaka yavula. Yesu byo atendekeletu mwingilo wanji pano pa ntanda, waambile’mba: “Jimukai na bangauzhi ba bubela beya kwi anweba mu biseba bya mikooko, bino mu michima yabo yo misuka ikaji.” (Mat. 7:15) Byo papichile myaka ikwabo, mutumwa Paulo naye bamutangijile na mupashi kunemba’mba: “Nayuka namba byo nkafumako, misuka ikaji ikatwela mwi anweba kabiji kechi ikalama jitanga na kifyele ne, kabiji mwi anweba mukafuma bantu bakafunjishanga mafunjisho aluwankana kukeba kongola baana ba bwanga amba bebalondelenga.”—Byu. 20:29, 30.
9 Bena Kilishitu bebabuujile bya kuyuka bano bantu ne bya kwibachinuzhuka. Bakulumpe mu kipwilo kya bena Kilishitu bebakambizhe kupanga mu kipwilo bansatuki. (1 Timo. 1:19; 2 Timo. 2:16-19; 2 Pe. 2:1-3; 2 Yoa. 10) Pano bino, byonkatu byaubile bena Isalela ne bena Yuda, bena Kilishitu bavula kechi balondejile lujimuno lwafuminenga kwi Lesa ne. Ku mpelo ya myaka kitota kitanshi, bansatuki bavujile bingi mu kipwilo. Yoano wamweneko buno bunsatuki byo bwavujile mu kipwilo mambo wajingako ku mpelo ya myaka kitota kitanshi, kabiji ye wapeleleko kufwa pa batumwa. Ye yenkatu wazhikijilenga kipwilo ku bano bansatuki. (2 Tesa. 2:6-8; 1 Yoa. 2:18) Ñanyi bintu byamwekele Yoano byo afwile?
10, 11. Kishimpi kya kwa Yesu kya wichi ne nseku kyafikile byepi mu kitota kya myaka kya bubiji kuya ne kulutwe?
10 Yoano byo afwile, kishimpi kya kwa Yesu kya wichi ne nseku kyatendekele kufika. (Tangai Mateo 13:24-30) Byonkatu byaambijile jimo Yesu, Satana wakushile mu kipwilo “nseku,” nangwa’mba bena Kilishitu ba bubela. Kino kyalengejile bunsatuki kusampukila ne pa katele. Kyamweka Yehoba kyamukolele bingi ku muchima pa kumona kipwilo kyatendekele Mwananji, kyatendeka kupopwela bankishi, kusekelela moba a kukokoloka, ne kulondela bisho bya bantu babulanga kumwakamwa. Kabiji batendekele ne kufunjisha mafunjisho a bubela afumine ku bantemwamaana ne ku bupopweshi bwa bubela. Pano Yehoba waubilepo ka? Byonkatu byo aubile ku bena Isalela babujile bukishinka, waswishishe bantu banji nabo kwibatwala mu buzha. Kutendeka mu kitota kya myaka kya bubiji ne kuya kulutwe, bantu bakishinka bajinga nobe wichi kyakatezhe bingi kwibayuka mambo bena Kilishitu ba bubela bavujile. Kino kyajingatu nobe kipwilo kya bena Kilishitu kyaya mu buzha mu Babilona Mukatampe, ko kuba’mba bupopweshi bwa bubela bwa ntanda yonse mwavujile bena Kilishitu ba bubela. Bano bena Kilishitu ba bubela byo batwajijile kuvujilako, Kilishitendomu walengelwe.
11 Nangwa kya kuba Kilishitendomu wakumbene ntanda yonse kabiji waongwele bantu bavula, bino kwajinga bena Kilishitu bakine, Yesu bo atelele mu kishimpi kyanji amba “wichi.” Byonkatu byajinga Bayudea bajinga mu buzha bo baambapo mu Ezikyo 6:9, nabo bavulukile Lesa wabo wa kine. Bamo bachinchikile ne kukaana mafunjisho a bubela a mu Kilishitendomu. Kino kyalengejile kutendeka kwibendeleka ne kwibamanyika bingi. Nanchi Yehoba wafuukwilepo kubula kukwasha bantu banji bajinga mu bupopweshi bwa bubela nyi? Ine! Byonkatu byo aubile na bena Isalela kala, Yehoba wazhingijile monka mo kyafwainwa kabiji pa kimye kicheche. (Yele. 46:28) Yehoba wapele bantu banji luketekelo. Twayai tumone Yehoba byo aubile ku Bayudea bajinga mu Babilona ne byo ebalayile kwibafumya mu buzha.
Bena Kilishitu bakine bebamanyikile pa myaka yavula bingi ku Babilona Mukatampe (Monai mafuka 10, 11)
“Kuzhingila Kwami po po Kukapwa”
12, 13. Mambo ka bukaji bwa Yehoba o bwapwijile ku bantu banji bajinga mu buzha mu moba a kwa Ezikyo?
12 Yehoba wazhingijile bantu banji, pano bino wibabuujile kuba’mba kechi ukatwajijila kwibazhingijila ne. Wibambijile’mba: “Kuzhingila kwami po po kukapwa ne bukaji bwami po po bukafwomoka, kabiji nkatondwa, bukaji bwami byo bukapwa, po po bakayuka’mba, amiwa Yehoba nkeba bantu kuñingijilatu amiwa bunke kwapwa.” (Ezi. 5:13) Mambo ka bukaji bwa Yehoba o bwapwijile?
13 Bayudea bakishinka byo bebatwajile mu buzha, bayile pamo na Bayudea babujile bakishinka. Kabiji Lesa waingijishe Ezikyo kwambila jimo kuba’mba bantu banji bamo bakalapila monka mu buzha. Bano Bayudea bavulukile bintu byatama byo baubile bibalengejile kusatukila Lesa kabiji basashijile Yehoba kwibalekelako mambo ne kwibobila bibusa. (Ezi. 6:8-10; 12:16) Ezikyo wajinga pa boba bakishinka, byonka byajinga ngauzhi Danyela ne balunda nanji basatu. Danyela waikele myaka yavula kabiji wamweneko Bayudea byo bebatwajile mu buzha ne kimye kyo bafuminemo. Mulombelo ye alombele wa kusashijilako bena Isalela balapijile wanembwa mu Danyela kitango 9. Byambo biji mu luno lulombelo bibena kumwesha byaumvwinenga Bayudea bavula bajinga mu buzha bakebeshenga bingi Yehoba kwibalekelako mambo ne kwibapesha. Bayudea bafwainwa baumvwine bingi bulongo pa kumvwa byambo byaawile Ezikyo bya kwibafumya mu buzha ne kubwezha bupopweshi bwa kine.
14. Mambo ka Yehoba o afumishishe bantu banji mu buzha ne kwibabwezha mu kyalo kyabo?
14 Kuji kintu kyanema bingi kyalengejile bantu ba Yehoba kwibafumya mu buzha. Bebafuminye mu buzha mambo kimye kya Yehoba kya kuzhijika jizhina janji ku bisaka bya bantu kyafikile. Kafwako kyo baubile kyafwainwe kulengela Yehoba kwibafumya mu buzha ne. (Ezi. 36:22) Bena Babilona popo bayukile kuba’mba balesa babo ba bubela nabiji Maduka kechi baesakana pamo na Nkambo Mfumu Yehoba ne. Pano twayai twisambe pa milaye itanu Yehoba yo abuujile Ezikyo kwaula ku Bayudea bakwabo bajinga mu buzha. Patanshi, tusakwisamba ino milaye byo yalumbulwilenga ku Bayudea bakishinka. Kepo tusakwisamba pa ino milaye byo ikafika kulutwe kukila byo yafikile patanshi.
15. Bayudea byo bafumine buzha, batendekele kupopwela byepi Lesa?
15 MULAYE 1. Kechi kukekala kupopwela bankishi nangwa byubilo byonse bya bunya ne. (Tangai Ezikyo 11:18; 12:24.) Byonkatu byo twafunjile mu Kitango 5 mu uno buku, mu Yelusalema ne mu nzubo ya Lesa mwakumbene byubilo byatama ne bupopweshi bwa bubela, nabiji kupopwela bankishi. Bantu baubilenga byatama, kabiji Yehoba wibashikilwe bingi. Yehoba waingijishe Ezikyo kwaula ku Bayudea bajinga mu buzha kuba’mba kimye kikafika kyo bakapopwelanga Lesa jikwabo mu jishinda jatoka jabula bubipisho. Kubwezha bupopweshi bwa kine po paimenejile kwiya kwa mapesho akwabo.
16. Ñanyi mulaye walayile Yehoba waambilenga pa kyalo kya bantu banji?
16 MULAYE 2. Bakabwela mu kyalo kyabo. Yehoba waambijile Bayudea bajinga mu buzha amba: “Nkemupa kyalo kya bena Isalela.” (Ezi. 11:17) Uno mulaye wawamine bingi, mambo bena Babilona byo baendelekanga bantu ba Lesa bajinga mu buzha, bebalengelanga kumona nobe kechi bakabwela ku kyalo kyabo ne. (Isa. 14:4, 17) Bino inge bafuma mu buzha ne kutwajijila kwikala bakishinka, ntanda popo ikamenesha kajo kavula bingi. Kabiji inge kechi baikelepo jibiji na kipowe kya nzala ne.—Tangai Ezikyo 36:30.
17. Bungauzhi bwaambilepo’mba ka pa kupana milambo kwi Yehoba?
17 MULAYE 3. Bakatendeka jikwabo kupana milambo pa kya kusokelapo bitapisho kya Yehoba. Byonkatu byo twafunjile mu Kitango 2 mu uno buku, mu Mizhilo Lesa yo apeele Mosesa, milambo yanemene bingi mu bupopweshi bwa kine. Bino Yehoba wakonsheshe kutambwilatu milambo ya Bayudea bafumine mu buzha umvwe batwajijila kukookela mizhilo yanji ne kwikala kwa kubula bubipisho. Kabiji inge kyalengejile kwibalekelako mambo, ne kwikala jibiji na bulunda bwakosa ne Lesa. Yehoba wibalayile’mba: “Kisaka kyonse kya Isalela ko ko kikañingijilanga mu kino kyalo. Nkasekela mwi abo kabiji nkakeba bya bupe byenu ne milambo yenu yawamisha ne bintu byenu byonse byazhila.” (Ezi. 20:40) Onkao mambo, bupopweshi bwa kine bwafwainwe kubwela pa kuba’mba bantu ba Lesa bakebapeshe.
18. Yehoba walayile’mba ukafunga byepi bantu banji?
18 MULAYE 4. Kufumyapo bakafunga batama. Bakafunga batama bo balengelanga bantu ba Lesa kulenga mambo. Yehoba walayile’mba ukafumyapo bano bakafunga. Waambile pa bano bakafunga amba: “Kechi nkebaswisha kujiisha mikooko yami ne . . . Nkapokolola mikooko yami mu tunwa twabo.” Bino Yehoba walayile bantu banji bakishinka amba: ‘Nkemuta muchima.’ (Ezi. 34:10, 12) Pano waubile byepi bino? Wasajile banabalume bakishinka bakwingila mwingilo wa bukafunga.
19. Yehoba waambilepo’mba ka pa kukwatankana?
19 MULAYE 5. Bapopweshi ba Yehoba bakakwatankana. Bapopweshi bakishinka kyafwainwa kibakolanga bingi ku muchima pa kumona bantu ba Lesa bajinga mu buzha byo babujile kukwatankana. Bangauzhi ba bubela ne bakafunga batama bo balengelanga bantu kubula kumvwina bangauzhi ba Yehoba. Kino kyalengejile bantu kwabenamo. Onkao mambo, mulaye waambile Ezikyo pa kubwezha bupopweshi bwa kine wibatekeneshe bingi wa kuba’mba: “Nkebapa muchima wakosa nobe jibwe [nangwa’mba muchima umo] ne bulume bwami bukengilanga mwi abo.” (Ezi. 11:19) Bayudea bafumine mu buzha inge batwajijile kukookela Yehoba Lesa ne kukwatankana mulwabo, balwanyi babo inge bakankelwe kwibashinda. Kuba bino inge kwalengejile kino kisaka kuleta lukumo kwi Yehoba.
20, 21. Milaye ya Yehoba yafikile byepi ku Bayudea bafumine mu buzha?
20 Nanchi ino milaye itanu yafikile Bayudea byo bafumine mu buzha nyi? Akivulukai byambo byaambile kalume wa kishinka aye Yoshua bya kuba’mba: “Kafwako kintu nangwa kimo kya mu milaye yawama kimulayile Yehoba Lesa wenu kyabula kufika ne. Bintu byonse byafika kwi anweba. Kafwako nangwa kimo kyabula kufika ne.” (Yosh. 23:14) Byonka byo kyajinga mu moba a kwa Yoshua, byobyo kyajinga ne mu moba abwelele Bayudea mu ntanda yabo kufuma mu buzha.
21 Bayudea balekele kupopwela bankishi ne kuba byubilo bya bunya bya mu bupopweshi bwa bubela byalengejile Yehoba kwibashikwa. Nangwa kya kuba kyamwekelenga kukatazha, bino Bayudea babwelele kwabo. Bakajiminenga majimi abo ne kwikala bulongo. Kintu kitanshi kyo baubile byo bafikile ke kushimika kya kusokelapo bitapisho kya Yehoba mu Yelusalema ne kutendeka kupana milambo yaitabilwa kwi Lesa. (Eze. 3:2-6) Yehoba wibapele bakafunga bawama, banabalume nabiji ñanga kabiji wakopololanga byambo aye Ezela, babinemanga abo ba Nehemiya ne Zelubabele, Yoshua Ñanga Mukatampe ne bangauzhi bachinchikile abo ba Hagai, Zekaliya ne Malakai. Bantu ba Lesa baikalanga bulongo inge ke bomvwine lutangijilo lwa Lesa ne kumukookela kabiji bakwatankananga kukila ne byo baikalanga kala.—Isa. 61:1-4; tangai Yelemiya 3:15.
22. Twayuka byepi kuba’mba bungauzhi bwaamba pa kubwezha bintu byonse kulutwe bukafika kukila byo bwafikile patanshi?
22 Kwa kubula nangwa kuzhinaukatu ne, kufika kwa bungauzhi bwa kubwezha bupopweshi bwa kine kwatundaikile bingi bantu ba Lesa. Nangwa byonkabyo, kufika kutanshi kwa buno bungauzhi kwamwesheshengatu buno bungauzhi byo bukafika jikwabo kulutwe kukila byo bwafikile patanshi. Twayuka byepi bino? Milaye ibalayile Yehoba yafikangatu inge batwajijila kumukookela. Mu kuya kwa moba, Bayudea balekele kukookela Yehoba ne kumusatukila. Bino byonka byaambile Yoshua, byamba Yehoba kimye kyonse bifika. Onkao mambo, ino milaye yonse ikafika jikwabo kulutwe kukila ne byo yafikile patanshi. Twayai tumone ino milaye byo yafikile.
“Mukansangajika”
23, 24. Bungauzhi bwaambilenga pa ‘kubwezha bintu byonse’ bwatendekele kufika ñanyi kimye kabiji mu ñanyi jishinda?
23 Kufunda Baibolo kwitulengela kuyuka kuba’mba moba a kupelako atendekele mu 1914. Bino atweba bapopweshi ba Yehoba kino kechi kitulengela kwakamwa ne. Mambo Baibolo waamba ne pa bintu byawama byatendekele kumweka mu 1914. Kino kyo kimye Lesa kyo atendekele ‘kubwezha bintu byonse.’ (Byu. 3:21) Twayuka byepi? Twayuka bino na mambo a bintu byamwekele mwiulu mu 1914. Yesu Kilishitu popo bamubikile pa Bufumu bwa Bumesiasa. Mambo ka o twakonsha kwambila’mba kimye kya kubwezha bintu kyatendekele? Vulukai Yehoba byo alayile Mfumu Davida kuba’mba bufumu bukekala myaka ne myaka mu kisemi kyanji. (1 Moba 17:11-14) Buno bufumu bebuchibikizhe mu 607 B.C.E. bena Babilona byo baonawine muzhi wa Yelusalema. Kino kyalengejile bamfumu bafuminenga mu kikota kya kwa Davida kuleka kulama.
24 Yesu utelwa’mba, “Mwana Muntu” mambo wafumine mu kikota kya kwa Davida kabiji ye uji na luusa lwa kuswana pa bufumu bwa kwa Davida. (Mat. 1:1; 16:13-16; Luka 1:32, 33) Mu 1914, Yehoba wabikile Yesu pa bufumu mwiulu. Onkao mambo, kimye kya ‘kubwezha bintu byonse’ kyatendekele. Kimye kya Yehoba kyafikile kya kwingijisha uno Mfumu kubwezha bupopweshi bwa kine.
25, 26. (a) Ñanyi kimye bantu ba Lesa bajinga mu buzha mu Babilona Mukatampe po bebafuminye mu buzha, kabiji twayuka byepi kino? (Monai ne kakitenguluzha ka kuba’mba, “Mwaka wa 1919, Mambo Ka?”) (b) Ñanyi bungauzhi bwatendekele kufika kutendeka mu 1919 kuya ne kulutwe?
25 Bintu bimo byaubile Kilishitu pano pa ntanda byo aikele Mfumu ke kuwamisha bupopweshi bwa kine. (Mala. 3:1-5) Byonkatu Yesu byo aambijile jimo mu kishimpi kya wichi ne nseku, kyakatezhe bingi kuyuka wichi ne nseku, ko kuba’mba bena Kilishitu bashingwa ba kine ne ba bubela.b Pano bino, kimye kya kunowa byo kyafikile mu 1914, lupusano lwamwekeshetu patoka. Mu myaka ya kunyuma mwaka wa 1914 saka akyangye kufika, Bafunda Baibolo bakishinka basolwelenga patoka mafunjisho a bubela a Kilishitendomu kabiji batendekele kwipatula ku bupopweshi bwa bubela. Kimye kya Yehoba kyafikile kya kubwezha bupopweshi bwa kine. Onkao mambo, ku ntendekelo ya mwaka wa 1919, bantu ba Lesa bebafuminye mu buzha mu Babilona Mukatampe saka papitatu myaka icheche kufuma patendekejile “kimye kya kunowa.” (Mat. 13:30) Kimye kya kwikala mu buzha pano kyapwile!
26 Bungauzhi bwaamba pa kubwezha bupopweshi bwa kine bwaawile Ezikyo bwafikile kukila byo bwafikile kala. Pano twayai twisambe pa milaye itanu yo twaji kwisambapo tumone byo ikafika kulutwe kukila byo yafikile patanshi.
27. Lesa wakwashishe byepi bantu banji kuleka kupopwela bankishi?
27 MULAYE 1. Kuleka kupopwela bankishi ne byubilo byonse bya bunya. Myaka ya mu kitota kya bu 19 byo yailenga na kupwa ne ku ntatwilo ya myaka kitota kya bu 20, bena Kilishitu bakishinka bebakonkenyenga pamo kabiji basankijilengapo byubilo bya bunya bya mu bupopweshi bwa bubela. Balekele kwitabila mu balesa basatu, ne kwitabila’mba mweo kechi ufwa ne. Kabiji bakaine ne lufunjisho lwa kuba’mba Lesa usoka bantu mu mujilo wa Helo, mambo onse ano ajinga mafunjisho abula a mu Binembelo afumine ku bupopweshi bwa bubela. Basankijilepo kwingijisha bipashañano pa kupopwela Lesa mambo bayukile’mba kwajinga kupopwela bankishi. Kabiji mu kuya kwa moba, bantu ba Lesa balekele kwingijisha musalaba pa kupopwela Lesa mambo kwajinga kupopwela bankishi.—Ezi. 14:6.
28. Mu ñanyi jishinda Yehoba mo abwezhezhe bantu banji ku kyalo kyabo?
28 MULAYE 2. Kubwela mu kyalo kya bantu ba Lesa kya ku mupashi. Byo bafumine mu Babilona Mukatampe, bena Kilishitu bakishinka bayile mu kyalo kyabo kya ku mupashi, ko kuba’mba baikele bantu bazhikijilwa ku mupashi bakabula kwikalapo na nzala ya ku mupashi. (Tangai Ezikyo 34:13, 14.) Byonkatu byo tukafunda mu Kitango 19 mu uno buku, Yehoba wapesha bantu banji mambo baji na kajo ka ku mupashi kavula.—Ezi. 11:17.
29. Mwingilo wa kusapwila watundaikilwe byepi mu mwaka wa 1919?
29 MULAYE 3. Bakatendeka jikwabo kupana milambo pa kya kusokelapo bitapisho kya Yehoba. Mu myaka kitota kitanshi, bena Kilishitu bayukile’mba kechi bafwainwe kulambula banyama ne. Bitapisho byo bapananga kwi Lesa ke byambo byo baambanga bya kutota Yehoba ne kusapwila mambo awama. (Hebe. 13:15) Bantu ba Lesa byo bajinga mu Babilona Mukatampe, kechi kwajingapo lunengezho lwa kupopwela Lesa nangwa lwa kwibakwasha kusapwila ne. Nangwa byonkabyo, kimye kya kufuma mu buzha byo kyafikile pepi, bantu ba Lesa batendekele kupana ino milambo. Basapwilanga kabiji batotanga Lesa pa kupwila. Kutendeka mu 1919 kuya ne kulutwe, “kalume wa kishinka kabiji wa maana” popo atendekele kutundaika mwingilo wa kusapwila ne kunengezha bulongo bya kumwingila. (Mat. 24:45-47) Onkao mambo, bantu bapainenga milambo ya kutota jizhina janji batendekele kuvula.
30. Yesu waubile byepi pa kuba’mba anengezhezhe bantu banji bakafunga bawama?
30 MULAYE 4. Kufumyapo bakafunga batama. Kilishitu wafuminye bantu ba Lesa mu Kilishitendomu mwajinga bakafunga ba bubela. Bakafunga bajinga mu kipwilo kya bwina Kilishitu bajinga na byubilo bya bakafunga ba bubela bebafuminyemo. (Ezi. 20:38) Yesu byo aji Kafunga Wawama, wamwene kuba’mba mikooko yanji ibena kulamwa bulongo. Mu 1919, watongwele kalume wa kishinka kabiji wa maana. Jino jibumba jicheche ja bena Kilishitu bashingwa jatendekele kunengezha kajo ka ku mupashi. Kino kyalengejile bantu ba Lesa kuzhikijilwa bingi. Mu kuya kwa moba, bakulumpe mu kipwilo bebafunjishe bya kulama “jitanga ja Lesa.” (1 Pe. 5:1, 2) Byambo byanembelwe na lutangijilo lwa mupashi biji pa Ezikyo 34:15, 16 bebingijisha bingi pa kufunjisha bakafunga bena Kilishitu byo bafwainwa kulamanga mikooko byonka bikeba Yehoba Lesa ne Yesu Kilishitu.
31. Yehoba wafikizhe byepi bungauzhi bwanembwa pa Ezikyo 11:19?
31 MULAYE 5. Bapopweshi ba Yehoba bakakwatankana. Pa myaka yavula, mu Kilishitendomu mwafuma bupopweshi bwapusana pusana ne tumabumba twavula bingi kabiji kechi bakwatankana ne. Kupusanako na bano, Yehoba wauba kya kukumya ku bantu banji bo afumya mu buzha. Mulaye wanji ye aambile kupichila mwi Ezikyo wa kuba’mba ‘nkebapa muchima umo’ wafika kukila ne byo afikile kala. (Ezi. 11:19) Kilishitu uji na baana ba bwanga mwaya ntanda yonse bafuma mu bisaka, mu bupopweshi bwapusana pusana, bayanji, banonshi, ne bafuma mu bisho byapusana pusana. Bino bonse bebafunjisha bukine bumotu kabiji bakwatankana kwingila mwingilo umotu. Pa juba japeleleko saka bakyangye kumwipaya, Yesu walombele kuba’mba baana banji ba bwanga bakwatankane. (Tangai Yoano 17:11, 20-23.) Lelo jino, Yehoba wakumbula luno lulombelo kukila kala.
KAKITENGULUZHA MWALUMBULULWA BISHINKA 9D: Bungauzhi bwaamba pa Buzha ne kubwezha Bupopweshi bwa Kine
32. Mumvwa byepi pa bibena kufika bungauzhi bwaamba pa kubwezha bupopweshi bintu bonse? (Monai ne kakitenguluzha ka kuba’mba’mba, “Bungauzhi Bwaamba pa Buzha ne Kubwezha Bintu Byonse.”)
32 Nanchi kechi muji na lusekelo byo mubena kwikala mu kino kimye kya kubwezha bupopweshi bwa kine nenyi? Tubena kwimwena bibena kufika buno bungauzhi bwaawile Ezikyo mu bupopweshi bwetu. Yehoba umvwa bingi bulongo pa kumona bantu banji, byonkatu byo aambile kupichila mwi Ezikyo amba: “Mukansangajika.” (Ezi. 20:41) Nanchi mwayuka’mba mwatokwa bingi pa kwikala mu jibumba ja bantu bakwatankana, bo bafunjisha kwi Yehoba, bamutota mwaya ntanda yonse, bantu bo bapokolola ku buzha bwa ku mupashi nyi? Bino kuji ne bungauzhi bukwabo bwaawile Ezikyo bwa kubwezha bupopweshi bwa kine bukafika kulutwe kukila byo bwafikile kala.
“Nobe Bujimi bwa Edena”
33-35. (a) Bungauzhi bwanembwa mu Ezikyo 36:35 bwalumbulwilenga ka ku Bayudea bajinga mu buzha? (b) Nga buno bungauzhi bubena kufika byepi ku bantu ba Yehoba lelo jino? (Monai kakitenguluzha ka kuba’mba, ‘Kimye kya Lesa kya Kubwezha Bintu Byonse.’)
33 Byonka byo twisamba kala, ‘kimye kya kubwezha bintu byonse’ kyatendekele kimye Lesa kyo abwezhezhe ndonda ya bamfumu ba mu kikota kya kwa Davida, byo abikile Yesu pa bufumu mu 1914. (Ezi. 37:24) Kepo Yehoba apele Kilishitu bulume bwa kubwezha bupopweshi bwa kine bwajinga pepi kuzhiya na mambo a buzha bwa ku mupashi mwajinga bantu banji pa myaka yavula. Nanchi mwingilo wa kwa Kilishitu popo apwijiletu nyi? Ine. Uno mwingilo watwajijila. Yesu ukoba bya kukumya kulutwe. Bungauzhi bwa kwa Ezikyo bwaamba pa bintu bikwabo bikafika byawama bingi.
34 Akilangulukai pa bino byambo byanembelwe na lutangijilo lwa mupashi bya kuba’mba: “Bantu bakamba’mba: ‘Talai! kyalo kyajingatu masala, lelo jino kiji nobe bujimi bwa Edena.’” (Ezi. 36:35) Buno bungauzhi bwalumbulwilenga ka kwi Ezikyo ne ku Bayudea bakwabo bo ajinga nabo mu buzha? Kechi baketekejile kuba’mba buno bungauzhi bukafika kya kuba ntanda yabo ikekaletu nobe Paladisa nangwa’mba bujimi bwa Edena, bonka bwanengezhezhe Yehoba ku ntendekelo ne. (Nte. 2:8) Bafwainwa bayukile kuba’mba Yehoba wibabujilengatu kuba’mba ntanda yabo ikawama bingi.
35 Buno bungauzhi bubena kufika byepi mu ano moba? Kechi twafwainwa kuketekela kufika kwa buno bungauzhi bonse mu ano moba, mu ntanda yatama ibena kulamwa na Satana Diabola ne. Bino twayuka kuba’mba buno bungauzhi bwafika mu ano moba ku mupashi. Atweba bapopweshi ba Lesa, twabwela mu ntanda ya ku mupashi, mo tubena kwingijila Lesa ne kutangizhako mwingilo wanji wazhila mu bwikalo bwetu. Ino ntanda ya ku mupashi ibena kuwaminakotu. Pano buno bungauzhi bukafika byepi bonse kulutwe?
36, 37. Ñanyi milaye ikafika mu Paladisa kulutwe?
36 Nkondo ikatampe ya Amagedonyi inge yapwa, Yesu ukatwajijila na mwingilo wa kuwamisha pano pa ntanda. Mu Bukalama bwanji bwa Myaka Kiumbi Kimo, ukatangijila bantu kwalula ino ntanda yonse kwikala bujimi bwa Edena, kwikala Paladisa byonka Yehoba byo akebelenga patanshi. (Luka 23:43) Bantu bonse bakekalanga mutende kabiji kechi bakonaunanga ntanda ne. Kechi kukekala kuchiina kintu nangwa kimo ne. Akifwanyikizhai kimye kikafika uno mulaye wa kuba’mba: “Nkalayañana nayo lulayañano lwa mutende kabiji nkonauna banyama bakaji baji mu kyalo, pa kuba’mba mikooko ikekalenga mutende mu kiselebwa ne kulaala mu jisaka.”—Ezi. 34:25.
37 Nanchi mwakonsha kufwanyikizha bino nyi? Kwikala kwa kubula kuchiina kintu nangwa kimo, kuya konse ko mukeba kuya pano pa ntanda. Banyama kechi bakalukukanga bantu ne. Kafwako kintu nangwa kimo kikavulañanyanga mutende ne. Mukayanga na kwenda mu jisaka bunke bwenu, saka mubena kutamba bintu ne kulaala monka, ne kubuuka lukelo mu mutende!
Fwanyikizhai kimye kyo ‘mukalaalanga mu jisaka’ kwa kubula kuchiina kintu nangwa kimo (Monai mafuka 36, 37)
38. Mukomvwa byepi kimye kikafika mulaye wanembwa pa Ezikyo 28:26?
38 Kabiji tukemwena ne bikafika uno mulaye wa kuba’mba: “Bakekalanga mu kyalo mu mutende, bakashimika mazubo, bakajimba miñanzañanza kabiji bakekala ku matwi nzoo byo nkakambula bantu bonse bebendeleka; kabiji po po bakayuka’mba amiwa yami Yehoba Lesa wabo.” (Ezi. 28:26) Tukekalanga mutende pano pa ntanda ponse mambo Yehoba ukazhiya balwanyi banji bonse. Byo tukawamishanga ino ntanda, tukekalanga bulongo na bisemi byetu, tukashimikanga mazubo awama a kwikalamo kabiji tukajimba bichi bya miñanzañanza.
39. Mambo ka o mwafwainwa kushiinwa kuba’mba bungauzhi bwanembele Ezikyo bwaamba pa Paladisa kechi mañambilatu ne?
39 Nanchi mulanguluka’mba ino milaye mañambilatu akabula kufika nyi? Akilangulukai pa bintu byo mwimwena mu ano moba ‘a kubwezha bintu byonse.’ Nangwa kya kuba Satana witwimena ku ntundwa, bino Yesu ubena kubwezha bupopweshi bwa kine mu ano moba atama kwingijisha bulume bo bamupa. Kino kitulengela kushiinwa kuba’mba milaye yonse Lesa yo aambile kupichila mwi Ezikyo ikafika!
a Bayudea bavula bajinga mu buzha baikalanga kwalepa na muzhi wa Babilona. Ezikyo naye waikalanga mu Bayudea kwipi na mukola wa Keba. (Ezi. 3:15) Bino kwajinga Bayudea bamo bajinga mu buzha baikalanga monka mu muzhi wa Babilona. Pa bano pajinga ne “ba ku bufumu ne baana ba babinemanga.”—Da. 1:3, 6; 2 Mfu. 24:15.
b Kechi twayuka bajinga bena Kilishitu bashingwa pa bajingako mu myaka kitota kya bu 16 ne.