Buku wa mu Baibolo Nambala 26—Ezikyo

Nembi: Ezikyo

Mpunzha ko Anembejilwe: Babilona

Kupwisha Kumunemba: nobe mu 591 B.C.E.

Kimye Mwamwekejile Bintu: mu 613 kufika nobe mu 591 B.C.E.

MU MWAKA wa 617 B.C.E., mfumu wa bena Yuda, aye Yehoyakina, washinjilwe ne kupana Yelusalema kwi Nebukaneza, awo wasendele babinemanga ba mu muzhi kabiji ne bya buneme bya mu nzubo ya Yehoba ne byobya byajinga mu nzubo ya mfumu ne kwibitwala ku Babilona. Pa bazha bo asendele pajinga ba mu kisemi kya mfumu ne balongo banji ba mu bufumu; babiyangala, basendwe ne bañangula, kabiji ne Ezikyo mwana ñanga, aye Buzi. (2 Mfu. 24:11-17; Ezi. 1:1-3) Na bulanda bukatampe, bano bena Isalela bazha baendele lwendo lwibakokeshe bingi lwa kufuma mu ntanda ya tutumbatumba, masulo a mema ne bimpachiko kuya mu ntanda ya misanza yaya lela. Batendekele kwikala ku mukola wa Keba sa balamwa na bufumu bukatampe, ne kuzhokolokwa na bantu bajinga na bisho byapuseneko na byabo kabiji bapopwelanga balesa ba buntunshi. Nebukaneza waswishishe bena Isalela kwitungila mazubo abo bene, kusunga bakalume, ne kuba busulu. (Ezi. 8:1; Yele. 29:5-7; Ezela 2:65) Umvwe kya kuba baingijile na ngovu, bakonsheshe kwikala banonshi. Nanchi bakonsheshe kufwa mu kitewa kya kulondela bupopweshi bwa bena Babilona ne kutemwisha bintu bya ku mubiji nyi? Abya batwajijile kusatukila Yehoba nyi? Nanchi bakonsheshe kuswa kutwalwa mu buzha kwikala lujimuno kufuma kwi Yehoba nyi? Bapichilenga mu meseko a katataka mu ntanda mo baikele buzha.

² Mu yoya myaka yakatezhe ya kunangijila ku lonaiko lwa Yelusalema, Yehoba nangwa bena Isalela kechi babujile bangauzhi ba kwibengijila ne. Yelemiya waingijilenga monka mu Yelusalema, Danyela waingijijilenga mu kipango kya mfumu wa Babilona, kabiji Ezikyo wajinga ngauzhi ku Bayudea bazha bajinga mu Babilonya. Ezikyo wajinga ñanga kabiji ngauzhi, mwingilotu umo wanema waingijilepo Yelemiya kabiji mu kupita kwa kimye ne Zekaliya. (Ezi. 1:3) Mu buku wanji yense waambiwamo bimye kukila pa 90 kuba’mba “mwana muntu,” kino kyanema bingi pa kufunda bungauzhi bwanji mambo mu Binembelo bya bwina Kilishitu bya Kingiliki, Yesu naye waambiwamo bimye byafika ku 80 amba “Mwana muntu.” (Ezi. 2:1; Mat. 8:20) Jizhina janji ja Ezikyo (Kihebelu, Yechez·qeʼlʹ) jilumbulula’mba “Lesa Ukoseshañana.” Kyajinga mu mwaka wa butanu bwa kwikala kwa Yehoyakina mu buzha mu 613 B.C.E., Ezikyo po apewe kwi Yehoba mwingilo wa bungauzhi. Tutanga pe aye amba watwajijile na mwingilo wanji mu mwaka wa bumakumi abiji ne myaka itanu na ibiji mu buzha, panyuma ya kupitapo myaka 22. (Ezi. 1:1, 2; 29:17) Wasongwele, bino mukazhanji wafwile pa jonkaja juba Nebukaneza jo atendekele kutaya Yelusalema mu kañumbwañumbwa kimye kyapeleleko. (24:2, 18) Juba ne jishinda jo afwijilemo kechi byayukanyikwa ne.

³ Kishinka kya kuba’mba Ezikyo ye wanembele buku wa jizhina janji kabiji ne kuba’mba kine uji mu mutanchi wa mabuku aitabizhiwa a mu Baibolo, kechi kyazhinaukwa ne. Wabikilwemo mu mutanchi wa mabuku aitabizhiwa mu moba a Ezela kabiji utanwa mu mitanchi ya mabuku aitabizhiwa ya mu kimye kya bena Kilishitu batanshi, kikatakata mu mutanchi wa mabuku aitabizhiwa wa kwa Origen. Kabiji bukine bwa uno buku bwamweshiwa ne mu kwipasha kukatampe kujipo pakachi ka bifwanyikizho bijimo ne byobya biji mu buku wa Yelemiya ne Lumwekesho.—Ezi. 24:2-12—Yele. 1:13-15; Ezi. 23:1-49—Yele. 3:6-11; Ezi. 18:2-4—Yele. 31:29, 30; Ezi. 1:5, 10—Lum. 4:6, 7; Ezi. 5:17—Lum. 6:8; Ezi. 9:4—Lum. 7:3; Ezi. 2:9; 3:1—Lum. 10:2, 8-10; Ezi. 23:22, 25, 26—Lum. 17:16; 18:8; Ezi. 27:30, 36—Lum. 18:9, 17-19; Ezi. 37:27—Lum. 21:3; Ezi. 48:30-34—Lum. 21:12, 13; Ezi. 47:1, 7, 12—Lum. 22:1, 2.

⁴ Kishiino kikwabo kimwesha bukine bwa uno buku kiji mu kufikizhiwa kukatampe kwa bungauzhi bwa kwa Ezikyo bwaambilenga pa mikoka ibazhokolokele, nabiji Tila, Ijipita ne Edomu. Kya kumwenako, Ezikyo waawile kuba’mba muzhi wa Tila ukonaunwa, kabiji kino kyaishile kufikizhiwa pacheche kimye Nebukaneza kyo ashinjile muzhi panyuma ya kumulukuka pa myaka 13. (Ezi. 26:2-21) Ano malwañano kechi alumbulwilenga’mba yo mpelo ya muzhi wa Tila ne. Bino nangwa byonkabyo, buchibamambo bwa Yehoba bwajinga bwa kuba’mba uno muzhi wafwainwe konaunwatu shata. Waambijile jimo kupichila mwi Ezikyo amba: “Amiwa nkapalapo mushiji ujipo ne kumwalula ke kyalanta. . . . Mabwe ne bichi ne mushiji biji mwi obewa, bakebitaya mu mema.” (26:4, 12) Kino kyafikizhiwe panyuma ya kupitapo myaka 250 kimye Alekasanda Mukatampe kyo ashinjile muzhi wa Tila wajinga pa jikuji. Bashilikale ba kwa Alekasanda bakokololwelemo ndochi yonse yajinga mu muzhi waonawinwe ne kwiitaya mu kalunga ka mema, kulenga mukwakwa walepele mamita 800 kufuma mu uno muzhi wajinga pa jikuji. Kepo na mashinda o bajinga nao a mwa kutaila muzhi mu kañumbwañumbwa, bakanjijile bibumbulu byalepele mamita 46 kuba’mba bonaune muzhi mu 332 B.C.E. Bantu bavula baipayiwe kabiji bakwabo bavula bebapoteshe mu buzha. Byonka byaambijile jimo Ezikyo, muzhi wa Tila waikele ke ‘pa kwanyika makonde kabiji ne kwikala kyalanta.’ (26:14)a Kabiji ku lubaji lukwabo lwa Ntanda ya Mulaye, bena Edomu ba bongozhi nabo bebonawine, mu kufikizhiwa kwa bungauzhi bwa kwa Ezikyo. (25:12, 13; 35:2-9)b Kabiji bungauzhi bwa kwa Ezikyo pa mambo a konaunwa kwa Yelusalema ne kubwezhiwa kwa bena Isalela nako kwafikizhiwe kya kine.—17:12-21; 36:7-14.

⁵ Mu myaka itanshi ya mwingilo wanji wa bungauzhi, Ezikyo waambile pa lukabisho lwa Lesa lwaishijilenga Yelusalema wabujile bukishinka kabiji ne kujimunako aba bayile mu buzha pa mambo a kupopwela bankishi. (14:1-8; 17:12-21) Bayudea bajinga mu buzha kechi bamwesheshengapo biyukilo bya kine bya kulapila ne. Bakulumpe babo bayanga na kwipuzha kwi Ezikyo, pano bino kechi batangako muchima ku byambo byafumanga kwi Yehoba byo ebabulanga Ezikyo ne. Batwajijile na kupopwela bankishi ne kutemwisha bintu bya ku mubiji. Konaunwa kwa nzubo yabo ya Lesa, muzhi wabo wazhila ne konaunwa kwa bukalama bwa bamfumu babo kwibakankamikile bingi, pano bino kwalengejiletu bantu bacheche kwikepesha ne kulapila.—Sala. 137:1-9.

⁶ Mu myaka yalondejilepo, bungauzhi bwa kwa Ezikyo bwaambishepo pa luketekelo lwa kubwezhiwa. Bwaambile ne pa mikoka ikwabo yatentakene na Yuda kuba’mba ikamuseka pa kupona kwanji. Kusebana kwabo kubikapo ne kubwezhiwa kwa bena Isalela, kwibalengejile kutumbijika Yehoba. Kwamba mu ngipipishilo, nkebelo ya kutwalwa mu buzha ne ya kubwezhiwa yajinga ya kuba’mba: ‘Bayudea ne ba mu mikoka ya bantu, bakayuke’mba amiwa yami Yehoba.’ (Ezi. 39:7, 22) Kuno kuzhijikwa kwa jizhina ja Yehoba kwaambiwapo mu buku yense, kabiji pa bimye kukila pa 60 mutanyiwa byambo bya kuba’mba: “Mukayuka [nangwa’mba, bakayuka] amba amiwa yami Yehoba.”—6:7.

ENE MAMBO O AWAMINA

²⁹ Byambo bya lukabisho, bimwesho ne milaye Yehoba yo apele Ezikyo, byonse byaambilenga pa Bayudea bayile mu buzha. Nangwa kya kuba bavula bamulengulwilenga ne kumwendeleka ngauzhi, bamo baitabijile byambo byanji. Bano bamwenejilemo pakatampe bingi. Bakoseshiwe na milaye ya kubwezhiwa. Kupusanako na mikoka ikwabo yatwajilwe mu buzha, abo mukoka wabo watwajijile kabiji Yehoba wabwezhezhe aba bashajilepo, mu 537 B.C.E., kwesakana na mo aambijile jimo. (Ezi. 28:25, 26; 39:21-28; Ezela 2:1; 3:1) Bashimukulwile nzubo ya Yehoba ne kubwezha mpopwelo ya kine.

³⁰ Mafunde aji mu buku wa Ezikyo anema bingi ne kwi atweba lelo jino. Kusenduka mu lwitabilo ne kupopwela bankishi, kubikapo ne bunsatuki, byakonshatu kwitulengela kubula kwikala baitabilwa kwi Yehoba. (Ezi. 6:1-7; 12:2-4, 11-16) Muntu yense uketotolwela aye mwine mambo anji, bino Yehoba ukalekela mambo yewa muntu ufumako ku byubilo byanji byatama. Muntu uba bino ubilwa lusa ne kutwajijila kwikala mumi. (18:20-22) Bakalume ba Lesa bafwainwa kwikala bamalonda ba bukishinka nobe Ezikyo, nangwatu pa kwingila mingilo yakosa kabiji ne kimye kyo babena kwendelekwa ne kwambilwa mwenga. Kechi twafwainwa kuleka babi kufwatu kwa kubula kwibajimunako ne kulengela mashi abo kwitushinkimana ne. (3:17; 33:1-9) Bakafunga ba bantu ba Lesa baji na mwingilo mukatampe wa kulama jitanga.—34:2-10.

³¹ Kintu kyakijishamo kunema mu buku wa kwa Ezikyo ke bungauzhi bwaamba pe Mesiasa. Watongolwa kuba’mba ye “mwine mwinabo” bufumu bwa Davida kabiji amba kwi aye ko ko bwafwainwa kupewa. Watongolwamo pabiji kuba’mba, “kalume wami Davida,” kabiji amba “kafunga,” “mfumu,” ne kuba’mba “mukulumpe.” (21:27; 34:23, 24; 37:24, 25) Byo kiji kuba’mba Davida wafwile kala kene, Ezikyo waambilenga pa Muntu wafwainwe kwikala Mwana Davida ne Nkambo. (Sala. 110:1; Mat. 22:42-45) Byonka byaambile Isaya, Ezikyo naye waambile pa bya kujimba kamusampi kanekena Yehoba ko alepeshe.—Ezi. 17:22-24; Isa. 11:1-3.

³² Kiwama bingi pa kwesakanya kimwesho kya nzubo ya Lesa kyo amwene Ezikyo na kyokya kiji mu Lumwekesho kya “muzhi wazhila Yelusalema.” (Lum. 21:10) Kuji lupusano lo twafwainwa kuyuka; kya kumwenako, nzubo ya Lesa yo amwene Ezikyo iikajila kabiji yajinga ku kabeta ka ku buyeke bwa muzhi, bino ku lubaji lukwabo Yehoba mwine ye watongolwa kwikala nzubo ya Lesa ya muzhi waambiwa mu Lumwekesho. Bino nangwa byonkabyo, mu mbaji yonse ye ibiji, mwafuma mukola wa bumi, kuji bichi bibena kupanga bipangwa pa ñondo pa ñondo ne mabula a muchi, kabiji kuji ne lukumo lwa Yehoba. Bino bimwesho byonse bilengela kwikala na lusanchilo lwa kusanchila bumfumu bwa Yehoba ne lunengezho lwanji lwa lupulukilo lwa boba bamwingijila mwingilo wanji wazhila.—Ezi. 43:4, 5—Lum. 21:11; Ezi. 47:1, 8, 9, 12—Lum. 22:1-3.

³³ Buku wa Ezikyo waambishapo bingi kuba’mba Yehoba wazhila. Wayukanyikisha kuba’mba kuzhijikwa kwa jizhina ja Yehoba kyo kintu kikatampe kukila kintu kikwabo kiji kyonse. “Nkejizhijika jizhina jami jikatampe . . . kabiji ba mu mikoka ya bantu bakayuka’mba amiwa yami Yehoba . . . byo byaamba Nkambo Yehoba.” Byonka bungauzhi byo bwamwesha, aye ukazhijika jizhina janji kupichila mu konauna bonse bejipelula, kubikapo ne Gogi wa Magogi. Ba maana ke boba bonse babena kuzhijika Yehoba mu bwikalo bwabo lelo jino kupichila mu kuba bintu byo akeba ku mpopwelo yaitabilwa. Bano bakabukwa ne kwikala na bumi bwa myaka kupichila mu mukola wafuma ku nzubo yanji. Muzhi wa lukumo kabiji ne buya bukatampe ke yewa utelwa’mba ‘Yehoba Mwine Uji Monka’!—Ezi. 36:23; 38:16; 48:35.

[Tubyambo twa mushi]