Mambo a Yehoba o Omi Bishinka Bikatampe Kufuma mu Buku wa Bubiji wa Ezikyo

MU December 609 B C E. Mfumu wa bena Babilona po po atatwile kunengezha amba akatule Yelusalema bulemo japeleleko. Byambo bya kwa Ezikyo ku bajinga mu buzha mu Babilona byaimenejile pa mutwe wa kuba’mba: kupona ne konaunwa kwa Yelusalema, muzhi wabo wawamisha. Nangwa byonkabyo, byambo bya bungauzhi bwa kwa Ezikyo byaalukile. Byaambilenga pa konaunwa kwa mikoka yapopwelanga bankishi yasekejile pa kumona malwa aponejile bantu ba Lesa. Byo papichile bañondo 18 muzhi wa Yelusalema waonawinwe, kabiji bungauzhi bwa kwa Ezikyo bwaalukile jikwabo ne kwikala na mutwe wa kuba’mba: kubwezhiwa kwa mpopwelo ya kine.

Mu Ezikyo 25:1–48:35 muji bungauzhi bwaamba pa mikoka yazhokolokele bena Isalela ne kupokololwa kwa bantu ba Lesa.a Kufumyakotu Ezikyo 29:17-20, mashimikila ashala ne mitwe ikwabo yonse byanembwa mu ndonda. Pano bino, abye byepelo bina kechi biji mu ndonda ne, byaambatu pa bungauzhi bwafikizhiwe pa bena Ijipita. Auno buku wa Ezikyo byo aji lubaji lwa Binembelo byanembeshiwa na mupashi, ke buku muji mambo “omi, ne kwingila engila.”—Bahebelu 4:12.

‘INO NTANDA IKALUKA NOBE BUJIMI BWA EDENA’

(Ezikyo 25:1–39:29)

Byo amwenejile jimo bikoba bantu umvwe Yelusalema waonaunwa, Yehoba wabujile Ezikyo kwaula bikamwekela muzhi wa Amonyi, Moabu, Edomu, Filishitiya, Tila, ne Shidona. Ijipita waonawinwe. ‘Felo mfumu wa Ijipita ne jibumba janji’ be bapashañanya ku kichi kya sida kyo banyundwila panshi ku “mpoko ya mfumu wa Babilona.”—Ezikyo 31:2, 3, 12; 32:11, 12.

Byo papichile bañondo batanu na umo panyuma ya konaunwa kwa Yelusalema mu 607 B.C.E., kipuluka umo waletele sawakya kwi Ezikyo amba: “Muzhi bamushinda.” Ngauzhi ‘kechi waikajile ke kamama’ ku bajinga mu buzha ne. (Ezikyo 33:21, 22) Wibabujile bungauzhi bwa kushimukulula. Yehoba ‘wabikilepo kafunga umo wa kwiifunga, yenkaye kalume wanji Davida.’ (Ezikyo 34:23) Edomu waonawinwe, pano bino mpunzha ya Yuda yajinga kubushiya bwayo ‘yaalukile nobe bujimi bwa Edena.’ (Ezikyo 36:35) Yehoba walayile kupokolola bantu banji babwezhiwe ku nzhita ya kwa “Gogi.”—Ezikyo 38:2.

Mepuzho a mu Binembelo Akumbulwa:

29:8-12—Kimye ka Ijipita kyo aonawinwe ne kushalatu ke masala pa myaka 40? Panyuma ya konaunwa kwa Yelusalema mu 607 B.C.E., bashajilepo mu bena Yuda banyemejile mu Ijipita nangwa kya kuba ngauzhi Yelemiya wibajimwineko kubula kuyamo. (Yelemiya 24:1, 8-10; 42:7-22) Kino kechi kyalumbulwile amba bepulwishe ku bena Babilona ne, mambo Nebukaneza watujile bulemo bena Ijipita kabiji ne kushinda wibashinjile. Konaunwa kwa Ijipita ne kushalatu masala pa myaka 40 kampe kwaubiwe kufumatu kimye kya kuno kushindwa. Mpito ya lelo jino kechi imweshapo bishinka bya kuno konaunwa ne, bino twayuka kuba’mba kino kyaubiwe mambo Yehoba ye yenka ufikizha bungauzhi.—Isaya 55:11.

29:18—Nanchi kyajinga byepi pa kuba’mba ‘mitwe yonse isebeke mabala, ne bipuzhi byabo bipoboke’? Kutulwa nzhita kwa uno muzhi wa Tila kwaswezhezhe kya kuba’mba mitwe ya bashilikale ba kwa Nebukaneza yasebekele mabala na mambo a kushenkana na tumpompo twabo kabiji ne bipuzhi byabo byapobokele na mambo a kusenda bipe bya kutungila byamba byabo ne nsakwa.—Ezikyo 26:7-12.

Lufunjisho Kotuji:

29:19, 20. Bena Tila byo banyemejile ku jikuji jabo na bintu byabo bya buneme, Mfumu Nebukaneza wasendelekotu bipe bicheche kufuma ku Tila. Nangwa kya kuba Nebukaneza wajinga mfumu witotele bingi, wabulanga kupopwela Lesa wa kine, Yehoba wamufwetele pa mingilo yanji kupichila mu kumupa bintu byajinga mu Ijipita “ke bya kufweta nzhita yanji.” Nanchi kechi twafwainwa kulonda Lesa wetu wa kine kupichila mu kupana misonko pa mingilo ibena kwitwingijila kafulumende nenyi? Kikale byubilo byuba bakulumpe balama kyalo nangwa mashinda o bengijishishamo ino misonko kechi awama ne, atweba kechi twafwainwa kuleka kupana ne.—Loma 13:4-7.

33:7-9. Jibumba ja bamalonda ba mu ano moba, ko kuba’mba bashingwa bashalapo ne balunda nabo ba mikooko ikwabo kechi bafwainwa kuleka kusapwila mambo awama a Bufumu ne kujimunako bantu pa mambo a “malwa akatampe” abena kwiya ne.—Mateo 24:21.

33:10-20. Lupulukilo lwetu lwaimena pa kuleka byubilo byatama ne kubanga bintu bikeba Lesa. Kya kine, mashinda a Yehoba ‘aoloka.’

36:20, 21. Byo baikele kwa kubula kufikizha bikebewa kwesakana na byo batelelwe amba “bantu ba Yehoba,” bena Isalela bazhilulwile jizhina ja Lesa mu bantu ba mu mikoka. Kechi twafwainwa kwikala bapopweshi ba Yehoba ba kutelwatu pa jizhina jonka ne.

36:25, 37, 38. Paladisa wa ku mupashi ye tubena kwiyowa lelo jino wayulatu na ‘jitanga ja bitapisho byazhila nangwa’mba bantu bazhila.’ Onkao mambo, twafwainwa kwesekesha na ngovu kwikala batoka.

38: 1-23. Byo kitekeneshapo kuyuka amba Yehoba ukapokolola bantu banji ku nzhita ya kwa Gogi wa mu mpunzha ya ku Magogi! Gogi ke jizhina japewa ku “mfumu wa panopantanda,” aye Satana Diabola, panyuma ya kumuswatula mwiulu. Mpunzha ya Magogi imenako ntanda yonse ya panshi, paji Satana ne bandemona banji.—Yoano 12:31; Lumwekesho 12:7-12.

‘TESHAKO MUCHIMA KU BYONSE BYO NSAKUKUBULANGA’

(Ezikyo 40:1–48:35)

Papichile myaka 14 kufuma kimye kyaonawinwe muzhi wa Yelusalema. (Ezikyo 40:1) Myaka 56 ya kwikala mu buzha yakijinga konka. (Yelemiya 29:10) Akya kimye Ezikyo wajinga pepi na kufikizha myaka ya kusemwa 50. Mu kimwesho, Ezikyo bamuletele mu ntanda ya Isalela. Kabiji bamwambijile’mba: “Obewa mwana muntu utalenga na meso ne kumvwa na matwi obe, ne kuteshako muchima ku byonse byo nsakukubulanga.” (Ezikyo 40:2-4) Ezikyo byo aumvwinepo bulongo pa kumumwesha kimwesho kya nzubo ya Lesa ipya!

Ino nzubo ya lukumo yamwene Ezikyo iji na bibelo bya kulupukilako bitanu na kimo, kabiji ne bibamba mwa kujiila 30, Mwazhila, Mwine Mwazhijisha, kyakusokelapo kyalengwa na mapulanga ne kyakusokelapo bitapisho bya mulambo. Kabiji mema ‘alupukilenga’ munshi ya kibelo kya nzubo ya Lesa aalukile ke mukola mukatampe. (Ezikyo 47:1) Kabiji Ezikyo wamwene kimwesho kya kwabanya mpunzha ku ba mu mikoka. Mpunzha imo imo yachibiwe kufuma ku musela ne kuya ja ku muzhika, kabiji pakachi ka ano mapunzha a Yuda ne Benjamina pajinga mupaka. “Kabiji nzubo yazhila ya Yehoba” ne muzhi utelwa’mba: Yehoba uji monka, beatungijile monkamwa mu mupaka.—Ezikyo 48:9, 10, 15, 35.

Mepuzho a mu Binembelo Akumbulwa:

40:3–47:12—Nga nzubo ya Lesa yamwene Ezikyo mu kimwesho imenako ka? Ino nzubo ya Lesa yamwene Ezikyo mu kimwesho yabayile kya mama nafwa kechi yatungiwe ne. Ino nzubo yaimenejilengako nzubo ya Lesa ya ku mupashi, luno ke lunengezho lwa mpopwelo ya kine mu ano moba etu a lelo. (Ezikyo 40:2; Mika 4:1; Bahebelu 8:2; 9:23, 24) Kufikizhiwa kwa kino kimwesho kya nzubo ya Lesa kwaubiwa mu ano ‘moba apelako,’ kimye kya kutokeshiwa kwa buñanga. (2 Timoti 3:1; Ezikyo 44:10-16; Malakai 3:1-3) Pano bino kufikizhiwa kwapelako kukobiwa mu Paladisa. Kimwesho kya ino nzubo ya Lesa kyayukishe Bayudea bajinga mu buzha amba mulaye wa kubwezha mpopwelo ya kine ukafikizhiwa ne kuba’mba kisemi kimo kimo kya Bayudea kikaswana ntanda.

40:3–43:17—Mambo ka kupima Nzubo ya Lesa kyo kwanemena? Kupima nzubo ya Lesa ke kiyukilo kya kuba’mba nkebelo ya Yehoba kutazha ku mpopwelo ya kine ikafikizhiwa.

43:2-4, 7, 9—Nanchi “mibiji ya bamfumu babo bafwa” yo bafumishe mu nzubo ya Lesa yo ika? Kwakubula nangwa kuzhinaukatu ne, ino mibiji ya bafwa yaimenejilengako bankishi? Bamfumu ba mu Isalela ne bantu babo batamishishe nzubo ya Lesa na bankishi, ne kubwela kwibalula ke bamfumu babo.

43:13-20—Nga kyakusokelapo kitapisho kyamwene Ezikyo mu kimwesho kimenako ka? Kyakusokelapo bitapisho kya kifwanyikizho kimenako kyaswa muchima wa Yehoba kutazha ku kitapisho kya bukuzhi bwa kwa Yesu. Na mambo a kino kitapisho kya bukuzhi, bashingwa batongolwa kwikala baoloka, kabiji “jibumba jikatampe” najo jatokeshiwa ne kutalwa bulongo kwi Lesa. (Lumwekesho 7:9-14; Loma 5:1, 2) Kampe o ene mambo “kizhiba kya mema na lubemba wa kusungulula” nangwa’mba muchiba mukatampe waowelangapo bañanga bakatampe mu nzubo ya Solomone, kechi wajingamo mu nzubo ya Lesa yamwene Ezikyo mu kimwesho ne.—1 Bamfumu 7:23-26.

44:10-16—Jibumba ja bañanga bakatampe jibena kwimenako ka? Jibumba ja bañanga bakatampe jaimenejilengako jibumba ja bena Kilishitu bashingwa ba mu ano moba etu. Kuwamishiwa kwa bano bantu kwaubiwe mu 1918 kimye Yehoba kyo aikele “nobe sendwe usungulula ne kuwamisha siliva” mu nzubo yanji ya ku mupashi. (Malakai 3:1-5) Aba batokeshiwe nangwa’mba kulapila batwajijile na kwingila mwingilo wabo wiikajila. Kufumatu kyokya kimye, bena Kilishitu bashingwa babena kwilama kwesakana na papelela ngovu yabo “ku biko bya panopantanda,” ne kwikala ke bakumwenako bawama ku “jibumba jikatampe” jimenako mikoka mwabujile bañanga.—Yakoba 1:27; Lumwekesho 7:9, 10.

45:1; 47:13–48:29—Nga “ntanda” ne mipaka yayo imenako ka? Ntanda imenako mpunzha mwingijila bantu ba Lesa. Kechi na mambo a mpunzha kuji mupopweshi wa Yehoba ne, aye uji mu ntanda yabwezhiwa kikulutu watwajijila mu kutumbijika mpopwelo ya kine. Kwabanya kwa ntanda kwine kukafikizhiwa mu ntanda ipya kimye muntu yense wakishinka kyo akekala na mpunzha ya kyanji kyanji.—Isaya 65:17, 21.

45:7, 16—Nanchi bya bupe byapainenga bantu ku bañanga bakatampe ne ku bakulumpe ba bisaka bimenako ka? Mu nzubo ya Yehoba ya ku mupashi, kino kilumbulula kutwala mwingilo wa Yehoba palutwe, ko kuba’mba kupanako bukwasho ne kumwesha mupashi wa kukwatankana.

47:1-5—Nga aa mema ajinga mu mukola wamwene Ezikyo mukimwesho emenako ka? Mema emenako lunengezho lwa Yehoba lwa kajo ka ku mupashi kapana bumi, kuvwangakotu ne kitapisho kya bukuzhi bwa kwa Kilishitu Yesu ne maana a kuyuka Lesa atanwa mu Baibolo. (Yelemiya 2:13; Yoano 4: 7-26; Efisesa 5:25-27) Mukola ubena kuyatu na kubailako pa kuba’mba aba bonse bakatataka babena kwinungako ku mpopwelo ya kine bakonshe kukwanamo. (Isaya 60:22) Uno mukola ukapishanga bulongo mema a bumi mu kimye kya Myaka Kiumbi Kimo, kabiji ne mema a mu uno mukola akavwangamo kuyukilako bintu bikwabo bikekala mu aa “mabuku” akashinkulwa.—Lumwekesho 20:12; 22:1, 2.

47:12—Nga bichi byapanganga bipangwa bibena kwimenako ka? Bino bichi bya kifwanyikizho bimenako lunengezho lwa Yehoba lwa ku mupashi lwa kubwezha bantu ke balumbuluka.

48:15-19, 30-35—Nga muzhi wamwene Ezikyo mu kimwesho wimenako ka? Muzhi utelwa amba “Yehoba uji monka” waikela mu ntanda ‘yabula kuzhila,’ ko kuba’mba kino kibena kulumbulula bintu biji panopantanda. Uno muzhi umwekana nobe ubena kwimenako lutangijilo lwa panopantanda lubena kukwasha bantu bakekala mu “ntanda ipya” ya bololoke. (2 Petelo 3:13) Uno muzhi byo aji na bibelo byavula kilumbulula amba kechi wakatazha kutwelamo ne. Bakulumpe batangijila bantu ba Lesa kechi bakatazha kwibasolomoka ne.

Lufunjisho Kotuji:

40:14, 16, 22, 26. Bipashañano bya bichi bya kambiji byo balengele pa lubumbulu wa mu bibelo bya mu nzubo ya Lesa bimwesha kuba’mba aba baji na byubilo byawama bo bonkatu baswishiwa kutwelamo. (Salamo 92:12) Kino kibena kwitufunjisha kuba’mba Yehoba witabatu mpopwelo yetu umvwe tuji na byubilo byawama.

44:23. Byo tujipo balusekelo pa mingilo ibena kwingila jibumba ja bañanga bakatampe ba ano moba! ‘Kalume wa kishinka ne wa maana’ ye ubena kutangijila mu kupana kajo ka ku mupashi pa kimye kyafwainwa ako kabena kwitukwasha kuba’mba tuyuke lupusano luji pakachi ka bintu byatama ne bintu byatemwa Yehoba.—Mateo 24:45.

47:9, 11. Maana ke lubaji lwanema lwa mema a bukifwanyikizho ao abena kukwashañana bingi mu ano moba etu a lelo. Bonse batambula ano maana, batatula kwikala bwikalo bwawama bwa ku mupashi. (Yoano 17:3) Ku lubaji lukwabo, aba bakana kutambula mema apana bumi ‘bakashalatu ke bikula bya mukele,’ ko kuba’mba bakonaunwa kikupu. Byo kyanemapo kuba’mba ‘tuteshengako muchima mu kutwala bulongo mambo a bukine’!—2 Timoti 2:15.

“Nkejizhijika Jizhina Jami Jikatampe”

Panyuma ya kumufumyapo mfumu wapeleleko mu kikota kya bufumu bwa kwa Davida, Lesa wa kine waswishishe kimye kyabaya kupitapo “mwine mwinabo” saka akyangye kwiya na kutentama pa bufumu. Nangwa byonkabyo, Lesa kechi wavulamineko ku lulayañano lwanji lo alayañene na Davida ne. (Ezikyo 21:27; 2 Samwela 7:11-16) Bungauzhi bwa kwa Ezikyo bubena kwamba pe “kalume wami Davida” awo ukekala ke “kafunga” ne “mfumu.” (Ezikyo 34:23, 24; 37:22, 24, 25) Uno watelwa pano ke Yesu Kilishitu mu Bufumu. (Lumwekesho 11:15) Yehoba ‘ukazhijika jizhina janji jikatampe’ kupichila mu Bufumu bwa Bumesiasa.—Ezikyo 36:23.

Katatakatu Lesa akonaune bonse babena kuzhilulula jizhina janji jazhila. Pano bino, aba bonse bazhijika jino jizhina kupichila mu kupopwela Yehoba mu jishinda jafwainwa, bakatambula bumi bwa myaka ne myaka. Onkao mambo, twayai atweba bonse tushukilwe ano mema apana bumi ao abena kupokomoka lelo jino, kabiji twayai tunemekenga mpopwelo ya kine mu bwikalo bwetu.

[Tubyambo twa mushi]

[Kipikichala pa peja 22]

Nga mukola wa bumi wamwene Ezikyo mu kimwesho ulumbulula ka?

[Kipikichala pa peja 23]

Nzubo ya lukumo yamwene Ezikyo mu kimwesho

[Byambo bya Muntu Ungi]

Pictorial Archive (Near Eastern History) Est.