KITANGO 13
Nanchi Moba Onse A Kukokoloka Atokesha Lesa Ku Muchima Nyi?
“Yukainga kintu kimutokesha Nkambo ku muchima.”—EFISESA 5:10.
1. Twafwainwa kuba byepi pa kuba’mba mpopwelo yetu itokeshenga Yehoba ku muchima, kabiji mambo ka?
YESU waambile’mba: ‘Bapopweshi ba kine bakapopwelanga Batata na mupashi ne na bukine, mambo Batata bakeba bantu ba uno mutundu kwibapopwela.’ (Yoano 4:23; 6:44) Atweba bonse twafwainwa kuyuka “kintu kitokesha Nkambo ku muchima.” (Efisesa 5:10) Kuba bino kechi kwapela ne. Satana ukeba kwitutwala mungi pa kuba’mba tubenga bintu byashikwa Yehoba.—Lumwekesho 12:9.
2. Lumbululai byamwekele kwipi na Mutumba wa Sinai.
2 Satana witutwala byepi mungi? Jishinda jimo jo engijisha ke kwitulengela kubula kuyuka kyawama ne kyatama. Akimonai kyamwekejile mukoka wa bena Isalela byo bajinga kwipi na Mutumba wa Sinai. Mosesa wakanjijile ku mutumba kabiji bantu bamupembelejilenga’mba abwele mu kampu. Byo bakookele na kumupembelela amba abwele, baambijile Alona kwibalengela lesa. Wibalengejile mwana ñombe wa ngolode. Kabiji bantu baikele na kijiilo. Batendekele kuzha saka bazhokoloka mwana ñombe ne kumufukamina. Balangulukilenga’mba inge kebafukamine uno mwana ñombe, ko kuba’mba babena kupopwela Yehoba. Bano bantu balangulukilenga’mba kino ‘kijiilo kyajinga kya kwa Yehoba,’ byo balangulukilenga kechi byajinga ibyo ne. Mambo Yehoba wamwene byo baubilenga’mba ke kupopwela bankishi, kabiji bantu bavula bafwile. (Kulupuka 32:1-6, 10, 28) Tufunjilako ka ku jino jishimikila lelo jino? Kechi twafwainwa ‘kukwata ku kintu nangwa kimo kyatama ne, kabiji twafwainwa ne kulondelanga bitufunjisha Yehoba pa kuba’mba tuyuke kyawama ne kyatama.—Isaya 52:11; Ezikyo 44:23; Ngalatiya 5:9.
3, 4. Mambo ka o kyanemena kuyuka kwafumine moba asekelela bantu?
3 Yesu byo ajinga pano pa ntanda, wafunjishe batumwa banji kutemwa mpopwelo ya kine. Byo afwile, batumwa banji batwajijile kufunjisha mafunde a Yehoba ku baana ba bwanga bakatataka. Batumwa byo bafwile, bafunjishi ba bubela batendekele kufunjisha mafunjisho a bubela, bisho ne moba a kukookoloka mu kipwilo kya bwina Kilishitu. Kabiji bapimpwile ne mazhina a bisho bimo byo basekelelanga pa kuba’mba bimwekenga nobe bya bwina Kilishitu. (2 Tesalonika 2:7, 10; 2 Yoano 6, 7) Bino bisho byasekelelanga bantu byatwajijila ne mu ano moba, kabiji bitundaika mafunjisho a bubela ne bandemona.a—Lumwekesho 18:2-4, 23.
4 Lelo jino, bantu mwaya ntanda batemwa bingi kusekelela bisho ne moba a kukokoloka. Nangwa byonkabyo, kufunda pe Yehoba kukemukwasha kuyuka byo amona bintu ne kusankilapo bya kusekelela bimo byuba bantu. Bino kuba bino kechi kwapela ne, nangwa byonkabyo, Yehoba ukemukwasha. Twayai twisambe kwafumine moba a kusekelela amo atemwa bantu ne Yehoba byo eamona.
BYATENDEKELE KIMINSHIMINSHI
5. Ñanyi bishinka bimwesha’mba Yesu kechi wasemekelwe pa 25 December ne?
5 Mu byalo byavula, bantu basekelela kiminshiminshi pa 25 December, mambo bavula balanguluka’mba jo juba jasemekelwe Yesu. Baibolo kechi watongolapo juba nangwa ñondo mwasemekejilwe Yesu ne. Bino witubuulapo bishinka pa kimye kya mwaka. Luka wanembele pa kimye Yesu kyo asemekelwe mu Yelusalema amba “bakafunga bajinga mungye” na kusopa matanga abo. (Luka 2:8-11) Mu ñondo wa December, mu Betelema mwaubanga bingi mashika, mwanokanga mvula ne mabebe. Onkao mambo, bakafunga kechi bakonsheshe kwikala pangye bufuku na mikooko yabo ne. Twakonsha kufunjilako ka ku bino? Yesu wasemekelwe saka kwabula mvula, kechi mu December ne. Bishinka bya mu Baibolo ne bya mpito bimweshatu patoka’mba Yesu wasemekelwe pakachi ka ñondo wa September ne October.
6, 7. (a) Bintu byo boba pa juba ja Kiminshiminshi byatendekele byepi? (b) Ñanyi bintu byafwainwa kwitulengela kupa bakwetu bya bupe?
6 Pano Kiminshiminshi kyatendekele byepi? Kyafumine ku bijiilo bya bantu babulanga kupopwela Lesa, nabiji kijiilo kya bena Loma kya Saturnalia, kyo bavulukanga lesa wa bunjimi aye Saturn. Buku wa New Catholic Encyclopedia waamba’mba: “Saturnalia, kyajinga kijiilo kya bena Loma kyo basekelelanga mukachi ka ñondo wa December, kabiji po patendekejile bisho byavula bya kiminshiminshi bilondela bantu. Pa kino kisho paikalanga bijiilo, kwipa bya bupe ne kwambula tundulu.” Kabiji pa juba jonka ja 25 December bavulukanga juba ja kusemwa ja lesa wa juba mwina Pelisha ye batelanga’mba Mithra.
7 Nangwa byonkabyo, bantu basekelela Kiminshiminshi ano moba kechi bayuka’mba bantu babulanga kupopwela Lesa bo batendekele kino kisho ne. Batengela bingi juba ja Kiminshiminshi mambo bekala pamo na kisemi na kusangalala, kuja kajo ne kwipa bya bupe. Kishinka ke kya kuba’mba, twatemwa kisemi kyetu ne balunda netu. Kabiji Yehoba ukeba bakalume banji kwipa bya bupe. Kinembelo kya 2 Kolinda 9:7 kyaamba’mba: “Lesa watemwa muntu upana na lusekelo.” Yehoba kechi ukeba’mba tupenga bakwetu bya bupe pa mobatu asekelela bantu ne. Bantu ba Yehoba bepa bya bupe ne kwikala na bijiilo na balunda nabo ne kisemi pa kimye kijitu kyonse mu mwaka, kwa kubula kuketekela bakwabo kwibapa bya bupe. Bino bapa bakwabo bupe na mambo a kwibatemwa.—Luka 14:12-14.
Kuyuka byatendekele bisho bimo kwakonsha kwitukwasha kwibichinuzhuka
8. Nanchi bashayuka ba tubangabanga bapeele Yesu bya bupe juba jo asemekelwe nyi? Lumbululai.
8 Pa kuba’mba batundaikenga kisho kya kwipa bya bupe pa juba ja Kiminshiminshi, bantu bavula bamba’mba banabalume basatu ba maana baletele bya bupe Yesu byo asemekelwe. Ibyo kuba’mba bano banabalume baishile na kumona Yesu ne kuleta bya bupe. Mu moba a kala, bantu bapanga bupe muntu ye banemeka. (1 Bamfumu 10:1, 2, 10, 13) Nanchi mwayuka’mba bano banabalume bo baambapo mu Baibolo bajinga bashayuka ba tubangabanga, baubanga bingelekezha kabiji babulanga kupopwela Yehoba nyi? Kechi bayile na kupempula Yesu saka akiji lukeke kimye kyo asemekelwe mu kipaka ne, bino bayile nakupempula uno “mwana” saka aji mu nzubo.—Mateo 2:1, 2, 11.
BAIBOLO WAAMBAPO AMBA KA PA MOBA A KUSEMWA?
9. Ñanyi moba abiji a kusemwa atongolwa mu Baibolo?
9 Juba jisemwa mwana jikala ja lusekelo bingi. (Salamo 127:3) Nangwa byonkabyo, kino kechi kibena kulumbulula’mba twafwainwa kusekelelanga moba a kusemwa ne. Akilangulukai pa kino: Baibolo waambapotu bantu babiji bavulukilenga moba abo a kusemwa. Muntu mutanshi wavulukilenga juba ja kusemwa ke Felo mwina Ijipita. Wa bubiji ke Mfumu Heloda Antipasa. (Tangai Ntendekelo 40:20-22; Mako 6:21-29) Bano bonse bamfumu kechi bapopwelanga Yehoba ne. Kabiji kafwako po tutanga mu Baibolo kuba’mba bapopweshi ba Yehoba bavulukanga moba a kusemwa ne.
10. Bena Kilishitu batanshi bamonanga byepi kuvuluka moba a kusemwa?
10 Buku wa The World Book Encyclopedia waamba’mba: “Bena Kilishitu batanshi bamonanga’mba kuvuluka juba ja kusemwa kyajinga kisho kyafumine ku bantu babulanga kupopwela Lesa.” Bino bisho byafumine ku mafunjisho a bubela. Bangiliki ba kala baitabijile’mba muntu wikala na mupashi wa kumuzhikijila pa juba ja kusemwa. Kabiji balangulukanga’mba uno mupashi wakwatankenanga pamo na lesa wasemwa pa juba jonka jasemekelwapo muntu. Kununga pa ano mafunjisho afumine ku bantu babulanga kupopwela Lesa, moba a kusemwa avwangamo ne byuba bashayuka ba tubangabanga ne kupongesha bintu bya kulutwe.
11. Yehoba umvwa byepi inge ke tubile bakwetu byawama?
11 Bantu bavula banemeka bingi juba jo basemenwe kabiji bakeba bantu kwibobila bintu byawama. Bino twakonsha kubila bintu byawama kisemi kyetu ne balunda netu kimye kiji kyonse mu mwaka, kechi pa mobatu a kusemwa ne. Yehoba ukeba’mba tubilenga bakwetu byawama kimye kyonse. (Tangai Byubilo 20:35.) Tumusanchila kimye kyonse pa kwitupa bumi, kechi pa jubatu jo twasemekelwe ne.—Salamo 8:3, 4; 36:9.
Bena Kilishitu ba kine bapa bakwabo bya bupe mambo bebatemwa
12. Juba ja lufu janema byepi kukila juba ja kusemwa?
12 Kinembelo kya Musapwishi 7:1 kyaamba’mba: “Jizhina jawama, jawama kukila manyi a mutengo, ne juba ja kufwa jawama kukila juba ja kusemwa.” Juba ja kufwa jawamina ka? Muntu inge popo asemwatu, kechi uba kintu kyawama nangwa kyatama ne. Bino inge ketwingijile Yehoba mu ne kubila bakwetu bintu byawama twikala na “jizhina jawama.” Inge ketube bino popo twikala na bulunda bwawama ne Yehoba, kabiji uketuvuluka inge twafwa. (Yoba 14:14, 15) Bantu ba Yehoba kechi bavuluka moba a kusemwa nangwa juba jasemekelwe Yesu ne. Yesu wakambizhetu kuvulukanga lufu lwanji.—Luka 22:17-20; Bahebelu 1:3, 4.
KWAFUMINE ISHITA
13, 14. Kisho kya Ishita kyakwatankana na ñanyi bisho?
13 Bantu bavula balanguluka’mba inge ke basekelele Ishita ko kuba’mba babena kuvuluka lusanguko lwa kwa Yesu. Kuvuluka Ishita kwakwatankana na Eoshitole, jizhina ja lesa wa mukazhi wa bena Anglo-Saxon wa kyeya kabiji wa kimye kya mwela wa mebele. Buku wa The Dictionary of Mythology waamba’mba, uno lesa wa mukazhi wajinga wa lusemo. Kabiji bisho byo boba pa Ishita bimo koko byafumine. Buku wa Encyclopædia Britannica waamba’mba: Make “aimenangako lusemo ne lusanguko.” Kabiji tululu twaimenangako lusemo mu bupopweshi bwa bubela. Onkao mambo, Ishita kechi imenako lusanguko lwa kwa Yesu ne.
14 Yehoba umona byepi bisho bya bupopweshi bwa bubela bya kuvuluka lusanguko lwa Mwananji? Kechi umvwa bulongo ne. (2 Kolinda 6:17, 18) O ene mambo, Yehoba o abujila kwitukambizha kuvuluka lusanguko lwa kwa Yesu.
BISHO BYUBA BANTU UMVWE MUNTU WAFWA (HALLOWEEN)
15. Bisho byuba bantu inge muntu wafwa byatendekele byepi?
15 Kisho kya Halloween kitelwa ne kuba’mba All Hallows Eve nangwa’mba Juba ja eve of All Saints’. Bintu byubiwa pa jino juba byakwatankana bingi na bulozhi, bintu bikatazha bantu ne bipuku. Akino kisho kechi kya katataka ne. Bantu baikalanga ku Britain ne ku Ireland baikalanga na kijiilo kya Samhain inge ñondo wasama pa 1 November. Balangulukanga’mba inge baikala na kino kijiilo, mipashi ya bantu bafwa yabwelanga. Bantu banengezhezhanga ino mipashi kajo ne bya kutoma pa kuba’mba ibule kwibakatazha. Banyike lelo jino inge bavwala minkukumba ne kuya ku mazubo na kuzakamisha bantu pa kuba’mba bebapepo bintu, kechi bayuka’mba kuba bino ke kulondela kisho kyaubanga bantu kala kya kupopwela bandemona ne.
MASONGOLA ATOKESHA LESA KU MUCHIMA
16, 17. Ñanyi bintu bena Kilishitu byo bafwainwa kuchinuzhuka pa kunengezha masongola?
16 Juba ja masongola ke juba ja lusekelo bingi. Bantu mwaya ntanda basekelela jino juba mu mashinda apusana pusana. Javula bantu kechi balangulukapo pa bisho byubiwa pa masongola byo byatendekele ne. Onkao mambo, kechi bayuka’mba bimo byo boba byaubanga bantu babulanga kupopwela Lesa ne. Bino bena Kilishitu babena kunengezha masongola bakeba’mba masongola abo atokeshe Yehoba ku muchima. Inge bayuka kwafumine bisho byuba bantu pa masongola, kikebakwasha kufuukula bulongo bintu.—Mako 10:6-9.
17 Bisho bimo byuba bantu pa masongola balanguluka’mba byakonsha kuletela ‘mashuko’ babena kutwela mu masongola. (Isaya 65:11) Mu byalo bimo, bakusa bunga mwanamulume ne mwanamukazhi babena kutwela mu masongola. Balanguluka’mba kuba bino kukebalengela kusema baana, kwikala na lusekelo ne kwikala myaka yavula ne kwibazhikijila ku mipashi yatama. Bena Kilishitu bafwainwa kuchinuzhuka bino bisho byuba bantu babula kupopwela Lesa.—Tangai 2 Kolinda 6:14-18.
18. Ñanyi mafunde a mu Baibolo akwabo aamba pa kunengezha masongola?
18 Bena Kilishitu babena kutwela mu masongola bakeba’mba masongola abo ebalengele kwikala na lusekelo ne kusangajika batanwako. Bantu beya ku masongola kechi bafwainwa kwamba byambo byabula kufwainwa pa masongola ne. Kabiji kechi bafwainwa kwamba byambo byamwenga, byambo bya kwibafichisha ku muchima nangwa kwamba pa bya kwilaala ku babena kutwela mu masongola ne. (Byambo bya Maana 26:18, 19; Luka 6:31; 10:27) Masongola a bena Kilishitu kechi afwainwa kwikala a ‘kwimwesha na bintu byo muji nabyo mu bwikalo ne.’ (1 Yoano 2:16) Inge mubena kunengezha masongola, mwafwainwa kunengezha bulongo pa kuba’mba mukabule kwikala na bijikila.—Monai byambo byo balumbulula 28.
KWAFUMINE KISHO KYA KWIKUNKISHA MITUMWA
19, 20. Kisho kya kwikunkisha makapu kyatendekele byepi?
19 Bantu pa masongola batemwa bingi kwikunkisha mitumwa ne pa bimyetu bikwabo bya kusangalala. Kimye kyo babena kwikunkisha mitumwa, umo wakonsha kwamba byambo bya kupesha bakwabo, bino bonse bashikula makapu ne kwikunkisha. Bena Kilishitu bafwainwa kumonanga byepi kisho kya kwikunkisha makapu?
20 Buku wa The International Handbook on Alcohol and Culture waamba’mba, kisho kya kwikunkisha mitumwa kyamweka kyafumine ku bantu babulanga kupopwela Lesa, “pa kuba’mba binyu biji mu mutumwa bebipane ku balesa babo babubela.” Baubanga bino inge babena “kwipesha, pa kulomba milombelo mo baambanga’mba ‘kwikala myaka yavula’ nangwa’mba ‘kwikala na bumi bwawama.’” Kala bantu bekunkishanga mitumwa pa kuba’mba balesa babo bebapeshe. Abino Yehoba kechi byo byo apesha bantu ne.—Yoano 14:6; 16:23.
“ANWEBA MWATEMWA YEHOBA, SHIKWAI BYATAMA”
21. Ñanyi bisho bikwabo bena Kilishitu byo bafwainwa kuchinuzhuka?
21 Inge mubena kukeba kusekelela nangwa kubula kusekelelapo bisho bimo, mwafwainwa kulanguluka pa byavwangwamo mu bino bisho. Pa bisho bimo pekala mazha abindankanya mubiji, kukizhamo kutoma maalwa ne bulalelale. Kabiji pa bino bisho batundaika banabalume kwisongola bonka bonka ne banabakazhi kwisongola mulwabo ne kutundaika misalululo. Inge ketwivwange mu bino bisho, nanchi tumwesha’mba twashikwa bintu byashikwa Yehoba nyi?—Salamo 1:1, 2; 97:10; 119:37.
22. Ñanyi bintu byakonsha kukwasha bena Kilishitu kufuukulapo bulongo pa kusekela bya kisho?
22 Bena Kilishitu bafwainwa kujimuka bingi pa kuba’mba bachinuzhukenga bisho bifichisha Lesa ku muchima. Mutumwa Paulo wanembele’mba: “Inge mubena kuja, nangwa mubena kutoma nangwa mubena kuba kintu kya byepi nangwa kya byepi, bintu byonse saka mwibyubila lukumo lwa Lesa.” (1 Kolinda 10:31; monai Byambo byo Balumbulula 29.) Bino kishinka ke kya kuba’mba kechi bisho byonse bitundaika kuba bulalelale, bupopweshi bwa bubela nangwa misalululo ne. Inge kisho kechi kibena kulala mafunde a mu Baibolo ne, muntu mwine wafwainwa kufuukulapo kubako bino bya kisho nangwa ne. Kabiji twafwainwa ne kulanguluka pa byakonsha kumvwa bakwetu ku muchima pa bintu byo twafuukulapo.
TUMBIJIKAINGA LESA MU BINTU BYO MWAMBA NE KUBA
23, 24. Twakonsha kulumbulwila byepi balongo betu babula Bakamonyi bintu byo twaitabilamo?
23 Kampe mwaleka kubako bisho bifichisha Yehoba ku muchima. Bino balongo benu babula Bakamonyi ba kwa Yehoba bakonsha kulanguluka’mba inge mwabula kubako bino bisho kechi mwibatemwa nangwa kwibata muchima ne. Bakonsha ne kulanguluka’mba bino bisho byo bilengela kisemi kukwatankana ne kubila bintu pamo. Mwakonsha kuba byepi? Kuji mashinda avula o mwakonsha kumwesheshamo byo mwibatemwa ne byo mwibanemeka. (Byambo bya Maana 11:25; Musapwishi 3:12, 13) Mwakonsha ne kwibetako pa bimye bimo pa kuba’mba musangalele nabo pamo.
24 Inge balongo benu babena kukeba kuyuka ene mambo o mukaina kusekelelako moba amo, mwafwainwa kukeba byambo biji mu mabuku etu nangwa kuya pa jw.org/kqn pa kuba’mba muyuke bya kwibakumbula bulongo. Kechi mwafwainwa kwipachikanga nabo nangwa kwibakanjikizha kulondela byo mukeba ne. Mwafwainwa kubuula balongo benu ene mambo o mubujila kusekelelako ano moba. Onkao mambo, mwafwainwa kwikala bakooka muchima kabiji “byambo byenu kimye kyonse bikale na bibusa kabiji byalungwamo mukele.”—Kolose 4:6.
25, 26. Bansemi bakonsha kufunjisha byepi baana babo kutemwa mafunde a Yehoba?
25 Atweba bonse twafwainwa kuyuka ene mambo o twafwainwa kubujila kusekelelako moba amo. (Bahebelu 5:14) Bino kintu kyo tukebesha ke kusangajika muchima wa Yehoba. Inge mwi bansemi, mwafwainwa kukwashanga baana benu kutemwa mafunde a mu Baibolo. Inge bayuka bulongo Yehoba, bakasangajikanga muchima wanji.—Isaya 48:17, 18; 1 Petelo 3:15.
26 Yehoba umvwa bingi bulongo inge wamona byo tubena kwibikako kumwingijila mu bukishinka. (Yoano 4:23) Lelo jino bantu bamba’mba kechi kyapela kwikala bakishinka mu ino ntanda mwabula bukishinka ne. Nanchi bino byo bamba bya kine nyi? Tukesamba bino mu kitango kyalondelapo.
a Byambo bikwabo byaamba pa moba a kusekelela mwakonsha kwibitaana mu buku wa Watch Tower Publications Index ne mu Buku wa Kukwasha Bakamonyi ba kwa Yehoba Kukebakeba Bishinka ne pa jw.org/kqn.