BUTALA BWA MABUKU BWA PA INTANETI
Kyamba kya Usopa
BUTALA BWA PA INTANETI
Kikaonde
Pa kukebela
  • Bisopelo
  • BAIBOLO
  • MABUKU
  • KUPWILA
  • w01 10/1 pp. 8-13
  • Nanchi Mukobilwa Bibusa Bya Yehoba Nyi?

Vidyo ufwamo.

Yakana kushinkuka.

  • Nanchi Mukobilwa Bibusa Bya Yehoba Nyi?
  • Kyamba kya Usopa—2001
  • Tumitwe tucheche
  • Byambo Bipashako
  • Mapesho nyi, Mafingo?
  • Boaza Wakokejile Lesa
  • Nabala Kechi Wakokejile Ne
  • Meseko Akwa Hana ne Bibusa Byanji
  • Twajijilai Kukokela Yehoba!
  • Hana Walombele Mwana Wamulume
    Bintu byo Mwakonsha Kufunda mu Baibolo
  • Abigaila ne Davida
    Buku Wami wa Mashimikila a mu Baibolo
  • “Maana Obe Atotwe!”
    Kyamba kya Usopa Kibena Kubijika Bufumu Bwa Yehoba (Kya Kufundamo)—2017
Kyamba kya Usopa—2001
w01 10/1 pp. 8-13

Nanchi Mukobilwa Bibusa Bya Yehoba Nyi?

“Kabiji bino bibusa byonse bikemumwekela ne kwimubilwa umvwe mwakokela jiwi ja Yehoba Lesa wenu.”—MPITULUKILO YA MU MIZHILO 28:2.

1. Kika kyakonsheshe kuletela bena Isalela bibusa, nangwa mafingo?

PEPI nakupwa lwendo lwabo lwa myaka 40 mukiselebwa, bena Isalela batebelejile mu Musanza wa Moabu. Ntanda ya Mulaye yajingatu pepi. Kepo Mosesa anembele buku wa Mpitulukilo ya mu mizhilo, mwanembwa ndonda ya mapesho nemafingo. Mu kutwajijila na ‘kukokela jiwi ja Yehoba,’ bena Isalela mo mobakonsheshe ‘kubilwa’ bibusa byanji. Yehoba wibatemenwe bingi mambo bajinga ‘bantu banji bo enonkejile mwine,’ kabiji wakebelenga kwibamwesha bulume bwanji. Onkao mambo, inge kyakuba kechi batwajijile nakukokela jiwi ja Yehoba ne, mafingo akonsheshe kwibobilwa.—Mpitulukilo ya mu mizhilo 8:10-14; 26:18; 28:2, 15.

2. Byambo bya Kihebelu kwatuntululwa byambo bya ‘kukokela jiwi’ ne “kwimubilwa” mu Mpitulukilo ya mu mizhilo 28:2 bilumbulula ka?

2 Kyambo kya Kihebelu kwatuntululwa byambo bya kuba’mba kutwajijila na ‘kukokela jiwi’ biji mu Mpitulukilo ya mu mizhilo 28:2, kilumbulula kintu kyubiwa jonse. Ko kuba’mba bantu ba Yehoba kechi bafwainwa kumukokelatu pakimye kimo ne, bafwainwa kutwajijila nakumukokela kimye kyonse. Umvwe kebobe kino po pobakonsha kubilwa bibusa bya Lesa. Kyambo kya Kihebelu kwafuma kyambo kya “kwimubilwa,” javula ke kyambo kilumbulula “kutambwila” nangwa “kwikala nakyo.”

3. Twakonsha kwikala byepi nobe Yoshua, kabiji kino kyanemena ka?

3 Ntangi wabena Isalela aye Yoshua wasajilepo kukokela jiwi ja Yehoba, nebibusa byamubijilwe. Yoshua waambile’mba: “Salululai lelo ye mukengijilanga . . . pakuba amiwa ne ba mu nzubo yami, tukengijilanga Yehoba.” Ponkapo bantu bamukumbwile’mba: “Akyo kintu kya kuleka Yehoba ne kwingijila balesa bangi kikale kwalepeshatu ne atweba.” (Yoshua 24:15, 16) Namambo alukokelo lwanji lwawama, Yoshua wajingapo pa boba bacheche mukisaka kyabo batwelele mu Ntanda ya Mulaye. Lelo jino ne atweba kwashalatu pacheche kutwela mu Ntanda ya Mulaye yawamisha—ya paladisa mwayula bibusa byakila ne byobya byajingako mumoba akwa Yoshua bibena kupembelela bantu baitabilwa kwi Lesa. Nanchi nenuwa mukobilwa bino bibusa nyi? Bikemubilwa umvwe kyakuba mwatwajijila nakukokela jiwi ja Yehoba. Pakuba’mba kimukwasheko kukosako nakuba byobyo, akimonai mwapichile kisaka kya bena Isalela nebantu bamo batongolwa.—Loma 15:4.

Mapesho nyi, Mafingo?

4. Pakukumbula lulombelo lwakwa Solomone, Lesa wamupele ka, kabiji twakonsha kwibimona byepi bibusa bya yewa mutundu?

4 Kimye kya bukalama bwa Mfumu Solomone, bena Isalela batambwijile bibusa byavula kwi Yehoba. Baikajile bingi mutende kabiji bajinga nabintu byawama byavula kyakine kine. (1 Bamfumu 4:25) Bunonshi bwakwa Solomone bwaile bingi nkuwa, bino kechi walombelepo Lesa kumupa bya bunonshi ne. Bino byoakijingatu mwanyike wabula kuyuka bintu, walombele Yehoba kumupa muchima wamilangwe, kabiji ne Yehoba naye wamupele ano maana nemilangwe yoalombele. Kino kyamukwashishe bingi Solomone kuchibila bantu mambo abo monka moaolokela, nekuyuka kusalulula byawama nebyatama. Bino nangwa kyakuba Lesa wamupele bunonshi nelukumo, kasa ajitu nsongwalume, Solomone kyoakinjikishe kyajinga bunonshi bwa kumupashi. (1 Bamfumu 3:9-13) Kana twanonka nyi nangwa ne, twakonsha kusanta umvwe kyakuba tuji nabibusa bya Yehoba kabiji twibanonshi kumupashi!

5. Kika kibamwekejile bena Isalela ne bena Yuda kimye bakankelwe kutwajijila kukokela jiwi ja Yehoba?

5 Bena Isalela bakankelwe kusanchila bibusa bya Yehoba. Na mambo akubula kutwajijila nakumukokela, mafingo aambijiwe jimo ebafikijile. Ano mafingo ebalengejile kwibashinda kubalwanyi babo, kabiji ebafumishe bena Isalela ne bena Yuda mubyalo byabo. (Mpitulukilo ya mu mizhilo 28:36; 2 Bamfumu 17:22, 23; 2 Byambo bya Moba 36:17-20) Abya bano bantu ba Lesa bafunjileko kuano malwa amba mapesho a Yehoba eyatu kuboba batwajijila nakukokela Yehoba? Bayudea bacheche babwelele mu ntanda yabo mu 537 B.C.E. bajinga najishuko jakumwesha kana bafunjileko kwikala na ‘michima ya maana’ nangwa ne, nekumona buneme bwa kutwajijila kukokela Lesa.—Masalamo 90:12.

6. (a) Mambo ka Yehoba kyoatumijile Hagai ne Zekaliya kuya nakwawila bantu banji? (b) Jifunde ka jajinga mu byambo byaambile Lesa kupichila mwi Hagai?

6 Bayudea babwelele kwabo bashimikile kyakusokelapo bitapisho nekutatula kushimika nzubo ya Lesa mu Yelusalema. Pano lupata lwa kukeba kwibalekesha byolwabukile, kizaku kyabo kyabwelele panyuma nemwingilo wakushimika waimene. (Ezela 3:1-3, 10; 4:1-4, 23, 24) Batatwile kuta muchima kubintu bibaletejilenga lusekelo nekisangajimbwe. Kepo Lesa atumine bangauzhi ba Hagai ne Zekaliya kuya nakubusha kizaku kya bantu banji kya bupopweshi bwakine. Kupichila mwi Hagai, Yehoba waambile’mba: “Nanchi kino kyo kimye kya kwikala anweba mu mazubo awamisha, ino nzubo yami kasa yakikundukanyi? . . . Pano akilangulukai pa bintu bimumwekela. Mwabyajile byavula, kabiji mwabungizha bicheche; muja, bino kechi mwikuta ne; . . . kabiji awa wingijila mfweto, wingijila ya kubika mufukuta wasabaika.” (Hagai 1:4-6) Kusankilapo bintu bya kumupashi nekuya nakukeba bya kumubiji kechi kuleta bibusa bya Yehoba ne.—Luka 12:15-21.

7. Mambo ka Yehoba kyoaambijile Bayudea’mba: “Aki langulukai pa bintu bimumwekela”?

7 Byobetumpile mu byakutabataba bya pajuba nejuba, Bayudea balubileko’mba Lesa wakonsheshetu kwibapa mvula nebimye byakajo umvwe batwajijile nakukokela Lesa nangwa kyakuba bapichilenga mumakatazho. (Hagai 1:9-11) Uno mukambizho wakuba’mba: “Aki langulukai pa bintu bimumwekela” wibafwainwe bingi. (Hagai 1:7) Mu kino, Yehoba wibabujilenga’mba: ‘Akikilangulukaipotu! Monai mingilo yenu yatu ya mumajimi enu omubula kumwenamo kintu, ne byakunduka nzubo yami yakupopwelamo.’ Mukuya kwa moba, bano bantu baumvwine byambo byazhila bya Yehoba kupichila mu bangauzhi banji, mambo batatwile jibiji mwingilo wakushimika nzubo ya Lesa yobapwishishe mu 515 B.C.E.

8. Mu moba akwa Malakai Yehoba wakambizhe Bayudea kuba ka, kabiji mambo ka?

8 Byopapichile kimye mumoba akwa Malakai, Bayudea batendekele kukoka jibiji ku mupashi, nekutapisha bitapisho byabujile kwitabilwa kwi Lesa. (Malakai 1:6-8) Onkao mambo, Yehoba wibakambizhe kuleta bya bujikumi mu nzubo yanji mobafyanga kajo nekumweseka amba bamone byoasakwibashinkwila bipenze bya mwiulu nekwibetulwila bibusa byanji kyakuba’mba kechi bakonsheshe kumona mwakwibilonga ne. (Malakai 3:10) Byo babujilepo maana Bayudea pakufulubila bintu byafwainwe kwibapa Lesa inge kyakuba batwajijile kukokela jiwi ja Yehoba!—2 Byambo bya Moba 31:10.

9. Tusakufunda bwikalo bwa bañanyi bantu basatu banembwa mu Baibolo?

9 Kununga pakwitubula mpito ya bena Isalela, mu Baibolo mwanembwa nebwikalo bwa bantu bavula batambwijile bibusa bya Lesa nangwa mafingo, kwesakana namonka mobaubijilenga, mukutwajijila kukokela Yehoba nangwa ne. Pano twayai tumone byotwakonsha kufunjilako ku bano basatu—ba Boaza, Nabala ne Hana. Pa mambo abano bantu basatu mwakonsha kutanga nebuku wa Luta ne 1 Samwela 1:1–​2:21 ne 1 Samwela 25:2-42.

Boaza Wakokejile Lesa

10. Bintu ka ba Boaza ne Nabala byobajinga nabyo bya mutundu umo?

10 Nangwa kyakuba ba Boaza ne Nabala kechi bajingako pakimye kimo ne, bino bajinga nabintu bimo bya mutundu umo. Kyakumwenako, bonse baikalanga mu ntanda ya Yuda. Bajinga banonshi bajimanga majimi akatampe, kabiji bonse bubiji bwabo bajinga najishuko jakumwesheshamo kifyele nekupapo bintu boba bakajilwa. Bino byo byonka bintu byobajinga nabyo byamutundu umo.

11. Boaza wamwesheshe byepi kuba’mba watwajijile nakukokela Yehoba?

11 Boaza waikeleko kimye bena Isalela kyobalaminwenga ku mitonyi. Wapelenga bingi bantu bakwabo mushingi, kabiji nebantu banji bakunowa bamunemekele bingi. (Luta 2:4) Mu kukokela Mizhilo, Boaza watesheko muchima nekumona kuba’mba mubujimi bwanji mwashalapo kajo kakupupula balanda nebayanji. (Bena Levi 19:9, 10) Boaza waubilepo ka byoaumvwine byaubile ba Luta ne Naomi nekumona kwibikako kwakwa Luta nakukebela inanjivyala kajo? Byoamwene bino wamubile Luta bibusa nekukambizha bantu banji kumuswisha kupupula kajo mubujimi bwanji. Mu byambo byanji nemingilo yanji ya butemwe, Boaza wamwesheshe kuba’mba wajinga muntu wateshe bingi muchima kubya kumupashi nekukokela Yehoba. Mukuba bino, wamwene bibusa bya Lesa nekwitabizhiwa kwiaye.—Bena Levi 19:18; Luta 2:5-16.

12, 13. (a) Boaza wamwesheshe byepi munema wakunemeka mukambizho wa Yehoba wakukula bantu? (b) Mapesho a Lesa ka amwene Boaza?

12 Kiyukilo kikatampe kyamwesheshe’mba Boaza watwajijile nakukokela Yehoba kebyoaubile kwakubula kichima namukambizho wa Lesa wakukujilamo bantu. Boaza waingijile bingi nangovu nekumona kuba’mba byonse byashile mulongo wanji wafwile muka Naomi aye Elimeleka, byashala mukisemi kyakwa Elimeleka. Uno mwanamukazhi wafwainwe ‘kusongolwa ku mulongo wa mwata wanji’ pakuba’mba umvwe basema mwana wamulume akatwajijile nabuswanyi. (Mpitulukilo ya mu mizhilo 25:5-10; Bena Levi 25:47-49) Luta wipaine kusongolwako mukifulo kyakwa Naomi, mambo aye wapichile pajifumbi jakusema baana. Mulongo wakwa Elimeleka byoakaine kumukula Naomi, Boaza wamutambwile Luta ke mukazhanji. Mwanabo yebasemene Obeda wamwenwenga’mba mwana Naomi nswanyi wakuja jizhina jakwa Elimeleka.—Luta 2:19, 20; 4:1, 6, 9, 13-16.

13 Boaza wamwene mapesho avula mambo akukokela mikambizho ya Lesa nekubula kichima. Kupichila mu mwanabo Obeda aye ne Luta bapeshewe kwikala najishuko jakwikala tukolwe twakwa Yesu Kilishitu. (Luta 2:12; 4:13, 21, 22; Mateo 1:1, 5, 6) Ku mingilo yakubula kichima yakwa Boaza, tufundako kuba’mba mapesho eyatu kuboba bamwesha butemwe kubakwabo nekulondela mikambizho ya Lesa.

Nabala Kechi Wakokejile Ne

14. Nabala wajinga muntu wañanyi mutundu?

14 Kupusanako na Boaza, Nabala wakankelwe kukokela Yehoba. Wazhilulwile mukambizho wa Lesa wakuba’mba: “ukatemwe mukwenu pamo byonka byo witemwa obe mwine.” (Bena Levi 19:18) Nabala kechi wajinga muntu watesheko muchima kubintu bya kumupashi ne; “wajinga na muchima wakatazha ne byubilo byanji byajinga byatama.” Nangwatu bantu banji bamwingilo bamuyukile’mba wajinga “na muchima waswikila.” Ee kine, nejizhina janji ja Nabala jailamotu mambo jilumbulula’mba “muntu wabula maana” kabiji “wakosama.” (1 Samwela 25:3, 17, 25) Nabala waubilepo ka pajishuko joajinga najo jakumwesha lusa kumuntu wakajilwe—aye Davida mushingwa wa Yehoba?—1 Samwela 16:13.

15. Nabala wamubile byepi Davida, nga Abigaila wapusene byepi namwata wanji pakino?

15 Byobatebelejile kubwipi namatanga akwa Nabala, Davida nebantu banji bamulamijileko matanga anji kubijanyi kabiji kechi walombelepo mfweto pakino ne. Kafunga wakwa Nabala umo waambile’mba: “Bajinga nobe nsakwa yetu atweba, bufuku ne mute.” Pano Davida byoatumine bantu banji kuya nakulombako kajo kwi Nabala, ‘wibakajipijile’ nekwibapanga wibapangile babwelatu mabokotu. (1 Samwela 25:2-16) Pakumvwa kino, bukiji-bukiji muka Nabala aye Abigaila wapaikile kajo nekutwajila Davida. Kwashajiletu tiki Davida inge wavizhizhe Nabala nebantu banji, mambo wazhingijile bingi. Mwingilo waingijile Abigaila, wapulushile bantu bavula nekukanya Davida kuzhatwa namambo amashi. Bino buntanyi nekutama muchima kwakwa Nabala kwakijishemo. Ne pakupitapo moba jikumi, “Yehoba wamupumine Nabala, ne kufwa wafwile.”—1 Samwela 25:18-38.

16. Twakonsha kulonda byepi Boaza nekukana byubilo byakwa Nabala?

16 Byo apusenepo Boaza ne Nabala! Twayai tuchine byubilo byajingapo ne Nabala byakukanama nekutama muchima, tulondeko lusa lwakwa Boaza nekubula kwikala bantanyi. (Bahebelu 13:16) Twakonsha kuba kino umvwe ketulondele lufunjisho lwakwa Paulo lwa kuba’mba: “Byo tuji ne mwakubila, twibobile bantu bonse byawama, pakuba bene bene bonka bakwetu ba mu lwitabilo.” (Ngalatiya 6:10) Mu moba etu alelo, bena Kilishitu ba ‘mikooko ikwabo’ baji naluketekelo lwakwikala panopantanda, baji najishuko jakuba byawama kuba 144,000 bashingwa ba Yehoba bashalapo, bakekala nabumi bwabumbulwakufwa mwiulu. (Yoano 10:16; 1 Kolinda 15:50-53; Lumwekesho 14:1, 4) Ino mingilo yabutemwe ingijiwa, Yesu wiimona nobe babena kumubila aye mwine, kabiji kuba bino bintu kokuleta mapesho a Yehoba avula.—Mateo 25:34-40; 1 Yoano 3:18.

Meseko Akwa Hana ne Bibusa Byanji

17. Meseko ka Hana oapichilemo, kabiji wamwesheshe muchima wamutundu ka?

17 Kabiji bibusa bya Yehoba byamubijilwe Hana mwanamukazhi wakishinka. Waikalanga mu kyalo kya mitumba kya Efelaimu namwata wanji mwina Levi aye Elekana. Mwatawanji wajinga namwanamukazhi mukwabo wajizhina ja Penina mambo Mizhilo yakambizhe nekuswisha kuba byobyo. Hana kechi wasemenepo mwana ne, akyo kyajinga kintu kyabumvu bingi kumwanamukazhi mwina Isalela, bino Penina aye wasemene baana bavula. (1 Samwela 1:1-3; 1 Byambo bya Moba 6:16, 33, 34) Mukifulo kyakumutekeneshako Hana, Penina wamubajilenga bingi, kyakuba wamulengejile kinyenge kaendetu namipolo, nekukankalwa kuja. Bino byubilo byanji Penina byatamine bingi mambo wibyubilenga “pa mwaka pa mwaka” kimye kyonse kyailenga kisemi kunzubo ya Yehoba mu Shilo. (1 Samwela 1:4-8) Uno mwanamukazhi Penina byoajingapo nanshiji yamuloolo, kabiji byolwajingapo lweseko lukatampe kwi Hana! Pano bino, Hana kechi watopekele Yehoba pakino ne, nangwa kushala kunzubo kimye bamwatawanji kyobayanga ku Shilo ne. Pano bino, kumpelo ya bino, waubijilwe bibusa byavula bingi.

18. Hana wamwesheshe byepi kyakumwenako kyawama?

18 Hana wamwesheshe bingi kyakumwenako kyawama kubantu ba Yehoba mumoba etu alelo, kikatakata aba bakozhewa kumuchima namikeyu yobebambila kubakwabo. Mu bintu bya uno mutundu, kwipatula nekukeikela bunke kechi kyokipwisha lukatazho ne. (Byambo bya Mana 18:1) Hana kechi wiashijile kanya meseko anji kumukokesha nekuleka kuya kumpunzha kwafunjishiwanga Byambo bya Lesa, kwakonkenanga bantu banji ne. Onkao mambo, watwajijile kwikala wakosa kumupashi. Kuzhika kwa bumupashi bwanji kwalumbululwa mululombelo lwanji lwawama lwanembwa mu 1 Samwela 2:1-10.a

19. Twakonsha kumwesha byepi lusanchilo kubintu bya kumupashi?

19 Atweba bakalume ba Yehoba lelo jino kechi tupwila mu Tente wa lusambakeno ne. Nangwa byonkabyo, twafwainwa kumwesha lusanchilo kubintu bya kumupashi byonka byaubile Hana. Kyakumwenako, twakonsha kumwesha lusanchilo kubunonshi bwa kumupashi kupichila mukutanwa kimye kyonse kukupwila kwa bwina Kilishitu, kukupwila kwiikajila kwa juba jimo nekwa kijiiji, apa bino nekwa nkambi. Twayai twingijishe bino bimye mukwikosesha atweba bene kupopwela Yehoba witupa jishuko ja ‘kumwingijila kwa kubula moyo, monka mu buzhile ne mu bololoke.’—Luka 1:74, 75; Bahebelu 10:24, 25.

20, 21. Hana wafwetelwe byepi pamambo a bukishinka bwanji kwi Lesa?

20 Yehoba wamwene bukishinka bwakwa Hana nekumufweta wamufwetele bingi. Kimye kimo kyobaile ku Shilo kobayanga pamwaka pamwaka nakisemi kyonse, Hana waendangatu namipolo, walombele kwi Lesa namukoyo ne kulaya naluchipo’mba: “Umvwe mwaswa kutalapo pa lumanamo lwami amiwa muzha wenu, saka mumvuluka ne kumvuluka ne, kabiji inge mukampe amiwa muzha wenu mwana wa mulume, amiwa nkamupana kwi Yehoba moba onse a mweo wanji.” (1 Samwela 1:9-11) Lesa waumvwine lusashijilo lwakwa Hana nekusema wasemene mwana wamulume yeatumbile jizhina’mba Samwela. Byoamusumwine, wamutwajile ku Shilo amba akengijilenga mu tente wa lusambakeno.—1 Samwela 1:20, 24-28.

21 Hana wamwesheshetu patoka byoatemenwe Lesa nekufikizha luchipo lwanji pamambo akwa Samwela. Akilangulukai lusekelo lwabo aye nemwata wanji Elekana pakumona mwanabo yebatemwishe kasa abena kwingila mu tente wa Yehoba wa lusambakeno! Bansemi bavula ba bwina Kilishitu nabo baji bingi nalusekelo mambo baana babo babalume nebabakazhi bengila mwingilo wakimye kyonse wa bupainiya, pa Betele, nangwatu mu mashinda akwabo aleta munema kwi Yehoba.

Twajijilai Kukokela Yehoba!

22, 23. (a) Kika kyotwakonsha kuketekela umvwe twatwajijila nakukokela Yehoba? (b) Bika byotukafunda mumutwe walondelapo?

22 Kika kyotwakonsha kuketekela umvwe twatwajijila kukokela Yehoba? Tukekala banonshi ba kumupashi inge ketumweshe butemwe bwakutemwa Lesa kufuma panshi yamichima yetu bumwesha kuba’mba twi bakalume ba Lesa bepana kwi aye. Nangwatu kyakuba kwikala bwikalo bwa uno mutundu, kikebewa kuchinchika kumeseko akatazha, kulutwe nalwendo tukobilwa bibusa bya Yehoba mumashinda avula bingi ketukumyetu.—Masalamo 37:4; Bahebelu 6:10.

23 Bantu ba Lesa bakobilwa bibusa byavula bingi kulutwe nalwendo. Mu kukokela Yehoba, “jibumba jikatampe” mo mojikapulukila “malwa akatampe” nekutwela mu ntanda ipya ya Lesa mobakeyowa lusekelo. (Lumwekesho 7:9-14; 2 Petelo 3:13) Mu yoya ntanda Yehoba ukapana bintu byonse byaoloka bisaka bantu banji. (Masalamo 145:16) Byonka byotukafunda mumutwe walondelapo, nangwatu luno aba batwajijila nakukokela Yehoba batambwila “bya kupana byonse byawama nebya bupe byonse byalumbuluka bifuma mwiulu.”—Yakoba 1:17.

[Tubyambo twa mushi]

a Byambo byakwa Hana bipashako na byobya byaambile Maliya muzhike, panyuma yakuyuka’mba ukekala inanja Mesiasa.—Luka 1:46-55.

Mukivuluka Nyi?

• Bwikalo bwa bena Isalela bwitufunjishapo ka pamambo a mapesho a Lesa?

• Boaza ne Nabala bapusene byepi?

• Twakonsha kulonda byepi Hana?

• Mambo ka otwafwainwa kutwajijila nakukokela Yehoba?

[Kipikichala pa peja 8]

Mfumu Solomone walombele muchima wamilangwe, kabiji Yehoba wamupele maana

[Kipikichala pa peja 10]

Boaza wanemekele bingi bakwabo nekwibobila lusa

[Kipikichala pa peja 13]

Hana wafwetelwe bingi mambo akuketekela mwi Yehoba

    Mabuku a mu Kikaonde (1992-2025)
    Shinkai
    Shinkulai
    • Kikaonde
    • Tuminaiko Bakwenu
    • Byo Mukeba
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Terms of Use
    • Privacy Policy
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Shinkulai
    Tuminaiko Bakwenu