BUTALA BWA MABUKU BWA PA INTANETI
Kyamba kya Usopa
BUTALA BWA PA INTANETI
Kikaonde
Pa kukebela
  • Bisopelo
  • BAIBOLO
  • MABUKU
  • KUPWILA
  • w02 1/1 pp. 12-17
  • ‘Fundai kwi Amiwa’

Vidyo ufwamo.

Yakana kushinkuka.

  • ‘Fundai kwi Amiwa’
  • Kyamba kya Usopa—2002
  • Tumitwe tucheche
  • Byambo Bipashako
  • Yesu Byoaingilanga Nabantu
  • Lupusano Lwajinga Pakachi ka Yesu ne Bafaliseo
  • Ndangulukilo Yakwa Yesu
  • Yesu Wapwishanga Byepi Makatazho?
  • Byafumine Mumafunjisho Akwa Yesu
  • ‘Jimukai na Mbizho ya Bafaliseo’
    Kyamba kya Usopa—2012
  • Kujiila Pamo Kajo na Mufaliseo
    Yesu Ye Jishinda, Bukine Ne Bumi
  • Yesu Wabukile Mwanamulume pa Juba ja Sabado
    Bintu byo Mwakonsha Kufunda mu Baibolo
  • Yesu Wibakajipijile Balwanyi Banji
    Muntu Waya Nkuwa Wajingako Pano pa Ntanda
Monai Bikwabo
Kyamba kya Usopa—2002
w02 1/1 pp. 12-17

‘Fundai kwi Amiwa’

“Tambulai kikonkoji kyami ne kufunda kwi amiwa; mambo amiwa ne kimote ne kukoka pa muchima: ne anweba mukamona kukokoloka kwa michima yenu.”—MATEO 11:29.

1. Mamboka kufunjila kwi Yesu kyokwawamina kabiji nebyokwakonsha kuwamisha bwikalo?

YESU KILISHITU kimye kyonse walangulukanga, kufunjisha, nekuba bintu mujishinda jafwainwa. Kimye kyanji panopantanda kyakepele bingi, pano bino watemenwe bingi kwingila mwingilo ufweta nekusangalala wasangalele. Wapwizhizhe baana banji babwanga nekwibafunjisha byakupopwela Lesa, kutemwa bantu, nekushinda ntanda. (Yoano 16:33) Wibalengejile kwikala namuchima waluketekelo “ne kwibusolola patoka bumi ne bumbulwa kufwa mu mambo awama.” (2 Timoti 1:10) Umvwe nenuwa mwimwananji wabwanga, nanchi mwayuka’mba kwikala mwana wabwanga kulumbululaka? Kupichila mukulanguluka byaambile Yesu pamambo abaana babwanga, twakonsha kufunda byakuwamisha bwikalo bwetu. Kino kyavwangamo kumvwina mikambizho, nekwingijisha mafunde anji anema mubwikalo.—Mateo 10:24, 25; Luka 14:26, 27; Yoano 8:31, 32; 13:35; 15:8.

2, 3. (a) Mwana wabwanga wakwa Yesu yemuka? (b) Mamboka okyanemena kwiipuzha atwe bene’mba, ‘Abya nemwana wabwanga wakwa ñanyi?’

2 Mu Binembelo byabwina Kilishitu bya Kingiliki, kyambo kwatuntululwa kyambo kya “mwana wa bwanga” kilumbulula muntu utana maana kukintu nangwa ufunda. Kyambo kyaesakanako kiji mukinembelo kya Mateo 11:29 kiji pauno mutwe wetu kyamba’mba: ‘Tambulai kikonkoji kyami ne kufunda kwi amiwa; mambo amiwa ne kimote ne kukoka pa muchima: ne anweba mukamona kukokoloka kwa michima yenu.’ Ee mwana wabwanga keyewa muntu ufunda. Mambo awama javula engijisha kyambo kya “mwana wa bwanga” kutongola boba bamulondelanga Yesu, aba baendanga nanji kimye asapwijilenga kabiji boafunjishanga. Bantu bamo baswilenga mafunjisho akwa Yesu kumbaji. (Luka 6:17; Yoano 19:38) Banembi banembele Mambo awama, batongwele ne ‘baana ba bwanga ba kwa Yoano [Mubatishi] ne ba Bafaliseo.’ (Mako 2:18) Yesu byoabujile baana banji babwanga ‘kujimuka . . . ku mafunjisho a Bafaliseo,’ nanchi netuwa twakonsha kwiipuzha’mba, ‘Abya nemwana wabwanga wakwa ñanyi?’—Mateo 16:12.

3 Umvwe twibaana babwanga bakwa Yesu bafunda kwiaye, bakwetu bakonsha kutemwa bingi inge baikala neatweba. Bakonsha kwimwena’mba twibakimote bakoka muchima. Umvwe twibakulumpe pankito yotwingila, twibansemi, nangwa tuji namingilo yabukafunga mukipwilo kyabwina Kilishitu, nanchi aba botuji nabo beumvwa’mba twibalama byonka Yesu byoalaminenga boba boajinga nabonyi?

Yesu Byoaingilanga Nabantu

4, 5. (a) Mamboka okyabujila kushupa kuyuka Yesu byoaingijilenga nabantu bajinga namakatazho? (b) Kika kyaubiwe kwi Yesu byoajilenga munzubo ya Mufaliseo?

4 Twafwainwa kuyuka Yesu byoaingilanga nabantu, kikatakata aba bajinga namakatazho akatampe. Kino kechi kyafwainwa kwitukatazhane; mambo Baibolo yashimikizha masawakya avula a Yesu byoaingilanga nabantu, bamo mwiabo bajinga basusubala. Kabiji twayai tumone nebantangi babupopweshi, kikatakata Bafaliseo byobaubanga nabantu bajinga namakatazho ayenkauno mutundu. Tusakufunjilako kulupusano lujipo.

5 Mumwaka wa 31 C.E., Yesu byoajinga palwendo lwakuya nakusapwila mu Ngalilea, ‘umo Mufaliseo wamusakile [Yesu] amba aje nanji.’ Yesu kechi wakaine luno lwitone. “Ponkapo aye watwelele mu nzubo ya aye Mufaliseo, ne kwikala waikajile na kuja. Kabiji mu muzhi mwajinga mwanamukazhi umo, ndengamambo; byo ayukile’mba, Yesu waikala nakuja mu nzubo ya Mufaliseo, waletele musashi wa alabasta wa manyi anunka bulongo. Kabiji wamwimene mu nyuma ku maulu anji, kasa ajila, katatule kumuzobesha maulu anji na mipolo, ne kwiashimuna na nsuki ya ku mutwe wanji, kafyompe ne kwiafyompa maulu anji ne kwiashinga ne ao manyi.”—Luka 7:36-38.

6. Mamboka mwanamukazhi wajinga “ndengamambo” kyoaijile kunzubo ya Mufaliseo?

6 Mwakonsha kufwanyikizha kino byokyajinganyi? Buku umo waamba’mba: “Uno mwanamukazhi watongolwa (mu vesi 37) washukijilwe kisho kyajingako pakyokya kimye kyaswishanga bantu bakajilwa kuya kukijiilo kyayewa mutundu nakutambula kajo kashalangako.” Bino byobyaubanga muntu yebabula kwita kukijiilo. Apo kampe kwajingako nebakwabo bapembejilenga kuya nakutolaula tukajo twashajileko panyuma yakijiilo. Bino nangwa byonkabyo, kyaubile uno mwanamukazhi kechi kyaubiwa-ubiwangane. Kechi wachiine’mba nkipembelele kijiilo kikipwene. Byubilo byanji byatamine mambo wayukanyikilwe kubonse’mba “ndengamambo” bino Yesu waambile’mba wayukile “mambo anji nangwa [avujile].”—Luka 7:47.

7, 8. (a) Twakonsha kuba byepi umvwe twajinga atweba pakyokya kyubilo kyanembwa mu Luka 7:36-38? (b) Shimona wikimwene byepi?

7 Akifwanyikizhai anwe bene’mba yenu Yesu mwajingako pakyokya kimye, inge mwaubile byepi? Umvwe kimufichile kuwankuji, pakumona uno mwanamukazhi byoaishilenga komujinyi? Nanchi kino kintu inge mwikyumvwine byepi? (Luka 7:45) Abya inge mwaumvwine bunyanyi?

8 Umvwe mwajinga paboba benyi bakwabo bajingapo, abya inge mwalangulukile byonka byalangulukilenga Shimona Mufaliseo nyi? “Kabiji aye Mufaliseo, yenka wamwichile, pa kumona byobya, wiambile mu muchima amba, Uno, inge waji ngauzhi wa Lesa, inge wamuyuka ne byo aji uno mwanamukazhi ubenakumukwatakwata, amba ye ndengamambo.” (Luka 7:39) Yesu wapusene bingi nabantu bakwabo, aye wajinga muntu wajinga nalusa lukatampe. Waumvwishishe lukatazho nemalwa ajingamo uno mwanamukazhi. Kechi betubula kyamulengejile kwikala mubwikalo bwabundengamambone. Umvwe kyakine wajinga pite, kimweka nobe bantu bamuyewa muzhi, Bayudea bakishinka, kechi bamukwashishengane.

9. Yesu wakumbwile’mbaka, kabiji kika kyafuminemo?

9 Bino Yesu wakebelenga kumukwasha. Wamwambijile’mba: “Mambo obe akulekelwa.” Kepo anungilepo’mba: “Lwitabilo lobe lwakupulusha; yanga mu mutende.” (Luka 7:48-50) Pano popapwila nejishimikila. Bamo bakonsha kukana’mba Yesu kechi wamubijile byavulane. Pano bino, wamupesheshe byoamwambijile’mba ayenga. Abya mubena kulanguluka’mba kampe wabwelele jibiji nakuba byubilo byatamanyi? Nangwa kyakuba kechi twayukisha bulongo amba byoaubile nangwa ne, akimonai byaambile Luka jikwabo. Washimikizhe’mba Yesu wapitañenenga “mu mizhi ikatampe ne icheche na kusapwila ne kwibabula mambo awama a bufumu.” Kabiji Luka waambile’mba “banabakazhi bamo” bajinga ne Yesu nebaana banji babwanga, kasa “bebakwasha na kwibapa bya mu bunonshi bwabo.” Kyamweka nobe neuno mwanamukazhi walapijile nekusangalala wajingapo pabano banabakazhi, nekutendeka kwikala bwikalo butokesha Lesa pamuchima najiwi jamuchima jatoka too, apa bino nekuyuka nkebelo yabwikalo bwakutemwisha Lesa.—Luka 8:1-3.

Lupusano Lwajinga Pakachi ka Yesu ne Bafaliseo

10. Mamboka okyakonsha kwitukwashisha kulanguluka pajishimikila ja Yesu nemwanamukazhi munzubo yakwa Shimona?

10 Twakonsha kufundamoka mukino kintu kyakine kyaubiwe? Kitutundaika bingi, nanchi keibyonenyi? Umvwe mwajingamo munzubo yakwa Shimona, inge mwikimwene byepi? Nanchi mwakonsha kuba byonka byaubile Yesu nyi, inyi mwakonsha kwiumvwa biumvwine Mufaliseo wajinga mwine mwina nzubo? Yesu wajinga Mwana Lesa, onkao mambo kechi twakonsha kwiumvwa nekuba byonka byoaubilene. Kabiji kechi twakonsha kulanguluka byonka byalangulukile Shimona, Mufaliseo ne. Bachechetu bobakonsha kwilundumika nobe yewa Mufaliseo.

11. Mamboka otubujila kukeba kwikela nobe Bafaliseo?

11 Kwesakana mubyotwamona byashimikizhiwa mu Baibolo nemumabuku angi, twakonsha kwamba’mba Bafaliseo belundumikilenga’mba bobasunganga buwame bwabantu nebwantanda. Kechi bashiinwe’mba Mizhilo ya Lesa yaumvwanyikilenga nekuyuka moyatalane. Umvwe bamona’mba Mizhilo ibena kumvwanyika kubula kushinkamana pabintu bimo, abo beishinkamikilenga pabintu kuba’mba bantu babulenga kwingijisha jiwi jabo jamuchima. Bano bantangi babupopweshi bakebelenga kumonapo jishinda mwakwingijishisha mizhilo yakuzhijika bintu byonse, nangwatu mutubintu twakukaisha-kaisha.a

12. Bafaliseo bemonanga byepi?

12 Shayuka wampito wamu kitota-myaka kitanshi Muyudea aye Josephus walumbulwile’mba Bafaliseo bemonanga bene’mba bantu bawama bingi, bakimote, babula misalululo, kabiji bayuka kwingila mingilo yabo. Bino ee, bamo byobyo bajinga. Mwakonsha kuvuluka Nikodema. (Yoano 3:1, 2; 7:50, 51) Mukupita kwakimye, bamo baikele bwikalo bwabwina Kilishitu. (Byubilo 15:5) Paulo mutumwa wabwina Kilishitu wanembele pamambo a Bayudea bamo, nabiji byajinga Bafaliseo amba: ‘Baji na lupata lwa kusaka Lesa, bino kechi lwayila mu maana [alumbuluka, NW] ne.’ (Loma 10:2) Pano bino nangwa byonkabyo, Mambo awama ebatongola byonka bibamonanga bantu amba—betotanga, belundumikanga, kukalakanya, kutopeka, nekupelula bakwabo.

Ndangulukilo Yakwa Yesu

13. Yesu waambilepo’mbaka pa Bafaliseo?

13 Yesu wibasanzhilemo banembeshi ne Bafaliseo’mba bakamfutumfutu. “Bakasa bisendwa byanemesha byakatazha kusenda, bebitwika pa bipuzhi bya bantu: pakuba abo bene kechi baswa kukwatakotu nangwa na munwe ne.” Ee bisendwa byanemenenga, nebantu bebalaminenga nakushinta. Yesu wibatelele nejikwabo banembeshi ne Bafaliseo amba “babilubi.” Kilubi keyewa ukatazha bantu. Kabiji Yesu watelele banembeshi ne Bafaliseo amba “bantangi ba bumpofu” nekwamba’mba ‘baleka kuba byanema bya Mizhilo, buchibamambo bwaoloka, lusa, ne bukishinka.’ Ñanyi ukeba Yesu amulangulukenga’mba Mufaliseo?—Mateo 23:1-4, 16, 17, 23.

14, 15. (a) Yesu byoaubile kwi Mateo Levi byasolweleka pamambo abyubilo bya Bafaliseo? (b) Ñanyi lufunjisho lukatampe lotwakonsha kufunjilako kukino kyaubiwe?

14 Bantutu nobe bonse batanga Mambo awama bakonsha kumona kutama kwa Bafaliseo. Yesu byoaichile Mateo Levi musonkeshi kuba’mba ekale mwananji wabwanga, Levi wamutekele kijiilo kikatampe kyakumutambwila. Jishimikila jashimikila’mba: ‘Bino Bafaliseo ne banembeshi babo banyinyichilenga baana banji ba bwanga, amba, Lelo mambo ka o mujila ne kutoma na basonkeshi ne bandengamambo? Kumvwa Yesu wibambile’mba . . . Amiwa kechi naishila kwita baoloka namba, balapile, ne, poso bonka bandengamambo.’—Luka 5:27-32.

15 Levi ayemwine waumvwishishe kintu kikwabo kyaambile Yesu pakyokya kijiilo: “Yainga, kafundai mwayila kino amba, Nsaka lusa, kechi kitapisho ne.” (Mateo 9:13) Nangwa kyakuba Bafaliseo baambilenga’mba baketekela mubinembelo byabangauzhi ba Kihebelu, kechi baitabile ino ñambilo iji mu Hoseya 6:6 ne. Bamonanga’mba kumina mizhilo kwawama kukila kubila bantu lusa. Atweba bonse pamuntu pamuntu twafwainwa kwishikisha’mba: ‘Nanchi nayukanyikwa’mba nguminatu popolo pamizhilo imo, nabiji yakukoselatu pabyonkeba ami mwine nangwa kuba bintu monka monayukila namaana aminyi? Inyi bakwetu bangyuka’mba nemuntu walusa wawama?

16. Bafaliseo baubangaka, kabiji twakonsha kuchina byepi kwikala nobe abo?

16 Bafaliseo banenaunanga bingi bantu. Bakebanga bilubo mubantu kikale byakine nangwa byakwibabepelatu. Balengelanga bantu kususubala nekwibavulula bilubo byabo. Bafaliseo betotanga pakulambula byabujikumi mubijimwa byabo nabiji minti, anisi, nekamuni. Bemweshanga mumvwajilo yabo amba bantu bebamone. Kyakine umvwe tukeba byubilo byetu kwesakana nabyakwa Yesu, twafwainwa kuchinuzhuka kisela kyakukalakanya nekukeba bilubo mubakwetu.

Yesu Wapwishanga Byepi Makatazho?

17-19. (a) Lumbululai Yesu byoaubile nalukatazho lwafwainwe kwikala mambo akatampe bingi. (b) Kika kyalengejile lolwa lukatazho kutalwa bibi? (c) Umvwe mwajingapo uno mwanamukazhi byoaile kwi Yesu, inge mwikimwene byepi?

17 Jishinda Yesu moapwishishanga makatazho japusene bingi najoja ja Bafaliseo. Akimonai Yesu byoaubile nalukatazho lwafwainwe kwikala mambo akatampe bingi. Luno lukatazho lwajinga lwamwanamukazhi wakolelwe kikola kyakupita mashi pamyaka 12. Mwakonsha kutanga jino jishimikila mu Luka 8:42-48.

18 Jishimikila jashimikizha Mako jamba’mba uno mwanamukazhi “waubile moyo ne kuzakama.” (Mako 5:33) Mamboka? Kwakubula nangwa kuzhinaukatune, wayukile’mba wazhilulula Mizhilo ya Lesa. Kwesakana nabyaamba Bena Levi 15:25-28, mwanamukazhi wafuma kumwenzhi wamonwanga’mba wabiko , poso mulungu umo wapwa kufuma kimye alekele kuya kumwenzhi. Kintu kyonse kyoakwachile nangwa muntu uji yense yeakwata waikelenga kewabiko. Pakuba’mba aye kwi Yesu, uno mwanamukazhi walwishile kupita mujibumba. Byotulanguluka pakino kyaubiwe pabapite nemyaka 2,000, uno mwanamukazhi tumumvwina bingi lusa namambo amalwa oajingamo.

19 Umvwe mwajingapo pajoja juba jaubiwe kino, kino kintu umvwe mwikimwene byepi? Inge mwaambilepoka? Monai kuba’mba Yesu wamumvwijile lusa uno mwanamukazhi, kumumwesha butemwe, nekumulangulukilako pamambo amalwa oajingamo kwakubula kuba’mba ine mwane mambo ndengamambo.—Mako 5:34.

20. Umvwe muzhilo uji mu Bena Levi 15:25-28 wakingilanga ano moba, lukatazhoka lomwakonsha kwikala nalo?

20 Abya twakonsha kufunjilako kintu kimo kukino kyaubiwenyi? Twambe namba mwibakulumpe mukipwilo kyabwina Kilishitu lelo jino. Kabiji umvwe kyakuba muzhilo uji mu Bena Levi 15:25-28 wakingilanga ano moba, nemwanamukazhi wabwina Kilishitu wamuzhilulula, keachiinetu kwalepa nengovu yamupwa, mwakonsha kuba byepi? Nanchi mwakonsha kumusebanya pabantu nakumunenaunanyi? Mwakonsha kwamba’mba “ine mwane kuba nauba byobyone! Monka mwaubijile Yesu neamiwa nakonsha kumubila lusa, kumumwesha butemwe nekumulangulukilako pamambo amalwa oajimo.” Akyo kyawama bingi! Bino nangwa byonkabyo, kyakatazhakotu kekwikyuba, nekulonda mwaubijile Yesu.

21. Kika Yesu kyoafunjishenga bantu pamambo a Mizhilo?

21 Bantu beumvwinenga bakasuluka pakwikala ne Yesu, mambo wibakwashishenga nekwibakosesha. Umvwe bamona’mba ape Mizhilo ya Lesa yashinkamana pakikye, baubanga monka moyaila. Kabiji umvwe bamona’mba kechi yashinkamana pakikyene, bantu baubanga mwayila jiwi jabo jamuchima nekumwesha butemwe bwabo bobatemwa Lesa mungubilo yabo yabintu. Mizhilo kechi yakatezhenga bantune. (Mako 2:27, 28) Lesa watemenwe bantu banji kabiji kimye kyonse wibobijilenga byawama nekwibobila lusa umvwe bakankalwa. Ne Yesu byobyo ajinga.—Yoano 14:9.

Byafumine Mumafunjisho Akwa Yesu

22. Kufunjila kwi Yesu kwalengejile baana banji babwanga kuyukapoka?

22 Aba batelekelenga byaambile Yesu nekwikala baana banji babwanga baumvwishishe bukine bwabyoaambile’mba: “Kikonkoji kyami kyawama, ne kisendwa kyami kyapela.” (Mateo 11:30) Kechi beumvwinenga kunemenwa, kyakuba’mba bazhingila nangwa kebachine’mba usakwibanenane. Bakasulukile, bajinga basangalala, naluketekelo pamambo abulunda bwabo ne Lesa nena bene nabene. (Mateo 7:1-5; Luka 9:49, 50) Kwiaye bafunjile kuba’mba kwikala ntangi wakumupashi kikebewa kusangajika bakwenu kwibamwesha bukimote nekukoka muchima.—1 Kolinda 16:17, 18; Filipai 2:3.

23. Kwikala ne Yesu kwafunjishe baana babwanga ñanyi mafunjisho akatampe kabiji kibakwashishe kulangulukaka?

23 Kabiji bantu bavula batemenwe bingi kwikala na Yesu nekumwesha byubilo byanji. Wabujile baana banji babwanga amba: “Monka mwantemenwa Batata, ne amiwa nemutemwa pamo: ikalainga mu butemwe bwami. Umvwe mwalama mikambizho yami, mukekala mu butemwe bwami; byonka byo nalama mikambizho ya Batata, ne kwikala naikala mu butemwe bwabo.” (Yoano 5:9, 10) Inge bakebele kwikala bakalume ba Lesa bengila bulongo, bafwainwe kwibikako kwingijisha bintu byobafunjile kwi Yesu, mukusapwila nekufunjisha bantu mambo awama a Lesa nejishinda mwakwikela nabamukisemi nena balunda nabo mutende. Bwanabwankazhi byobwakomene mubipwilo, kimye kyonse bafwainwe kwivululako abo bene nabene kuba’mba bwikalo bwakwa Yesu bobwikalo bwawamisha. Wafunjishenga bukine, nebwikalo boajinga nabo bobamwene, bwajinga bwikalo bwawama kulonda.—Yoano 14:6; Efisesa 4:20, 21.

24. Bintuka byotwafwainwa kuba mubyaubile Yesu?

24 Pano byomubena kulanguluka pabintu bimo byotwisambapo, nanchi mwamona mashinda momwakonsha kukomenakonyi? Nanchi mwaswa kuba’mba Yesu kimye kyonse walangulukanga, kufunjisha, nekuba bintu mujishinda jafwainwanyi? Nenuwa nanchi ubai byonkabyo. Byambo byanji kwiatweba byakwitukosesha kebyakuba’mba: “Inge anweba mwibiyuka bino, mwatokwa inge mwibyuba.”—Yoano 13:17.

[Tubyambo twa mushi]

a Buku wa The New International Dictionary of New Testament Theology waamba’mba: “Lupusano lukatampe [lwajinga pakachi ka Yesu ne Bafaliseo] luji mumpuseno yabo yobayukijilemo Lesa. Bafaliseo baambanga’mba Lesa wakatazha bingi; bino Yesu waambanga’mba Lesa wabibusa nebutemwe. Kyakine ee, Bafaliseo kechi bakainenga buwame nebutemwe bwa Lesa ne, bino bebitabangatu mambo byaambiwe mu [Mizhilo] ya Torah kabiji bebyubanga mambo akuba byaambiwe muino mizhilo. . . . Bafaliseo bekimonanga’mba kwambatu mizhilo byoiji pakanwa nekwiilumbulula kokulondela mizhilo yamu Torah. . . . Yesu byoatakaikile mukambizho wabutemwe (Mateo 22:34-40) kuba’mba yewafwainwa kulondelwa nekukana mizhilo yaambiwangatu pakanwa yobakoseshe . . . kyalengejile Bafaliseo kumumona bibi mambo amizhilo yabo yatwalanga bantu mungi.”

Musakukumbula’mbaka?

• Kwikala mwana wabwanga wakwa Yesu kulumbululaka kwianweba?

• Yesu waingilanga byepi nabantu?

• Kika kyotwafwainwa kufundako mujishinda Yesu joafunjishengamo?

• Bafaliseo ne Yesu bapusene byepi?

[Bipikichala pa peja 16, 17]

Byubilo byakwa Yesu kubantu byapusene bingi nabyobya byaubanga Bafaliseo

    Mabuku a mu Kikaonde (1992-2025)
    Shinkai
    Shinkulai
    • Kikaonde
    • Tuminaiko Bakwenu
    • Byo Mukeba
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Terms of Use
    • Privacy Policy
    • Privacy Settings
    • JW.ORG
    • Shinkulai
    Tuminaiko Bakwenu