Bachinchikilenga Kumiba Mumibiji Yabo
“Napelwe mwiba mu mubiji, ye muluwe wa Satana wa kumpumapuma.”—2 KOLINDA 12:7.
1. Ñanyi makatazho amo bantu obabena kupitamo lelo jino?
ABYA muji nalukatazho lwimupampatanyi? Umvwe ibyo, kechi yenu bonkane. Mu “bino bimye byakatazha” bena Kilishitu bakishinka babena kupita mulumanamo lukatampe, makatazho amukisemi, malwazhi, kususuta mwakutaina mali, binyenge, kufwisha batemwe babo nemakatazhotu akwabo. (2 Timoti 3:1-5) Mubyalo bimo, bavula basusubala namakondo nekukepelwa kajo.
2, 3. Ñanyi milanguluko imo ilefula yakonsha kufuma mumakatazho otupitamo aji nobe mwiba, kabiji mamboka kino okyakonsha kutamina?
2 Makatazho auno mutundu alengela muntu kususuta, kikatakata umvwe amwishila avula pakimye kimo. Monai byaamba Byambo bya Mana 24:10 amba: ‘Umvwe [walefulwa, NW] mu juba ja byamalwa, bulume bobe bukepa.’ Ee, kulefulwa namambo amakatazho kwakonsha kwitukepeshesha bulume nekubwezha panyuma mulanguluko wetu wakukeba kuchinchika kufika nekumpelo. Muñanyi jishinda?
3 Kulefulwa kwakonsha kwitukonyangazha. Kyakumwenako, kyapela bingi kubaisha makatazho etu nekutendeka kwiumvwina bulanda atwe bene. Bamo bakonsha nekujijila Yehoba amba, “Nga mamboka omwalekela’mba kino kintu kimwekele?” Umvwe muntu kealanguluke milanguluko ibi yauno mutundu mumuchima wanji, yakonsha kumonawina lusekelo neluketekelo lwanji. Kalume wa Lesa wakonsha kulefulwa kyakuba kimye kimo wakonsha nekusankilapo kulwa “bulwi bwawama bwa lwitabilo.”—1 Timoti 6:12.
4, 5. Mubintu bimo Satana wikalamo byepi nalubaji mumeseko etu, pano bino twafwainwa kwikala naluketekelo lwabyepi?
4 Yehoba Lesa kechi yewituletela mesekone. (Yakoba 1:13) Meseko amo etuponena namambo akuba tubena kweseka kwikala bakishinka kwi aye. Kikatakata aba bonse bengijila Yehoba balukukwa bingi kwi Satana Diabola mulwanyi mukatampe. Mukakimye kacheche kamushajila, uno “lesa wa panopantanda” ubena kweseka kulengela yense watemwa Yehoba kusankilapo kuba kyaswa muchima Wanji. (2 Kolinda 4:4) Satana ubena kuleta lumanamo lwavula bingi pabalongo betu bonse kuzhokoloka ntanda yonse. (1 Petelo 5:9) Nangwa byonkabyo, Satana kechi yeulengela makatazho etu onsene, bino wakonsha kwingijisha makatazho otupitamo kukeba kwituzumbisha.
5 Bino nangwa kyakuba Satana nebilwilo byanji biji nangovu yamutunduka, twakonsha kumushinda! Twakonsha kusumininwa byepi byobyo? Mambo Yehoba Lesa witulwilako. Wafunjisha bakalume banji kuyuka byabujimuku bwakwa Satana. (2 Kolinda 2:11) Byambo bya Lesa bitubula byavula pamambo amakatazho amanyika bena Kilishitu bakine. Baibolo yatongola makatazho apichilemo mutumwa Paulo amba “mwiba mu mubiji.” Mamboka? Twayai tumone Byambo bya Lesa byobyalumbulula kino mokyatala. Popo tusakumona’mba nanchi kechi yetu bonka tubena kukeba Yehoba kwitukwasha kushinda mesekone.
Meseko Kyoaikela Nobe Miba
6. Paulo walumbulwileka pakwamba’mba “mwiba mu mubiji,” kabiji uno mwiba wajingaka?
6 Paulo byoaesekelwe kyakuba nepanshi patalala, watangijilwe namupashi kunemba’mba: “Napelwe mwiba mu mubiji, ye muluwe wa Satana wa kumpumapuma, kuchina’mba naketumbijikisha.” (2 Kolinda 12:7) Nga uno mwiba mumubiji wakwa Paulo wajinga muka? Umvwe mwiba watwelesha mukikoba utwima bingi. Onkao mambo, uno mwiba wakifwanyikizho ubena kutongola kintu kimo kyamukozhezhenga Paulo—kikale misongo, kijikila, nangwa bino byonse bibiji. Apo kampe Paulo wabelelenga meso nangwa misongotu ikwabo. Nangwa kampe uno mwiba wajinga boba bantu balengulwilenga butumwa bwa Paulo nekuzhinauka mwingilo wanji wabusapwishi nebufunjishi. (2 Kolinda 10:10-12; 11:5, 6, 13) Kana wajinga wabyepi, uno mwiba waikele mwi Paulo kabiji kechi wafumishiwemo mwiayene.
7, 8. (a) Kyambo kyakuba’mba “kumpumapuma” kilumbululaka? (b) Mamboka okyanemena kuchinchika kumiba iji yonse ibena kwitumanyika?
7 Yukai’mba uno mwiba wamupuminenga puminenga Paulo. Kyambo kya Kingiliki kyoaambile Paulo kyafuma kukyambo kya “binkonyi.” Kino kyambo kyaambiwapo mu Mateo 26:67 kabiji kyaambiwa nemubukifwanyikizho mu 1 Kolinda 4:11. Muae mavesi kino kyambo kibena kulumbulula kupumwa nabinkonyi. Satana byoashikwa Yehoba nebakalume Banji, twayuka kuba’mba Diabola wasekejile bingi pakumona’mba Paulo babena kumupumapuma kumwiba. Nelelo jino, Satana usekela bingi umvwe netuwa kebetukatazhe kumwiba mumubiji.
8 Onkao mambo, byonka byajinga Paulo, neatweba twafwainwa kuyuka byakuchinchika kumiba yauno mutundu. Bwikalo bwetu bwaimena pakuba kino! Vulukai kuba’mba, Yehoba ukeba bwikalo bwetu kwikala myaka nemyaka muntanda yanji ipya motukabulanga kuyanda namakatazho aji nobe miba. Pakuba’mba etukwasheko kutambula ino mfweto, Lesa witupa byakumwenako byavula mu Baibolo Byambo byanji bimwesha bakalume banji bakishinka byobachinchikile kumiba yajinga mumibiji yabo. Nabo bajinga bantutu bambulwakoloka byonka byotuji. Kulanguluka pabwikalo bwabamo mujino “jibumba jikatampe ja batumonyi” kwakonsha kwitukwasha “kunyema kapela na mukoyo, konka ko betutongwela.” (Bahebelu 12:1) Kulanguluka-languluka pabintu byobachinchikile kwakonsha kukosesha luketekelo lwetu kuba’mba netuwa twakonsha kuchinchika kumiba iji yonse Satana yoengijisha peatweba.
Miba Yamumanyikilenga Mefibosheta
9, 10. (a) Mefibosheta waikele byepi namwiba mumubiji wanji? (b) Ñanyi lusa Mfumu Davida loamumwesheshe Mefibosheta, kabiji twakonsha kulonda byepi Davida mukino?
9 Akilangulukai Mefibosheta, mwana Yonafwanyi mulunda nanji Davida. Mefibosheta byoajinga namyaka yakusemwa itanu, kwaishile mawi akuba’mba bashanji ba Yonafwanyi nebankambo yanji ba Mfumu ba Saulo bebepaya. Aku bomvwatu ano mawi, awa wamulelelenga waumvwatu nemuchima munda ndwa. “Wamushikwile . . . ; ponkapo byo akinyemenenga lubilo wamuponeshe, ne mwana waalukile ke kilema.” (2 Samwela 4:4) Byoakomene, buno bulema bwafwainwa bwajinga mwiba mukatampe kwi Mefibosheta kuba’mba ebuchinchike.
10 Byopapichile myaka, Mfumu Davida namambo akuba wamutemenwe bingi Yonafwanyi, wamubijile lusa Mefibosheta. Davida wamupele majimi onse ajinga akwa Saulo nekumubula Ziba kalume wakwa Saulo amba ekale wakumulamina uno mushiji. Kabiji Davida wamubujile Mefibosheta amba: “Ukajanga kajo ku tebulu wami kikupu.” (2 Samwela 9:6-10) Kwakubula nangwa kuzhinaukatune, lusa lwakwa Davida lwamutekeneshe Mefibosheta nekumukwasha kukepeshako binyenge byabulema bwanji. Kino kekyakumwenako kyawama bingi! Neatweba twafwainwa kumwesha lusa kuboba babena kuyanda namwiba mumubiji.
11. Ziba wamubepejile’mbaka Mefibosheta, bino twayuka byepi’mba waambile bubela? (Monai tubyambo tuji panshi.)
11 Mukuya kwamoba, Mefibosheta wamanamine namwiba mukwabo mumubiji. Kalume wanji Ziba wakamubepejile bubela kwi Mfumu Davida awo pakyokyo kimye wanyemene mu Yelusalema namambo alusatuko lwasatukile Abisalomo mwananji Davida. Ziba waambile’mba Mefibosheta namilengulwila washala mu Yelusalema amba aje bufumu.a Davida waitabile bubela bwakwa Ziba amba kine, wabwela waangata nemajimi onse akwa Mefibosheta nekupa yewa kanyamiyebe!—2 Samwela 16:1-4.
12. Mefibosheta waubilepo byepi pabyamumwekejile, kabiji waikala byepi wakumwenako atweba?
12 Bino Mefibosheta mwine byoamonañene na Davida, wamubujile mfumu bintu byakine byaubiwe. Wamubujile’mba byoenengezhezhenga amba alondele Davida, Ziba wamujimbaikile’mba ashale aye amuyileko. Abya Davida waswile’mba buno bwajinga bubelanyi? Wazhinaukile. Mambo wabwelele wibabanya majimi ajinga aumo. Kino nakyo kyaikele pano kemwiba mukwabo mumubiji wakwa Mefibosheta. Abya kyamufichile kumuchimanyi? Nanchi wakaine byafuukwile Davida nekwijizhanya’mba wamuba nshijinyi? Ine, mukwikepesha waumvwijile byafuukwile mfumu, nekutemwako kyawama kabiji nekusekela pakumona’mba mfumu wabena Isalela walubuka mutende. Mefibosheta waikala wakumwenako mukuchinchika kwanji kubulema, bubela, nekufichishiwa kumuchima.—2 Samwela 19:24-30.
Nehemiya Wachinchikile Kumeseko
13, 14. Ñanyi miba Nehemiya yoachinchikileko kimye abwelele nakushimukulula nsakwa ya Yelusalema?
13 Akilangulukai pamiba yakifwanyikizho Nehemiya yoachinchikileko kimye abwelele mukitota-myaka kyabutanu B.C.E kumuzhi wa Yelusalema wabujile nsakwa. Wataine kuba’mba muzhi kechi uji nansakwane, ne Bayudea babwelelemo nabo kechi bakwatankenene, balefwilwe kabiji batamine kumeso a Yehoba. Nangwa kyakuba Mfumu Atazakeshi wamupele lūsa lwakuya nakushimukulula nsakwa ya Yelusalema, bukiji-bukiji Nehemiya wayukile’mba bandamabyalo bobatentakene nabo kipikipi kechi batemenwe’mba engile uno mwingilone. “Kumuchima kwibafichile bingi mambo a kwiya kwa muntu wa kwibobila byawama bena Isalela.”—Nehemiya 2:10.
14 Aba balwanyi bamubyalo byobatentakene nabyo baingijile papelela bulume bwabo kwimika mwingilo wakwa Nehemiya. Bipingo byobamupingijilenga, bubela bobamubepejilenga kumutamishisha jizhina, kumuchinya, kubikapo nebamwendela ntanda bobamutumijilenga kwiya nakumulefula—byajinga nobe miba yamumanyikilenga mumubiji. Nanchi waumvwijile bujimuku bwaboba balwanyinyi? Ine! Namambo akukinka manungo mwi Lesa, kechi walefwilwene. Nsakwa ya Yelusalema byoyapwile kushimukululwa, yaikele kelushimuno lwamyaka lwakushimuna amba nanchi Nehemiya bamukwashishenga kwi Yehoba.—Nehemiya 4:1-12; 6:1-19.
15. Ñanyi makatazho ajinga mu Bayudea amukatezhe Nehemiya?
15 Byoajinga ndamakyalo, Nehemiya wapichilenga nemumakatazho akwabo ajinga mubantu ba Lesa. Ano makatazho ajinga nobe miba yamukatezhenga kyakine kine mambo akwachile kubulunda bwabantu ne Yehoba. Aba bajinga banonshi banungilengako kubikoloto umvwe mukwabo wakongolako kintu, nekukabisha balongo babo bayanji. Pakuba’mba babwezhe oo makongole nekupana misonko kubena Pelisha, bapainenga majimi abo nekupotesha baana babo mubuzha. (Nehemiya 5:1-10) Bayudea bavula bazhilulwilenga juba ja Sabado kabiji bakankelwenga kukwashako bena Levi nekuwamisha nzubo ya Lesa. Kabiji bamo basongwele “banabakazhi bena Ashadoda, ne bena Amonyi, ne bena Moabu.” Kino kyamukolelenga bingi Nehemiya kumuchima. Pano bino, kafwako nangwa mwiba umo wamulengejile kuleka kwingilane. Wibikilengako javula kupwisha makatazho byoajinga muntu wasunganga mizhilo yaoloka ya Lesa. Byonka byajinga Nehemiya, neatweba kechi twafwainwa kuleka byubilo byabujimbijimbi byuba bakwetu kwitulekesha mwingilo wetu wakishinka kwi Yehoba ne.—Nehemiya 13:10-13, 23-27.
Bakwabo Bakishinka Bavula Nabo Bachinchikile Kumiba Mumibiji
16-18. Makatazho amukisemi amanamikile byepi ba Izaka ne Libeka, Hana, Davida ne Hoseya?
16 Mu Baibolo mwanembwa bantu bavula bakwabo bakumwenako bachinchikile kumakatazho amalwa ajinga nobe miba. Ino miba yajinga makatazho amukisemi. Bansemi yakwa Isao abo ba Izaka ne Libeka ‘baumvwinenga bingi bibi kumichima yabo’ namambo abakazhi banji babiji boasongwele. Libeka waambile nekwamba’mba nakoka kwikala nabumi namambo abano bakazhi banji. (Ntendekelo 26:34, 35; 27:46) Kabiji vulukai Hana nebyo ‘bamubajilenga javula’ kwimpaji nanji Penina mambo Hana kechi wakijipo namwanane. Kampe Hana bamunenawinenga nekumbaji munzubo yabo javula. Kabiji Penina wamubajilenga mukwabo nepabantu—pameso abalongo nebalunda nabo kimye kisemi kyayanga nakutanwa kukijiilo ku Shilo. Kino kyajinga nobe kushindaikisha mwiba mumubiji wakwa Hana.—1 Samwela 1:4-7.
17 Langulukai byachinchikile Davida namambo akichima kikatampe kyakwa shanjivyala Mfumu Saulo. Namambo akuchina kumutapa, Davida wanyemejile mumakelo amukiselebwa kya Ena-gedi moaendangatu nakukanjila mikolo yamabwe. Ino nshiji yafwainwe kumuzhingijisha bingi mambo kafwapo nangwa kyatama kyoaubile kwi Saulo ne. Pamyaka yavula Davida waendelengatu nakunyema nyema mambo akichima kyakwa Saulo.—1 Samwela 24:14, 15; Byambo bya Mana 27:4.
18 Fwanyikizhai malwa amukisemi apichilemo ngauzhi Hoseya byoamukatezhe. Mukazhanji waalukile kepite. Bupite bwamukazhanji bwajinga nobe miba yobamwashilenga kumuchima. Kabiji kyamuletejile bingi bulanda pakumona mukazhanji wasema baana babiji bamubukende mubupite bwanji.—Hoseya 1:2-9.
19. Luyanjishoka lwayanjile ngauzhi Mikaya?
19 Mutundu mukwabo wamwiba mumubiji keluyanjisho. Monai byamwekejile ngauzhi Mikaya. Byoamwene’mba Mfumu mubi aye Ahaba wazhokolokwa nabangauzhi babubela nekumvwina bubela bwabo bwine bufita, kyamukolele bingi kumuchima Mikaya mololoke. Mikaya byoamubujile Ahaba amba aba bangauzhi babena kwamba na “mupashi wabubela,” ntangi wabano bajimbijimbi waubile byepi? Olo, ‘Wamupumine Mikaya pa jibuta’! Kabiji kyakijishemo kutama kyajinga Ahaba byoaubile nalujimuno lwamujimwine Yehoba amba kechi ukashinda nekwangata muzhi wa Lamota-geleada ne. Ahaba wakambizhe’mba Mikaya bamutaye mukaleya nekumupatu tukajo tucheche. (1 Bamfumu 22:6, 9, 15-17, 23-28) Kabiji vulukai Yelemiya, nebyo bamumanyikilenga kubakebelenga kumwipaya.—Yelemiya 20:1-9.
20. Ñanyi miba Naomi yoachinchikile, kabiji wafwetelwe byepi?
20 Lufu lwamutemwe nalo luleta bulanda bukatampe bingi buji nobe mwiba mumubiji. Naomi wachinchikile byafwile mwata wanji nebaana banji babalume babiji. Nangwa byonkabyo, namambo aoa malwa akatampe, wabwelele ku Betelema. Wakainye balunda nanji kumwita’mba Naomi, wibabujile’mba mungitenga’mba Mala, mambo jino jizhina jalumbulwilenga malwa oajingamo. Namambo akuchinchika kwanji, kulutwe nalwendo Yehoba wamupele munkana waikele kendonda mwasemenwe Mesiasa.—Luta 1:3-5, 19-21; 4:13-17; Mateo 1:1, 5.
21, 22. Yoba walushile byepi bantu nebilelwa byanji, kabiji waubilepoka pakino?
21 Akilangulukai byakankamene Yoba pakumvwa lufu lwamalwa lwafwile baana banji jikumi ponkapotu kubikapo nebyaonaikile bilelwa nebakalume banji. Ponkapo bwikalo bwanji bwamwekele nobe popo bwapwila! Yoba byoakikuminyenga ano malwa amuponejile, Satana wamuletejile nekikola. Yoba kampe walangulukile’mba kino kikola kyabaya bibye kisa kungipaya. Misongo yakizhizhemo bingi kalanguluke nekulanguluka’mba nekufwa kyawama.—Yoba 1:13-20; 2:7, 8.
22 Kununga pakino, mukazhanji nabulanda bwanji nena kijikila kyanji waishile koaji nekumujijila’mba: “Munenai Lesa bya mwenga mufwe.” Uno mwiba byoakolelengapo mumubiji wanji! Kikwabo, balunda basatu bakwa Yoba mukifulo kyakumutekenesha, bamunenenenga nabyambo byakumubepelatu nekumupamo mambo’mba paji bubi boabula kusolola bwamuletela ano malwa. Kwamba mubukifwanyikizho, bubela bobamubepejilenga bwalengejile mwiba kutwelesha mukachi. Kikwabo, vulukai kuba’mba Yoba kechi wayukile ene mambo alengejile bino byamalwa kumumwekelane; kabiji kechi wayukile’mba usakupulukane. Bino “mu bino bintu byonse Yoba kechi walengele mambo ne, nangwa kumunena Yehoba amba: Mwauba byatama ne.” (Yoba 1:22; 2:9, 10; 3:3; 14:13; 30:17) Nangwa kyakuba wakatazhiwe namiba yavula pakimye kimotu, kechi wasankijilepo bwikalo bwanji bwabulumbulukene. Byokibena kwitukoseshapo!
23. Mamboka bantu bakishinka botwafunda kyobakonsheshe kuchinchika kumiba yapusana-pusana mumubiji?
23 Kuji byakumwenako byavula bingi biji nabiji byotwamona. Mu Baibolo mujitu nebikwabo byavula. Bano bonse bakalume bakishinka bayanjilenga namiba yabo yakifwanyikizho. Kabiji bapichile mumakatazho avula bingi. Pano bino, bonse baubilengatu kimo. Kafwako nangwa umo wamwiabo walekele kwingijila Yehoba ne. Nangwa kyakuba bapichile mumeseko amalwa, bamushinjile Satana nabulume bwibapelenga Yehoba. Bamushinjilenga byepi? Mutwe walondelapo wakumbula jino jipuzho nekwitumwesha byotwakonsha kuchinchika nakiji kyonse kiji nobe mwiba mumibiji yetu.
[Tubyambo twa mushi]
a Mulanguluko wanshiji yayewa muntu wapusene nabyubilo byakwa Mefibosheta mambo wajinga muntu wakoka muchima kabiji walusanchilo. Kwakubula nangwa kuzhinaukatune, wayukile byubilo byakishinka byajinga nashanji Yonafwanyi. Nangwa kyakuba wajinga mwana Mfumu Saulo, Yonafwanyi namushingi wayukile’mba Davida yemuntu yebasala kwi Yehoba kwikala mfumu wabena Isalela. (1 Samwela 20:12-17) Byoajinga nsemi yakwa Mefibosheta nemoyo wakwakamwa Lesa kabiji mulunda wakishinka kwi Davida, Yonafwanyi kechi wafunjishepo mwananji kwitutujika amba akaje bufumune.
Musakukumbula’mbaka?
• Mamboka makatazho otupitamo kyoakonsha kupashañanyishiwa kumiba mumubiji?
• Ñanyi miba imo Mefibosheta ne Nehemiya yobachinchikile?
• Pabantu babalume nebabakazhi bakumwenako banembwa mu Binembelo bachinchikile miba yapusana-pusana mumubiji, pabano bañanyi bomwafunda bemukosesha, kabiji mamboka?
[Bipikichala pa peja 9]
Mefibosheta wachinchikile kubulema, kumubepela nekumufichisha kumuchima
[Kipikichala pa peja 11]
Nangwa kyakuba bamukainyenga, Nehemiya watwajijile nakwingila