Mizhilo ya Lesa Itukwasha
“Kine, buku wenu wa mizhilo byo namutemwisha!”—MASALAMO 119:97.
1. Bantu bavula bamona byepi kukokela mizhilo ya Lesa?
ANO moba bantu bavula kechi bakokela mizhilo ya Lesa ne. Bantu bavula, balanguluka’mba kechi kyafwainwa nekukokela mukulumpe wakila bantu bonsene. Tubena kwikala mukimye kibena kwalauka-alaukatu mizhilo yabyubilo mobabena kubula kupusanya kyatama nakyawama, kabiji mobabena kukankalwa bantu kuyuka’mba abye byubilo byatama nangwa byawamane. (Byambo bya Mana 17:15; Isaya 5:20) Kulanguluka pamilanguluko iji nabantu bavula, kyatainwe amba “bena America bavula bakeba abo bene kwifuukwila kyaoloka, kyawama nekyanema mubwikalo.” Bakeba “Lesa kubula kwibata muchima. Kechi bakeba mizhilo yakosane. Kabiji kechi bakeba bandamabyalo bakosa, babyubilo byawama nangwa bintutu bikwabo byawamane.” Mwanamulume umo wafunda byabwikalo bwabantu wamwene kuba’mba lelo jino “bantu bakeba abo bene kwifuukwila kwikala bwikalo bwawama kabiji bwabyubilo byawama.” Watwajijile kwamba’mba: “Bundamakyalo buji bonse bulenga mikambizho kwesakana nabyo bakeba bantu.”
2. Byambo patongolwa mizhilo kimye kitanshi mu Baibolo bileta byepi mapesho nekwitabilwa na Lesa?
2 Byokiji kuba’mba bantu bavula kechi banemeka mizhilo ya Yehoba ne, kitufwainwa kukosesha lwitabilo lwetu kuba’mba mizhilo ya Lesa itufwainwa. Twayai tumone bino byambo patongolwa mizhilo kimye kitanshi mu Baibolo. Mu Ntendekelo 26:5, tutangamo byambo bya Lesa amba: ‘Abalahama . . . walaminenga mulaye wami, ne mikambizho yami, ne malamuna ami, ne mizhilo yami.’ Bino byambo byaambiwe kala keene Yehoba saka akyangye kupana Mizhilo ya Mosesa kubaana bakwa Abalahama. Nga Lesa wamufwetele byepi Abalahama palukokelo lwanji, lwakukokela nemizhilo Yanji? Yehoba Lesa wamulaile kuba’mba: “Monka mu ba mu kisemi kyobe mo mo bakashukilwa ba mu mikoka yonse ya pano pa ntanda.” (Ntendekelo 22:18) Onkao mambo, kukokela mizhilo ya Lesa kuleta mapesho nekwitabilwa na Lesa.
3. (a) Nyimbi wamasalamo umo waambile’mbaka pamambo amizhilo ya Yehoba? (b) Mepuzhoka otwafwainwa kuta muchima?
3 Nyimbi umo wamasalamo mwana mfumu wa Yuda awo waikele mfumu kulutwe nalwendo, waambile byambo bibula kulamata kumuzhilo javula. Waambile kwi Lesa amba: ‘Kine, buku wenu wa mizhilo byo namutemwisha!’ (Masalamo 119:97) Kuno kechi kwambatu kumwesha lusekelone. Yajinga ñambilo yabutemwe bwa kutemwa kyaswa muchima wa Lesa byonka byokyalumbululwa mumizhilo yanji. Yesu Kilishitu, Mwana Lesa walumbuluka naye byobyo eumvwine. Yesu waawijilwe jimo mubungauzhi’mba: “Nsekela bingi mu kuba kyaswa muchima wenu, anweba Lesa wami; Kine, mizhilo yenu yanembwa mukachi kami.” (Masalamo 40:8; Bahebelu 10:9) Ibyepi kwiatweba? Nanchi tusekela mukuba kyaswa muchima wa Lesa nyi? Nanchi abya twashiinwa amba mizhilo ya Yehoba yawama kabiji itukwasha? Kukokela mizhilo ya Lesa kuji nañanyi mwingilo mumpopwelo yetu, mubwikalo bwetu pajuba pajuba, mumfuukwilo yetu yabintu, nemukumvwañana nabakwetu? Pakuba’mba tutemwe mizhilo ya Lesa, twafwainwa patanshi kumvwisha ene mambo Lesa oaikela nalūsa lwakulenga mizhilo nekumona’mba ibena kulondelwa.
Yehoba—Mpanyi Wamizhilo Wakishinka
4. Mamboka Yehoba oaikela mpanyi mwine wakila kabiji wakishinka upana Mizhilo?
4 Byoaji Mulenga, Yehoba yempanyi mwine wakishinka Upana Mizhilo kubilengwa byonse. (Lumwekesho 4:11) Ngauzhi Isaya waambile’mba: “Yehoba ye witupa mizhilo yetu.” (Isaya 33:22) Wabikileko mizhilo yakulama bilengwa bipema nebibula kupema. (Yoba 38:4-38; 39:1-12; Masalamo 104:5-19) Pakuba muntu byoalengelwe kwi Lesa, wafwainwa kukokela mizhilo ya Yehoba yañiñijilo yabintu. Kabiji nangwa kyakuba muntu uji nalūsa lwakwifuukwila, nekwilangulukila mwine byakuba, wakonshatu kwikala walusekelo inge keakokele mizhilo ya Lesa yabyubilo byawama nemizhilo yakulondela mukupopwela Lesa.—Loma 12:1; 1 Kolinda 2:14-16.
5. Jifunde jiji mu Ngalatiya 6:7 jaamba byepi bulongo pamambo a mizhilo ya Lesa?
5 Byonka byotwayukila jimo, mizhilo ya Yehoba yañiñijilo yabintu kechi ipwane. (Yelemiya 33:20, 21) Umvwe muntu wakankalwa kubila bintu monka mwayila mizhilo yañiñijilo yabintu, nabiji ñiñijilo mwingijila ngovu ilengela bintu kupona panshi, wakonsha kwikala mulukatazho. Byonkabyo, kafwako wakonsha kufumyapo mizhilo ya Lesa yabyubilo byawama nekwiilajilamotu kyanshiji wakonsha kubula kumona malwane. Nayo ijitu byonka biji mizhilo yanji mwingijila bintu, nangwa kyakuba bifumamo kimo kimye byakonsha kubanda. “Lesa kechi ukosamikwa ne: mambo kyonkakya kyo abyala muntu kyo kyonka kyo akanowa.”—Ngalatiya 6:7; 1 Timoti 5:24.
Biji Mizhilo ya Yehoba
6. Mizhilo ya Lesa yavwangamoka?
6 Mizhilo ya Lesa yanemeshe yajinga mizhilo ya Mosesa. (Loma 7:12) Mukupita kwakimye, pa Muzhilo wa Mosesa Yehoba wapingishepo “muzhilo wa Kilishitu.”a (Ngalatiya 6:2; 1 Kolinda 9:21) Byotuji bena Kilishitu ba “mu mizhilo yalumbuluka, ya bwana bwa bene,” twayuka namba Lesa kechi wapana mikambizho yanji yaambatu pabyubilo bimo byamubwikalo bwetu, nabiji kwitabila mumafunjisho amo nangwa bisho bimotune. Mizhilo yanji yalamata bwikalo bonse, kuvwangakotu nebwikalo bwamukisemi, mubyabusulu, byubilo banabalume byobafwainwa kumwesha kubanabakazhi, nebanabakazhi kubanabalume, byubilo byotumwesha kubena Kilishitu bakwetu, kepo nemumpopwelo yakine.—Yakoba 1:25, 27.
7. Tongolaipo imo mizhilo ya Lesa yanema.
7 Kyakumwenako, Baibolo yamba’mba: “Nangwa ba bulalelale, nangwa bapopwela bankishi, nangwa bankende, nangwa besamba ne banabalume bakwabo, nangwa bangivi, nangwa ba lunkumbwa, nangwa bapendwapendwa, nangwa batukana, nangwa baja bya lunkanankana, kechi bakaswana bufumu bwa Lesa ne.” (1 Kolinda 6:9, 10) Ee, bukende nebulalelale kechi “kukayatu” ne. Byubilo byakwikuna mwanamulume namwanamulume mukwenu, nangwa mwanamukazhi namwanamukazhi mukwenu nabyo kechi “jishinda jakwikabulwilamo” ne. Bino kebintu bilala mizhilo ya Yehoba. Kabiji popamotu nebwivi, bubela, nebukanyamiyebe. (Masalamo 101:5; Kolose 3:9; 1 Petelo 4:15) Yakoba waambile’mba kwitotela mukwitakaika kokwatu, kabiji Paulo naye witujimunako kuchinuzhuka misambo yakwendeleka bakwetu nekusengula kubi. (Efisesa 5:4; Yakoba 4:16) Kubena Kilishitu, ino mizhilo yabyubilo byawama yonse nayo kemizhilo ya Lesa yalumbuluka.—Masalamo 19:7.
8. (a) Muzhilo wa Yehoba yemuka? (b) Kyambo kya “muzhilo” kilumbululaka mu Kihebelu?
8 Ino mizhilo yanema iji mu Byambo bya Yehoba isolola kuba’mba mizhilo yanji kechi malamuna anembwatu abula kwingilane. Akwasha bantu kwikala bulongo, nekuba byawama mubwikalo bwabo. Mizhilo ya Lesa itukomesha, itulengela kwikala nabyubilo byawama, kabiji itufunjisha. (Masalamo 119:72) Kyambo kya “muzhilo” kyaingijisha nyimbi wamasalamo kyatuntululwa kufuma kukyambo kya Kihebelu toh·rahʹ. Shayuka wa Baibolo umo waamba’mba: “Kino kyambo kyafuma kukyambo kilumbulula kukambizha, kutangijila, kuba kikebewa, nekuyilako palutwe. Onkao mambo . . . kyalulula amba muzhilo wabyubilo.” Kwi nyimbi wamasalamo muzhilo wajinga kyabupe kufuma kwi Lesa. Nanchi netuwa kuba twamunemeka, kumuswisha kulama bwikalo bwetu nenyi?
9, 10. (a) Mamboka otwafwainwa kulondela mizhilo yakine kine? (b) Twakonsha kwikala byepi bwikalo bwalusekelo kabiji bwawama?
9 Bilengwa byonse byafwainwa kuketekela mizhilo nekwikala nalutangijilo lwakine kine. Byo biji Yesu ne bamalaika bakwabo, bakila pabantu. (Masalamo 8:5; Yoano 5:30; 6:38; Bahebelu 2:7; Lumwekesho 22:8, 9) Umvwe bino bilengwa byalumbuluka bimwenamo mfweto mukutangijilwa na Lesa, nga atweba bambulwakoloka kyakonsha kupelelapi! Mpito yabwikalo bwabantu nebyotwapitamotu atweba bene bimwesha bukine bwabyoamwene aye ngauzhi Yelemiya amba: ‘Anweba Yehoba, nayuka namba muntu mwine na maana anji kechi wakonsha kusalulula jishinda jawama kuyamo ne, aye mwine muntu kechi uji na bulume bwa kwenda monka mwafwainwa ne.’—Yelemiya 10:23.
10 Umvwe tusaka kwikala bwikalo bwalusekelo kabiji bwawama, twafwainwa kutangijilwanga na Lesa. Mfumu Solomone wayukile malwa aji mukwikela mwayila mizhilo yetu atweba bene mukifulo kyakulondela mizhilo ya Lesa. Waambile’mba: “Ko jiji jishinda jamweka bulongo ku muntu, bino ko jikapela ko ku mashinda aya ku lufu.”—Byambo bya Mana 14:12.
Bishinka Byakulaminamo Mizhilo ya Yehoba
11. Mamboka otwafwainwa kuyukila mizhilo ya Lesa?
11 Kyawama bingi kwiatweba kwikala nakizaku kyakukeba kuyuka mizhilo ya Yehoba. Nyimbi wamasalamo waambilepo pakizaku kyayewo mutundu amba: ‘Labishai meso ami, namba mmone bya kukumya mu buku wenu wa mizhilo.’ (Masalamo 119:18) Umvwe twamuyukisha Lesa nemashinda anji, tukomvwisha bukine bwabyambo byakwa Isaya byakuba’mba: “Amiwa ne Yehoba Lesa wenu, yenka wimufunjisha’mba mukamwenemo byawama, kabiji wimutangijila mu jishinda jo mwafwainwa kuyamo. Mama! Inge mwakokejile mikambizho yami.” (Isaya 48:17, 18) Yehoba usakisha’mba bantu banji bachinuzhukenga malwa nekwikala bwikalo bwalusekelo umvwe sabakokela mikambizho yanji. Twayai tumone bishinka bikatampe bimo byobisakwitukwasha kumona ene mambo otwafwainwa kulamina mizhilo ya Lesa.
12. Kwituyuka koetuyuka Yehoba kumulengela byepi kwikala Mpanyi wawama wamizhilo?
12 Mizhilo ya Lesa Ifuma kwi Aye wituyukisha bulongo. Yehoba wituyukisha bingi bulongo atweba bantu mambo ye Mulenga wetu. (Masalamo 139:1, 2; Byubilo 17:24-28) Balunda netu, balongo, nangwatu bansemi kechi bakonsha kwituyuka byonka byoetuyuka Yehoba bulongone. Lesa wituyuka kukila nebyotwiyuka atweba bene. Mulenga wetu wayukisha bulongo byotukeba kumupashi, byotulanguluka nebyotukeba byakumubiji. Pakwitulama, wayuka moetulengela, byotukeba nebyotwatemwa. Yehoba wayuka bukoke bwetu, bino wayuka nekwibikako kwetu kwakukeba kuba byawama. Nyimbi wamasalamo waamba’mba: ‘Aye wayuka mibiji yetu byo iji; Aye uvuluka’mba, twilukungu.’ (Masalamo 103:14) Onkao mambo, twakonsha kuketekela’mba Lesa uketulama kumupashi inge satwenda mwayila mizhilo yanji, nekwitemenwa nekukokela lutangijilo lwanji.—Byambo bya Mana 3:19-26.
13. Mamboka otwakonsha kuketekela’mba Yehoba wituta muchima bingi?
13 Mizhilo ya Lesa ifuma kwi Aye witutemwa. Lesa wata bingi muchima pabwikalo bwetu bwakikupu. Nanchi kechi waingijile nangovu, kupana Mwananji kwikala “ke kya kukula bavula” nenyi? (Mateo 20:28) Yehoba kechi walaya kuba’mba ‘kechi akemuleke’mba, mumone lweseko lwakila pa bulume bwenu nenyi’? (1 Kolinda 10:13) Abya Baibolo kechi itubula’mba aye ‘wituta muchima’ nenyi? (1 Petelo 5:7) Kafwako nangwa umo uji nalusekelo lwakupana mizhilo yakuba’mba bantu bamwenemo byawama kukila Yehoba ne. Wayuka byakonsha kwituwamina, byakonsha kwituletela lusekelo nebyakonsha kwituletela bulanda. Nangwa kyakuba twibambulwakoloka kabiji tulenga mambo, umvwe twalonda bololoke, umwesha butemwe bwanji kwiatweba bwitupa bumi nemapesho.—Ezikyo 33:11.
14. Muñanyi jishinda janema mwapusena mizhilo ya Lesa nayabantu?
14 Mizhilo ya Lesa kechi yalukane. Mubino bimye byakatazha byotujimo, Yehoba kechi walukane, wamyaka nemyaka pe. (Masalamo 90:2) Wilumbulwile aye mwine’mba: “Amiwa Yehoba kechi ngaluka ne.” (Malakai 3:6) Mizhilo ya Lesa, byonka byoyanembwa mu Baibolo, yaketekelwa—kechi iji byonka biji byamba bantu byalauka-alaukatu kikupune. (Yakoba 1:17) Kyakumwenako, pamyaka yavula bashayuka bafunda ndangulukilo yabantu, batundaikile bantu kubula kuta maana mukukomesha baana, bino panyuma bamo bamwiabo balubulukile michima nekuswa kuba’mba lufunjisho lwabo lwajinga lwatama. Mizhilo nemikambizho yamuntanda paano mambo yalaukatu nobe luvula. Bino nangwa byonkabyo, Byambo bya Yehoba abyo kechi byalukane. Myaka nobe kajo, Baibolo yafunjisha mwakukomeshesha baana nabutemwe. Mutumwa Paulo wanembele’mba: ‘Ne anweba bashabo, kechi mwibazhingijishe baana benu ne: poso kwibakomesha na kwibafunjisha ne kwibajimuna monka mwaswila aye Nkambo.’ (Efisesa 6:4) Byokitukoseshapo kuyuka’mba twakonsha kuketekela mizhilo ya Yehoba ibula kwaluka!
Mapesho Kuboba Bakokela Mizhilo ya Lesa
15, 16. (a) Inge twaingijisha mizhilo ya Yehoba tukamwenamoka? (b) Mizhilo ya Lesa yakonsha kukosesha byepi masongola?
15 Kupichila mwingauzhi wanji Isaya, Lesa waambile’mba: ‘Ne byambo byami bilupuka mu kanwa kami; . . . bilumbuluka.’ (Isaya 55:11) Kwakubula nangwa kuzhinaukatune, inge twibikako kulondela mizhilo iji mu Byambo byanji, tukalumbuluka, tukoba bintu byawama nekumona lusekelo.
16 Akilangulukai pamizhilo ya Lesa byoikosesha masongola. Paulo wanembele’mba: “Masongola ekale a mushingi mu bonse, ne mwanya naye abulwe kuzhilulwa: mambo ba bulalelale ne bankende Lesa ukebazhachisha.” (Bahebelu 13:4) Baji mumasongola bafwainwa kwinemeka nekwitemwa. “Anweba bonse kasa mutemwa bakazhi benu pamo byonka byo mwitemwa anwe bene, au mukazhanji, au mukazhanji; ne mwanamukazhi naye anemeke mwata wanji.” (Efisesa 5:33) Butemwe bwafwainwa kebuno bwalumbululwa mu 1 Kolinda 13:4-8: “Butemwe butekanyatu kasa buba lusa; butemwe kechi buba kichima ne; nangwa kwitota ne; kechi bwilundumika ne, nangwa kuba bya bumvu ne. Kechi bwikebela bintu ne; kechi buzhingila ne, nangwa kutako muchima pa kubiwa byatama ne; kechi busekela mu byabula koloka ne, kana na bya bukine. Butemwe busenda byonse sa buzhindama, kabiji bwitaba byonse, kabiji buketekela byonse, kabiji butekanya mu byonse. Butemwe kechi bupwa ne.” Masongola aji nabutemwe bwauno mutundu kechi apwane.
17. Ñanyi mfweto ifuma mukulondela mizhilo ya Yehoba yaamba pabinyu?
17 Kishinka kikwabo kyakuba’mba mizhilo ya Yehoba ileta mfweto, kekyakuba’mba aye wapata kupendwapendwa. Kabiji wakanya ne ‘kutomatoma binyu byavulane.’ (1 Timoti 3:3, 8; Loma 13:13) Bantu bavula basula mizhilo ya Lesa mukino bakolwa bikola biyako namambo akutomesha maalwa. Bantu bamo balengulula lufunjisho lwa Baibolo pamambo akutoma mukwesakanya, baalula kutoma binyu kukizhapo kekiselatu kuba’mba “bibakwasha kubula kubambisha muchima.” Makatazho afuma mukutomesha binyu avula bingi, nabiji kusujisha muntu, kubula kumvwañana mukisemi, nangwa kwabenamo, alengela muntu kwikala nakisuse kyamali, nekulusa nkito yanji. (Byambo bya Mana 23:19-21, 29-35) Kine mizhilo ya Yehoba itulamawizha bingi kubino bintu.
18. Nanchi mizhilo ya Lesa ingila mubyamalinyi? Londololai.
18 Mizhilo ya Lesa ingila bingi bulongo nangwatu mubyakusunga mali. Baibolo ikambizha bena Kilishitu kwikala bakishinka nekwingila namuchima yense. (Luka 16:10; Efisesa 4:28; Kolose 3:23) Mambo akulondela luno lufunjisho, bena Kilishitu bavula bebasuntulako pamingilo bamo batwajijila nakwingila, aku bakwabo nakwibapanga nkito. Kabiji muntu inge wachinuzhuka byubilo byaambiwapo mubinembelo amba byatama, pamo nobe kuta ngyuka, kupepa fwanka, nekwingijisha michi ipendañana mujishinda jabula kufwainwa kimulengela kwingijisha bulongo mali. Kwakubula nangwa kuzhinaukatune, mwakonsha nekulangulukapo mashinda akwabo abyabukomo mizhilo ya Lesa moingila bulongo.
19, 20. Mamboka okyaikela kyamaana kukokela nekulama mizhilo ya Lesa?
19 Kyapela bingi bantu bambulwakoloka kusankilapo mizhilo ya Lesa. Akivulukai mambo abena Isalela pa Mutumba wa Sinai. Lesa wibabujile’mba: “Inge kine mukomvwa jiwi jami ne kulama lulayañano lwami, mukekala ke kya bunonshi bwami ami mwine kyapatulwa mu mikoka yonse.” Bamukumbwile’mba: “Byonse byaamba Yehoba tukebyuba.” Bino, kechi baingijile monka mwayijile mukumbu wabone. (Kulupuka 19:5, 8; Masalamo 106:12-43) Mukupusanako, atweba twayai tukokele nekulama mizhilo ya Lesa.
20 Kukokela mizhilo yawamisha Yehoba yoetupa’mba itukwashenga mubwikalo bwetu jojishinda jamaana nejalusekelo. (Masalamo 19:7-11) Pakuba’mba tukokele ino mizhilo bulongo, twafwainwa nekuyuka buwame bwamafunde a Lesa nekwialama. Bino byobyotukafunda mumutwe walondelapo.
[Tubyambo twa mushi]
a Tangai byambo byavula bya “muzhilo wa Kilishitu,” mu Kyamba kya Usopa, kya Kibemba September 1, 1996, mapeja 14-24.
Mukivulukanyi?
• Mamboka otwakonshesha kuketekela’mba mizhilo ya Lesa itukwasha?
• Ñanyi mambo otwafwainwa kulamina mizhilo ya Yehoba?
• Muñanyi mashinda mizhilo ya Lesa moitukwashisha?
[Kipikichala pa peja 7]
Abalahama wapeshiwe bingi namambo akukokela mizhilo ya Yehoba
[Bipikichala pa peja 9]
Bijikila byamuino ntanda iji nabantu bapayankana kulengela bantu bavula kubula kulondela mizhilo ya Lesa
[Kipikichala pa peja 11]
Kupashañanya nzubo yakyeya iji pajibwe, mizhilo ya Lesa yaikala kikupu kabiji kechi yalukane