“Kutana Mangalite Umo Ufwa Mutengo Wabaya”
“Bufumu bwa mwiulu bebubila mukoyo, ne bantu ba mukoyo bebumona na lupata.”—MATEO 11:12.
1, 2. (a) Ñanyi mutundu wa kintu Yesu ye aambilepo mu kishimpi kimo kya bishimpi byanji byalumbulwilenga Bufumu? (b) Yesu waambile’mba ka mu kishimpi kya mangalite ufwa mutengo wabaya?
ABYA kujipo kintu kimo kyo mwanemeka bingi kyakonsha kwimulengela kusankilapo byonse byo muji nabyo pa kubatu’mba mwikale nakyo nyi? Nangwa kya kuba bantu bamba kuba’mba bateshapo bingi muchima kulondalonda bintu bimo byo bakeba, nabiji mali, kutumbalala, buntangi—kechi javula jo batana kintu kyawamisha kya kuba kibalengela kusankilapo byonse byo baji nabyo na mambo a kyokyo kintu ne. Yesu Kilishitu waambilepo pa uno mutundu wa kintu kyawamisha bino kyakatazha kwikitana mu jishimikila jimo ja bishimpi byanji byavula byafwainwa kulangulukapo byaamba pa Bufumu bwa Lesa.
2 Ke kishimpi kimo kitelwa’mba, kishimpi kya mangalite ufwa mutengo wabaya, kyo aambile ku baana banji ba bwanga bonkatu. Yesu waambile bino amba: “Bufumu bwa mwiulu bwapashañana pamo no muntu mupoteshi, uya na kusaka bamangalite bawamisha: kabiji pa kutana mangalite umo ufwa mutengo wabaya wakapotolola byonse byo aji nabyo, ne kumupota.” (Mateo 13:36, 45, 46) Ki ka Yesu kyo akebelenga amba banteleki banji bafunde mu kino kishimpi? Kabiji byambo bya kwa Yesu byakonsha kwitukwasha byepi?
Bamangalite ba Mutengo Wabaya
3. Mambo ka bamangalite bawamisha o baikajile na mutengo wabaya mu kimye kya kala?
3 Kutendekatu myaka ya kala, bamangalite ke bintu bimo byabembela byakila mu kuwama. Byambo bimo kwesakana na nembi Mukulumpe mwina Loma wa jizhina ja Pliny ke bya kuba’mba, mangalite ye “wakilapo mutengo pa bintu byonse bya buneme.” Kupusanako na golode, siliva, nangwa mabwe avula a buneme, bamangalite balengwa na bintu byumi. Kyayukanyikwa bingi kuba’mba mutundu umo wa jisabi jo batela’mba oyster jalula tubintu nabiji tumabulukusu twa mabwe twijiletela misongo mukachi ka mubiji, jivweta tuno tumabulukusu ne kwitwalula ke bamangalite babembela bulongo. Mu kimye kya kala bamangalite bawamisha batanwanga mu Kalunga Kachila, mu Mweezhi wa Pelisha, ne mu Kalunga ka Indian—kwalepa na kwaikajile ntanda ya Isalela. O ene mambo Yesu o aambijile amba mupoteshi “uya na kusaka bamangalite bawamisha.” Kine pa kutana bamangalite bauba mutengo, kikebewa kwibikako.
4. Ñanyi lufunjisho lwine lwa mu kishimpi kya kwa Yesu kya mupoteshi?
4 Nangwa kya kuba bamangalite bawamisha bafwa mutengo wabaya, kyamwekeshatu patoka amba kumwenamo mali kechi lo lufunjisho lwanema mu kino kishimpi kya kwa Yesu ne. Mu kino kishimpi, Yesu wapashañenye Bufumu bwa Lesa kechi ku mangalite wa mutengotu ne; watele muchima ku mupoteshi “uya na kusaka bamangalite bawamisha” byo aubile pa kutana mangalite umo. Kupusanako na mupoteshi wa byonkabyotu, auno mupoteshi wa mangalite, nangwa’mba musulu, wafwainwa wajinga sendwe mu busulu bwanji, muntu wajinga na muchima wa kupimapima ne kuyuka bulongo mutundu wa mangalite mwine. Wayukanga amba awe ye mangalite pa kumutalatalatu kabiji kechi wakonsheshe kujimbaikwa na babula bamangalite bapotwanga ne.
5, 6. (a) Ki ka kyo twakonsha kufunjilako ku mupoteshi waambiwapo mu kishimpi kya kwa Yesu? (b) Kishimpi kya kintu kya buneme kyafyamika kisolola ka pa mambo a mupoteshi?
5 Kuji ne lufunjisho lukwabo ku uno mupoteshi. Mupoteshi uji yense patanshi ukilanguluka pa mutengo ye afwainwa kupotesheshapo mangalite pa kuba’mba ayuke nsubu yo afwainwa kutanamo. Kabiji wafwainwa ne kumona kwa kumupotesha pa kuba’mba apotwe bukiji. Mu ñambilo ikwabo, usakisha kumupotesha bukiji ne kumwenamo nsubu, kechi kusaka kumutula ne. Bino mupoteshi wa mu kishimpi kya kwa Yesu aye kechi byo byo aji ne. Mulanguluko wanji kechi wa kukeba mali nangwa kumwenamo nsubu ne. Aye wipaine kupotesha “byonse byo aji nabyo”—kikatakata bipe ne bya bunonshi byanji byonse pa kubatu amba ekale na kyo asakilenga.
6 Ku bapoteshi bavula, kuba kya aubile yewa mupoteshi wa mu kishimpi kya kwa Yesu ke kubula maana. Musulu uji na maana kechi wafwainwa kulanguluka kuba busulu bwa ye uno mutundu ne. Bino mupoteshi wa mu kishimpi kya kwa Yesu wajinga na mulanguluko wapusanako mo amwenejilenga buneme. Mfweto yanji kechi yajinga ya kumwenamo nsubu ne, bino yaji ya kumwenamo lusekelo lwa kwikala na kintu kyakijilemo kunema. Kino kishinka kyumvwanyikisha mu kishimpi kikwabo kyaambilepo Yesu. Waambile’mba: “Bufumu bwa mwiulu bwapashañana pamo no kintu kyakila buneme kyafyamika mu bujimi; kyo ataine muntu, ne kwikifya; kabiji monka mu kusekela kwanji kaye ne kupotesha byonse byo aji nabyo, apotolwelemo abwa bujimi.” (Mateo 13:44) Kine, lusekelo lwa kutana ne kufya kintu kyakilamo buneme kyo kyalengejile muntu kupotesha byonse byo ajinga nabyo. Nanchi bantu ba uno mutundu ko baji lelo jino nyi? Abya kobiji bintu byakila mu kunema byakonsha kulengela muntu kupotesha byonse byo aji nabyo nyi?
Bantu Banemeka Bufumu
7. Yesu wamwesheshe byepi kuba’mba wanemekele bingi Bufumu?
7 Byo ashimikizhenga kishimpi kyanji, Yesu waambilenga pa “bufumu bwa mwiulu.” Aye wanemekele kya kine Bufumu. Mashimikila a mu Mambo Awama ashimuna luno lushimuno lwanema. Panyuma ya kubatizwa mu 29 C.E., Yesu “watatwile kusapwila’mba, Lapilai; mambo bufumu bwa mwiulu bwafwenya ke pepi.” Pa myaka isatu ne kichika, wafunjishe mabumba a bantu mambo a Bufumu. Waendele ntanda yonse, “kupitañana mu mizhi ikatampe ne icheche na kusapwila, ne kwibabula mambo awama a bufumu bwa Lesa.”— Mateo 4:17; Luka 8:1.
8. Yesu waubile byepi pa kuba’mba amweshe Bufumu kyo bukoba?
8 Byo aubilenga bya kukumya byavula mwaya ntanda—amo mwavwangile kubuka bakolwa, kujisha bantu kajo, kuzhindamika kipupu, kusangula bafu, Yesu wamwesheshe ne Bufumu bwa Lesa kyo bukoba. (Mateo 14:14-21; Mako 4:37-39; Luka 7:11-17) Kabiji, watwajijile kwikala wa kishinka kwi Lesa ne ku Bufumu byo apaine mweo wanji, kumanama ne kufwila pa kichi kya lumanamo. Byonka byo kyajinga ku yewa mupoteshi wipaine kupotesha byonse byo ajinga nabyo na mambotu a “mangalite ufwa mutengo wabaya,” Yesu waikajile ne kufwila mambo a Bufumu.—Yoano 18:37.
9. Ñanyi kyubilo kyajingapo na baana ba bwanga ba kwa Yesu batanshi?
9 Yesu kechi wateletu muchima ku bufumu ne, bino wakonkenye ne kajibumba kacheche ka baana banji ba bwanga. Bano nabo bo bantu bamo banemekele Bufumu. Umo pa bano wajinga Andeleo, wajinga patanshi mwana wa bwanga wa kwa Yoano Mubatishi. Byo aumvwine lushimuno lwa kwa Yoano kuba’mba Yesu ‘ye Mwana mukooko wa Lesa,’ Andeleo ne mukwabo mwana wa bwanga wa kwa Yoano, wafwainwa wajinga umo wa baana ba kwa Zebede naye ye baitanga’mba Yoano, ponkapotu batendekele kulondela Yesu kabiji bamwitabijile. Ino kechi yo yajinga mpelo ne. Kwakubula nangwa kutaya kimye ne, Andeleo waile ku mulongo wanji Shimona ne kumubula’mba: “Twatana Mesiasa.” Kabiji, Shimona (ye batele’mba Kefasa, nangwa’mba Petelo) kubikapotu ne Filipa ne mulunda nanji Natanela nabo baishile kuyuka Yesu amba ye Mesiasa. Kyo kyalengejile ne Natanela kwambila Yesu amba: “Anweba mwi Mwana Lesa; anweba mwi Mfumu wa bena Isalela.”—Yoano 1:35-49.
Batundaikilwe Kwingila
10. Baana ba bwanga baubile byepi Yesu byo aishile ne kwibeta jibiji byo papichile kimye kufuma kimye kitanshi kyo ebamwene?
10 Lusekelo lwaikajile na ba Andeleo, Petelo, Yoano ne bakwabo byo bataine Mesiasa lwafwainwa lwipasha na lwaikajilepo na mupoteshi pa kutana mangalite ufwa mutengo wabaya. Pano baubile byepi? Mambo awama kechi etubula byavula byo baubile pa kutana Yesu ne, mambo bavula babwele ku mingilo yabo ya mu bwikalo. Bino, byo papichile bañondo batanu na umo kufika ku mwaka umo, Yesu ne jikwabo waichile ba Andeleo, Petelo, Yoano ne mulongo wanji Yakoba baubilenga busulu bwa masabi ku Kizhiba kya Ngalilea.a Byo ebamwene, Yesu waambile’mba: “Ndondelai, kabiji nkemwalula ke ba mwingilo wa kukwata bantu.” Baubilepo byepi? Byambo bya kwa Mateo byaambapo pe ba Petelo ne Andeleo amba: “Ponkapotu bealekele makonde abo, ke bamulondele.” Pe ba Yakoba ne Yoano, tutangapo’mba: “Ponkapotu ne abo nabo balekele ne bwato ne shabo, ke bamulondele.” Jishimikila ja kwa Luka janungapo ne kuba’mba “balekele byonse, ke bamulondele.”—Mateo 4:18-22; Luka 5:1-11.
11. Ki ka kyalengejile baana ba bwanga kuleka byonse ne kulondela Yesu?
11 Nanchi baana ba bwanga byo baubile ponkapotu ke bamulondele, kwajinga kujatu kabakubaku nyi? Ine! Nangwa kya kuba babwelele ke bobe busulu bwa masabi panyuma ya kumonañana na Yesu kimye kitanshi, kechi kituzhinausha amba byo bamwene ne kumvwa kimye kitanshi bibafikile pa muchima ne mu milanguluko yabo. Kupitapo kwa mwaka umo kwafwainwa kwibalengejile kwikala na kimye kyabaya kya kulanguluka langulukapo pa byobya bintu. Kyajinga kyo kimye kya kufuukula bya kuba. Abya bajitu pamo nobe mupoteshi watundaikilwe byo ataine mangalite ufwa mutengo wabaya, kuba byonka Yesu byo amulondolwele amba “wakapotolola byonse byo aji nabyo” kuba’mba amupote nyi? Ee. Byo bamwene ne kumvwa bibafikile pa muchima. Bayukile pano amba kimye kya kubapo kimo kyafika. Onkao mambo, byonka jishimikila byo jitubula, kwa kubula kukankazhama balekele byonse ne kwaluka ke baana ba bwanga ba kwa Yesu.
12, 13. (a) Bantu bavula bamumvwijile Yesu baubile byepi? (b) Yesu waambile’mba ka kutala ku baana banji ba bwanga bakishinka, kabiji bino byambo byanji byatajile mwepi?
12 Bano bantu bakishinka byo bapusenepo na boba bamo batongolwa palutwe kacheche mu mashimikila a mu Mambo awama! Bavula bo babukile kwi Yesu nangwa bo ajishishe bayile na kutwajijilapotu kuba bintu bya kyabo kyabo. (Luka 17:17, 18; Yoano 6:26) Bamo bakaine Yesu byo ebechile amba bekale baana banji ba bwanga. (Luka 9:59-62) Yesu wapusenyeko bantu bakishinka byo aambile’mba: “Kabiji kufuma ku moba a Yoano Mubatishi ne kufika ku jino, bufumu bwa mwiulu bebubila mukoyo, ne bantu ba mukoyo bebumona na lupata.”—Mateo 11:12.
13 Byambo bya kuba’mba “Bebubila mukoyo” ne “ba mukoyo” byatala mwepi? Kwesakana na kyambo kya Kingiliki kwafuma bino byambo, buku wa Vine’s Expository Dictionary of Old and New Testament Words waamba’mba: “Kyambo kilumbulula kwibikako na ngovu.” Kabiji mwayila ino vesi, shayuka wa Baibolo Heinrich Mayer waamba’mba: “Mu jino jishinda walumbulula kwibikako kusaka ne kulukuchila bufumu bwa Bumesiasa . . . Na mukoyo ne bulume (kechi mu mutende ne luketekelo ne) bwa kusakisha bufumu.” Byonka byo kyajinga ku mupoteshi, bano bantu bacheche bayukile ponkapotu kintu kyajinga kyanema, kabiji basankijilepo byonse byo bajinga nabyo na mambo a kukeba Bufumu.—Mateo 19:27, 28; Filipai 3:8.
Bakwabo Bevwangilemo mu Kukeba
14. Yesu wanengezhezhe byepi batumwa kwingila mwingilo wa kusapwila mambo a Bufumu, kabiji ki ka kyafuminemo?
14 Yesu byo atwajijile mu mwingilo wanji, wafunjishe ne kukwasha bakwabo kusakisha Bufumu. Patanshitu, mu baana banji ba bwanga wasalulwilemo 12, ne kwibatela’mba batumwa, nangwa’mba batuminwe ne aye. Ku bano, Yesu wibapele ne mikambizho ikwabo ya byo bafwainwe kwingila mwingilo wabo kabiji wibajimwineko pa makatazho ne malwa o bakonsheshe kupitamo. (Mateo 10:1-42; Luka 6:12-16) Pa myaka ibiji, bapitañenenga na Yesu na kusapwila mwaya ntanda, kwiyowa bulunda ne aye. Bamumvwinenga na kwamba, bamwene mingilo yanji ya kukumya, ne byo ajinga wa kumwenako. (Mateo 13:16, 17) Kwakubula nangwa kuzhinauka ne, bino byonse bibafikile pa muchima, kya kuba nobe mupoteshi, baikajile na kizaku ne mukoyo wa kusakisha Bufumu.
15. Ki ka Yesu kyo abujile baana banji ba bwanga kyo bafwainwe kwikela ba lusekelo?
15 Kununga pa batumwa 12, Yesu “watongwele bakwabo makumi atanu na abiji, ne kwibatuma babiji babiji kutangila palutwe ku mizhi yonse ne kuntu konse ko asakile kufika aye mwine.” Kabiji wibabujile ne meseko ne malwa aketekelwe kwibafikila ne kwibabula’mba bakasapwilenga ku bantu amba: “Bufumu bwa Lesa bwimufwenyenya pepi.” (Luka 10:1-12) Aba 70 babwelele na lusekelo ne kumubula Yesu amba: “Nkambo, bademona nabo betunekenena mu jizhina jenu.” Bino kampepo na mambo a kuba bakuminye, Yesu wibambijile’mba ne mu kimye kya kulutwe mukamona lusekelo lukatampe na mambo a mukoyo wenu wa kusaka Bufumu. Waambile’mba: “Kange musekele mambo a mipashi byo imunekenena ne; sekelai mambo a mazhina enu byo anembwa mwiulu.”—Luka 10:17, 20.
16, 17. (a) Ki ka Yesu kyo abujile batumwa banji bakishinka mu juba japeleleko ja kwikala nabo? (b) Byambo bya kwa Yesu byalengejile byepi batumwa kwikala na lusekelo ne luketekelo?
16 Kabiji pa Nisani 14, 33 C.E., juba japeleleko bufuku Yesu byo ajinga na batumwa, watendekeshe kijiilo kitelelwa’mba Kijiilo kya Nkambo ne kwibakambizha kwikivulukanga. Bonkabwa bufuku waambijile bashajilepo 11 amba: “Anweba mwi boba bakelwa ne amiwa mu lweseko lwami; kabiji nemutongwela bufumu byonka byo bantongwejile Batata, namba muje ne kutoma ku tebulu wami mu bufumu bwami; kabiji mukekala pa matanda na kuchiba mambo a mikoka jikumi na ibiji ya bena Isalela.”—Luka 22:19, 20, 28-30.
17 Batumwa byo basekejilepo ne kutemwa byo baumvwine bino byambo kufuma kwi Yesu! Banemekelwe ne kupewa mwingilo wakilamo kunema. (Mateo 7:13, 14; 1 Petelo 2:9) Nobe yewa mupoteshi, balekele byonse ne kumulondela Yesu mu kulondalonda Bufumu. Pano bino, wibakoseshe kuba’mba kwipana kwabo ko baubile kechi kwajinga kwatu ne.
18. Bañanyi bakwabo babula batumwa 11 bakamwenamo mu Bufumu?
18 Batumwa bajinga pamo ne Yesu joja juba bufuku kechi bo bonka bajingatu ba kukwashiwa na Bufumu ne. Kyajinga kyaswa muchima wa Yehoba kuba’mba ba 144,000 batwele mu lulayañano lwa Bufumu kwikala bakulama pamo ne Yesu Kilishitu mu Bufumu bwa mwiulu bwa lukumo. Kunungapo, mutumwa Yoano wamwene mu kimwesho ‘jibumba jikatampe, jo babula kukonsha kubala nangwa ku umo ne, . . . kasa baimana ku meso a jitanda ne ku meso a Mwana mukooko, . . . [saka] babijika na jiwi jikatampe, amba, Lupulukilo kwi Lesa wetu waikala pa jitanda, ne kwi Mwana mukooko.’ Bano bo bangikazhi ba panopantanda bakalamwanga na Bufumu.b—Lumwekesho 7:9, 10; 14:1, 4.
19, 20. (a) Ñanyi jishuko jijiko ku bantu ba mikoka yonse? (b) Bwipuzho ka bukambiwapo mu mutwe walondelapo?
19 Palutwe kacheche Yesu saka akyangye kuya mwiulu, wakambizhe baana banji ba bwanga ba Kishinka amba: ‘Yainga na kwibasambisha ba mu mikoka yonse ya bantu baluke ke baana ba bwanga ne kwibabatiza mu jizhina ja Tata ne ja Mwana ne ja mupashi wazhila: ne kwibafunjisha balamenga byonse byo nemukambizhe: kabiji talai, amiwa nji nenu moba onse, ne kufika ku juba jikapelako.’ (Mateo 28:19, 20) Onkao mambo, ba mu mikoka yonse ya bantu nabo babena kwikala baana ba bwanga ba kwa Yesu Kilishitu. Bano nabo babena kuta muchima ku Bufumu—kikale bakatambwila kilambu kya mwiulu nangwa panopantanda, byonka byaubile mupoteshi na mangalite wawama.
20 Byambo bya kwa Yesu byamwesheshe’mba mwingilo wa kulenga baana ba bwanga wakonsheshe kutwajijilatu ‘kufika ne juba ja kupelako.’ Mu ano moba etu, nanchi kujipo bantu baji byonka byajinga mupoteshi, baji na muchima wa kukeba kusankilapo byonse byo baji nabyo na mambo a kusakisha Bufumu bwa Lesa nyi? Buno bwipuzho bukambiwapo mu mutwe walondelapo.
[Tubyambo twa mushi]
a Yoano mwana Zebede, wafwainwa walondejile Yesu ne kushimuna bintu bimo byo aubile kimye kitanshi kyo bamonañene, ne kino kyalengejile Yoano kwibinemba bulongo mu mambo anji awama. (Yoano, byapitala 2-5) Nangwa byonkabyo, wabwelele ku busulu bwa masabi bwa kisemi Yesu saka akyangye kumwita jibiji ne.
b Byambo bikwabo, monai kitango 10 mu buku wa Kuyuka Kutangijila ku Bumi bwa Myaka, wanembwa na Bakamonyi ba kwa Yehoba.
Mwakonsha Kulumbulula Nyi?
• Lufunjisho ka lo tufunjilako ku kishimpi kya kwa Yesu kya mupoteshi?
• Yesu wamwesheshe byepi lusanchilo kuba’mba Bufumu bwanema?
• Ki ka kyalengejile ba Andeleo, Petelo, Yoano, ne bakwabotu kufikenatu kwitaba kimye Yesu kyo ebechile?
• Ñanyi bintu byawama biji kulutwe bibena kupembelela ba mikoka yonse ya bantu?
[Kipikichala pa peja 16]
‘Balekele byonse ne kulondela Yesu’