Kutekenesha Bantu Babela Bikola Bibula Kupwa

Grace wa mu kyalo kya Canada waambile’mba, “kimye kyo naishile kuyuka’mba kikola kya bamama kechi kikapwa ne, kyankatezhe bingi. Kyankolele bingi ku muchima, kabiji kechi nekiswile’mba bamama basa kufwa ne.”

UMVWE wa mu kisemi bamutana na kikola kibula kupwa, kisemi kyonse ne balunda nanji kibapezha bingi maana kabiji kechi bakonsha kuyuka ne bya kuba ne. Bamo bazhinauka’mba kana bafwainwa kumubula mulwazhi kikola kyanji byo kiji nyi, nangwa ne. Bakwabo nabo bazhinauka’mba kana basa kukonsha kumutalangatu mulwazhi saayanda byonkabya kabiji kampe ne kusebana na mambo kikola byo kisa kumuba nyi nangwa ne. Bavula bakamwa’mba kechi bakayuka bya kwamba nangwa bya kuba umvwe mulwazhi kepabokoletu ne.

Bi ka byo mwafwainwa kuyuka pa mambo a byo mwakonsha kuba umvwe mukwenu keakolwe? Kabiji mwakonsha kwikala byepi “mutemwe” wa kine wa kupana lutekenesho ne kukoseshañana mu bimye bya malwa?—Byambo bya Mana 17:17.

Byo Tuba Atweba Bonse

Kechi kyatama kumvwa kutama ku muchima umvwe muntu ye twatemwa waikala mu misongo ikatampe ne. Ne badokotala nabo nangwa kya kuba baibijila kumona bantu bafwa, javula kibakola bingi ku muchima—ne kukepelwa ngovu—umvwe babena kubezha muntu uji na kikola kibula kupwa.

Ne anweba mwakonsha kukatazhiwa bingi mu milanguluko umvwe mutemwe wenu ubena kukolwa. Hosa, mwanamukazhi wa mu kyalo kya Brazil wabezhezhenga nkasanji wa mukazhi waambile’mba, “Kikatazha bingi pa kumona muntu ye watemwa saabelatu kikupu.” Mwanamulume wa kishinka aye Mosesa byo amwene nyenga yanji wakwachiwa na mbumba, wajijile’mba: “Nemusashilapo anweba Lesa, namba: Mubukai.”—Kubala 12:12, 13.

Tumvwa ku muchima kukola inge twamona mutemwe wetu keayande na kikola na mambo a kuba twalengwa mu kipasha kya Lesa wa lusa, aye Yehoba. (Ntendekelo 1:27; Isaya 63:9) Nga Yehoba umvwa byepi pa buyanji bubena kupitamo bantu? Akimonai byaubile Yesu. Wamwesheshe Shanji byo eumvwa. (Yoano 14:9) Yesu byo amwene bantu bajinga na bikola, ‘wibobile lusa.’ (Mateo 20:29-34; Mako 1:40, 41) Byonka byo kyaambiwapo kala mu kibaba kyafumako kya ino magazini, kimye kyafwile Lazalasa Yesu wamwene lufu byo lwakozhezhe kisemi ne balunda nanji ku michima, ne aye muchima wamupile munda “kajile ne mipolo.” (Yoano 11:32-35) Kya kine, Baibolo walumbulula lufu amba mulwanyi kabiji walaya ne kuba’mba bukumotu misongo ne lufu bikafumishiwepo.—1 Kolinda 15:26; Lumwekesho 21:3, 4.

Mwakonsha kupamo muntu ungi mambo umvwe mwaumvwa’mba mulongo wenu uji na kikola kibula kupwa. Nangwa byonkabyo, Dokotala umo wa jizhina ja Marta Ortiz, wanembele pa bya kulama balwazhi, wafundañeneko’mba: “Kange mupemo bakwenu mambo—kikale badokotala, bamanase nangwatu anwe bene—pa mambo a kukolwa kwa mutemwe wenu ne. Kino kyakonsha kulengelatu kwitala bibi na bobo bantu kabiji ne kubula kuta maana ku yewo mulwazhi.” Mwakonsha kuba byepi pa kuba’mba mukwashe yewo mulongo wenu kuchinchika ne kuswa kyokyo kikola kyanji kyakonsha kumwipaya?

Taitu Muchima Muntu, Kechi Kikola Ne

Kintu kitanshi kyo mwafwainwa kuba ke kutesha muchima pa mwine muntu, kechi pa kikola byo kya muba ne. Mwakonsha kuba byepi kino? Manase wa jizhina ja Sarah waambile’mba: “Naikalangako na kimye kya kutala pa bipikichala bya mulwazhi byo akopeshe saka akiji mutuntulu. Ntelekesha bingi umvwe keambule bintu byo aubanga kala. Kino kinkwasha kuyuka bwikalo bwanji byo bwajinga ne bintu byo aubanga kukila kutatu muchima pa byo aji luno.”

Manase mukwabo aye Anne-Catherine, walumbulwile byo abula kutesha muchima pa kikola byo kya muba awo mulwazhi. Waambile’mba: “Namutala mulwazhi pa meso,” ne kutesha muchima pa kyo nakonsha kuba pa kuba’mba ekaleko bulongo.” Buku wa The Needs of the Dying—A Guide for Bringing Hope, Comfort, and Love to Life’s Final Chapter waamba’mba: “Kijitu bulongo kwiumvwa kutama ku muchima pa kumona muntu ye watemwa walemana na mambo a kukolwa nangwa na mambo a kutanwa mu mapuso. Kintu kyawama kuba mu bimye bya uno mutundu ke kumutala yewo mutemwe wenu kuba’mba mumumone byo aji nangwa kya kuba uji mu misongo.”

Pano bino, kino kikebewa kukosa kabiji ne kuyuka pa kupelela. Mwina Kilishitu umo mukulumpe mu kipwilo wa jizhina ja Georges upempula javula bantu babelabela waambile’mba: “Twafwainwa kumutemwa kya kine awo mulwazhi pa kuba’mba tumukoseshe mu misongo yo ajimo.” Umvwe mwatesha muchima pa muntu kukila pa kine kikola, kikemukwasha anweba ne yewo mulongo wenu pamo. Yvonne, walamanga baana babacheche bajinga na kikola kya kansa waambile’mba: “Umvwe saka uvuluka’mba wakonsha kukwasha balwazhi kumona’mba kechi basebana ne, kikukwasha kuyuka mwakwibakwashisha.”

Telekainga

Bantu bakonsha kufumyako muchima ku muntu ye bamona’mba usa kufwa nangwa kya kuba bamutemwe bingi. Mambo ka? Balanguluka’mba kechi bayuka kyo bakonsha kwamba ne. Nangwa byonkabyo, Anne-Catherine wabezhezhenga mulunda nanji waambile’mba kuzhindamapo nako kwawama. Waambile’mba: “Lutekenesho kechi lufumatu mu byambo byonka ne, lufuma ne mu byo abena kwitumona awo mulwazhi. Kutola kipona ne kwikalapo, kufwenya kwipi na ko aji ne kumutambika kuboko, ne kulakasha mipolo ya kumwesha byo tubena kwiumvwa—byonse bino bimwesha’mba twamuta muchima.”

Apo kampe mulongo wenu ubena kukeba kwamba biji ku michima wanji—kwisamba nenu kwa kubula kufyapotu nangwa kino ne. Pano bino, javula mulwazhi ulanguluka’mba balunda nanji baakamwa na mambo a misongo yanji kabiji kechi ukeba kwibabula byo abena kwiumvwa ne. Balunda nanji yewo mulwazhi ne ba mu kisemi kechi bafwainwa kwambanga pa bintu bibena kumukatazha nangwa kumufya kikola kyanji byo kiji ne. Ki ka kyakonsha kufumamo umvwe mulwazhi ke mumufye pa mambo a kikola kyanji? Dokotala umo utala pa balwazhi babela bikola bibula kupwa walumbulwile’mba kubula kumubula bukine mulwazhi pa mambo a kikola kyanji “kwakonsha kumulengela naye kubula kulondolola byo abena kwiumvwa ne kuswa kikola kyo abena kukolwa kabiji ne kulengela bakwabo kubula kumukwasha.” Onkao mambo, umvwe mulwazhi ukeba kwamba pa mambo a kikola kyanji nangwa pa mambo a lufu lo amona’mba usa kufwa, kechi mwafwainwa kumukanya ne.

Byo bayukilenga’mba basa kufwa, bakalume ba Lesa ba ku kala kechi bamufyanga Yehoba Lesa pa byo beumvwinenga ne. Kya kumwenako, Mfumu Hezekiya wa myaka 39 byo ayukile’mba usakufwa waambile pa byo eumvwinenga kutama. (Isaya 38:9-12, 18-20) Mu jishinda jimotu, mwafwainwa kwibaleka bantu babela bikola bibula kupwa kwamba pa bulanda bo bajimo byo bayuka’mba bumi bwabo kechi busakukulaila ne. Kampe babena kumvwa bibi na mambo a kuba bintu byo bakebelenga kuba nabiji kuyapo ku mapunzha amo, kwikala na baana, kwikala na bankana, nangwa kwingijila Lesa papelela bulume bwabo, pano byapwila pa mpuki. Kampe baakamwa’mba balunda nabo ne ba mu kisemi kyabo bakebanyema na mambo a kubula kuyuka byo bafwainwa kuba. (Yoba 19:16-18) Bakonsha kwikala na moyo wa kuchina kuyanda, mubiji kubula kwikala bulongo nangwa kufwilatu mwabunke.

Anne-Catherine waambile’mba: “Kyanema bingi kuswisha mulwazhi kwiambila byo abena kwiumvwa, kwa kubula kumuchibikizha, kumupamo mambo nangwa kumwambila’mba kwakamwa ne. Jino jo jishinda jawama ja kuyukilamo byo abena kwiumvwa ne kuyuka bintu byo abena kukeba, moyo ye aji nanji kabiji ne byo abena kupembelela.”

Yukai Bintu Bibena Kukebewa

Lumanamo lwa mulunda nenu kampe inge ke luyilekotu palutwe na mambo a mashinda amo o abena kubukilwamo kabiji ne byo abena kwiumvwa, lwakonsha kwimukatazha bingi kya kuba mwalubako ne bintu bine byo abena kukeba. Wafwainwa kwifuukwila aye mwine byo akeba.

Mu bisho bimo, kisemi kyakonsha kumufya mulwazhi bukine bwa pa mambo a misongo yanji kya kuba kechi bamuswisha ne kwambapo pa mambo a muchi ye afwainwa kutoma ne. Mu bisho bikwabo, muji lukatazho lungi. Kya kumwenako, manase wa mulume wa jizhina ja Jerry waambile’mba, “Bantu bapempula balwazhi javula batemwa bingi kuyebeka mulwazhi saka baimana ku mwanya wanji uba nobe awo mulwazhi ufwapo.” Byubilo bya uno mutundu bilengela mulwazhi kwimona nobe wasebana bingi.

Luketekelo ke kintu kikwabo kikebewa bingi. Mu byalo muji bipatela bipana muchi wawama, javula luketekelo lo lulengela kukebako yewo muchi. Michelle wakwashishe bainanji bo bataine jisatu na kikola kya kansa walondolwele’mba: “Umvwe bamama ke bakebeko muchi ungi nangwa dokotala mukwabo, ne bakwashako mu byo babena kukeba kuba. Nafika pa kuyuka namba kino kikola kechi kyakonsha kupwatu ponkapo ne, pano bino kechi nafwainwa kwambanga byambo byakonsha kulefula bamama ne.”

Pano ibyepi umvwe kyatanyiwa’mba kafwako muchi wa kubuka kyokyo kikola? Vulukai kuba’mba muntu uji na kikola kibula kupwa kechi ukeba kumufya pa mambo a lufu ne. Mukulumpe mu kipwilo aye Georges waambiwapo kala waambile’mba: “Kyanema bingi kubula kumufya mulwazhi umvwe misongo yaswezha. Kino kimulengela kwamba biji ku muchima wanji ne kwinengezha saakyangye kufwa.” Kuno kwinengezha kwakonsha kulengela mulwazhi kwiumvwa’mba wauba bintu byonse byo akeba kuba saka akyangye kufwa kabiji ne kubula kwikala na kijikila kya kuba’mba wapa bakwabo kisendwa.

Ee ibyo, kuba’mba kechi kyapela kwisamba pa bintu bya uno mutundu ne. Pano bino, misambo ya kipasu ya uno muntundu imulengela kwamba biji ku muchima wenu. Muntu uji pepi kufwa wakonsha kukeba kupwisha bilubo byo aubile kala, kumwesha bulanda kabiji ne kulomba lulekelo lwa mambo. Misambo ya uno mutundu yakonsha kwimupwanya pamo na yewo muntu uji pepi kufwa kukila ne byo mwajinga kala.

Kupana Lutekenesho mu Moba Apelako

Mwakonsha kutekenesha byepi muntu uji pa bwipi kufwa? Dokotala aye Ortiz waambiwapo kala waambile’mba: “Mwafwainwa kuleka mulwazhi kwamba kyo akeba. Telekeshai bulongo. Umvwe kyakonsheka, esekai kumubila bintu byo akeba. Umvwe kechi mwakonsha kuba byobyo ne, mubulai mu bukishinka’mba kechi kyakonsheka ne.”

Muntu uji pepi kufwa wakonsha kukeba kwamba na bantu bo anemeka bingi mu bwikalo bwanji. Georges waambile’mba, “Mukwashai kwisamba nabo nangwa kya kuba wakonsha kwisambakotu nabo pacheche na mambo a kukepelwa bulume.” Nangwa kya kuba wakonsha kwisambatu nabo pa foni, uno mwisambo wakonsha kumukosesha aye ne yewo ye abena kwisamba nanji kabiji ne kulombela nanji pamo. Christina, mwanamukazhi wa mu kyalo kya Canada wafwishishe balunda nanji basatu mu kulondankana waambile’mba, “Byo bamwene’mba baji pepi kufwa baketekejile mu milombelo ya balunda nabo bena Kilishitu.”

Nanchi mwafwainwa kuchina kujila inge mukwenu uji pepi kufwa nyi? Ine. Umvwe mwajila, ko kuba’mba mubena kupa yewo mukwenu jishuko ja kwimutekenesha. Buku wa The Needs of the Dying waamba’mba: “Kitekenesha bingi umvwe muntu uji pepi kufwa wa kutekenesha, kabiji aye wikimona kwikala kintu kyanema umvwe aye keemutekeneshe.” Kupichila mu kutekenesha bakwabo, muntu ye babalamenga wakonsha kwiyuka’mba nanchi naye mulunda, shetu nangwa inetu wata bakwabo muchima.

Bintu bimo byakonsha kwimulengela kubula kushinkwapo pa bena kufwila mutemwe wenu. Pano bino, umvwe mwakonsha kwikala na mulunda nenu mu kipatela nangwa ku nzubo, esekai kumukwata mu kuboko kufikatu ne byo asa kuleka ku mweo. Abye bimye byapelako bipana jishuko ja kwamba byambo kampe byo mwakonsheshe kubula kwamba nanji. Nangwa kya kuba muntu ke aji pepi na kufwa, umvwe awo mulwazhi keakankalwe kwamba, kino kechi kyakonsha kwimulengela kubula kumwambila’mba kafikepo kabiji ne kubula kumumwesha butemwe ne luketekelo lwenu lwa kukamumona jikwabo mu lusanguko ne.—Yoba 14:14, 15; Byubilo 24:15.

Umvwe mwaamba bintu biji ku muchima wenu mu bino bimye byapelako bya bumi bwanji, kechi mukelangulushanga’mba nanchi inge naambiletu kikye nangwa kyokya ne. Abye bimye bya bulanda bukatampe byakonsha kwikala bya lutekenesho mu kimye kya kulutwe umvwe kemulangulukepo. Mukamwesha kwikala mulunda wa kine mu “kimye kya kumona bya malwa.”—Byambo bya Mana 17:17.

[Mabulañano pa peja 25]

Kuta muchima pa muntu kukila pa kikola kwakonsha kwimukosesha anweba ne mutemwe wenu

[Kitenguluzha/Kipikichala pa peja 26]

Jishinda ja Kunemekelamo Mulwazhi

Mu byalo byavula, banemeka lūsa lwa balwazhi baji na bikola bibula kupwa lwa kufwa mutende. Mwine mulwazhi ye unembela jimo ino mikambizho ya kulengela bakwabo kunemeka byo bakeba, kana kufwila ku nzubo nyi, nangwa ku kipatela.

Mikambizho yanembelwa jino ikwasha bingi mu bino bintu:

• Ilengela lumvwañano pakachi ka badokotala ne bakilongo

• Ikwasha bakilongo kulondela byonka byo akeba mwine mulwazhi

• Ilengela bakilongo kuyuka mbukilo yo abula kukeba mwine mulwazhi yakonsha kubula kutaishatu mali avula

Pa kuba’mba mikambizho yo mukeba ikalondelwenga bulongo, mwafwainwa kunembapo ne bino bintu:

• Jizhina ja muntu wa kwimwimenako mu bya ku kipatela

• Muchi ye mukakeba ne ye mukabula kukeba umvwe misongo yaswezha

• Umvwe kyakonsheka, jizhina ja dokotala wayuka byo mukeba

[Kipikichala pa peja 24]

Taiko muchima pa bwikalo bwa muntu ne pa byo aubanga, kechi kuta muchima pa kikola kyanji byo kiji ne