Bya Kukwasha Mukwetu Ubena Kukolwa

NANCHI kimye kimo mwakankelwe kwikalapo na byambo bya kubula mukwenu wakolwa nyi? Yukai’mba kino kyakonsha kwimumwekela. Mu ñanyi jishinda? Kafwako mizhilo ine ya kulondela ne. Kino kyubiwatu monka mwapusena bantu. Michima ya bantu nayo yapusana bingi. Onkao mambo, kintu kyakonsha kulengela muntu umo kwikala bulongo kechi kyakonsha kukwasha muntu mukwabo ne. Kabiji bintu bimwekela bantu byakonsha kupusana kwesakanatu na byo bwakya jojo juba.

Onkao mambo, kyanema bingi anweba kuyuka bibena kwiumvwa yewo muntu kabiji ne kuyuka byo abena kukeba amba mumubile. Mwakonsha kuba byepi kino? Panshipo paji mashinda amo aimena pa mafunde a mu Baibolo akonsha kwimukwasha.

Ikalai banteleki bawama

MAFUNDE A MU BAIBOLO:

“Bantu bonse bapelawizhe kumvwa, babande kwamba.”—YAKOBA 1:19.

“Kuji kimye kya kuzhindaminamo, ne kimye kya kwambilamo.”—MUSAPWISHI 3:1, 7.

◼ Umvwe mwafwakesha muntu wakolwa, telekeshai byo abena kwamba. Kange mupelawizhe kumubula bya kuba nangwa kulanguluka’mba yenu mwafwainwa kupwisha lukatazho lwanji ne. Inge mwauba kanswatu, mwakonsha kwamba kintu kyakonsha kumukozha ku muchima. Mukwenu wakolwa ukeba muntu uji na muchima wa kumuteleka kechi kumubulatu bya kuba ne.

Mulekai mukwenu ambe biji ku muchima. Kange mumuchibikizhe ne kwamba bintu bibena kumwesha kikola kyanji nobe kechi kyabaya ne. Emílio waambile’mba: “Najinga na kikola kya ku bongo kabiji kyandengejile kwikala mpofu.a Kimye kimo, ngikala na binyenge kabiji balunda nami bantekenesha amba, ‘kechi yobe yenka uji na ano makatazho ne. Kuji ne bakwabo baji na makatazho akila obe.’ Nangwa byonkabyo, bano bantu kechi bayuka’mba ñambilo ya uno mutundu yatama ne. Kabiji kino kindengela kwikala bingi na binyenge.”

Mulekai mukwenu ambe biji ku muchima kwakubula kumulengulula ne. Umvwe wimwambila’mba waakamwa, kange mulengulule byo emubula ne kumwambila’mba kwakamwa ne. Eliana ubena kukolwa kikola kya kansa waambile’mba: “Umvwe natendeka kulanguluka pa kikola kyami ne kujila, kechi kilumbulula’mba nabula kuketekela mwi Lesa ne.” Monainga mukwenu byonka byo aji kechi mo mubena kukebela anweba ne. Yukai’mba mwakonsha kumulefula na byambo byenu kabiji amba bintu byo abena kuba kechi byo byo oba kimye kyonse ne. Mutekenyai. Mutelekai nangwa kya kuba ubena kwamba bintutu bimo. (1 Bamfumu 19:9, 10, 13, 14) Aye wakonsha kukeba kwimubula makatazho anji.

Yukai bintu byo babena kupitamo ne kwibobila lusa

MAFUNDE A MU BAIBOLO:

“Sekelai ne aba basekela; jilai nabo aba bajila.”—LOMA 12:15.

“Bintu byonse byo musaka’mba, bantu betubile, ne anweba sa mwibobila byonkabya.”—MATEO 7:12.

◼ Umvwainga byonka bibena kwiumvwa mukwenu. Mukwenu wakonsha kwakamwa umvwe ubena kupembelela kuya na kumutumbula, kumubuka nangwa kumubula kikola kyo aji nakyo. Yukai makatazho anji ne kuyuka mwa kumukwashisha. Kino kechi kyo kimye kya kumwipuzha mepuzho avula, kikatakata oa aamba pa bintu byanji mwine ne.

Shayuka wafunda bingila bongo, aye Ana Katalifós waambile’mba: “Balekai bantu babena kukolwa bambe pa bikola byabo ponka po bakebela. Kimye kyo babena kukeba kwisamba, isambai nabo kintu kyo bakeba kwisambapo. Pano bino, umvwe kechi bakeba kwisamba ne, kyawama anweba kwikalatu nzoo kabiji kwikalatu nabo ku mwanya kwakonsha kwibakwasha bingi. Kimye kimo mwakonsha kutana’mba kintu kikatampe kyo bakeba ke muntu wa kuyanjila nabo pamo.”

Kange musolole makatazho a mukwenu ku bantu bakwabo ne. Nembi umo wabukilwe jibiji ku kikola kya kansa, aye Rosanne Kalick wanembele’mba: “Pa kukeba mashinda a kukwashishamo muntu wakolwa, kechi mwafwainwa kusolola bintu byo emubula pa mambo a kikola kyanji ne. Mwafwainwa kubulañana kanatu yenu mubena kwimenako kisemi kyanji. Shikishai ubena kukolwa kwimubula byo akeba’mba mubuleko bantu.” Muntu wabukilwe ku kikola kya kansa, aye Edson waambile’mba: “Mulunda nami wabujile bantu amba nji na kansa kabiji amba kechi nkabanda kufwa ne. Pa kikye kimye po po bantumbwiletu. Nayukile’mba nji na kansa, bino nakipembejilenga bashayuka kumbula umvwe najinga na kino kikola. Bataine’mba kino kikola po po kyatendekeletu. Kyatamine bingi mambo bantu bonse bayukile’mba nji na kansa. Kyamukolele bingi ku muchima mukazhami pa byambo byatama ne mepuzho o bamwipwizhenga bantu.”

Umvwe mukwenu ubena kukeba mashinda a kubukilwamo, kechi mwafwainwa kupelawizha kumubula mashinda enu ne. Nembi umo, aye Loti Hope wabukilwepo ku kikola kya kansa, waambile’mba: “Saka mukyangye kutuma bibaba nangwa byambotu bikwabo byaamba pa kikola kya kansa ku muntu uji na kansa nangwa yewa ye babukakyo, kyanema bingi kukimushikisha umvwe wakonsha kutemwa kumubula bino byambo. Mambo umvwe mwabula kumushikisha, mwakonsha kwamba byambo byakonsha kumukozha ku muchima kwakubula anweba kuyuka ne.” Kechi bantu bonse bakeba kwibabula bintu byavula pa mashinda apusana pusana a kubukilwamo ne.

Nangwa kya kuba muntu wakolwa mulunda nenu, kechi mwafwainwa kwikalako kimye kyabaya ne. Kwikala nanji pamo kwanema bingi, bino aye kechi wakonsha kwikala na bulume bwa kwisamba nenu kimye kyabaya ne. Mambo aye wakonsha kukoka ne kukankalwa kwisamba nangwa kwimuteleka pa kimye kyabaya. Nangwa byonkabyo, chinuzhukainga kumwesha’mba mubena kukeba kuya bukiji. Mukwenu ukebesha bingi kumona byo mwamuta muchima.

Kuta muchima muntu ubena kukolwa, mwavwanga kuyuka pa kupelela mu kuba bintu. Kyakumwenako, saka mukyangye kunengezhezha kajo mukwenu ubena kukolwa nangwa kumutwajila maluba, patanshi mwafwainwa kumushikisha umvwe bino bintu bimuletela lukatazho. Umvwe mwakolwa kifine, mwakonsha kukipembelela mwakosa, apa bino mwaya na kupempula mukwenu ubena kukolwa.

Ambainga byambo bya kwibakosesha

MAFUNDE A MU BAIBOLO:

‘Byambo bya ba maana bipozha muchima.’—BYAMBO BYA MANA 12:18.

“Byambo byenu bikale na bupe moba onse, byalungwa na mukele.”—KOLOSE 4:6.

◼ Kuta muchima muntu ubena kukolwa kukamwekela mu ñambilo ne mu byubilo byenu. Monainga mukwenu byonka byo mwamumonanga kala kabiji uji na byubilo byawama bimulengejile kwikala mulunda nanji. Kikola kyanji kechi kyafwainwa kulengela bulunda bwenu kupwa ne. Umvwe kemwisambe na mukwenu byonka byo mwakonsha kwisamba na muntu ye mwalengulula, naye wakonsha kwimona’mba kechi mwamuta muchima ne. Roberta uji na kikola kya mu bikupa waambile’mba: “Mwafwainwa kummona byonka byo mumona bantu batuntulu. Nangwa kya kuba nalemana, bino ne amiwa ndanguluka ne kukeba bintu. Kechi mwafwainwa kuntala kya na bulanda ne. Kange mwambenga ne amiwa nobe na muntu wakosama ne.”

Yukai’mba bintu byo mwamba ne jishinda jo mwibyambilamo byakonsha kukosesha muntu nangwa ne. Kabiji ñumvwanyikilo ya jiwi nayo yakonsha kukosesha muntu nangwa ne. Panyuma ya kumutana na kikola kya kansa, Ernesto watambwijile lamya kufuma ku mukwabo wa mu kyalo kingi wamwambijile’mba: “Nakumya bingi kuba’mba uji na kikola kya kansa!” Ernesto uvuluka’mba: “Ñambilo ya kukumya yo aambijilemo yandengejile kususubala bingi.”

Nembi umo, aye Lori Hope waamba kyakumwenako kikwabo amba: “Kwipuzha muntu ubena kukolwa amba ‘mwabukako byepi?’ kwakonsha kumulengela kulanguluka bintu byavula bingi. Ñumvwanyikilo ya jiwi, mwekelo ya kilungi kyenu, bulunda pakachi kenu kabiji ne kimye kyo mwaambilapo byobyo byambo kyakonsha kutekenesha muntu, kunungako misongo nangwa kumulengela kwakamwa.”

Muntu ubena kukolwa ukeba kumuta muchima, kuyuka makatazho anji byo aji ne kumunemeka. Onkao mambo, bulai muntu ubena kukolwa amba wanema bingi kwi anweba kabiji amba mukamukwashanga. Rosemary uji na kikola kya ku bongo waambile’mba: “Kyantundaikanga bingi pa kumvwa balunda nami byo bañambilanga’mba bantemwa kabiji amba bakankwashanga kimye kyonse.”—Byambo bya Mana 15:23; 25:11.

Bakwashainga

MAFUNDE A MU BAIBOLO:

“Kechi tutemwe na byambo byonka, nangwa na lujimi yenka ine; poso mu byubilo ne bukine.”—1 YOANO 3:18.

◼ Bintu mukwenu byo akakebanga bikayukanyikwa umvwe mwayuka kikola kyo aji nakyo ne pa kumubuka. Bino, pa kikye kimye, ukakebewanga kumukwasha. Mu kifulo kya kwambatu pa kanwa amba: “Umvwe paji kyo ubena kukeba, umbule,” mubulai kine kintu kyo mukeba kumukwasha. Kumukwasha mu bintu byubiwa pa juba pa juba nabiji kunengezha kajo, kuwamisha bintu pa nzubo, kuchapa bivwalo, kukisa, kuya na kumupotela bintu ne kumutwala ku kipatela ke bintutu bicheche bimwesha’mba twamuta muchima. Mukwashainga mu bino bintu kimye kyonse. Mubilainga bintu byonse monka mo mwamulayijile.—Mateo 5:37.

Nembi umo, aye Rosanne Kalick waambile’mba: “Kintu kyonse kyo tuba kikale kikatampe nangwa kicheche kikakwasha muntu ubena kukolwa kukosa.” Mwanamukazhi umo wabukilwe ku kikola kya kansa, aye Sílvia waswile kino kishinka. Waambile’mba: “Balunda bapusana pusana bo najinga nabo bantwalanga kimye kyonse ku kipatela kyajinga mu muzhi mukwabo kabiji kino kyankwashanga bingi ne kuntekenesha! Mu jishinda, twisambanga pa mitwe yapusana pusana kabiji panyuma ya kutambula muchi, twapitanga kimye kyonse pa mpunzha po bapoteshanga kajo kapusana pusana. Kino kyandengelanga kukasuluka.”

Pano bino, kechi mwafwainwa kuketekela’mba mwayuka byonse bikeba mukwenu ne. Kalick waambile’mba: “Kyawama kwipuzha.” Wanungilepo’mba: “Umvwe kemukebe kumukwasha, kechi mwafwainwa kumufuukwila bintu byonse byo akeba ne. Kino kyakonsha kumulefula. Umvwe kemube bintu byonsetu kwakubula kungipuzha ne, kino kikamwesha’mba kechi nakonsha kwiubila kintu nangwa kimo ne. Ne amiwa nafwainwa kwiumvwa’mba nakonsha kubapo bintu bimo. Kechi nafwainwa kwiumvwa’mba kafwako kyo nafwainwa kuba ne. Ndekai ngube bintu byo nakonsha kuba.”

Mukwenu wafwainwa kwiumvwa’mba wakonsha kubapo bintu bimo. Mwanamulume umo uji na kikola kya muzenzempuya, aye Adilson waambile’mba: “Umvwe muntu wakolwa, kechi ukeba kwiumvwa’mba bamulengulula nobe muntu wapwa nkito wakonsha kubula kuba kintu nangwa kimo ne. Ukeba kukwashako nangwatu mu tumingilo tucheche. Umvwa bingi bulongo kuba’mba ukiji na bulume bwa kwingilako mingilo imo. Kuba bino, kumukosesha bingi mu bwikalo bwanji. Ukeba bantu kumuleka kwifuukwila bintu aye mwine ne kunemeka byo afuukulapo. Kukolwa kechi kulumbulula’mba twakonsha kukankalwa kwingila mingilo ingilapo banabalume, banabakazhi nangwa bantutu bakwabo ne.”

Twajijilai kwisambanga nabo

MAFUNDA A MU BAIBOLO:

“Mutemwe wobe ukutemwa bimye byonse, kabiji mulongo wasemekelwa mambo a kimye kya kumona bya malwa.”—BYAMBO BYA MANA 17:17.

◼ Umvwe mwakankalwa kufwakesha mukwenu na mambo a musinso ujipo nangwa bintutu bikwabo, mwafwainwa kumwita kwenu kuba’mba mukesambe nangwa kumutumina nkalata. Bintu ka byo mwafwainwa kumunembela? Shayuka wayuka bya kutekenesha balanda, aye Alan D. Wolfelt waambile’mba: “Vulukai bimye byo mwaikalanga pamo na kwisamba ne kuba bintu bimo bimulengelanga kusangalala. Mulayai’mba mukamunembela jikwabo katataka kabiji mwafwainwa kufikizha uno mulaye.”

Kechi mwafwainwa kuleka kutundaika mukwenu ubena kukolwa na mambo a kuchinatu’mba mwakonsha kwamba bintu byakonsha kumulefula ne. Javula kupempula mukwenu ubena kukolwa kukwasha bingi. Lori Hope wanembele mu buku wanji amba: “Atweba bonse twamba bintu byakonsha kulefulañana nangwa kukozha muntu ku muchima. Luno kechi lukatazho ne. Lukatazho lwikalapotu umvwe kemulanguluke’mba musakutamisha, mwakana ne kukwasha mukwenu ubena kukeba’mba mumukwashe.”

Mukwenu wakolwa bingi wakonsha kukeba’mba mumukwashe. Ikalai ‘mutemwe wanji’ wa kine. Bukwasho bwenu kechi bukapwisha misongo ne, bino mwakonsha kulengela lukatazho lwa mutemwe wenu kukepako.

[Tubyambo twa mushi]