Komenaingako Ku Mupashi Kupichila Mu Kulondela Byaubanga Paulo
“Nabalwenga bulwi bwawama, napwisha kala kikonkwanyi kyami, nabalamenga lwitabilo.”—2 TIMO. 4:7.
1, 2. Lupimpu ka Saulo wa ku Talasusa lo aubile mu bwikalo bwanji, kabiji mwingilo ka wanema ye atendekele kwingila?
KWAJINGA muntu umo wajinga bingi na maana ne kuyuka mwakubila bintu. Nangwa byonkabyo, ‘waubilanga bintu monka mu bya lwiso lwa buntunshi bwanji.’ (Efi. 2:3) Awe muntu waishile kwilumbulula’mba wajinga “wa mwenga ne wa lupato ne washinta.” (1 Timo. 1:13) Awe muntu wajinga Saulo wa ku Talasusa.
2 Mukuya kwa moba, Saulo waubile lupimpu lukatampe mu bwikalo bwanji. Walekele misango yonse ya kala ne kwingijisha na ngovu kuba’mba aleke ‘kwikebela byawama aye mwine ne, kana kwibakebela byawama bakwabo bavula.’ (1 Ko. 10:33) Waikele kimote kabiji wamweshanga butemwe ku balongo ba mu kipwilo bo ayanjishanga kimye kyo ajinga na misango yatama. (Tangai 1 Tesalonika 2:7, 8.) Wanembele’mba: “Napelwe’mba, ngikale wa kwiengijila,” kabiji wanungilepo’mba: ‘Kwi amiwa, yenka amiwa nakilamo mu buche, mucheche mwine wa mu bazhijikwa bonse, ko bwapewa buno bupe bwa kusapwila ku Bangetila mambo a bya bunonshi bwa Kilishitu bwabulwa kukonsheka kwibuyuka.’—Efi. 3:7, 8.
3. Kutanga makalata a kwa Paulo ne byo aingijile mu mwingilo wanji kwakonsha kwitukwasha byepi?
3 Saulo, watelwanga ne kuba’mba Paulo, wakomejileko bingi ku mupashi. (Byu. 13:9) Ne atweba jishinda jimo jo twafwainwa kuyilako palutwe atweba bene mu bukine ke kupichila mu kufunda makalata a kwa Paulo ne byo aingijile mu mwingilo wanji ne kulonda kya kumwenako kyanji kya lwitabilo. (Tangai 1 Kolinda 11:1; Bahebelu 13:7.) Twayai tumone kuba bino byo kwakonsha kwitupa kizaku kya kwikala na mutanchi wawama wa lufunjisho lwa pa bunke, byo twakonsha kutemwa bantu kya kine, ne byo twafwainwa kwikala na milanguluko yafwainwa.
Mutanchi wa kwa Paulo wa Kufunda
4, 5. Paulo wamwenejilemo byepi mu lufunjisho lwa pa bunke?
4 Paulo byo ajinga Mufaliseo wafunjile ‘ku maulu a Ngamaliela, ne kufunjishiwa monka mwayijile musango wa Mizhilo ya bashakulu betu,’ wayukileko Binembelo. (Byu. 22:1-3; Fili. 3:4-6) Panyumatu ya kubatizwa kwanji, wayile “ku Alabya,” ku Kiselebwa kya ku Silya nangwa ku Jikuji ja Alabya kwazhindamine bulongo ne kuwama pa kuba’mba alanguluke langulukepo pa bintu byo afunjilenga. (Nga. 1:17) Pa kikye kimye Paulo wakebelenga kulanguluka languluka pa Binembelo byamwesheshenga’mba kya kine Yesu ye Mesiasa. Kikwabo, Paulo wakebelenga kwinengezha ku mwingilo wamusuñamijile. (Tangai Byubilo bya Batumwa 9:15, 16, 20, 22.) Paulo waikalangapo na kimye kya kulanguluka langulukapo pa bintu bya ku mupashi.
5 Maana a mu Binembelo aikele ne Paulo kupichila mu lufunjisho lwa pa bunke amukwashishe kufunjisha bukine bulongo. Kya kumwenako, byo ajinga ku nshinagoga ya ku Antioka wa ku Pisidya, Paulo waingijishepo bibaba bitanu kufuma mu Binembelo bya Kihebelu pa kumwesha amba kya kine Yesu wajinga Mesiasa. Paulo waingijishanga ne Binembelo bya Kihebelu pa bimye byavula. Misambo yanji ya mu Baibolo yakebwile ‘Bayudea bavula ne bealwile ke Bayudea bapopwelanga Lesa balondelenga ba Paulo ne Banabasa’ pa kuba’mba bafunjileko byavula. (Byu. 13:14-44) Jibumba ja Bayudea ba ku Loma byo baishile ko aikalanga mu myaka ya kulutwe, Paulo wibalumbulwijile bintu ne ‘kwibabujisha mambo a bufumu bwa Lesa, kasa eseka kwibetabisha mambo a aye Yesu, na biji mu buku wa Mizhilo ya Mosesa, ne biji mu mabuku a Bangauzhi ba Lesa.’—Byu. 28:17, 22, 23.
6. Nangwa kya kuba Paulo wapichilenga mu meseko ki ka kya mukwashishe kukosa ku mupashi?
6 Kimye kyo apichilenga mu meseko, Paulo watwajijile na kubalaula mu Binembelo ne kukoseshiwa na byambo bya Lesa. (Hebe. 4:12) Byo bamubikile mu kaleya ku Loma saka bakyangye kumwipaya, Paulo watumine Timoti kuya na kumuletela “mabuku” ne “biseba bya binembelo.” (2 Timo. 4:13) Ae mabuku ne biseba bya binembelo byajinga bibaba bya Binembelo bya Kihebelu byaingijishanga Paulo mu lufunjisho lwanji lwa pa bunke. Kwikala na maana a mu Binembelo kupichila mu kwikala na mutanchi wa kufunda Baibolo kwanemene bingi kwi Paulo mambo kwa mukwashishe kwikala walaba.
7. Tongaulaipo mfweto yo mwakonsha kumwenamo kupichila mu kufundanga Baibolo kimye kyonse.
7 Kutanganga Baibolo kimye kyonse, kepo ne kulanguluka langulukangapo kwafwainwa, kuketukwasha kukomenako ku mupashi. (Hebe. 5:12-14) Pa mambo a buneme bwa Mambo a Lesa, nyimbi wa masalamo waimbile’mba: ‘Mizhilo ifuma mu kanwa kenu, kwi amiwa yakila mu kuwama Kwa biumbi ne biumbi bya ngolode ne siliva. Mikambizho yenu yo impa maana kukila a balwanyi bami; Mambo iji ne amiwa moba onse. Nakanya maulu ami kwenda mu mashinda onse a bubi, namba ndame byambo byenu.’ (Sala. 119:72, 98, 101) Nanchi muji na mutanchi wa lufunjisho lwa Baibolo lwa pa bunke nyi? Abya mubena kwinengezha kwingilako mingilo ya Lesa iji kulutwe kupichila mu kutanganga Baibolo pa juba pa juba ne kulanguluka langulukangapo pa byo mutanga nyi?
Saulo Wafunjile bya Kutemwa Bantu
8. Saulo waubilenga byepi na bantu babujile mu bupopweshi bwa Bayudea?
8 Saka akyangye kwikala mwina Kilishitu, Saulo wapayankene bingi na bupopweshi bwanji, bino kechi wateleko maana ku bantu babujile kwikala mu bupopweshi bwa Bayudea ne. (Byu. 26:4, 5) Waitabizhe boba Bayudea bamo baashile Setepena mabwe. Saulo wafwainwa watundaikilwe na byo amwene, ne kumona amba lufu lwa kwa Setepena lwamufwainwe. (Byu. 6:8-14; 7:54–8:1) Jishimikila ja mu Baibolo jashimikizha amba: “Saulo waonawilenga kipwilo, kasa atwela mu nzubo, mu nzubo, ne kwibakulumunamo banabalume ne banabakazhi ne kwibataya mu kaleya.” (Byu. 8:3) Aye ‘wibapachilenga ne ku mizhi ya mu byalo bingi.’—Byu. 26:11.
9. Kintu ka kyapichilemo Saulo kya mulengejile kuleka kumanyika bantu?
9 Saulo byo ayilenga ku Damasakasa amba akayanjishe baana ba bwanga ba kwa Kilishitu, Nkambo Yesu wamwekele kwi aye. Kyeya kya Mwana Lesa kyalengejile Saulo kuleka kumona ne kuketekelatu mu bakwabo. Kimye Yehoba kyo abukile meso a kwa Saulo kupichila mwi Ananyasa, byubilo bya kwa Saulo bya kumanyika bantu byapwile. (Byu. 9:1-30) Byo aikele ke mwana wa bwanga wa kwa Kilishitu, waingijile bingi na ngovu na bantu bonse byonka byaubanga Yesu. Kino kyalumbulwile kuleka kuyanjisha bantu ne kwikala “mu mutende na bantu bonse.”—Tangai Loma 12:17-21.
10, 11. Paulo wamwesheshe byepi butemwe bwa kine ku bantu?
10 Paulo kechi watondelwetu na kumwesha mutende ku bantu ne. Wakebele kwibamwesha butemwe bwa kine, kabiji mwingilo wa bwina Kilishitu ye wamupele jino jishuko ja kumwesheshamo butemwe. Pa lwendo lwanji lutanshi lwa bumishonale, wasapwijile mambo awama ku Asha Maina. Nangwa kya kuba bapichilenga mu makatazho, Paulo ne bo ajinga nabo batwajijiletu mu kukwasha babimote amba bakwachishe bwina Kilishitu. Bino bayile jikwabo ku Lisitila ne ku Ikonyuma, nangwa kya kuba bantu batama ba mu yoya mizhi bakebelenga kumwipaya Paulo.—Byu. 13:1-3; 14:1-7; 19:23.
11 Palutwe kacheche, Paulo ne jibumba janji batendekele kukeba bantu bakebelenga kwikala balunda na Lesa mu muzhi wa Makedonya mu ntanda ya Filipai. Muntu waalukile ke Muyudea wa jizhina ja Lidiya watelekelenga ku mambo awama kabiji waikele ke mwina Kilishitu. Bakulumpe balama kyalo bapumine Paulo ne Silasa ne kwibataya mu kaleya. Nangwa byonkabyo, Paulo wasapwijile ku muota, kabiji kyafuminemo ke kya kuba’mba aye ne kisemi kyanji babatizwe ne kwikala bapopweshi ba Yehoba.—Byu. 16:11-34.
12. Ki ka kyamutundaikile Saulo wajinga washinta kwikala mutumwa Paulo wa butemwe wa kwa Yesu Kilishitu?
12 Mambo ka Saulo wayanjishanga bantu kala kyo aishijile kwikala na lwitabilo lwajingapo na bantu bo ayanjishanga? Ki ka kyatundaikile Saulo wajinga washinta kwikala mutumwa watekanya kabiji wa butemwe, awo wakebelenga kubika bumi bwanji mu kizumba pa kubatu’mba afunjishe bantu bukine pe Lesa ne Kilishitu? Paulo mwine walondolwele’mba: ‘Lesa, yenka . . . wangichile monka mu bupe bwanji, kummwesha Mwananji mwi amiwa.’ (Nga. 1:15, 16) Kwi Timoti, Paulo wanembele’mba: ‘Namwenejile lusa, amba monka mwi amiwa, byo nji mwine wakilamo kulenga mambo, Yesu Kilishitu amweshemo kukokamuchima kwanji konse, ngikale wa kumwenako bonse bakamwitabila mu kumona bumi bwa myaka.’ (1 Timo. 1:16) Yehoba wamulekejileko mambo Paulo, kabiji byo atambulwijile bibusa byamulengejile aye kumwesha lusa ku bakwabo kupichila mu kwibasapwila mambo awama.
13. Ki ka kyakonsha kwitutundaika kumwesha butemwe ku bantu, kabiji twakonsha kuba byepi kino?
13 Ne atweba Yehoba witulekelako mambo ne bilubo byetu. (Sala. 103:8-14) Nyimbi wa masalamo waipwizhe’mba: “Anweba Yehoba, inge mwaji mulondalonda kulenga-mambo kwetu, Anweba Nkambo, inge ñanyi ukakonsha kupuluka?” (Sala. 130:3) Kwa kubula lusa lwa Lesa, atweba bonse inge kafwako baji na lusekelo lwa kwingila mwingilo wazhila, nangwa kutengelanga bumi bwa myaka ne. Lesa witubila bingi lusa atweba bonse. Onkao mambo, byonka byajinga Paulo, lekai ne atweba twikale na kizaku kya kumwesha butemwe ku bantu kupichila mu kwibasapwila ne kwibafunjisha bukine ne kukosesha bakwetu ba mu lwitabilo lumo.—Tangai Byubilo bya Batumwa 14:21-23.
14. Twakonsha kuba byepi pa kuba’mba twingileko kimye kyabaya mu mwingilo wa Lesa ne kwikala basapwishi bawama?
14 Paulo wakebeshe kuyilako palutwe ne kwikala musapwishi wa mambo awama, kabiji kya kumwenako kya kwa Yesu kyamufikile bingi ku muchima. Pa mashinda onse Mwana Lesa mo amwesheshe butemwe bukatampe ku bantu ke kupichila mu mwingilo wa busapwishi. Yesu waambile’mba: “Bujimi bwa kunowa bwabayisha kine, pakuba bakunowabo bakepa. Byonkabyo lombai ku Mwina bujimi atume bantu ba kunowa mu bujimi bwanji.” (Mat. 9:35-38) Paulo byo alombele kuba’mba Lesa atume ba mingilo bakwabo, ne aye mwine kechi waikeletu ne, bino waswikilwe bingi na mwingilo wa kusapwila. Nga anweba kiji byepi? Abya mwakonsha kutesha muchima pa mwingilo wenu wa kusapwila nyi? Nanchi kechi mwakonsha kwingilako bimye byavula mu mwingilo wa kusapwila mambo a Bufumu, kampe ne kufuukulapo kwingilako mwingilo wa bupainiya mu bwikalo bwenu nenyi? Twayai tumweshenga butemwe bwa kine ku bantu bonse kupichila mu kwibakwasha pa kuba’mba ‘bakwachishe mambo a bumi.’—Fili. 2:16.
Paulo Kechi Witotanga Ne
15. Paulo wimonanga byepi kwesakana na bena Kilishitu bakwabo?
15 Byo ajinga wa mwingilo wa bwina Kilishitu, Paulo witushijile kya kumwenako kikwabo kyawama bingi. Nangwa kya kuba waikele na mingilo yavula mu kipwilo kya bwina Kilishitu, Paulo wayukishetu kuba’mba kechi watambwijile ano mapesho na mambo a maana anji mwine ne. Waishile kuyuka amba mapesho o atambwijile ajinga ke mashinda Lesa mo amubijile lusa. Paulo wayukile kuba’mba bena Kilishitu bakwabo nabo bajinga bamingilo basapwilanga bulongo mambo awama. Nangwa kya kuba Paulo wajinga na kifulo kikatampe mu bantu ba Lesa, aye wikepeshe bingi.—Tangai 1 Kolinda 15:9-11.
16. Paulo wikepesheshe byepi kimye kyo kwajinga lukatazho lwa kutwela mu mukanda?
16 Akimonai Paulo byo aubile na lukatazho lwajingako mu muzhi wa Silya ku Antioka. Kipwilo kya bwina Kilishitu kyajingako kyaabenejilemo na mambo a lukatazho lwa kutwela mu mukanda. (Byu. 14:26–15:2) Byo kyajinga kuba’mba, Paulo ye ye batongwele kusapwila ku Bangetila babujile kutwela mu mukanda, wakonsheshe kulanguluka’mba wajinga sendwe wayukile bya kwingila na boba babujile kwikala Bayudea kabiji ne kuyuka bulongo bya kupwisha makatazho. (Tangai Ngalatiya 2:8, 9.) Bino Paulo byo akankelwe kupwisha luno lukatazho, wikepeshe, ne kuya ku jibumba jitangijila ku Yelusalema na kwisamba pa lukatazho. Wakwatankene nabo byo besambilenga pa lukatazho, kufikatu ne byo bafuukwile bya kuba, ne kubwela ku mupa mwingilo wa kwikala mutumwa wabo. (Byu. 15:22-31) Mu jino jishinda, Paulo ‘wanemekanga’ bakwabo ba mwingilo.—Loma 12:10b.
17, 18. (a) Byubilo ka byaishile kwikala na Paulo ku bantu mu bipwilo? (b) Nanchi byaubile bakulumpe mu kipwilo kya ku Efisesa kimye kyailenga Paulo bimwesha amba wajinga muntu wa mutundu ka?
17 Paulo byo ajinga kimote kechi wifungizhanga kwalepa na balongo ne banyenga yanji ba mu kipwilo ne. Bino, aye wakwatankene nabo pamo. Pa kupezhako byambo bya mu nkalata yanji ku bena Loma, waimwine bantu kukila 20 pa mazhina. Bavula mu babe kechi batongaulwapo mu Binembelo bikwabo ne, kabiji bachechetu bo bajinga na mingilo ikatampe. Bino bajinga bakalume bakishinka ba Yehoba, kabiji Paulo wibatemenwe bingi.—Loma 16:1-16.
18 Bukimote bwa kwa Paulo ne bulunda bwawama na bantu bwakoseshe bingi bipwilo. Byo asambakene na bakulumpe mu kipwilo kya ku Efisesa kimye kyapeleleko, ‘bamukumbachile Paulo mwishingo ne kumufyompa bamufyompelenga na kumwimuna, kasa baubisha bulanda na kyambo kyo aambile’mba, Kechi mukamone kilungi kyami jibiji ne.’ Umvwe wajinga muntu wa bwitote kabiji wakanama, bantu inge kechi bakonsheshe kumubila bino ne.—Byu. 20:37, 38.
19. Twakonsha kumwesha byepi “muchima wipelula” mu byo tumvwañana na bakwetu bena Kilishitu?
19 Aba bonse bakeba kukomenako ku mupashi bafwainwa kumwesha mupashi wa kwikepesha wajingapo ne na Paulo. Wajimwine bakwabo bena Kilishitu ‘kubula kuba kintu nangwa kimo mu kwilanguluka anwe bene nangwa mu kwitota kwatu ne, poso na muchima wipelula kasa mulanguluka bonse, pa muntu pa muntu, amba mukwetu wankila mu kuwama.’ (Fili. 2:3) Twakonsha kulonda byepi luno lujimuno? Jishinda jimo ke kumvwañananga na bakulumpe mu kipwilo mo tuji, kulondelanga lutangijilo lwabo ne kubila monka mo bachibila mambo. (Tangai Bahebelu 13:17.) Jishinda jikwabo ke kunemeka balongo ne banyenga yetu bonse mu kipwilo. Mu bipwilo bya bantu ba Yehoba mutanwa bantu bafuma mu byalo, bisho, bikoba, ne nkomeno yapusana pusana. Nanchi kechi twakonsha kufunda bya kumvwañananga nabo kwa kubula misalululo ne kwibamwesha butemwe, byonka byaubanga Paulo nenyi? (Byu. 17:26; Loma 12:10a) Betutundaika amba “itambulai anwe bene na bene, byonka byo emutambwile Kilishitu, mulete lukumo kwi aye Lesa.”—Loma 15:7.
“Tunyeme Kapela na Mukoyo” Konka ku Bumi
20, 21. Ki ka kiketukwasha kunyema bulongo lubilo lwa ku bumi bwa myaka ne myaka?
20 Bwikalo bwa mwina Kilishitu bwapashañanyiwa ku lubilo lwalepa lwa kapela ka mukonkola. Paulo wanembele’mba: “Napwisha kala kikonkwanyi kyami, nabalamenga lwitabilo: pano bantujila kala munchinya wa bololoke, ye akampa mu aja Juba aye Nkambo, mutonyi waoloka; kabiji kechi amiwa yenka ne, pakuba ne bonse batemwa kumweka kwanji.”—2 Timo. 4:7, 8.
21 Kulondela kya kumwenako kya kwa Paulo ku ketukwasha kunyema lubilo lwa kutambula bulongo kilambu kya bumi bwa myaka ne myaka. (Hebe. 12:1) Onkao mambo, twayai atweba bonse tutwajijile na kukomenako ku mupashi kupichila mu kwikala na mutanchi wa kimye kyonse wa lufunjisho lwa pa bunke, kutemwa bantu kya kine, ne kutwajijila kwikala bepelula.
Musakukumbula’mba Ka?
• Paulo wamwenejilemo byepi mu kufunda Binembelo kimye kyonse?
• Mambo ka kutemwa bantu kya kine kyo kwanemena ku bena Kilishitu ba kine?
• Byubilo ka byakonsha kwimukwasha kubula kwikala na misalululo ku bantu?
• Kya kumwenako kya kwa Paulo kyakonsha kwimukwasha byepi kukwatankana na bakulumpe mu kipwilo kyenu?
[Kipikichala pa peja 23]
Ikalai na bulume kupichila mu kwingijisha Binembelo byonka byaubanga Paulo
[Kipikichala pa peja 24]
Mweshai butemwe kupichila mu kusampanya mambo awama ku bantu
[Kipikichala pa peja 25]
Nanchi mwayuka ene mambo Paulo kyo ayukanyikijilwe ku balongo nyi?