Bintu Bilengela Kisemi Kwikala Kya Lusekelo

Kwisamba na Baana Bakikoma

“Kala, kechi kyankatazhanga kwisamba na mwanami wamulume ne, pano luno byo afikizha myaka ya kusemwa 16, kibena kwitukatazha bingi ne bashanji kuyuka biji milanguluko yanji. Ukebatu kwikala ku kibamba kyanji bunke, kabiji kechi ukeba kwisamba ne atweba javula ne!”—MIRIAM, MEXICO.

“Mvuluka kimye kimo baana bami bakebanga bingi kuteleka ku byo ne babulanga. Baumvwinanga bingi. Pa kuba luno byo babakome, balanguluka’mba nakishajila mu byakala.”—SCOTT, AUSTRALIA.

UMVWE mubena kukikomesha baana ba mu ano mafumbi, mwakonsha kwitabizha byaambile bano bansemi. Kampe kala mwisambanga bingi bulongo na baana benu kwa kubula lukatazho. Pano luno kyamweka bintu byaaluka. Inetu umo mwina Italy wa jizhina ja Angela waambile’mba: “Mwanami byo akijinga mucheche wankulakanyanga bingi mepuzho avula. Pano luno, yami tendeka mwisambo. Umvwe ne amiwa naikalatu nzoo, pakonsha kupita moba kwa kubula kwisambapo ne kya kine ne.”

Byonka biji Angela, kampe ne anwebatu mwamona kuba’mba, mwanenu walokotele bingi aluno wikalatu nzoo. Kabiji kampe mubatu’mba mu mwipuzhe, wimukumbulatu kya byonkabya. Kya kumwenako, inge mwamwipuzha mwanenu wamulume amba, “Juba ja lelo jajinga byepi?” Aye wimukumbulatu kya bukaji bukaji amba, “Bulongotu.” Nangwa kampe mwakonsha kwipuzha mwanenu wamukazhi amba, “Bi ka byaji kubiwapo pa sukulu lelo?” Aye wimukumbulatu kya na mukose mukose amba, “Kafwako.” Kabiji inge mwauba amba mutendeke kwisamba kupichila mu kumwipuzha’mba, “nanchi mambo ka o ubujila kwamba amba?” aye po po akijishamo ne kuzhindama.

Pano bino, kuji baana bamo babula kukatazhiwa kwisamba. Nangwa byonkabyo, bintu byo bamba kechi bansemi babo byo bakeba kumvwa ne. Inetu umo muzhike mwina Nigeria wa jizhina ja Edna uvuluka’mba, “naubanga inge naambila mwanami wamukazhi amba ngubileko kikananga, javula wankumbulanga’mba ‘amiwa ne, nakana.’” Bino byo byaubanga ne mwana wamulume umo wa myaka ya kusemwa 16 na shanji mwina Mexico aye Ramón. Waambile’mba: “Tutoboka bingi jonse, mambo ngubatu inge namutuma, utendeka kukeba mashinda mwa kukaina.”

Mwana ubula kwambaamba na nsemi yanji wakonsha kulengela nsemi kulefulwa bingi. Baibolo waamba’mba, “pa kubula kije, abya byo balangulukila jimo byaluka ke byatu.” (Byambo bya Mana 15:22) Nsemi umo muzhike mu kyalo kya Russia aye Anna, waambile’mba, “Umvwe nabula kuyuka bibena kulanguluka mwanami wamulume, kimpya bingi ku muchima kya kuba nkeba ne kumukalukila.” Pano mambo ka javula o kikela bino kuba’mba kimye baana nangwa bansemi babo kyo bekala na mu jojo wa kukeba kwisamba, bino misambo kechi ikalako ne?

Kuyuka Bintu Bilengela Kubula Kwisamba Bulongo

Kwisamba kechi kulumbulula kwambatu ne. Yesu waambile’mba, “kanwa kamba byonka byayula mu muchima.” (Luka 6:45) Onkao mambo, kupichila mu kwisamba bulongo, tufunjila ku bakwetu kabiji ne kusolola bintu biji mu muchima wetu. Pano bino, bakyanyike bamo bakankalwa kwamba biji ku michima yabo, mambo umvwe batendeka kukoma, nangwatu baana balokota, batendeka kuzhindama bingi ne kumvwa bumvu. Bashayuka bapusanapusana bamba’mba, umvwe baana kebakome, bamonatu nobe bantu bonse babena kwibatamba byo babena kuba ne kuteleka ku byo bamba kabiji nobe bebasanyika malaichi. Na mambo a kuba’mba bomvwa bumvu, baana bakonsha kufyama ku mpunzha ko bamona’mba bansemi babo kechi bakonsha kwibatuluka ne.

Kintu kikwabo kyakonsha kulengela kubula kwisamba bulongo ke muchima wikala na banyike wa kukeba kwikala na bwana bwa bene. Nangwa kya kuba nsemi ukeba nangwa ne, mwana ukebewa bingi kukasuluka, mambo mu kukoma kwa mwana mwavwangiwa ne kufunda bya kwiikela mwine. Kino kechi kibena kulumbulula’mba mwafwainwa kuswisha mwanenu kufuma pa nzubo amba akeikelenga mwine ne. Mu mashinda avula ukeba anweba kumuta muchima kukilatu ne kala. Pano bino, milanguluko ya kwiikela itendeka kwiyamo umvwe papita myaka yavula saka akyangye ne kufikila mu jifumbi ja kwiikelanga ne. Bakyanyike inge batendeka kwikala na maana a bukulumpe, pa kukeba kuba kintu bakilangulukishapo bingi saka bakyangye kubulako bakwabo.

Nangwa byonkabyo, bakyanyike batemwa bingi kubula bakwabo banyike bintu biji ku michima yabo. Byo byamwene nsemi umo muzhike wa jizhina ja Jessica wa mu kyalo kya Mexico. Waambile amba, “Mwanami wamukazhi byo akijingatu kashimbi kimye kyonse waiyanga konji nakumbula makatazho anji. Pano luno ubena kuya ku bakwabo.” Umvwe bino byo byuba ne mwanenu, kange mulanguluke’mba kyapwa “wimubwelamo” ne. Mambo, bapesa bya kupesapesa batana kuba’mba nangwa kya kuba bakyanyike kechi bamwesha’mba baumvwa bibabula bansemi babo ne, bino banemeka bingi bibabula bansemi babo kukila bibabula bakwabo. Pano mwakonsha kuba byepi pa kuba’mba mutwajijile kwisambanga bulongo na baana benu?

Kintu Kyakonsha Kwimukwasha ke Kufumyapo Mikiika

Fwanyikizhai mubena kwendesha motoka mu mukwakwa waolokatu. Kabiji mwaenda miseke na miseke kwa kubula kukoneka koneka ne. Olo, namba mubazhimukekotu mukwakwa wachipunka kya mama nafwa. Pa kuba’mba mutwajijile kwendesha motoka mu mukwakwa, mwafwainwa kubwezhako mujilo ne kumuzhalululwila monka mwatala mukwakwa. Bino byo byo mwafwainwa ne kuba ku mwanenu umvwe watendeka kukoma. Kampe jishinda jo mwisambilangamo na mwanenu jaingijile bingi bulongo pa myaka yavula. Pano pa kino kimye, bwikalo bwa mwanenu bwatendeka kwaluka, onkao mambo, mwafwainwa ‘kumuzhalulula’ kupichila mu kwingijishako mashinda akwabo a kwisambilamo. Ishikishai anwe bene ano mepuzho alondelapo.

▪ ‘Umvwe mwanami ke akebe amba twisambepo, nanchi ne amiwa nkeba kuba bino nyi?’ Baibolo waamba’mba: “Kyambo kyafwainwa kyo baamba kyauba nobe bipangwa bya maepo byapasha ngolode byo babika pa masanyi a siliva.” (Byambo bya Mana 25:11) Byonka byalumbulula kino kinembelo, kintu kyakonsha kukwashañana ke kuyuka kimye kyafwainwa kwambilamo byambo. Kya kumwenako: Njimi kechi wakonsha kunowa kajo kanji kimye kyafwainwa kunowenamo saka kikyangye kufika, nangwa kunowa panyuma ya kino kimye ne. Wafwainwa kwikanowa mu kimye kyonka kyo amona amba kapya bulongo. Mwanenu wakonsha kwikalapo na bimye bimo byo akebelamo kwisamba ne anweba. Mwafwainwa kushukilwa byobyo bimye. Inetu umo muzhike mwina Australia wa jizhina ja Frances waambile’mba: “Javula mwanami wamukazhi waiyanga bufuku ku kibamba konalaalanga na kwisamba, kimye kimo wapwishanga awala umo pa kubatu’mba afumeko. Amiwa nemuntu umo ubula kukeba kwisambila bitala umvwe bwaila kala, nanchi kyankatazhanga bingi kwisamba nanji, nangwa byonkabyo, twisambanga bingi pa bintu byavula.”

ESEKAI BINO: Umvwe mwamona’mba mwanenu kechi ubena kukeba kwisamba ne, ubilainga bintu pamo nabiji, kwendela pamo na kololako maulu, kwendela pamo mu motoka, kukaila pamo, nangwa kwingijila pamo mingilo ya pa nzubo. Javula kubila pamo bino bintu mu jino jishinda kwakonsha kulengela baana benu kwamba biji ku michima yabo.

▪ ‘Nanchi ngyuka mwatazha mwanami byambo byo abena kumbula nyi?’ Yoba 12:11 waamba’mba: “Nanchi kutwi kechi kupima byambo byonka bitompa lujimi kajo nenyi?” Onkao mambo, mwafwainwa “kupima” byambo byaamba mwanenu. Bintu bimo byamba banyike bimweka nobe bya kine. Kya kumwenako, mwanenu wakonsha kwamba’mba, “Jonse mummonatu nobe kalukeke!” nangwa’mba “Mundengulula bingi inge kenemubule bintu!” Mu kifulo kya kukeba kwibingisha pa byambo byaingijisha mwanenu bya kuba’mba, “jonse” ne “mundengulula,” mwafwainwa kuyuka’mba mwanenu pa kwingijisha bino byambo, paji mumo mo ebitazha. Kya kumwenako, byambo bya kuba’mba “Jonse mummonatu nobe kalukeke” byakonsha kulumbulula’mba “Neumvwa namba kechi mwanketekela ne,” kabiji byambo bya kuba’mba, “Mundengulula bingi inge ke nemubule bintu,” byakonsha kulumbulula’mba “Mbena kukeba kwimubula byo neumvwa ku muchima.” Esekai kuyuka mwatazha mwanenu byambo byo abena kwamba.

ESEKAI BINO: Umvwe mwanenu waamba byambo byashinta, mwakonsha kumwambila’mba: “Namona wafichishiwa bingi ku muchima. Pano bino, mbena kukeba kumvwa milanguluko yobe. Mbule ene mambo o wiumvwina amba kummona nobe wilukeke.” Umvwe ke emubule, mutelekeshai kwa kubula kumuchibikizha.

▪ ‘Nanchi ndubankanya misambo na mambo kukanjikizha bitala mwanami kwisamba nangwa kya kuba kechi ukeba nenyi?’

Baibolo waamba’mba: “Bipangwa bya bololoke bibyalwa mu mutende kwi abo boba mutende.” (Yakoba 3:18) Mweshainga “mutende” kupichila mu bintu byo mwamba ne byo muba pa kuba’mba mulengelenga mwanenu kukasuluka kwamba. Vulukainga’mba yenu bonka mwakonsha kukwasha mwanenu. Onkao mambo, umvwe mubena kwisamba pa kintu kimo, kange mwambenga nobe nzhachishi ubena kupamo kamonyi mambo mukochi ne. Shetu umo wa mu kyalo kya Korea, aye Ahn waambile’mba, “Nsemi wa maana kechi waambila mwananji byambo nabiji bya kuba’mba, ‘Ukakoma kimye ka nanchi?’ nangwa’mba, Nanchi ukeba nkambe’mba ka?’ ne. Panyuma ya kulubankanya javula misambo, namwene namba nazhingijishanga bingi baana bami babalume, kibalengelanga kuzhingila kechi jishinda jo naambilangamotu ne, bino ne byambo byo naingijishanga.”

ESEKAI BINO: Umvwe mwanenu kechi ukeba kumwipuzhaipuzha ne, esekai kwingijisha jishinda jingi. Kya kumwenako, mu kifulo kya kwipuzha mwanenu wamukazhi byajinga jojo juba, tendekelaipo kumubula byaji kubiwa, ne kumona inge naye wakonsha kusunsapo pa mwisambo. Nangwa pa kuba’mba mukonshe kuyuka bibena kulanguluka mwanenu, mwipuzhai mepuzho abula kumushinkamana. Mushikishai ambe mukwabo mo bakaila byo amona byo mubena kwisambapo. Apa bino mu mwipuzhe byo akonsha kumujimunako.

Kwisamba na baana kechi kwashupa ne. Alulaingako mashinda a kwisambilamo kwesakana na byo baji. Isambai na bakwenu bansemi besamba bulongo na baana babo. (Byambo bya Mana 11:14) Pa kwisamba na mwanenu, ‘pelawizhai kumvwa, bandai kwamba, kabiji ne kubanda kuba bukaji.’ (Yakoba 1:19) Kyakilapo kunema, kange muleke kukomesha baana benu “na kwibafunjisha ne kwibajimuna monka mwaswila aye Nkambo” ne.—Efisesa 6:4.

ISHIKISHAI’MBA . . .

▪ Bintu ka bipya byo namona mu mwanami byo ke akome kwikala mukulumpe?

▪ Mu ñanyi mashinda mo nakonsha kuwamishisha misambo yami na mwanami?

[Kitenguluzha pa peja 20]

Mashinda Apanwa Kufuma ku Bansemi a Kwisambilamo

“Mwanami ukasuluka bingi kwisamba umvwe paji bakwabo. Onkao mambo, umvwe bakwabo bafumapo tutwajijila kwisamba pa bintu byo baji kwambangapo na bakwabo.”—ANGELA, ITALY.

“Baana betu bakasuluka bingi kwisamba ne atweba umvwe patanshi twakibatakaika ne kwibabula byo twibatemwa.”—DONIZETE, BRAZIL.

“Nashikishe bantu bo bakomeshe na mizhilo ya mu Baibolo ne byo beumvwanga kimye kyo bakijinga banyike kabiji ne bansemi babo byo bebakwashishe. Bano bantu bankwashishe bingi kuyuka bya kuba na baana bami.”—DAWN, BRITAIN.